Verrassende vindplaats smaragd
De ondergang van de Minoïsche cultuur
In Natura
Bloemenpracht
De geur van mest
Afslankwedstrij d
WOENSDAG 22 MAART 2000
In maart begint de lente, hoe het weer ook mag zijn.
Dat betekent, vroeg of laat, zon, groen en bloemen.
Vooral bloemen: die zijn onlosmakelijk met het voor
jaar verbonden. Wij hebben iets met bloemen. Ze
hebben een mooi plaatsje in ons leven. Niet alleen bij
zowel feestelijke als droevige gebeurtenissen, maar
ook in de alledaagse gang van zaken. We zetten ze op
de vaas en planten er buiten de hele tuin mee vol. We
hebben bloemetjesgordijnen, lopen in een bloeme
tjesjurk en gebruiken bloemetjesgeur uit een flesje.
Mensen houden van bloemen. Maar bloemen houden
helemaal niet van mensen.
Bloemen houden van insecten. De hele bonte kleu
renpracht van de flora is louter en alleen bedoeld voor
bijen, vlinders, vliegen en kevers. Zij zijn het die aan
gelokt moeten worden door de fraaie tinten, vormen
en geuren van de bloemenwereld om, in ruil voor
nectar, stuifmeel te transporteren.
Onvoorstelbaar lang geleden begonnen de eerste
planten bloemen te vertonen. De verspreiding van
hun stuifmeel werd echter klakkeloos overgelaten aan
wind en water. Er waren toen al wel insecten, maar
het enige wat deze beestjes met planten deden was ze
opeten. Bij het rondscharrelen op de primitieve bloe
men kwamen ze uiteraard in aanraking met de
meeldraden en de stamper, waarbij ze natuurlijk met
een beetje stuifmeel bepoederd werden. Gingen ze
daarna naar een volgende plant, dan bestond de kans
dat deze bevrucht werd met het stuifmeel vein de vori
ge. Maar dat was natuurlijk geen erg grote kans.
De plant die het toeval een handje hielp trok uiteraard
meer profijt van de bloembezoekers, dan degene die
de gebeurtenissen naar gelaten afwachtte. Wie aan
trekkingskracht kon uitoefenen op insecten overscha
duwde al heel vlug alle minder gewiekste concurren
ten. Een van de beste manieren om aandacht te trek
ken was het verzamelen van kleurstoffen in de tot dan
toe groene bloembladen, zodat deze gingen contras
teren met de omgeving. De ontwikkeling van gekleur
de bloemen was hiermee begonnen.
Waarom stinkt varkensmest?
Op die vraag hopen Amerikaan
se onderzoekers een serieus
antwoord te kunnen geven. Als
zij eenmaal weten welke bacte
riën hierbij een rol spelen, kan
de veehouderij efficiënter wor
den en hebben de buren min
der overlast. Het onderzoek van
Michael Cotta van de universi
teit in Peoria, Illinois, richt zich
op de bacteriën die onverteerde
voerresten omzetten in de
mestput. Bij dat proces komen
sterk riekende stoffen vrij, zoals
ammoniak, organische zuren,
alcohol en - de ergste - sulfiden.
Sommige van deze bestandde
len zijn slecht voor de gezond
heid van mens en dier. Zo kan
langdurige blootstelling aan
lucht met ammoniak de lucht
wegen aantasten.
Tot voor kort waren micro-or
ganismen in mestputten, maar
ook in waterzuiveringsinstalla
ties, moeilijk te isoleren met be
staande analysemethoden.
Maar met geavanceerde DNA-
technieken is dat een stuk een
voudiger geworden. Microbio
loog Cotta heeft een manier ge
vonden om rechtstreeks DNA
uit monsters vloeibare varkens-
mest te halen en hiervai
volgens direct de geneti
menstelling te bepalen]
biochemische eigensch
Op die manier heeft hei
van de onderzoeker inn
honderd verschillende I
volgorden vastgelegd va
cro-organismen. De ma
voorkomende bacteriën
mestput zijn Clostridiui
tobacillus, Ruminococt
Streptococcus. Maar dn
niet per se de stankvero
kers. De onderzoeker gi
kijken hoe de bacteriën
ren met de niet verteen
standdelen van het veei
Deze geurende resultati
den vergeleken met lud
sters die zijn opgevangf
varkensstallen. Als de o
zoekers de boosdoener
maal hebben gevonden
kunnen veevoerdeskun
werken aan nieuw veev
dit stankprobleem niet
De ontwikkelde technie
ook leren in welke mate
verwekkende bacteriën
Escherichia coli en saln
kunnen overleven in op
gen mest.
Dierenvoedings-producent
Hill's Pet Nutrition organiseert
dit jaar voor de vijfde keer een
afslankwedstrijd voor honden
en katten. Volgens de fabrikant
is het voedingspatroon van on
ze hond en kat de laatste vijf
jaar veranderd. De helft lijdt
aan overgewicht.
Het extra gewicht zorgt voor ge
zondheidsproblemen, zoals
hart- en vaatziekten, ademha
lingsproblemen, huidziekten of
artritis. Als dieren meer dan 15
procent boven het ideaal streef-
gewicht zitten, is het al zwaarlij
vig. Bij dertig procent erboven
zijn er zeker gezondheidspro
blemen. Dierenarts S. Verschu
ren: „Veel huisdieren krijgen
restjes van tafel en daar gaat het
fout. Afwisseling in het eetpa
troon is voor een huisdier niet
nodig en kan zelfs tot proble
men leiden. Ook het idee dat
een hond of kat driemaal daags
met het baasje moet eti
zin. Het huisdier is te vi
menselijkt. De remedie
overgewicht is meer be
en het volgen vaneen di
wezen is dat dieren mei
zond gewicht meer ene
levenslusthebben.
Wie met zijn hond of k;
meedoen aan de Hill's
wedstrijd kan bij de die
het gewicht laten bepal
waarna een Paspoort vi
Ideaal Gewicht wordt
Met een 'voor' en 'na'
de hond of kat moet he
het deelnameformulier
hetPaspoort opsturen
U's Pet Nutrition. De ii
ving sluit op 15 septem
finale is in november,
naar van de winnende
kat krijgt een reis voori
personen ter waarde va
gulden. Tweede prijs is
weekend in een vakanli
In het aanbieden van nectar vonden planten een
tweede mogelijkheid om zich te onderscheiden. In de
natuur gaat het er immers volstrekt niet anders aan
toe dan in de mensenmaatschappij: niets voor niets!
Het was slim om de insecten te gaan belonen voor
hun bloembezoek en het daaruit voortkomende stuif-
meeltransport. Salaris moesten ze krijgen! Ze ontvin
gen dat in de vorm van nectar. Geen betere brandstof
dan nectar, omdat het bijna geheel uit suiker bestaat.
Dit was precies wat de altijd actieve koeriers nodig
hadden. Als steviger maaltijd verschafte de plant flin
ke porties stuifmeel. Zo begonnen bloemen voor in
secten onontbeerüjk te worden als voedselbron, ter
wijl ze zelf niet buiten de insecten konden waar het de
voortplanting betrof. Op den duur konden de twee in
wezen zo verschülende levensvormen niet meer bui
ten elkaar.
Het waren de kleuren die de nectarbronnen aanga
ven. Aanvankelijk ontwikkelden zich uit de gewone
groene bloemen slechts witte en gele bloeiwijzen, die
wel wat weg hadden van paardebloemen en madelief
jes. Planten die zich vervolgens van hen wilden on
derscheiden kozen paars, rood of blauw. Na verloop
van tijd had elke plantensoort z'n eigen kleur, vorm
en geur, die er volledig op gericht waren de geschikte
insecten te lokken. Het resultaat is de veelkleurige en
veelvormige flora van vandaag de dag.
Bloemen maken allemaal zoveel mogelijk reclame.
Middels de meest opvallende vormen, bonte kleuren
en verleidelijke geuren brengt elk zijn waren aan de
man. De een prijst zijn kwaliteiten nog overdrevener
aan dan de ander. Bloemperk en berm zijn concur-
rentieslagvelden geworden. Omdat de meeste insec
ten nogal bijziend zijn, is de geur van bloemen trou
wens nog belangrijker dan de kleur. De gekleurde
bloembladen dienen hierbij voor hen als reusachtige
bakens, die aangeven waar de nectar te halen valt.
Bovendien zijn er nog 'honingmerken' die er de weg
naar wijzen. Deze tekens bestaan uit strepen, vlekken
en stippen, die volgens bepaalde patronen zijn ge
rangschikt. Ze zijn voor insecten vaak uitstekend
zichtbaar, doordat ze ultraviolet licht reflecteren.
Soms ook steken ze tegen het bloemblad af, doordat
juist dit ultraviolet weerkaatst. In beide gevallen is het
contrast tussen honingmerk en bloemblad uiterst op
vallend. Alles op, aan of in een bloem is erop gericht
insecten naar binnen te lokken om ze vol stuifmeel
weer de straat op te sturen. Het is in wezen precies
hetzelfde als wat er in de menselijke zaken- en uit-
gaanswereld gebeurt
THEO SCHILD KAMP
PUZZEL
Oplossing van dinsdag:
plat-palet-Pallet
cafe-facet-Actief
pret-prent-Napret
I soda-adios-Adonis
ante-talen-Mantel
tand-dante-Advent
ding-danig-Handig
nero-groen-Onager
dier-ieder-Erelid
made-adrem-Dammer
Gevraagd woord: PANAMAHOED
Cryptogram
Horizontaal: 1. De staatskerk heeft geld genoeg (6);
4. Onduidelijk spreken moet men bij voorkeur verduren
(8); 6. Overspel 'op een ouder vaartuig (4); 8. Zin om te
genieten (4); 9. Hierin komt een akelig meisje aan haar
eind (9).
Verticaal: 1. Haal vlug de lekkernij uit de Franse
hcufdstad! (3); 2. Van deze onzin heeft men slag (5);
3. En na een ongehuwde vrouw heeft de warme
bakker beslist (4); 5. Oudste Europeaan in de bajes (6);
6. Ambt van besteller (4); 7. Dat bouwwerk is het
einde (4); 8. Uiteindelijk tegen de dorst (4).
De heldergroene edelsteen
smaragd was reeds in de Oud
heid een symbool van eeuwige
jeugd en macht. Het is bekend
dat de beruchte en decadente
Romeinse keizer Nero de ge
vechten op leven en dood van
de gladiatoren bekeek door een
monocle van smaragd, omdat
de kleur van bloed hem misse
lijk maakte. En Lodewijk IX van
Frankrijk liet zijn koningskroon
met een reusachtige kostbare
smaragd versieren.
Smaragd is een mineraal dat
een door chroomverbindingen
diepgroen gekleurde variëteit
van beril is. Smaragden waren
als edelstenen tot het begin van
de zestiende eeuw vrij zeld
zaam, omdat er slechts enkele
vindplaatsen bekend waren.
Tot voor kort was de herkomst
van sommige oude en waarde
volle smaragden onduidelijk en
zelfs omstreden. Franse geolo
gen hebben nu door een analy
se van de zuurstofisotopen hel
derheid geschapen.
Volgens de wetenschappers
waren smaragden tot de zes
tiende eeuw hoofdzakelijk af
komstig uit de Egyptische Cleo-
patra-mijnen en uit het ontgin-
ningsgebied in het Oostenrijkse
Habachtal. Geologen en histori
ci vermoeden van enkele edel
stenen dat ze afkomstig zijn uit
niet meer bestaande mijnen in
Azië. Bij voorbeeld sommige
beroemde smaragden uit de Ni-
zamschat van de vorsten in het
Indiase Hyderabad, die waar
schijnlijk reeds tijdens de veld
tochten van Alexander de Grote
werden meegebracht.
Wetenschappers van het Insti-
tut de Recherche pour le Déve-
loppement en van het Centre
de Recherche Pétrographique
et Géochimique in Nancy, on
derzochten in de eerste plaats
het scheikundige ontstaanspro
ces van smaragd. Smaragd ont
staat, doordat een smeltmassa
op omringend gesteente kristal
liseert. Het verloop van dit kris
tallisatieproces is afhankelijk
van de samenstelling van dit
gesteente.
De Fransen constateerden dat
smaragden niet alleen schei
kundig beïnvloed worden door
de aanwezigheid van andere
mineralen, maar zij ontdekten
ook dat smaragden in verschil
lende vindplaatsen een zeer
De vrij plotse ondergang van de
hoogstaande minoïsche cultuur
op Kreta rond het einde van de
bronstijd, werd tot nog toe toe
geschreven aan een geweldige
vulkaanuitbarsting op het na
bijgelegen Egeïsche eilandje
Santorini, nu Thira. De mi
noïsche hoofdstad Knossos en
vrijwel heel de noord- en oost
kust van Kreta zouden onder
een metersdikke laag as en vul
kaangesteente zijn bedolven
geweest. Bewijs daarvoor leek
in 1967 te zijn gevonden door
de Griekse archeoloog Spiridon
Marinatos, die toen de mi
noïsche stad Akrotiri van onder
een dikke laag vulkaanas uit
groef.
Sinds kort heeft men echter het
precieze tijdstip van de uitbar
sting van de vulkaan op Santo
rini kunnen achterhalen en
daaruit blijkt dat de veronder
stelling van Marinatos niet lan
ger houdbaar is. Een internatio
nale groep van Griekse, Turkse
en Japanse geowetenschappers
is van mening dat vooral de op
de vulkaanuitbarsting volgende
vloedgolf de minoïsche cultuur
zware schade heeft toege
bracht, maar deze niet heeft
vernietigd.
Volgens de nieuwste berekenin
gen heeft de uitbarsting plaats
gevonden in 1635 voor Chris
tus. Dat deze enorme natuurca
tastrofe het minoïsche rijk niet
heeft vernietigd, moge blijken
uit het feit dat de Minoiërs nog
meer dan honderd jaar na de
uitbarsting de dominerende
macht in het oostelijk deel van
de Middellandse Zee zijn geble
ven.
De wetenschappers hebben het
verloop van de natuurramp
kunnen reconstrueren en on
landen. Zoals de geowi an I
schappers in het vaktiji
'Geology' berichten, hi
via computersimulatie!
tuurramp gereconstrui an c
gens hun berekeningei tere
de vloedgolf binnen he art
noordkust van Kreta hl agra
bereikt en negentig
ter de westkust van Kle Ims
In het noorden van Kn
droeg de hoogte van dt id N
ongeveer tien meter tei in h
tot acht meter langs de
Klein-Azië.
De wetenschappers zij in F
wel zeker van dat de m i on
het land gelegen haven krijg
hoofdstad Knossos, dit i p
huidige kuststadje Am et K
aanzienlijke schade va n e
vloedgolf heeft onderv ia,
De vernietigende kracl erd<
een tsoenami hangt e\ mm
niet alleen van de hooj ie di
de golven af, maar ook
doordringen in het bin
Volgens de berekening
de wetenschappers is
rini-vloedgolf op de mi
plaatsen hoogstens en!
derden meters het lani ™Nl
gedrongen en wellicht
meter in de riviermoni
Dat was te weinig om'
gang van de volledige
noïsche economische
structuur te veroorzak
De vraag waarom
dan wel vrij snel is ven v
was niet het doel van
zoek. Wel vermoeden
oiogen dat de oorzaak 'eP0
meer dient gezocht in
oprukken van de rond
beginnende hellenistis 'eP°
sie vanaf het Griekse v w
NOS-
JOHAN LAMORAL
NOS
enkele smaragden uit de India
se Nizamschat een Afghaanse
oorsprong hadden. Zij blijken
uit een mijngroeve te komen
die in de laatste jaren zeventig
door de Russen opnieuw werd
ontdekt.
De beroemde Zijderoute uit de
Oudheid, de eerste grote han
delsweg tussen Azië en Europa,
liep langs het Pakistaanse Swat
Mignora en langs de huidige Af
ghaanse hoofdstad Kaboel. Het
is dan ook meer dan waar
schijnlijk dat Indiase handela
ren zijde tegen smaragden ruil
den en dat deze langs de Zijde
route naar Europa werden ge
bracht.
Voor de smaragdhandel brak
een nieuwe tijd aan, toen de
Spanjaarden in 1545 in het pas
gekoloniseerde Columbia uitge
breide smaragdvoorraden aan
troffen. De daar gewonnen
edelstenen waren door hun
omvang, hun intensieve groene
kleur, hun zuiverheid en hun
kristalgrootte, van een veel be
tere kwaliteit dan de edelstenen
uit de oude wereld.
De isotopentest van de Fransen
bracht aan het licht dat deze
kwalitatief hoogstaande sma
ragden niet alleen hun weg
naar Europa en het Midden-
Oosten vonden, maar zelfs tot
in Indië werden verhandeld.
Enkele smaragden uit de Ni
zamschat blijken inderdaad uit
drie verschillende Columbiaan-
se mijnen afkomstig te zijn.
Meer bewijs voor de Spaanse
smaragdhandel vond het team
van Giuliani bij onderzoek van
een lading smaragd uit een in
1622 voor de kust van Florida
gezonken Spaans galjoen. Ook
deze edelstenen kwamen uit
verschillende Columbiaanse
vindplaatsen.
De Fransen willen nu met de is-
otopenmethode ook de her
komst van de oudste robijnen
opsporen. Deze rode, doorzich
tige edelsteen is net als saffier
een variëteit van korund, een
gekristalliseerde vorm van zui-
ver aluminiumoxide, die iets
minder hard is dan diamant.
Robijn gold in de Oudheid en
de Middeleeuwen als het zinne
beeld van de liefde.
JOHAN LAMORAL
De ruïnes van het koninklijk paleis van Knossos op Kreta.
derscheiden er vier afzonderlij
ke fasen in. In de eerste fase
werden stof en as gedurende
ten minste 24 uur tot 36 kilo
meter hoog de lucht in geslin
gerd. Een aanhoudende sterke
westenwind verspreide de as-
wolken tot ver in het oostelijk
deel van de Middellandse Zee.
De sporen daarvan kan men
vandaag nog terugvinden op de
Oostegeïsche eilanden en op de
westkust van Turkije.
Vervolgens vermengde het
gloeiende magma uit de vul
kaan zich met het zeewater,
waardoor reusachtige, met slijk
vermengde dampwolken wer
den gevormd die onder meer
de stad Akrotiri bedolven.
Pas bij het einde van de uitbar
sting ontstond er door de on-
HEINZ
diepte van 700 meter. Door de
aardschok van de instortende
vulkaanwand en door de zuig
kracht van het zeewater dat
plots de enorme canyon bin
nenstroomde, ontstond volgens
talrijke archeologen een enor
me vloedgolf. Die vernietigde
de haveninstallaties van de Mi
noiërs langs de noordkust van
Kreta en op de omliggende ei-
specifieke verhouding van de
zuurstofisotopen met de mas
sagetallen 18 en 16 blijken te
bezitten. Met andere woorden:
alle smaragden beschikken over
een eigen 'geologische vingeraf
druk', aldus onderzoekscoördi
nator Gaston Giuliani.
Dat stelde de onderzoekers in
staat vrij precies de herkomst
van een aantal historische en
bekende smaragden te achter
halen. Zij onderzochten met
dat doel 62 vindplaatsen in 19
landen. Het resultaat van hun
speurwerk is een voor geologen
en historici uiterst interessante
en betrouwbare reconstructie
van onder meer de handelsrou
tes van de Romeinse tijd tot de
achttiende eeuw.
Tot de oudste smaragdmijnen
ter wereld behoren de Cleopa-
tra-mijnen, waar de Egyptische
farao's van 3000 tot 1500 voor
Christus de kostbare edelstenen
haalden. De Egyptenaren wa
ren de eersten die handel dre
ven met smaragden en deze
ruilden tegen de blauwe, half-
edele lapis lazuli of lazuurste
nen uit het huidige Afghanis
tan. De Romeinen haalden hun
smaragden uit het Oostenrijkse
Habachtal, waar zij voordien
reeds door de Kelten werden
ontgonnen. Ook de grote edel
steen die kruisvaarder Lodewijk
IX of de Heilige in de dertiende
eeuw in zijn koningskroon liet
inzetten, stamt uit het Habacht
al.
De Franse wetenschappers
kwamen ook voor verrassingen
te staan. Een van de oudste
smaragden die in een gouden
oorring uit de Gallo-Romeinse
tijd was gevat en waarvan men
vermoedde dat hij uit het Ha
bachtal afkomstig was, bleek uit
het Pakistaanse Swat Mignora
te stammen. Deze Pakistaanse
vindplaats, die pas in de jaren
vijftig van de afgelopen eeuw
werd ontdekt, bleek dus reeds
in de oudheid ontgonnen te
zijn geweest en werd om nog
onbekende redenen later weer
gesloten of vergeten.
Een andere ontdekking was dat
Smaragd in verschillende bewerkte vormen.
derzeese schokgolven van de
vulkaan een metershoge vloed
golf of tsoenami. Een recent
onderzoek op Santorini heeft
uitgewezen dat de vulkaan-
wand onder zijn eigen gewicht
is ingestort, omdat door het
leeglopen van de magmakamer
een reusachtige lege krater was
ontstaan met een doorsnede
van ruim acht kilometer en een
