Vraagtekens rond effect vitamines Gezonde voeding loont
Schildklier
Niet vergeten te kauwen
Gezondheid
Matig met vitamine A
Code meningokok gekraakt
Immuuntherapie als alternatief antibiotica bij infecties
n
MAANDAG 20 MAART 2000
NDA
„Ik ben weer zwanger", zegt mevrouw De Jager als ik haar
begroet heb. En onmiddellijk vraag ik haar: „Bent u er blij
mee?".
Ik heb afgeleerd om zwangere dames in mijn praktijk zon
der meer te feliciteren. Op de meest onverwachte mo
menten merk ik, dat de zwangerschap niet zo goed uit
komt, of niet gepland is. Dan stoot ik mijn neus, en is de
start van ons gesprek niet goed. Dus vraag ik tegenwoor
dig voorzichtig of de blijdschap op zijn plaats is.
„Ja, dat wel", zegt ze. „Maar ik heb de schrik nog in mijn
benen van de vorige zwangerschap. Weet u nog wel, in de
zwangerschap werd ik misselijk, en voelde me moe. Na
ongeveer dertien weken ging het beter, en kon ik weer
energie verzamelen om aan het werk te gaan. Zwanger-
schapsbraken, noemt men dat. Ik had er ook over gelezen
in de boekjes. Daarom maakte ik me ook niet ongerust. Ik
wist alleen niet dat je je zo ziek kon voelen."
,rDe zwangerschap zelf is wel redelijk verlopen, en de be
valling was een cadeautje. Wat waren we blij met onze Ka
ren. Een gezonde baby van ruim zes pond. Ze was wel niet
zo groot, maar daardoor verliep de bevalling gelukkig ook
vlot. In de kraamtijd ging ik me beroerd voelen, en daarna
kan ik me nauwelijks herinneren wat er gebeurde. Het is
achteraf een groot zwart gat. Ik was moe, futloos, aanval
len van hartkloppingen, snakken naar adem, benauwd, en
dat terwijl ik zo blij was, en mijn man ook, met ons net ge
boren kind. Heel langzaam is dat weer bijgetrokken, Karen
is nu twee en een halfjaar. Maar als dat mijn voorland
weer is, dan ben ik niet zo blij! Het is dat we zo dolgraag
een tweede kind wilden, maar anders was het voor mij zo
wel goed geweest."
Ik luister naar haar stortvloed van woorden, een beetje be
duusd. Ook mij staat deze periode nog helder voor de
geest. Het was een moeilijke tijd, de baby huilde gelukkig
niet veel, maar zelf was mevrouw De Jager tot niets in
staat, het heeft haar kraamtijd negatief gekleurd. Ik steun
haar in haar zorg, maar benadruk, dat we geleerd hebben
van de vorige periode. „We zullen het zorgvuldig in de ga
ten houden, nu zijn we er vroeg bij. Laat weten, als het
niet goed gaat. En de felicitaties voor uw man!"
Als ze vertrokken is, lees ik haar gegevens nog eens door.
De verloskundige heeft dit toch ook niet aan zien komen,
er was geen sprake van een depressie, met haar man en
kind was alles goed, geen financiële perikelen, geen ande
re zorgen. Eigenlijk zijn alle ingrediënten voor een geluk
kige tijd aanwezig geweest. Maar een gewaarschuwd mens
telt voor twee.
Als ik haar drie weken later op het spreekuur zie, is ze ver
magerd, en zit met haar moeder in de wachtkamer. Ze
hebben een grote boodschappentas bij zich, met een em
mertje, om te kunnen overgeven. „Ik moet maar steeds
braken", zegt ze. Ik voel me zo moe, het liefst zou ik in
bed gaan liggen. En dan weer die hartkloppingen, is dat
nu hyperventilatie? Ik heb echt geen reden om gespannen
te zijn."
Bij mij gaat een lampje branden, dit is nu al de tweede
zwangerschap die niet goed gaat. Ik kijk haar goed na, en
laat bloed prikken. Ik vraag ook een schildklierwaarde
aan. De zwangerschapshormonen hebben soms invloed
op het functioneren van de schildklier. Dat blijkt een gou
den treffer. Aan het eind van de middag belt het huisart
senlab om door te geven dat de schildklierfunctie van me
vrouw De Jager volledig op hol geslagen is. Een torenhoge
waarde, hetgeen haar lichamelijke malaise goed kan ver
klaren.
Ik bel haar de volgende ochtend op, en kan op heel korte
termijn een afspraak voor haar maken bij een internist in
het nabijgelegen ziekenhuis. Die neemt haar een paar da
gen op, om haar tot rust te laten komen, en blokkeert de
schildklierwerking met medicijnen. Eerst een paar weken
tot rust laten komen, en dan weer bijstellen, is zijn voor
stel.
Als ik haar weer terugzie, vertelt ze me hoe ze is opge
knapt van deze behandeling. Ze is weer op gewicht, en
voelt zich goed. De hartkloppingen zijn ook weg. „Dat was
geen hyperventileren, maar een bijwerking van de ontre
gelde schildklier", leg ik uit. Het gesprek komt op de vori-
ge zwangerschap. Waarschijnlijk was
daar ook al sprake van een schildklier-
probleem. Dat zien we ook vaak na de
zwangerschap: de hormonen beïnvloe
den elkaar. Terugkijkend had ik haar
graag die eerste beroerde tijd bespaard.
Zelf is ze blij dat we nu zo doeltreffend
hebben kunnen ingrijpen.
MARIEKE VAN SCHIE, huisarts
Mensen zonder kiezen of met
een slecht passend kunstgebit
krijgen eerder te maken met de
mentie. Goed kauwen voor
komt geheugenverlies. Dat be
weren Japanse onderzoekers in
het tijdschrift New Scientist van
11 maart.
Nieuwe herinneringen worden
opgeslagen in de hippocampus,
het hersengebied dat belangrijk
is voor het leerproces. Maar bij
het ouder worden vervallen de
hippocamuscellen en wordt het
kort geheugen slechter. Mensen
op leeftijd zonder tanden kau
wen minder, terwijl recente stu
dies een verband aangeven tus
sen slecht geheugen en tand-
verlies.
De veronderstelling is door Ja
panse onderzoekers uit Gifu ge
test bij muizen. De dieren zijn
genetisch zo veranderd dat ze
snel verouderingsverschijnse
len vertonen, zoals haren ver
liezen, staar ontwikkelen en lij
den aan geheugenverlies. De
onderzoekers trokken de kiezen
van muizen, zodat ze nog wel
konden eten, maar niet meer
kauwen.
Het geheugen van de muizen
werd onderzocht in een water
doolhof. Jonge muizen leren al
snel om een aan het zicht ont
trokken platform te vinden, met
of zonder tanden. Maar de ou
de, tandloze muizen konden
zich niet herinneren waar het
veilige platje zich bevond en
zwommen doelloos rond in het
water. Analyse van hun herse
nen toonde de oorzaak: de ge
heugencellen waren groten
deels verdwenen.
Deze ontdekking suggereert dat
kauwen belangrijk is voor ons
om ons op latere leeftijd dingen
te blijven herinneren. Dit is
door de Japanners deels bij
mensen getest. Via de zoge
noemde magnetische resonan
tietechniek volgden zij de her-
senactiviteit van kauwende
mensen. Deze bezigheid stimu
leerde de signalen vanuit de
hippocampus. Maar hoe pre
cies kauwen het brein aanjaagt
blijft voorlopig een raadsel.
PETER DE JAEGER
REDACTIE: MARGOT KLOMPMAKER 023-5
-EDI
Hoe belangrijk zijn vitaminen
om hart- en vaatziekten op een
afstand te houden? Die vraag
stond onlangs centraal op een
symposium van het bij TNO
Voeding ondergebrachte Vita
mine Informatie Bureau. Het
antwoord valt mee en tegen. Al
ler ogen zijn gericht op de vita
minen met een antioxidantwer-
king: vitamine C, vitamine E en
betacaroteen. Ze voorkomen
dat vrije radicalen (die onver
mijdelijk tijdens de stofwisse
ling ontstaan) oxideren met
cholesterol. Dit cholesterol gaat
gemakkelijk vastzitten op vaat-
wanden, waardoor die sneller
dichtslibben.
In de Verenigde Staten is daar
om een stevige discussie aan de
gang over de vraag of niet ie
deréén meer vitamine C zou
moeten gebruiken. In Neder
land is het advies om dagelijks
in ieder geval 50 tot 60 milli
gram vitamine C te gebruiken
(via een flinke sinaasappel of
bijvoorbeeld twee appels).
Maar de Amerikanen denken
erover om hun aanbeveling op
100 milligram te zetten. Ze ba
seren zich op epidemiologisch
onderzoek, het bestuderen van
grote bevolkingsgroepen. Meer
dan 100 milligram wordt het
niet. Bij hogere hoeveelheden is
er geen effect meer te zien.
Dat klinkt allemaal eenvoudig,
maar het Vitamine Informatie
Bureau zet niet voor niets een
vraagteken. Eigenlijk zijn er nog
te weinig interventiestudies ge
daan, zegt dr. H.van den Berg,
senior onderzoeker bij TNO
Voeding in Zeist. Bij een inter
ventiestudie wordt het effect
onderzocht van bepaalde voe
dingen of voedingsstoffen bij
groepen van de bevolking. Je
kan dan nagaan wat er gebeurt
als ze bijvoorbeeld verschillen
de hoeveelheden vitamine C
krijgen.
Het moeilijke van onderzoek bij
mensen is, dat er in het men
senlijf heel veel interacties zijn.
Vaak is niet precies bekend wat
er allemaal gebeurt. Ook kun
nen er invloeden zijn, die nog
niet bekend zijn. Er zit bijvoor
beeld twintig jaar tussen het
ontstaan van kanker en het
werkelijk krijgen. Als nog niet
herkende patiënten aan een in
terventieonderzoek meedoen in
de laatste vijfjaar voordat ze
ziek worden, kan dat de uit
komst beïnvloeden. Dat kan tot
verkeerde conclusies leiden. „Je
moet mensen heel lang volgen
om betrouwbare informatie te
krijgen", zegt Van den Berg.
Eenvoudig wordt het nooit. Een
laag vitamine-C-niveau kan bij
een mens een aanwijzing zijn
voor een grotere gevoeligheid
voor hart- en vaatziekten. Maar
een roker heeft altijd minder vi
tamine C in zijn bloed. Terwijl
roken op.zichzelf een risicofac
tor is voor hartproblemen. Oor
zaak en gevolg zijn soms moei
lijk te scheiden.
Roken verergert oxidatie in ie
der geval sterk. „We weten dat
vitaminen C en E goede anti-
oxidanten zijn. Zelf denk ik dat
die vitaminen helpen. Het be
wijs is alleen nog nooit defini
tief geleverd. Maar wanneer is
het bewezen? Hoe hard moet
bewijs zijn?", vraagt Van den
Berg zich af.
Een ander punt is dat je men
sen wel veel vitaminen kan la
ten slikken, maar dat je ze niets
kan garanderen. Als bij een ho
ge inname van vitamine C het
risico op hartproblemen twee
keer kleiner wordt, dan zou de
sterfte kunnen dalen van 3000
per 100.000 naar 1500. Dat wil
zeggen dat ook iemand die heel
veel vitamine C slikt nog altijd
patiënt kan worden. De grote
meerderheid krijgt geen hart
kwaal en slikt dus misschien
wel voor niets al die vitamine C.
Meer zekerheid biedt folium-
Een roker heeft altijd minder vitamine C in zijn bloed. foto 'archief
Hart- en vaatziekten vormen
nog steeds de belangrijkste
doodsoorzaak in Nederland. Al
gemeen bekend is dat roken,
een hoge bloeddruk, een hoog
cholesterolgehalte en een inac
tieve leefstijl de kans op het
krijgen van hart- en vaatziekten
verhogen. Maar de laatste jaren
komen er steeds meer aanwij
zingen dat stoffen uit de voe
ding, zoals bepaalde vitamines
en vetzuren, een beschermend
effect hebben op de ontwikke
ling van hart- en vaatziekten.
Uit grote bevolkingsonderzoe
ken blijkt telkens weer dat men
sen met een gezond voedings
patroon, bestaande uit veel
groente en fruit, veel graanpro
ducten en af en toe vis, minder
kans hebben op hart- en vaat
ziekten dan mensen met een
minder gezond voedingspa
troon. Gedacht wordt dat be
paalde vitamines en vetzuren
voor deze beschermende wer
king verantwoordelijk zijn.
Zo zitten er in groenten en fruit
veèl van de antioxidant-vit ami
nes, vitamine C en E en bètaca-
roteen. Deze antioxidanten
kunnen zogenoemde vrije radi
calen wegvangen. Dit is gun
stig, omdat vrije radicalen bij
voorbeeld kunnen reageren
met cholesterol. Het op deze
manier gevormde 'geoxideerde'
cholesterol kan zich gemakke
lijk vastzetten in de wand van
bloedvaten, waardoor die snel
ler dichtslibben. Het is echter
nog de vraag of extra antioxi
danten uit supplementen en
verrijkte voeding hiertegen
kunnen beschermen.
Groenten en graanproduci
zijn verder rijk aan folium
één van de B-vitamines.
met vitamine B6 en B 12 zi
foliumzuur ervoor dat het
halte aan homocysteine
bloed laag blijft. Een te hoi
homocystéïne-gehalte woi
beschouwd als een nieuwt
cofactor voor hart- en vaa
ten. Men vermoedt dat hoi
cysteine een schadelijke si
die de bloedvaten kan besi
digen en bloedstolsels kan
men. Dit vergroot de kans
hart- en vaatziekten. Extn
liumzuur kan een verhoog
halte aan homocysteine
waar verlagen, maar het is
niet zeker of de kans op hj
en vaatziekten hierdoor
daadwerkelijk wordt veria
Vis is de enige belangrijke
dingsbron van bepaalde
voudig onverzadigde veta
de zogenoemde n-3 vetzu
In tegenstelling tot verzad
vetzuren zijn deze n-3
juist goed voor de gezondl
Er wordt gedacht dat ze
gunstig effect hebben opt
ritmestoornissen, één van
belangrijkste oorzaken vai
plotseling overlijden vanp
enten met hartziekten. Oo
zouden ze gunstig kunnen
tegen een verhoogde bloe
druk.
Het lichaam kan deze veö
weliswaar zelf aanmaken
fa-linoleenzuur, een essei
vetzuur dat vooral in groe
noten zit, maar het is nog
de vraag of dit de behoeft!
het lichaam volledig dekt
zuur, een van de B-vitaminen
in groenten en graan. Samen
met collega-B-vitaminen houdt
foliumzuur het homocysteine
in het bloed laag. Homocystei
ne, dat ook al tijdens de stof
wisseling wordt gevormd, is net
als cholesterol een risicofactor
voor hart- en vaatziekten. De
gemiddelde inname in Neder
land is 200 tot 300 microgram,
terwijl dat eigenlijk 400 zou
moeten zijn.
Waku
Spelf
tatie:
NOS-J
Netwi
Actui
Tusse
Progr
sen h
kunm
Af I1
Muse
Toen
woon.
Nede
rie. A
weerr
met A
De me
ambul
Blik a
van di
Rotte
NCRV.
dekkii
Neisseria meningitidis, een be
langrijke veroorzaker van her
senvliesontsteking, heeft zijn
erfelijke ziel blootgegeven.
Amerikaanse onderzoekers,
verbonden aan Chiron Corpo
ration en The Institute for Ge
nomics Research, zijn erin ge
slaagd, meldt wetenschapsblad
Science, om de volledige erfelij
ke code (genoom) van deze
bacterie te ontrafelen. Volgens
de onderzoekers ligt de weg nu
open naar een effectief vaccin
tegen deze groep B me
ningokok.
Aan een dergelijk vaccin wordt
overigens al jaren gewerkt door
het Laboratorium voor Vaccin
research van het Rijksinstituut
voor Volksgezondheid en Mi
lieu (RIVM) in Bilthoven. Stu
dies bij apen en mensen heb
ben al laten zien, dat het RIVM-
vaccin een voldoende sterke,
specifieke afweerreactie op
wekt. Wanneer er nationale
toestemming komt, zullen hon
derdduizend heel jonge kinde
ren worden ingeënt om na te
gaan of het vaccin ook werkelijk
tegen B meningokokken be
scherming biedt.
Dr. Loek van Alphen, hoofd van
het Laboratorium voor Vaccin
research, vindt de ontcijfering
van de genetische code van de
B meningokok door de Ameri
kaanse code-krakers een be
langrijke ontwikkeling. „Uit on
derzoek van ons is gebleken,
dat het vaccin tegen B me
ningokokken tegen 80 procent
van de meningokokken kan be
schermen. Een hoog percenta
ge, maar je wilt natuurlijk heel
graag naar een dekking van 100
procent. Kennis van de erfelijke
code van de bacterie kan ons
meer inzicht geven in de zoge
noemde virulentiefactoren,
stoffen die betrokken zijn bij
het ziekmakend vermogen van
bacteriën. Daarbij moet ge
dacht worden aan stoffen waar
mee bacteriën zich aan het
slijmvlies van bijvoorbeeld de
luchtwegen kunnen vasthech
ten, waarmee ze cellen binnen
kunnen dringen of waardoor ze
ontstekingsprocessen op gang
kunnen brengen. Dergelijke
factoren zou je eventueel in je
vaccin als extra componenten
in kunnen bouwen."
Meningitis, hersenvliesontste
king of nekkramp, wordt in Ne
derland jaarlijks bij 500 tot 800
meest jonge kinderen vastge
steld. De ziekte kan ernstige ge
volgen hebben en doofheid en
hersenbeschadiging veroorza
ken. Wanneer de bacterie ook
de bloedbaan bereikt, kan door
schade aan hart, nieren en lon
gen binnen enkele uren de
dood intreden.
Bij de diagnose hersenvliesont
steking is het zaak om zeer snel
hoge doses antibiotica toe te
dienen. Nekkramp wordt vooral
door meningokokken, pneu-
mokokken en vroeger ook door
Haemophilus influenzae ver
oorzaakt. Meningokokken zijn
verantwoordelijk voor twee der
de van alle gevallen van nek
kramp. Groep B meningokok
ken zijn de oorzaak van onge
veer 85 procent van de gevallen
van meningitis door me
ningokokken.
Tegen de meningokokken A en
C en tegen H. influenzae be
staan reeds vaccins. Een vaccin
tegen de laatstgenoemde bacte
rie is sinds 1994 opgenomen in
het Rijksvaccinatieprogramma.
Van Alphen hoopt dat het nu in
ontwikkeling zijnde vaccin te
gen B meningokokken binnen
vijfjaar in het Rijksvaccinatie
programma kan worden opge
nomen.
foto archief HENK HELLEMA
Vitaminen zijn belangrijke stof
fen voor de mens. Wie hiervan
te weinig binnenkrijgt, wordt
op den duur ziek. Aan de ande
re kant kan een teveel aan som
mige vitaminen de kans op
ziekte vergroten. Vaak wordt bij
een extra inname de regel 'baat
het niet, dan schaadt het niet'
gebruikt, maar voor vitamine A
gaat dat niet op.
Vitamine A is nodig voor het
goed functioneren van de ogen,
om precies te zijn voor het aan
passen van de ogen aan de
duisternis. Verder zorgt vitami
ne A voor een gezonde huid,
haar en tandvlees. Ook speelt
deze vitamine een belangrijke
rol bij de groei, de opbouw van.
botten en tanden, en weerstand
tegen ziekten.
Vitamine A (retinol) is een vita
mine die goed in vet oplost,
maar slecht in water. Deze stof
komt vooral in vette voedings
middelen voor: boter, bak- en
braadproducten, (half)volle
melk en melkproducten, ei
dooier, kaas, vis en lever. En in
Nederland voegen alle margari
nefabrikanten extra vitamine A
toe aan margarine en halvaiine.
Ons lichaam kan vitamine A
ook maken uit betacaroteen,
ook wel provitamine A ge
noemd. Caroteen komt vooral
voor in groente.
De hoeveelheid vitamine A kan
op verschillende manieren wor
den opgegeven. De aanbevolen
dagelijks benodigde hoeveelhe
den zijn 1000 RE (retinol-een-
heden) of 1000 microgram reti
nol of 3300 IE (Internationale
Eenheden) voor volwassen
mannen en zwangere vrouwen,
en 800 RE, of 800 microgram of
2640 IE voor niet-zwangere,
volwassen vrouwen.
Niet iedereen krijgt met de voe
ding de aanbevolen hoeveel
heid vitamine A binnen,
geldt vooral voor mensen
hun brood niet besmeren
halvarine of margarine. W
lange tijd veel te weinig vi Serie
water
ductie
Wilier
Miniat
ne A binnenkrijgt, heeft
verhoogd risico op nachtl
heid. Anderzijds kan eenl
durig te veel aan vitamine
den tot oog- en huidafvvijl Serie
gen, omdat het lichaam m iemar
snel vitamine A kan afvoei /haar
verbruiken. En bij zwang! Vanda
vrouwen die te veel vitarni Nacht
innemen, is er kans op afv
kingen van het ongeboren
Van grote hoeveelheden
nomen caroteen zijn
schadelijke gevolgen beke
Wel krijgen de huid en de
een oranjegele kleur, maai
verdwijnt weer als er wati
der van wordt gegeten.
Lever bevat extreem veel)
mine A. Ook leverproduct
zoals leverworst, leverpas g_
paté, berliner en hausmai e
bevatten veel vitamine A
aanbeveling luidt niet mt
15 tot 20 gram per
bruiken. Zwangere vrouw
extra vitaminepreparaten
gebruiken, kunnen het ba
voor hen speciale produc J
nemen die geen vitamine 'roduc
vatten.
Kinderen zijn vaak dol op
smeerleverworst. Omdati werkt
smeerleverworst veel vita jf
A zit, kunnen kinderen to 3!
jaar beter dagelijks niet re iroduc
dan 1 boterham met sme vijf jaa
verworst eten. ir
Voor meer informatie ovi e
bruik van vitamine A em over d
andere voedingsvragen k
bellen met de Voedingste dreigt
van het Voedingscentrun uw. D
werkdagen tussen 10 enl <x<
tel. 070-306.8810.
INEKE VOLKERS
Nieuwe methoden om de menselijke
afweer te versterken kunnen ervoor
zorgen dat het gebruik van antibiotica
om infecties te bestrijden in de toe
komst kan worden beperkt. De Gro
ningse arts Kees Poelstra is een van de
onderzoekers die een stap hebben ge
zet voor een succesvolle herinvoering
van de zogenoemde immuuntherapie.
Bij deze behandeling worden extra an
tilichamen toegediend die ervoor zor
gen dat schadelijke bacteriën worden
opgeruimd.
Poelstra (26) denkt dat de immuunthe
rapie vooralsnog de antibiotica niet zal
vervangen. „Antilichamen kunnen een
belangrijke toevoeging vormen bij an-
tibioticagebruik, omdat ze de antibac-
teriële werking ervan sterk verbete
ren."
Poelstra toonde in zijn onderzoek aan
dat wanneer open wonden bij muizen
en konijnen werden gespoeld met
vloeistof met antilichamen (immuung-
lobulinen) er geen infecties optraden.
Immuunglobulinen worden nu ook al
bij mensen toegepast, maar dat ge
beurt via injecties in de bloedbaan.
Die methode is veel minder effectief
en kost bovendien veel geld.
Voor het onderzoek maakte hij gebruik
van uit menselijk bloed gewonnen an
tilichamen. De door Poelstra gevon
den werkwijze is een variant op een
methode die al voor de Tweede We
reldoorlog veel werd toegepast, onder
andere om longontstekingen en her
senvliesontstekingen bij kinderen te
genezen.
De methode raakte in onbruik door de
introductie van antibiotica. Dat de im
muuntherapie aan een revival bezig is,
komt doordat het gebruik van antibio
tica zijn grenzen nadert. Een toene
mend aantal bacteriën is resistent voor
deze geneesmiddelen, mede het ge
volg van het te gemakkelijk voorschrij
ven van deze middelen door artsen.
Poelstra zegt dat in de Verenigde Sta
ten, waar hij het belangrijkste deel van
zijn onderzoek deed, voor sommige
ziekten 50 procent van de mensen niet
meer kan worden behandeld met
gangbare antibiotica omdat de ziekte
verwekkende bacteriën resistent zijn
geworden. „Rijke mensen dwingen
daar artsen om hun kinderen met su
per-antibiotica te behandelen, waar
door de bruikbaarheid nog verder af
neemt".
Poelstra denkt niet dat uit menselijk
bloed gewonnen immuunglobulinen,
die hij op ratten toepaste, gebruikt
kunnen worden voor mensen. Onder
zoekers werken nu al aan synthetische
variant, die niet alleen goedkoper,
maar ook veiliger is. Daardoor kunnen
bovendien verfijndere varianten wor
den gemaakt die de kans op bijwerkin
gen vermindert.
De Groningse onderzoeker voorziet
nog meer positieve ontwikkelingen op
middellange termijnen. Poelstra
in de VS zijdelings betrokken bij
pende onderzoeken naar nieuw iet wee
lijksoortige geneesmiddelen. Wi Bodenz
antilichamen nu nog indirect ba tjaxmê
en onschadelijk maken - zij hed rVNH-n
zich aan schadelijke bacteriën zi Reports
beter herkenbaar zijn voor witte het wee
bloedcellen die ze vervolgens op IOS-Joi
men - verwacht Poelstra dat bin IVNH-n
vijfjaar middelen op de markt k leporta
die rechtstreeks de schadelijke 1 lodenzi
rie aanpakken. „Die middelen a VNH-n
80 procent van de schadelijke b leporta
en kunnen opruimen, waarondi het wee
gevreesde MRSA-bacterie, dezii IOS-Joi
huisbacterie."
PUZZEL
Kruiswoord-min-een
Niet het gevraagde woord invullen, maar een woord dat bestaat uit de
letters van het gevraagde woord in dezelfde volgorde min 1 letter. (B.v.
Omschrijving "dierenverblijf". Antwoord zou zijn "stal", maar ingevuld
moet worden "sta"of "tal". Welke van die twee het moet worden, moet
blijken uit de kruisende woorden.)
Horizontaal: 1. Rijwiel; 4. inhoudsmaat; 7. (de hand) uitstrekken;
9. stremsel; 10. steenafval; 12. vlaktemaat; 13. zuiver; 15. edel metaal;
16. soort hert; 18. positieve elektrode; 19. kleur; 20. eren; 22. vreemde
taal; 25. moeilijkheid; 27. klap; 28. heidemeertje; 29. grondsoort;
31. vochtig; 32. landhuis; 34. vrucht; 35. muziekinstrument.
Verticaal: 1. Ellende; 2. gesloten; 3. deel v.e. jas; 4. vis; 5. Europeaan;
6. troep herten; 8. zeerand; 10. wenselijk voorkomen; 12. liegend
kwaadspreken; 14. projectieplaatje; 15. kleefmiddel; 17. interval;
18. plooi; 20. storing in de dampkring; 21. onderwereld;
23. meisjesspeelgoed; 24. deel v.e. dier; 26. durende vijandschap;
29. steilte; 30. rad; 32. vlaag; 33. cijfer.
Oplossing van zaterdag:
HORIZONTAAL: 1. let;
5. des; 7. belagen; 10. io;
12. zzw; 14. ur; 15. trio;
17. iowa; 19. nw; 20. cd;
21. aloe; 23. heat; 25. ai;
26. let; 28. ui; 31. artikel;
33. tsa; 34. bed.
VERTICAAL: 2. Eb; 3. tel;
4. jazz; 5. deo; 6. en;
8. nitraat; 9. tractie; 11or;
12. zowel; 13. wicht;
14. uw; 16. ino; 18. ode;
22. li; 24. au; 27. elia;
29. fra; 30. web; 31. as;
32. Ie.
HEINZ
iédere keer als ir
tri/ié romzit d/e
hers er weer
i-deli
platte
Water
LANGE
icfRV bi
duur
Nede
)e de
Elke
!ldwij<
35 lar
;ande
RE
7
NOS-Joi
IVNH-n
leporta
IVNH-n
