Wie controleert de alternatieve therapeut?
Tricot onderbroek als redmiddel
Gezondheid
Narcisme
Ouderen en geheugen
AANDAG 27 MAART 2000
REDACTIE MARGOT KLOMPMAKER 023-5150261
Narcissus versmaadde de liefde van de nimf Echo en
werd daarvoor door Venus, de godin van de schoon
heid, wreed gestraft. Hij raakte betoverd door het
prachtige gezicht, dat hij zag opdoemen uit de bodem
van de vijver waaruit hij wilde drinken.
Hij wilde het gezicht aanraken. Maar elke keer wan
neer hij dit probeerde verdween het in de rimpeling
van het water, om pas weer tevoorschijn te komen als
het wateroppervlak rimpelloos en zo glad als een
spiegel was. Hij had niet in de gaten dat hij verliefd
was geraakt op zijn eigen spiegelbeeld in het heldere
water en bleef verlangen naar de aanraking.
Hij stierf doordat hij uitgeput van het onophoudelijke
proberen voorover in het water viel. De goden van de
Olympus veranderden zijn lijk in een bloem, de Nar
cis, die sindsdien bloeit naast rustige vijvers, waarin
het beeld van de bloem wordt teruggekaatst.
Het psychoanalytische begrip narcisme is afgeleid van
dit mythologische verhaal en duidt op de liefde die
men het beeld van zichzelf toedraagt. Aan narcisme of
een narcistische persoonlijkheidsstoornis valt te den
ken bij mensen, die een opgeblazen gevoel hebben
over hun eigen belangrijkheid en grootheid en den
ken uitsluitend begrepen te kunnen worden door heel
speciale mensen.
Zij willen door iedereen geliefd en bewonderd wor
den, ook al zijn ze nog zo arrogant en gedragen ze
zich hooghartig. Deze mensen hebben de neiging zich
in hun eigen ivoren toren terug te trekken, hun positie
krampachtig te verdedigen, door roeien en ruiten te
gaan en andere mensen zonder enig gevoel van me
deleven te gebruiken.
Het gevaar bestaat, dat zij door een kleinigheid in gro
te en mateloze woede onsteken. Integenstelling tot
wat de narcistische mens uitstraalt, voelt hij zich on
zeker en onveilig en zijn de narcistische uitingen no
dig om het gevoel te compenseren dat ze waardeloos
zijn of er onderdoor gaan, zoals Narcissus zelf.
Narcisme is op te vatten als een ziekelijke vorm van
liefde voor zichzelf. Het onderscheidt zich daardoor
van de gewone ijdelheid dat pronkzucht oftewel de
zucht om door anderen bewonderd en geprezen te
worden, betekent en veel voorkomt. Iedereen vindt
het fijn om geprezen te worden of een schouderklopje
te krijgen.
Ofschoon ijdelheid een enigszins negatieve betekenis
heeft, zoals in 'ijdel fatje', is het een eigenschap of
persoonlijkheidkenmerk waarmee iemand zijn voor
deel kan doen en het zelfs ver kan brengen. De mees
te mensen vinden het fijn om er mooi uit te zien en
doen er alles aan om zich van hun beste kant te laten
zien. Het is bekend dat voetbalsupporters graag willen
dat hun jongens in mooie auto's rijden. Zich spiege
lend in de glimmende motorkap herkennen zij de
grootheid, die zij kunnen aanraken zonder dat hij ver
dwijnt.
Ik las een uitspraak van het voormalig tweede kamer
lid Piet de Visser dat iedere politicus is opgebouwd uit
ijdelheid, dikhuidigheid en geldingsdrang. Hij gaat er
kennelijk vanuit dat deze eigenschappen onontbeer
lijk zijn om in de politiek een rol van betekenis te kun
nen vervullen en staande te blijven. De vraag is of het
niet met minder kan, maar ik realiseer mij dat het er
in de ijdele wereld van de politiek vaak om gaat wie
het meeste scoort. De grens tussen wat nog gewoon is
en het ziekelijke is niet altijd gemakkelijk te trekken en
de overgang van de ene conditie naar de andere is
soms gemaakt, zonder dat een politicus het in de ga
ten heeft.
De kans bestaat dat een politicus de werkelijkheid
ontstijgt, wanneer hij naast de eerdergenoemde drie
eigenschappen ook nog arrogant en hovaardig is. Dat
is link, want hoogmoed komt
meestal voor de val. Misschien is
1 i het daarom te overwegen politici
die in aanmerking komen voor een
post in het kabinet te onderwerpen
aan een psychologisch onderzoek
en niet alleen maar op het gevoel
van de formateur af te gaan.
WOUTER VAN EWIJK, psychiater
neeste ouderen vinden hun
n geheugen beter dan dat
leeftijdsgenoten en zelfs
dat van jongvolwassenen,
conclusie trekt neuropsy-
oge Iris Schmidt uit een re-
onderzoek. „Het is opval-
dat ouderen zo positief
over hun geheugen. Im-
van ouderen bestaat het
d dat ze steeds meer begin-
te klagen over het tekort-
:ten van hun geheugen en
bang zijn om te demen-
nidt deed onderzoek naar
lordeel van gezonde oude-
iver hun geheugen en ver-
ik dat met hun objectieve
ugenprestaties. Daarbij
k het eigen oordeel over het
iQgen weinig of niets te zeg-
over hun daadwerkelijke
taties. „Het was zeker niet
it iemand die zichzelf ver-
ïchtig vond ook minder
presteerde op de geheu-
ests", zegt Schmidt. „Wel
je zeggen dat de geheugen-
taties bij het ouder worden
ichteruit gaan. Ouderen
in minder vaak de meest
hikte hulpmiddelen te ge-
bruiken bij het onthouden."
Dit resultaat bracht Schmidt op
het idee om de ouderen die
zich wel zorgen maken over het
geheugen een training te geven.
De training richtte zich vooral
op het leren van technieken om
namen, voorgenomen hande
lingen en teksten beter te ont
houden. Bijna alle ouderen wa
ren erg tevreden over de trai
ning. Dit betekent niet dat de
training ook daadwerkelijk veel
effect had; de deelnemers pres
teerden nauwelijks beter op ge
heugentests.
Schmidt: „Waarschijnlijk is het
voor hen vooral belangrijk dat
hun klachten serieus worden
genomen. Het is natuurlijk een
hele geruststelling om te horen
dat geheugenklachten bij het
normale verouderingsproces
horen. Het verbeteren van het
geheugen door het leren ge
bruiken van hulpmiddeltjes is
een ander verhaal en gaat niet
vanzelf. Mijn ervaring is dat ou
deren hun vergeetachtigheid
niet erg genoeg vinden om daar
al die tijd en energie in te inves
teren."
De iatrosofisch genezer zei haar
dat ze haar huis maar moest
verkopen als ze zijn rekeningen
niet kon betalen. Want als ze
beter wilde worden, moest ze er
iets voor over hebben. Elke dag
bellen om te vertellen hoe het
met haar ging bijvoorbeeld.
Voor 25 gulden per gesprek.
Dat ging Tonneke Charité (42)
uit Den Haag net iets te ver.
Maar het scheelde niet veel.
„Als je niets meer kunt en wan
hopig bent, doe je alles. Dan ga
je mandala's tekenen om je spi
rituele gronden te ontdekken of
je laten behandelen door een
acupuncturist. Het hielp wel
niet, maar iedere keer hoopte ik
weer dat het succesvol zou
zijn."
Charité heeft er inmiddels een
'carrière' in het alternatieve cir
cuit op zitten. Toen ze vijftien
jaar geleden last kreeg van al
lerlei 'vage' klachten die leken
op de vermoeidheidsziekte ME,
wendde ze zich eerst tot de re
guliere artsen. Maar die konden
niets vinden en concludeerden
dat het waarschijnlijk 'tussen
haar oren' zat. „Maar ik voelde
me steeds beroerder en wilde
toch iets doen", zegt Charité.
„Dus stortte ik me in het alter
natieve circuit."
De Haagse is niet de enige die
haar hoop vestigt op alternatie
ve therapeuten: naar schatting
één miljoen patiënten bezoe
ken jaarlijks een alternatieve
behandelaar. Zij hebben in elk
geval een ruime keuze: in Ne
derland zijn minstens achtdui
zend alternatieve therapeuten
werkzaam. Van acupuncturis
ten en haptotherapeuten tot
homeopaten en auralezers.
Voor de patiënt onoverzichte
lijk, want welke therapie is ge
schikt voor die ene klacht? En
hoeveel kost zo'n behandeling?
En wat gebeurt er als er iets mis
gaat?
Volgeps dr. P. Knipschild,
hoogleraar epidemiologie aan
de Universiteit van Maastricht
is daar weinig over bekend. Hij
vergeleek bestaande onderzoe
ken naar de effectiviteit van al
ternatieve geneeswijzen en ont
dekte dat die lang niet altijd ob
jectief zijn. „Ze zijn vaak uitge
voerd door niet-wetenschap
pers of alternatieve genezers
zelf. Dat kan natuurlijk niet."
Bovendien zijn de onderzoeks
groepen vaak te klein en wer
den sommige onderzoeken hal
verwege gestopt. „Zo is het bij
na onmogelijk om de behande
lingen behoorlijk te beoorde
len", zegt Knipschild.
Homeopathie vormde hierop
een positieve uitzondering.
Naar deze geneeswijze zijn
kwalitatief goede onderzoeken
gedaan en de meeste daarvan
geven gunstige uitkomsten.
Ook de Consumentenbond on
dervond dat er veel onduide
lijkheden zijn over alternatieve
behandelaars. Bij de telefoon
actie 'Anders beter', die drie
jaar geleden werd gehouden,
bleek dat patiënten over het al
gemeen tevreden waren over de
alternatieve behandelingen,
maar dat zij behoefte hadden
aan advies over een betrouwba
re therapeut. Over de kwaliteit
van alternatieve geneeswijzen is
immers niets wettelijk geregeld.
Onderzoekster Benedikte van
Iersel: „Wij hebben een kwali
teitstoetsing opgezet voor de al
ternatieve beroepsorganisaties,
waarbij een groot deel van de
therapeuten aangesloten is."
De bond koos daarvoor, omdat
het onmogelijk is de kwaliteit
van iedere alternatieve genezer
apart te controleren. Van Iersel:
„Door eisen te stellen aan de
beroepsverenigingen op het ge
bied van opleiding en hygiëne,
de communicatie met de regu
liere gezondheidszorg en klach
tenregelingen, kunnen we indi
rect ook controle uitoefenen op
de individuele behandelaars."
Het onderzoek werd in 1998
uitgevoerd en in 1999 herhaald.
In eerste instantie bleek het
slecht te zijn gesteld met de
kwaliteit van de beroepsvereni
gingen: maar 13 procent scoor
de gemiddeld een voldoende.
Een jaar later was al veel verbe
terd: toen haalde 63 procent
van de verenigingen een zes of
hoger. „De organisaties leken
zich ineens veel meer bewust
van hun verantwoordelijkhe
den", stelt Van Iersel. „Al is er
nog steeds veel voor verbete
ring vatbaar. Zo is er veel on
duidelijkheid over de opleidin
gen van de therapeuten. Som
mige hebben zes jaar studie
achter de rug, andere hebben
slechts een cursus van drie
maanden gevolgd."
Ook over de tarieven van de al
ternatieve genezers is nog veel
onbekend. Van Iersel: „De be
handelaars gaven nauwelijks
informatie over hun prijzen en
over vergoeding van hun be
handeling door de verzekering.
In principe kunnen ze een on
nodig hoog bedrag vragen, om
dat daar wettelijk niets over is
Reumapatiënt Charlotte Rijs
(50) uit Nijkerk, die als vrijwil
ligster werkt bij de Nationale
Reumalijn, kan zich hier heel
kwaad over maken. „Ik heb ver
halen gehoord van reumapati-
enten die financieel aan de
grond zitten, omdat ze duizen
den guldens hebben uitgegeven
aan alternatieve genezers. Dat
zijn vaak hele vage behande
laars, die niet in het verzeke
ringspakket zitten. Helaas zijn
dit ook de geneeswijzen waar
weinig controle op is."
Rijs probeerde zelf eens een al
ternatieve therapeut. Zij liet
zich behandelen door een acu
puncturist, die haar ook een
vleesloos dieet voorschreef.
„Daarnaast moest ik kruiden
thee drinken, maar dat ging
echt tegen heug en meug", zegt
zij. „Toen het na een jaar nog
steeds geen succes had, ben ik
er maar mee gestopt. Ik heb
toen besloten nooit meer alter
natieve methoden te proberen.
Waarschijnlijk ben ik er toch te
nuchter voor. Ik heb meer ver
trouwen in de reguliere genees
kunde."
Rijs werd door haar eigen reu
matoloog doorverwezen naar
de acupuncturist onder het
motto: 'baat het niet, dan
schaadt het niet'. Volgens Van
Iersel van de Consumenten
bond komt dit niet vaak voor.
„Uit ons onderzoek blijkt dat de
communicatie tussen de regu
liere en alternatieve genezers
nog vaak te wensen overlaat. Zo
kijken huisartsen soms neer op
hun alternatieve collega's; ze
vinden het allemaal maar ho-
cus-pocus. Daarentegen weige
ren sommige alternatieve be
handelaars weer contact op te
nemen met de huisarts van hun
patiënt. Dat kan natuurlijk niet,
want je loopt het risico dat de
behandelplannen door elkaar
heen gaan lopen. En dat gaat
dan ten koste van de patiënt."
De Consumentenbond gaat zijn
onderzoek drie jaar lang herha
len, en wil ook controleren of
de leden van de alternatieve be
roepsverenigingen zich aan de
regels van hun organisatie hou
den. „Zo kunnen we toch iets
zeggen over de individuele the
rapeuten", stelt onderzoekster
Van Iersel. „Al blijft er natuur
lijk altijd een groep die geen lid
is van een beroepsvereniging."
Tonneke Charité ging voorna
melijk af op goede ervaringen
van kennissen en medepatiën
ten. Na een aantal therapeuten
te hebben bezocht, ging ze wel
steeds meer eisen stellen aan
haar behandelaar. „Zo vond ik
dat de therapeut minstens een
artsenopleiding moest hebben
gevolgd. Want iemand die al
leen maar een paar boekjes
heeft gelezen, komt niet aan
mijn lijf. En als iemand meteen
zei dat hij me wel beter kon
maken, kreeg ik argwaan. Want
dat kan zelfs een reguliere arts
je niet beloven."
Uiteindelijk ontdekte een or
thomoleculair arts van het Pre
ventief en Diagnostisch Me
disch Centrum (PMC) in Rot
terdam dat er een bacterie in
het lichaam van Charité zat.
Daardoor had zij een chronisch
tekort aan vitamines, mineralen
en spoorelementen. De Haagse
kreeg een hele batterij aan voe
dingssupplementen en voelde
ze zich in korte tijd beter. „Jam
mer dat ik hier niet meteen ben
terechtgekomen", verzucht ze.
„Ik heb eerst veel ellende moe
ten doorstaan."
ANOUK MIDDELKAMP
Het dragen van ondergoed is
pas anderhalve eeuw gebruike
lijk. In Westeuropa werd pas
rond 1850 de onderbroek mas
saal aangetrokken, onder druk
van een moordende cholera-
epidemie. Dit staat in het boek
'Wohlstand und Armut der Na
tionen' van de Amerikaanse
historicus David Landes. Hij
verwijst naar het uitbreken in
1831 van de beruchte 'Aziati
sche cholera in Europa. De Azi
atische vorm van deze besmet
telijke darmziekte is veel hevi
ger dan onze inlandse cholera
en de besmetting gebeurt voor
al door vervuild water.
Omdat de zieke de cholerabacil
via ontlasting of braaksel weer
uitscheidt, vormden de open
bare toiletten in fabrieken,
woonblokken en arbeiderswij
ken ideale besmettingshaarden.
'De toiletten zonder spoeling,
het ontbreken van toiletpapier
en van wasbare onderkleding
en de slordige lichaamshygiëne
werkte de verspreiding van de
ziekte nog in de hand', schrijft
Landes.
De Aziatische cholera bleef Eu
ropa nog vele decennia teiste
ren en eiste vele honderduizen
den doden. 'Maar de nieuwe,
technische ontwikkelingen van
de industriële revolutie brach
ten redding', zo vervolgt de his
toricus. Een van de nieuwe pro
ducten die snel de markt ver
overden was goedkoop, stevig
en gemakkelijk te wassen ka
toen, tot die tijd alleen een
luxeproduct voor welgestelden.
Het zogenaamde 'lijfgoed' was
geboren.
Wetenschappers hadden vast
gesteld dat schoon ondergoed,
in combinatie met betere sani
taire inrichtingen, lichaamshy
giëne en een strenge controle
op zuiver drinkbaar water de
gevreesde cholera konden be-
Het dragen van een onderbroek is een gewoonte van de laatste anderhalve eeuw.
foto pr mey
teugelen. Er kwamen openbare
wasplaatsen in dorpen en ste
den en gemeenschappelijke
'wasdagen' ingesteld. In veel
bedrijven kregen arbeiders en
bedienden samen met hun
loori ook gratis een pakje vlokk-
enzeep of bruine zeep voor de
wekelijkse wasbeurt. Europa
heeft de cholera dus letterlijk
weggeschrobd.
De katoenen onderbroek mag
dan redding hebben gebracht,
de vraag blijft waarom dat pas
•anderhalve eeuw geleden is ge
beurd en wat de mensen voor
die tijd al dan niet als onder
goed gebruikten.
In de pre-onderbroekperiode
behielp men zich met vele
soorten 'lijfgoed'. Van de len
dendoek tot het omzwachtelen
van de buikstreek met wollen
doeken en gebreide broekjes.
Zij hadden allen de bekende
nadelen: zij boden weinig doel
matige bescherming, de wol ir
riteerde de huid, zij werden
snel vuil wegens de gebrekkige
persoonlijke hygiëne en ze wa
ren niet krimpvrij en moeilijk te
wassen, zodat ze op hun beurt
vaak infectiehaarden werden.
De eerste vermeldingen van
wat wij vandaag als tricoton
derbroeken zouden bestempe
len, stammen uit de helft van
de zeventiende eeuw. Het be
trof nauwsluitende, fijngebrei-
de, wollen kledingstukken die
in de toenmalige klimatologi
sche afkoelingsperiode vooral
bedoeld waren om het onderli
chaam warm te houden.
Omdat deze tricotkleding nog
ambachtelijk en op kleine
schaal werd vervaardigd, was zij
ook heel duur en dus voorbe
houden aan kapitaalkrachtige
burgers. Rond het einde van de
achttiende en het begin van de
negentiende eeuw begon de
onderbroek tot de standaard
uitrusting in vele Europese le
gers te behoren. Niet zozeer
omwille van de hygiëne, maar
om de soldaten te beschermen
tegen kou en tocht.
Volgens Landes hebben de
dienstplichtigen na hun dienst
tijd sterk bijgedragen aan de
promotie van de onderbroek
tot een normaal en onmisbaar
kledingstuk. Eenmaal terug in
hun familiekring hielden zij
hun onderbroek in ere.
Maar er was uiteindelijk een
cholera-epidemie en de indu
striële revolutie nodig om de
bevolking met de zegeningen
van de moderne onderbroek
kennis te laten maken. De mo
de heeft er zich intussen ook
mee gemoeid en zo zijn wij van
het negentiende-eeuwse vorm
loze katoenen flapbroekje tot
onze eindeloze variatie aan hot
pants, boxershorts, tanga's, ca-
ches-sexe en slipjes geëvolu
eerd.
JOHAN LAMORAL
Hypochondrie
te behandelen
Veel huisartsen en therapeuten
vinden de hypochondriepatiënt
een hopeloos geval. Toch is de
stoornis goed te behandelen.
Dat concludeert de psycholoog
Sako Visser uit een onderzoek
naar de behandeling van hypo
chondrie.
Ten minste drie procent van de
patiënten in de huisartsenprak
tijk heeft last van hypochon
drie. Zij zijn geobsedeerd door
hun lichaam en de angst dat ze
een ernstige ziekte onder de le
den hebben. Zelfs uitgebreid
medisch onderzoek kan hen
niet op andere gedachten bren
gen.
„De hypochondriepatiënt is
dan ook niet populair bij hulp
verleners meent Visser.
„Huisartsen kunnen in feite
weinig uitrichten, terwijl de
psychotherapeut grote moeite
heeft om het gesprek van de li
chamelijke klachten op de re
denen voor de overbezorgdheid
te brengen. Dat geeft aan beide
kanten irritatie. De geringe po
pulariteit verklaart misschien
waarom er weinig onderzoek is
gedaan naar hypochondrie en
waarom men doorgaans pessi
mistisch is over het welslagen
van de behandeling."
Uit het onderzoek van Visser
blijkt dat een effectieve behan
deling van hypochondrie wel
degelijk mogelijk is. Zesenze
ventig patiënten verspreid over
vijf Nederlandse behandelcen
tra ondergingen cognitieve the
rapie of gedragstherapie op ba
sis van nieuw ontwikkelde be-
handelprotocollen. Beide thera-
pievormen bleken na afloop
even effectief, ook op de wat
langere termijn.
Visser: „Cognitieve therapie
stelt vooral de denkfouten van
de patiënt aan de kaak, terwijl
gedragstherapie mensen doel
bewust blootstelt aan situaties
die hen vrees aanjagen. Het be
perken van de behoefte aan ge
ruststelling vormt een belang
rijk onderdeel van de gedrags
therapie. Veel patiënten zoeken
geruststelling door frequent een
arts te bezoeken of door het ei
gen lichaam regelmatig te con
troleren. Ook kunnen ze ver
mijdingsgedrag vertonen. Zij
kijken bijvoorbeeld geen televi
sie uit angst medische pro
gramma's tegen te komen. Uit
eindelijk zal de patiënt moeten
accepteren dat absolute zeker
heid over ziekte en gezondheid
niet bestaat."
Een relatief groot aantal men
sen stopt voortijdig en op eigen
initiatief met de behandeling.
Het percentage zogeheten
drop-outs ligt bij mensen met
hypochondrie beduidend hoger
dan bij mensen met andere
angststoornissen. Volgens Vis
ser moet er meer gedaan wor
den om de*e groep binnen de
boot te houden.
Baby rookt mee
Opnieuw is in Amerikaans on
derzoek aangetoond dat kinde
ren van wie de moeder tijdens
hun zwangerschap rookt, ge
zondheidsschade oplopen. In
het vaktijdschrift Thorax wordt
verslag gedaan van de long
functiemeting van ruim 3300
schoolkinderen tussen 10 en 16
jaar. De kinderen van moeders
die in een vragenlijst hadden
aangegeven tijdens de zwanger
schap te hebben gerookt, kwa
men er slechter uit dan kinde
ren uit de controlegroep van
niet-rokers.
Vooral de luchtcirculatie in de
kleinere luchtwegen bleek aan
zienlijk te zijn belemmerd. Vol
gens de onderzoekers wijzen
nun bevindingen erop dat de
longen van baby's van rokende
zwangeren op kritische mo
menten tijdens hun foetale ont
wikkeling door schadelijke stof
fen uit sigarettenrook worden
aangetast. Met als gevolg daar
van een blijvende aantasting
van de structuur en functie van
hun longen. Ook kan het zijn
dat de longen gevoeliger wor
den voor ademhalingsproble
men vlak na de geboorte of
voor infecties tijdens de kinder
jaren, waardoor ze in het latere
leven minder goed functione
ren. Deze longproblemen kun
nen nog worden versterkt door
passief roken thuis.
PUZZEL
iwoord-min-een
het gevraagde woord invullen, maar een woord dat bestaat uit de letters van het gevraagde
rd in dezelfde volgorde min 1 letter. (B.v. Omschrijving "dierenverblijf". Antwoord zou zijn "stal",
ingevuld moet worden "sta"of "tal". Welke van die twee het moet worden, moet blijken uit de
inde woorden.)
ontaai: 1. Lentemaand; 4. verkoopplaats; 7. belastingdienst; 9. vogelbek; 11. werpkoord;
lannelijk dier; 13. buts; 15. pluim; 16. soort hert; 18. mesthoop; 19. woestijn in Azië; 20. verlof
en; 22. uitstapje; 25. tweegevecht; 27. nakomeling; 28. schrijfgerei; 29. dienstbode;
erdwenen; 32. met teugels besturen; 34. kippenstok; 35. monsterlapje.
caal: 1. Familielid; 2. graanafval; 3. voederbak; 4. bek; 5. halsdoek; 6. kiezelsoort; 8. soort pistool;
iet aanslag bedekt; 12. betrekkelijk; 14. tros bananen; 15. ton; 17. edelgas; 18. eerlijk;
ssistent v.e. programmeur; 21. blad papier; 23. haal met de tong; 24. deugniet; 26. suikerpalm;
ogel; 30. lot zonder prijs; 32. bloeimaand; 33. drinkbakje.
ssing van zaterdag:
IZONTAAL: 1. Sago; 4. teek; 7. nu; 8. mmv; 10. tl; 13. treinramp; 16. il; 17. ra; 18. Iowa; 19. Ebro; 20. je; 22. ai; 23. carbonaat; 25. un;
:l; 29. ga; 30. band; 31. boog. VERTICAAL: 1. Snit; 2. au; 3. om; 4. tv; 5. et; 6. klop; 9. mint; 11. telwerk; 12. barbaar; 14. rioja;
taria; 21. robe; 23. club; 24. Taag; 26. na; 27. cd; 28. Ib, 29. go.
a//et e/&ewjk, stoeltje
pakken koet p/a/a/en yam
zetten bu/ten kees klaar
/s en.
Een oorkaarsbehandeling. Beweerd wordt dat de warmte van de kaars zorgt voor een betere
bloedsomloop en gunstig is voor het afweersysteem. foto cpd
