Zoektocht naar de eeuwige liefde
'Ieder kind is zwanger van zijn ouders'
Campert en Claus
dromen zich af
De nieuwe boekhandel is een verwencentrum
Boeken
lie
DONDERDAG 23 MAART 2000
Museum van het Boek halfjaar dicht
den haag Het Museum van het Boek/Museum Meermanno-
Westreenianum in Den Haag gaat in augustus voor een half jaar
dicht vanwege een verbouwing. Het museum is onder meer be
kend om zijn bijzondere collectie middeleeuwse handschriften.
De vaste presentatie (met onder andere de verzameling van
W.H.J. baron van Westreenen) en de leeszaal zijn vanaf 12 juni
niet meer toegankelijk. Vanaf 21 augustus gaat het hele muse
um tot en met 22 maart volgend jaar dicht.
novelle recensie
hans warren/gpd
'Als in een droom' door Remco Campert.
Uitgeverij De Bezige Bij. Prijs: 25,-- 'Een
slaapwandeling' door Hugo Claus, 5,-.
Uitsluitend te koop bij de Bijenkorf,
Kan dit nog toeval zijn? Dichter-
schrijver Remco Campert (geb.
1929) maakte voor zijn vaste uit
gever De Bezige Bij de vertelling
Als in een droom. Dichter-schrij-
ver Hugo Claus (geb. 1929)
maakte voor zijn eenmalige uit
gever De Bijenkorf de novelle
Een slaapwandeling. Je zou
haast zeggen dat de twee au
teurs dezelfde opdracht hebben
gekregen. Hun verhalen lijken
namelijk verschillende uitwer
kingen van een eender gegeven.
In beide gevallen gaat het over
een man die wordt geconfron
teerd met zijn 'grote liefde'
(Campert) ofwel 'het licht van
(zijn) leven' (Claus). Maar alle
bei de geliefden blijken onbe
reikbaar. De hoofdpersoon van
Claus wil zijn Laura wel maar
begeert haar niet. De hoofdfi
guur bij Campert verlangt even
eens naar zijn Lana 'zonder be
geerte'. De twee stuiten ook bei
den op het onvermogen van de
taal. Én dan zweven zowel de
antiekhandelaar Luc uit Claus'
novelle als de schrijver Simon
uit Camperts vertelling ergens
tussen het gebied van de droom
en het domein van de werkelijk
heid. Dat maken de titels trou
wens al duidelijk.
Gemakzuchtige schrijvers be
dienen zich gretig van dromen.
Ze kunnen van alles laten ge
beuren in hun verhalen om ten
slotte door te laten schemeren
dat we slechts het protocol van
een droom te lezen hebben ge
kregen. Remco Campert en Hu-
go Claus hebben het - adel ver
plicht - aanzienlijk subtieler
aangepakt. De droom is bij hen
geen flauwe literaire truc. Dro
men in al hun vormen zijn bij
hen juist een onlosmakelijk deel
van het bestaan. Een onbegrij
Weerbarstige nieuwe roman van Willem Melchior
De droom van de achttienjarige Lodewijk Thijssen liegt
er niet om. Een vriendje vinden op wie hij zijn leven lang
verliefd blijft waardoor ze, gedreven door lust, begeerte
en spanning, elkaar nooit zullen vervelen. Niet onge
bruikelijk die droom, gegeven zijn leeftijd. Even onaf
wendbaar voel je hoe de ontluistering van dat verlangen
al een stem krijgt ergens onder de eerste alinea's van De
onhuwbaren, de lijvige liefdesroman van Willem Mel
chior.
roman recensie
wim vogel
'De onhuwbaren' door Willem Melchior.
Uitgeverij Atlas. Prijs: 49,90.
Het complexe en toch ook wel ge
durfde van De onhuwbaren is de
geslotenheid waarmee Lode-
wijks gedroomde liefde wordt
beschreven. Alle dichtbedrukte
driehonderdachtenzestig blad
zijden, alle veelal ongewoon
lange alinea's draaien maar om
één gegeven: de onweerstaan
bare opkomst, de intensieve
bloei en de onvermijdelijke on
dergang van die droom. Alle ge
beurtenissen, reizen naar New
York, Berlijn, Zuid-Amerika en
Londen, alle kamertjes, huisjes
en huizen in Haarlem, Amster
dam en Den Haag worden uit
sluitend beschreven om de ver
houding tussen Lodewijk Thijs
sen en Sander van Loon stap
voor stap te volgen en te analy
seren. Én omdat die analyse
consequent geschiedt binnen
het malende brein van Lodewijk
ontstaat er snel een broeierige
sfeer die fascineert en waaraan
het onmogelijk is te ontsnap
pen, tenzij je ophoudt met le
zen.
Dat laatste kan ik me wel
voorstellen. Melchior maakt het
ons niet gemakkelijk. Alinea's
van meer dan tweehonderd
woorden zijn eerder regel dan
uitzondering. Dialogen worden
nauwelijks beschreven en om
dat hij ook nog eens karig is met
stukjes wit waar je wat op adem
zou kunnen komen, komt er een
moment waarop je moet beslui
ten verder te lezen dan wel het
boek dicht te slaan.
Daar komt bij dat Lodewijks
ontwikkelingsgang en ideeën
niet uniek, laat staan shoc
kerend of provocerend zijn. Dat
verliefdheid voorbijgaat, dat het
nachüeven er met een vaste ge
liefde niet spannender op
wordt, dat je niet kunt blijven
weglopen voor de vraag wat je
nu eigenlijk met je leven wilt,
dat verlangen heftiger is dan
hebben: iedere ouwe zak kan je
dat vertellen, met heel wat min
der omhaal en heel wat meer
cynisme. Maar juist omdat dat
laatste ontbreekt, omdat Mel
chior erin slaagt zijn hoofdper
soon daarvan te vrijwaren, ont
wikkelt deze tragische verwor
ding van een liefde zich tot een
authentiek verhaal, tot een aan
grijpende en geloofwaardige
Bildungsroman.
De drie delen van de roman
beschrijven de drie fases in de
van meet af aan scheve verhou
ding. Lodewijk Thijssen, student
Nederlands in Amsterdam en
(net als de auteur) afkomstig uit
een doktersgezin uit Haarlem, is
de denker: Sander van Loon,
schoolverlater (havo), arbeiders
zoon uit Den Haag is de man
van het doen, van de actie. De
verliefdheid van Lodewijk wordt
aangewakkerd door Sanders on
grijpbaarheid. Alles geeft Lode
wijk op om hem te behagen: zijn
studie, zijn vrienden, zijn uiter
lijk, zijn persoonlijkheid. Tijdens
een verblijf in Amerika weet Lo
dewijk zijn liefde ook echt te
consumeren waardoor er een
zekere harmonie groeit. Het
derde deel brengt de omslag: de
denker wint het van de doener;
de idee, de visie overwint de ac
tie, de daad, het hier en nu. Als
of er in feite maar van éen per
sonage sprake is met zeer con
trasterende karaktereigenschap
pen en kwaliteiten.
Tijdens hun uitvoerige ge
sprekken, die, raadselachtig, in
houdelijk nooit beschreven wor
den, moest ik soms denken aan
de twee hoofdpersonen uit Pa-
thologieën van Jacob Israël de
Haan. Ook daar verwerft de één
een demonisch overwicht, wat
de ander tot zelfmoord drijft.
Zo gruwelijk eindigt De on
huwbaren net niet hoewel ook
hier de slotscène er een van al
lure is. Passend op het huis van
de beeldhouwer Mari And et
sen aan de Wagenweg in H id
lem (zijn vrouw is in het ja
zojuist op negentigjarige let
overleden) durft Lodewijk
zien dat zijn liefde voor di
grijpbare, meedogenloze Sa
voorbij is. Zijn droom van
duurzame, wederzijdse verl 0<
heid is kapot. 'Misschien,'
ook nog, schor en vertraag
dat wel het grootste problee 'd
het leven: dat we ons aan di se
kant willen verliezen, om o il
gaan in iets buiten ons, da
ter is dan wij, en aan de a
kant juist uit alle macht
onafhankelijkheid willen b
ren, om onszelf te kunnen
Uitgaande van dit citaat
de titel van Willem Mek
knappe roman niet allee
trekking op deze homosek
jongens. Zei Carmiggelt a
dat huwelijk rijmt op gruwi
Hugo Claus (links) luistert naar een mop die Remco Campert vertelt tij
dens de twintigste editie van de Nacht van de Poëzie. foto anp
Nieuwe roman van Israëlische schrijver Amos Oz
pelijk, misschien zelfs griezelig
deel daarvan. Maar er zit op een
of andere manier een diepere
zin in zo'n ogenschijnlijk zinloze
hersenschim. Vooral Campert
vestigt daarop nadrukkelijk de
aandacht. Zijn hoofdpersoon
zegt ergens: 'Dromen zijn bood
schappen van mezelf aan mezelf
en ik zal ze serieus moeten ne
men.' Zelfs geeft hij aan dat wie
dromen negeert 'een geampu
teerd leven' zou leiden.
Dromen zijn als een zeepbel.
Zodra je er vat op probeert te
krijgen, verdwijnen ze. Zo gaat
het ook met de droomachtige
liefdes van beide heren. Luc uit
Een slaapwandeling neemt een
valiumtablet in en gaat op bed
liggen. In zijn droom bedenkt
hij ineens dat een vrouw die hij
zojuist heeft ontmoet en niet
herkende zijn eigen Laura moet
zijn geweest. Om haar terug te
vinden en het goed te maken
verlaat hij in pyjama zijn huis. Al
slaapwandelend doolt hij door
Brugge. Ergens tijdens een orgie
meent hij haar terug te zien.
Simon uit Als in een droom
heeft geen valium nodig. Hij
droomt vaak, en doet vergeefse
pogingen z'n dromen vast te
leggen. Lana, de echtgenote van
zijn beste vriend, is zijn grootste
droom. Ze hebben een kortston
dige verhouding gehad, maar
die strandde omdat de realiteit
achterbleef bij de fantasie. Om
vergelijkbare redenen liet Luc
betrekkelijk snel Laura weer val
len. Hij blijft ondanks de slaap
wandeling bij zijn vrouw Agnes,
terwijl Simon zijn dromen ten
spijt bij zijn vriendin Olga blijft.
Het zijn op zichzelf geen van
tweeën al te indrukwekkende
verhalen. Maar samen laten ze
een vreemde impressie na. Is dit
tweeluik van Hugo Claus en
Remco Campert afgesproken
werk of een wonderlijke coïnci
dentie? In elk geval is het of je
wordt gehypnotiseerd. Lezen is
bijna dromen.
literatuur interview
jacob moerman/gpd
'Dezelfde zee' door Arrios Oz. Uitgeverij
Meulenhoff. Prijs: 39,90.
Toen Amos Oz twee jaar gele
den de Israël-prijs, de hoogste
culturele onderscheiding van
zijn land, kreeg, kondigde de
rechtse Nationaal Religieuze
Partij onmiddellijk aan stappen
te zullen ondernemen om de
toekenning ongedaan te maken.
Oz is niet alleen schrijver van
fictionele werken, maar grijpt
eveneens regelmatig naar de
pen om als vredesactivist zijn
licht te laten schijnen over
maatschappelijke vraagstukken.
Afgelopen week verscheen zijn
laatste roman Dezelfde zee in
een Nederlandse vertaling, ter
gelegenheid waarvan Oz even in
Nederland was.
„Thuis op mijn bureau liggen
twee pennen, een zwarte en een
blauwe", zegt Oz. „Met de ene
schrijf ik artikelen en met de an
dere romans en verhalen. Ik hou
die twee kanten van mijn schrij
verschap zo veel mogelijk ge
scheiden. Maar tegelijkertijd
denk ik dat er overeenkomsten
zijn. In zowel mijn politieke
stukken als mijn romans pro
beer ik een zwart-witte denkwij
ze te vermijden. Ik geloof in bei
de gevallen in de nuance en de
mogelijkheid om gebeurtenis
sen op verschillende manieren
te benaderen. Mijn literaire wer
ken en mijn artikelen eindigen
vaak met een soort ongemakke
lijk compromis. Sommige men
sen zien een compromis als een
vorm van lafheid of een gebrek
aan principes. Maar ik denk
eenvoudigweg dat compromis
sen bij het leven horen. Niet al
leen de personages in mijn boe
ken hebben ze nodig, maar ook
de Israëliërs en Palestijnen. Zij
moeten tegen hun zin een be
staan naast elkaar zien op te
bouwen, willen ze overleven in
plaats van sterven."
Met Dezelfde zee heeft hij een
zeer persoonlijk boek geschre
ven. Het verhaal speelt zich gro
tendeels af in Bat-Jam, een
voorstad van Tel-Aviv. Hier
woont Albert Danone, een saaie
belastingadviseur. Zijn vrouw is
onlangs overleden aan kanker,
zijn zoon maakt een reis in de
bergen van Tibet. De vriendin
van zijn zoon, Ditha, trekt we
gens geldgebrek in bij Albert, en
de man schaamt zich al snel
voor de gevoelens die de jonge
vrouw bij hem oproepen. De
zelfde zee is geen doorsnee ro
man, aangezien het boek zich
ook laat lezen als één groot ge
dicht waarin ritme, metrum en
rijm op de voorgrond staan.
„Een paar karakters in deze
roman zijn gebaseerd op men
sen die ik erg goed ken: mijn ou
ders, kinderen, familieleden",
vertelt Oz. „Maar zij maken
slechts een klein deel uit van de
totale roman. De andere figuren
zijn afgeleid van mijn eigen per
soon. Ik wilde een groep perso
nages naar voren laten komen
die op een geheimzinnige ma
nier met elkaar verbonden zijn.
En ze hebben geen geheimen
voor elkaar. Wanneer de zoon
met een hoer naar bed gaat in
Nepal, weet op hetzelfde mo
ment de vader wat hij aan het
doen is. Zelfs de moeder be
moeit zich er mee, terwijl ze al
een jaar dood is. Zij verdedigt de
zoon tegen de kritiek van haar
man. Maar uiteindelijk is het al
leen maar de verteller die aan
het woord is, degene die het
verhaal naar voren brengt."
Duidelijk is in elk geval dat Oz
zichzelf als personage in de ro
man naar voren heeft gescho
ven. „Maar het frappante is dat
die karakters hem ook van zeer
nabij kennen. Op die manier
gaat het verhaal voortdurend
heen en weer. Daardoor heeft
de roman een speelsheid gekre
gen die het tragische verhaal re
lativeert. In mijn roman gaat het
om de menselijke behoefte niet
alleen contact te hebben met
anderen, maar vooral voort te
leven in die anderen. En dan is
foto cpd marcel israel
de dood plotseling niet zo
langrijk meer. Dat is denk
essentie van mijn roman
ouders overlijden, belande'
na hun dood in de kinderei
der kind is daarom voor d(
van zijn leven zwanger van
eigen ouders.
Toen Amos Oz twaalf
pleegde zijn moeder zeifin
Stond zij hem voortdurend
ogen toen hij aan zijn rc
werkte? „Natuurlijk. Mijn
der liet haar familie achter
der een verklaring. Zij
dus huiswerk gegeven voi
rest van mijn leven. Veel
sen proberen zich in het i
deel van hun leven te on tij
stelen aan de greep van hu ou
ders. In het tweede deel g<
een gevecht aan met de
duw van hun ouders. En
derde deel proberen ze oi1
beeld v^n hun ouders niet
te raken, zodat ze niet vo
verdwijnen. Dat is denk
van de paradoxen van he
staan."
De roman vergt veel ins
ningen van de lezers. In zij
rig jaar verschenen bund
beginnen verhalen is een
opgenomen met de titel
plezier, waarin hij 'een l
leescursus' heeft willen int
ceren. Oz schreef hierin t
meer: het leesplezier,
als vele andere verrukki
moet met kleine teugjes w
genoten, en niet indei
worden opgeslokt.' „Mijn
man is inderdaad zeer gi
centreerd, omdat er zo
wordt uitgelegd. Ik zou d
willen dat mensen Dezel
zeer langzaam zouden lez P
worden tegenwoordig curs
gegeven waarin geleerd
hoe je in één minuut tien V
na's kunt opnemen. Dat i f
absurd! Ik ben een groot
stander van het langzame
Eigenlijk had op de
van mijn roman moeten
voorzichtig, dit is champag
geen mineraalwater!'
Boekkoper wordt gelokt met koffietv en internet
t een krantje en een kopje koffie tussen de boeken bij
boekhandel Scheltema in Amsterdam.
foto cpd cees zorn
den haag jan-hendrik bakker
In het marketing-jargon is er een woord
voor: fun-shopping. Ten aanzien van
boeken, die toch een iets spiritueler
imago hebben dan kleding bijvoor
beeld, klinkt het een beetje oneerbiedig.
Maar van toepassing is het zeker. Boe
ken kopen doe je voor je plezier. „Ze
ventig procent van het publiek dat een
boekwinkel binnen komt weet nog niet
wat het gaat kopen. En of het wel iets
koopt", zegt mr. A.C. Doeser, secretaris
van de Nederlandse Boekverkopers
Bond (NBB). De boekhandel doet er
daarom alles aan die zeventig procent
te verleiden. Met koffie, ontspannen zit-
hoekjes, kleine lunches, tv-schermen,
cd's en ruime openingstijden.
„Er zijn eigenlijk geen producten in
de vrije-tijdsmarkt die zo aan regelmati
ge verversing onderhevig zijn als het
boek", zegt Doeser. „Daarom moet je
als boekhandel steeds blijven proberen
publiek binnen te halen. Want nergens
is de concurrentie zo groot als in de
vrije-tijdsmarkt."
Boekwinkel op boekwinkel vernieuwt
deze jaren dan ook zijn aanzien. Vooral
de grote op het algemene boek gerichte
zaken gaan de formule van Donner in
Rotterdam en Broese in Utrecht achter
na. De nieuwe formule luidt: combineer
een groot aanbod boeken met audio en
multimedia. En geef het publiek vervol
gens de ruimte en de tijd op zijn gemak
een keuze te doen. „Vooral de combi
natie van fysieke producten met virtuele
is een gouden formule", aldus Doeser.
Internet biedt de boekkoper veel,
vooral degene die gericht op zoek is
naar een bepaalde titel. Maar wie de
boeken door zijn handen wil laten gaan,
kijken, voelen en lekker aarzelen of hij
zal kopen - of desnoods een besteld
boek af wil halen, heeft een boekwinkel
nodig. „Dat is ook de reden", meent
Doeser, „dat bol.com (een grote Inter-
net-winkel) pas een bestaande boek
winkel heeft overgenomen."
Het is duidelijk: de nieuwe boekhan
del moet concurreren met het gemak en
de verleidingen van Internet-verkoop.
In Middelburg is boekhandel Fanoy 'De
Drukkery' begonnen, een cluster van
activiteiten rond het boek en verwante
informatiedragers. Twaalf tv-schermen
staan de aspirant-koper ten dienste met
actuele informatie. Ér worden regelma
tig lezingen en exposities gehouden.
Verder is er een heuse brasserie en er
staat een klein drukpersje. De boekwin
kel groeit uit tot cultureel centrum, dat
overigens goede samenwerking heeft
met het mediacentrum in Vlissingen,
voorheen traditioneel nog 'de bieb' ge
heten. De omzet van Fanoy is enorm
toegenomen.
Dat is ook het geval in Den Haag,
waar Boekhandel Paagman aan de Fre-
derik Hendriklaan vorig jaar de omzet
zag stijgen met 15 a 20 procent, waar de
landelijke trend uiteindelijk negatief
was. „Maar", zegt Fabian Paagman, „ik
weet niet of het alleen ligt aan de koffie
hoek en de multimedia-hoek die wij nu
hebben. Ik denk dat onze ruime ope
ningstijden, elke werkdag van 9 tot 9
uur en elke zondag, meespelen. Maar
de nieuwe opzet slaat echt giga aan."
Kees Noordhoek van Scheltema Hol-
kema Vermeulen aan het Koningsplein
in Amsterdam is even opgetogen als
zijn Haagse collega. 'Scheltema' werd
dit voorjaar anderhalf keer zo groot, een
uitbreiding die geheel is gaan zitten in
de sector 'non-books', zoals Noordhoek
het professioneel uitdrukt. Cd-roms,
een café annex lunchroom en audio-
cd's derhalve. Over de omzet wil
Noordhoek nog geen harde cijfers kwijt
„maar we waren erg gelukkig met het
feit dat wij in februari - 17 januari zijn
wij opengegaan - de begroting makke
lijk gehaald hebben. En dat wil wat zeg
gen met zo'n kostbare uitbreiding."
Noordhoek zegt dat er verder vooral
in kwaliteit geïnvesteerd zal worden.
Verdere differentiatie van het personeel
ajr
zal plaats vinden. De behoefte
specialiseerde kennis neemt toe
mate het aanbod groeit. Zakelijk'
ministratief moeten de verschi ive
activiteiten in de boekhandel oofrbr
scheiden worden.
De potentiële boekkoper mof
naar de zin worden gemaakt. In
ka is de grootsteedse boekhandel:
een verwencentrum voor de boek
per. In Europa - de veranderingei
ven niet tot Nederland beperkt
trend nu ook niet te stuiten.
De Bijenkorf-keten biedt lezers
ge tijd de mogelijkheid om een
binnen 28 dagen terug te breng kug
het niet bevalt. „Eigenlijk", laat
Brinkers namens het concern welf lie
dat niets anders dan dat wij de
staande ruilmogelijkheid opnietr
der de aandacht brengen." Het p -
vindt het blijkbaar een gerustste
gedachte en besluit sneller tot aan
en hoe zit het met het mis
„Ach", zegt Blinkers collega, „er
maar één meneer bekend, die ti
een boek komt ruilen met de grij
heb het uit'. Maar die is de
ook niet meer gesignaleerd."
Boeken hébben blijft blijkbaar ph,
wel erg leuk.
u
