'Kind, moet jij dat niet eens doen?'
'Zelfs een punker valt voor Homeru
Hoe
de
Nederlandse schrijvers langzaam oud werden
Boekenweek
Antieken kunnen cool zijn
Nieuwe Imme Dros
ook voor volwassenen
DINSDAG 14 MAART 2000
Jubileumboek belicht historie van het Boekenbal
LITERATUURGESCHIEDENIS RECENSIE
HANS WARREN
'De Antieken Een korte literatuurgeschie
denis' door llja Leonard Pfeijffer. Uitg. De
Arbeiderspers. Prijs: 29,95.
Naslagwerk leest als een meeslepende roman
ze literatuurgeschiedenis - die
geen enkele voorkennis vereist -
verraadt een intense persoonlij
ke betrokkenheid. Hij doet wel
eens flauw - bijvoorbeeld over
Aristoteles - maar hij kan inge
wikkelde dingen helder uitleg
gen. Hij levert soms heftige kri
tiek en is op andere momenten
ongeremd enthousiast. Net als
in zijn gedichten mengt hij on
bekommerd toen en nu. Hij be
zigt graag de modernste be
woordingen om de antieke au
teurs te typeren. Anakreon be
oefent, naar zijn zeggen, 'een
knisperend heldere vorm van
light verse'. De meeste eroti
sche poëzie van Archilochus is
'x-rated'. Hipponax is 'de eerste
dichter in de wereldliteratuur
die het woord mother-fucker
gebruikt'. Koning Oidipous van
Sofokles 'wordt voortgestuwd
door suspense als in de aller
beste whodunit'. We lezen alles
over Cicero's 'finest hour'. En
bij Propertius - eenentwintig
eeuwen dood - tuimelen de
beelden, zo heet het, 'als clip in
grootbeeld kleur' over elkaar
heen. Een schitterend, brutaal
en liefdevol boek. Of om het
jargon van Pfeijffer te lenen: li
teratuurgeschiedenis kan ver
bazend cool zijn. Ie was tot nu
toe tevreden over naslagwerken
als dit wanneer tussen de cli
chématige zinnen en dorre op
sommingen de jaartallen een
beetje klopten. Maar in De An
tieken worden die normen
drastisch verlegd. Iets opzoeken
over de schrijvers van Homeros
tot Nonnos wordt een opwin
dende bezigheid.
Ilja Leonard Pfeijffer (geb.1968)
- Pindaros-specialist en dichter
van de goed ontvangen bundel
Van de vierkante man - publi
ceerde ter gelegenheid van de
boekenweek De Antieken, een
heerlijke literatuurgeschiedenis.
Kan zo'n overzicht van de
Griekse en Romeinse literatuur
dan verrukkelijk in plaats van
plichtmatig zijn? Eigenlijk niet,
maar deze schrijver maakte van
zijn gids over de bekende figu
ren een persoonlijk avontuur.
Ik sloeg dit boek op om iets op
te zoeken, maar kon het daarna
niet meer wegleggen. Je leest dit
naslagwerk als een meeslepen
de, vaak geestige roman.
De grootste verrassing is mis
schien dat hij de letterkunde
van Hellas en Rome niet
scheidt. Vanwege de nauwe in
teractie is naar zijn zeggen 'het
verschil in taal een trivialiteit'.
Hij heeft volkomen gelijk. Het
effect van de aanpak is dat ver
banden kunnen worden ge
toond die men elders over het
hoofd ziet. Het is merkwaardig
het Nieuwe Testament tussen
Plutarchus en Tacitus bespro
ken te zien. Pfeijffer doet lekker
provocerend over deze collectie
Griekse geschriften, die in zijn
woorden 'het heilige boek is ge
worden van een van de vele re
ligieuze sekten die in het Ro
meinse Rijk actief waren'.
Bijna iedere bladzijde van de-
Oeroude mythen opnieuw spannend verteld
KINDERBOEK RECENSIE
FRAN<;OISE LEDEBOER/GPD
'Liefde en wat ervoor doorgaat' door Im
me Dros en Harrie Geelen (prenten) Uitg.
Querido. Prijs: 25,-.
Het is haar opnieuw gelukt
dankzij het magische meester
schap waar geen enkele Neder
landse kinderboekenauteur tot
nu toe aan kan tippen. Aan de
vooravond van de Boekenweek
verscheen bij Querido de derde
bundel met verhalen van Imme
Dros over de klassieke mytho
logie. Liefde en wat ervoor door
gaat ontstijgt het 'simpele' ni
veau van de kinderboekenkast
en dat verklaart het tijdstip van
uitgave nu de Boekenweek voor
volwassenen dit jaar over de
Klassieke Oudheid gaat. Ook
haar nieuwe boek is een aanra
der voor iedereen die het ge
heugen wil opfrissen over deze
oeroude, spannende mythen
met hun tijdloos relevante the
ma's als liefde, verlangen,
trouw, ontrouw en wraakzucht.
Dros begon haar tocht door
de literaire erfenis van de Klas
sieke Oudheid in 1991 met een
veel geprezen vertaling van de
Odysseia van Homeros. Daarna
zette ze zich 'voor jonge lezers'
aan de hervertelling van de ont
beringen van Odysseus die in
1994 verscheen onder de titel
Odysseus. Een man van verha
len. Sindsdien schreef ze in
sneltreinvaart Iios, haar herver
telling van de Trojaanse oorlog,
Reis van de liefde over de mythe
van het Gulden Vlies en De
macht van de liefde over Pyg
malion, Narkissos, Tereus en
Orfeus en Helena. Intussen ver
schenen de afgelopen zes jaar
van haar hand ook negen 'ge
wone' jeugd- en prentenboeken
en toneelstukken. Voor de illu
straties van deze grote stroom
zorgde als regel echtgenoot
Harrie Geelen.
Op de achterflap van Liefde
en wat ervoor doorgaat, dit keer
over de liefdes van Medeia en
Iason, Alkestis en Admetis en
Psyche en Eros, stelt Max Ver
beek vast: „Natuurlijk kun je
voor de mythen ook de ency
clopedie raadplegen. Maar dan
mis je Dros' sensuele stijl en de
even sensuele tekeningen van
Harrie Geelen." Zijn loftuiting
klopt, maar dekt slechts een
deel van de lading die haar boe
ken over de Klassieke Oudheid
zo uitzonderlijk maken.
Dros presenteert de verhalen
met zoveel verbeeldingskracht
dat het lijkt alsof ze nooit een
van de vele eerdere versies voor
volwassenen onder ogen kreeg.
Haar blik is fris gebleven, ze
schrijft alsof ze louter leergieri
ge meisjes en jongens in de eer
ste klas van de middelbare
school voor zich heeft die ze als
eerste mag verhalen hoe Odys
seus na zijn zwerftocht van
twintig jaar de honderd aanbid
ders van zijn trouwe Penelopeia
verslaat. Ze is de ideale lerares,
naar wie leerlingen gretig met
rode konen luisteren omdat ze
haar stof brengt als zo'n span
nend verhaal dat niemand een
detail van het vervolg wil mis
sen.
De toegenomen status van het Boekenweekgeschenk
HANS WARREN/GPD
'Zolang de voorraad strekt. De literaire boekenweekgeschenken
1984-2000', samengesteld door Onno Blom. Uitg. Stichting
CPNB. Prijs: ƒ19,50.
In augustus 1983 besloot men bij de Stichting
Collectieve Propaganda van het Nederlandse
Boek (CPNB) dat het voortaan helemaal anders
moest met het boekenweekgeschenk. Een ge
lukkige beslissing, zo kunnen we na al die jaren
wel zeggen. Men vond dan ook dat het tijd werd
zichzelf eens uitbundig te feliciteren. Dat heeft
geleid tot de uitgave Zolang de voorraad strekt
waarin Onno Blom alles vertelt wat er te vertel
len valt over de literaire boekenweekgeschenken
die vanaf 1984 tot en met 2000 verschenen.
De traditie van het boekenweekgeschenk is al
veel ouder. Die begon in 1930 - toen er overi
gens nog geen week maar slechts een dag voor
het boek was - met een werkje De uitgever en
zijn bedrijf. In de loop der jaren werden ge
schenken van allerlei soort uitgegeven. De lite
raire boekjes hadden steevast het meeste suc
ces: denk aan ook in andere landen succesvol
werk als Oeroeg van Hella S.Haasse (1948) en De
nacht der Girondijnen van J.Presser (1957).
In het begin van de jaren tachtig leek ieder
elan bij de CPNB gedoofd. Er viel geen enkele
lijn in de geschenkboekjes te ontdekken. De
boekenkoper moest het doen met ongewenst
drukwerk als Soms denk ik wel eens bij mezelf...
van Wim Kan, terwijl hem de prachtige novelle
De Vierde Man van Gerard Reve werd onthou
den. De boek-propagandisten waren huiverig
voor de controverse en daarom deinsde men te
rug voor het vrijmoedige verhaal dat Reve had
ingeleverd. Maar er kwam een ommekeer.
Het eerste boekenweekgeschenk nieuwe stijl
was De ortolaan van Maarten 't Hart uit 1984.
De oplage was bijna 385.000 exemplaren. In
2000 zullen van het cadeau bijna 770.000 stuks
worden gedrukt, precies het dubbele dus. Ook
in andere opzichten is de status van het ge
schenk sterk gestegen. Je kunt zeggen dat het
niet alleen het meest gelezen, maar ook het
meest besproken boek van het jaar betreft.
Daarom is het fenomeen 'literair boekenweek
geschenk' deze studie van Onno Blom beslist
waard. Hij gaat uitgebreid in op de auteurs en
de novellen, op de achtergronden en de merk
waardigheden, het ontstaan en de ontvangst. En
die zeventien beschouwingen bij elkaar vormen
een aardig stukje literatuurhistorie.
Tot nu toe ging de eer slechts één keer naar
een Vlaamse auteur, namelijk naar Hugo Claus.
Je mag dus verwachten dat de CPNB in de ko
mende jaren op de stoep zal staan bij Tom
Lanoye of bij Herman Brusselmans, bij Brigitte
Raskin of bij Kristien Hemmerechts. Van de be-
hii
sloc
Ogr
,iij F
kendste Nederlandse prozaïsten ontbreek wij<
steeds Gerard Reve. Te hopen valt dat hi am
recht van De Vierde Man alsnog zal raai
goedgemaakt.
Zo'n eerherstel viel Cees Nooteboom al
beurt. In 1983 - vlak voor de omwenteling
men hem gevraagd om hem vervolgens
te laten vallen. Acht jaar later kwam de CPJ
hem terug en toen schreef hij Het volgent
haal. De critici in Nederland vonden het nU1
namelijk nep en namaak, in het buiten 1 an- "vaI
de de novelle juist tot Nootebooms doorl
Zo heeft ieder boekenweekgeschenk van
De ortolaan tot en met Mulisch' Het th&
briefen de waarheid zijn eigen verhaal.
De moeder van Connie Palmen begon
ongeduldig te worden vóór haar dochtlSSl
vraagd werd het geschenk voor 1999 te
ven: „Al die belangrijke schrijvers dot
kind. Moet jij dat niet eens doen?"
De klassieke keuze van Piet Gerbrandv
Piet Gerbrandy: „Kinderen hebben nog altijd honger naar goede dingen."
foto werer rauwerdink/gpd
Morgen begint de Boekenweek met als thema dit jaar de
klassieke letteren. Op deze pagina doen wij een greep uit
het voor die gelegenheid uitgebrachte aanbod: twee ju
bileumboeken over Boekenweek en Boekenweekge
schenk: een literatuurgeschiedenis van klassieke werken;
een klassiek kinderboek en - om mee te beginnen een
interview met de angry young man onder de Nederland
se classici: Piet Gerbrandy.
je vindt het nog leuk ook. Ik
merk ook in mijn lessen dat de
leerlingen dit oppikken. Niet
voor niks is hij volgend jaar the
ma van het eindexamen. Cae
sar, de verschrikkelijke Caesar,
is terug."
De essays van Piet Gerbran
dy, eerder verschenen in de
Groene Amsterdammer en een
aantal literaire tijdschriften, ko
men voort uit een diepe be
hoefte in de klassieke erfenis
het kaf van het koren te schei
den. Gerbrandy zegt wat velen
eeuwenlang slechts dachten:
dat veel klassieke teksten zo
gruwelijk vervelend en saai zijn.
In navolging van Quintillianus
(eerste eeuw na Christus),
wiens complete geschriften en
tips voor redenaars hij momen
teel vertaalt, stelt hij een soort
nieuwe canon op van schrijvers
die werkelijk de moeite waard
zijn. Echte klassieken dus,
waarmee hij ook bij zijn leerlin
gen op het gymnasium in
Groenlo voor de dag kan ko
men.
„Ik geef dertig uur les per
week, Ik weet uit ervaring hoe
moeilijk het is om kinderen - en
zeker Achterhoekse kinderen
die dat niet van huis uit mee
krijgen - te interesseren voor
klassieke literatuur. En toch
merk ik altijd dat die belang
stelling er is, mits je ze natuur
lijk de goeie dingen voorzet.
Homerus is zo mooi dat zelfs
een punker daarvoor valt. Kin
deren hebben nog altijd honger
naar goede dingen. Dat is ook
de waarde van mijn vak. Niet
alleen wat die schrijvers te ver
tellen hebben, maar ook de ma
nier waarop, de methode. Ik
vind het nog altijd iets zinvols
om bij wijze van spreken een
uur lang te kijken paar die ene
regel. Dat geeft een diepgang
die in deze tijd broodnodig is.
Het geeft ook stilte en rust, het
perfecte middel om de alles be-
KLASSIEKEN INTERVIEW
HERMAN HAVERKATE/GPD
'Boeken die ertoe doen' door Piet Ger
brandy. Uitg Meulenhoff Prijs: 34,90.
Aan pittige uitspraken geen ge
brek. In de huiskamer van Piet
Gerbrandy, kleinzoon van de
voormalige minister-president
(„Hij stierf toen ik drie was"),
sneuvelt de ene reputatie na de
andere. Livius is een zeurkous,
Ovidius een aansteller en de
Aeneis, het bewierookte epos
van Vergilius, een monstrum
van de eerste orde.
Toch zijn er ook schrijvers die
de toets der kritiek met glans
doorstaan. Boeken die ertoe
doen en dat vermoedelijk ook
altijd blijven doen. Boeken
waarbij je het gevoel hebt dat
elke regel raak is. Zoals Herodo
tus, de verteller van fantasti
sche verhalen die je bij wijze
van spreken zo aan je kinderen
kunt voorlezen, de tragedie
schrijver Aischylos, Homerus
en verrassend genoeg ook nie
mand minder dan Julius Cae
sar. Gerbrandy maakt er geen
geheim van dat hij als jong
gymnasiast in Arnhem het
bloed van de dictator wel kon
drinken, maar zich als volwas
sene toch gewonnen moest ge
ven voor de overtuigingskracht
van zijn verslag van de Galli
sche oorlogen.
„Die man is natuurlijk een
geweldige boef, en een intrigant
eerste Idas. Maar je kunt niet
ontkennen dat zijn verhalen je
inpakken. Ik las een paar jaar
geleden zwaar bevooroordeeld
de prachtige vertaling van Vin
cent Hunnink en betrapte me
zelf erop dat ik na twintig blad
zijden die Galliërs geweldige
klootzakken begon te vinden.
Verdomme, denk je dan, dat
was natuurlijk precies de be
doeling van die man. Na twee
duizend jaar werkt zijn geschre
ven partijpolitiek nog steeds, en
ityl
dreigende oppervlakkig aim
gen te gaan. Klassiek» ig it
tuur, althans het beste
leent zich daarvoor peri p. 1
Zestien jaar staat hij Dee
de klas. Een ervaring
schrijven voortdurend
vloedt en er wellicht
van is. „Als classicus
natuurlijk altijd al na
zin van je eigen vak,
moet zeggen dat de lelsie I
je daartoe ook dwin Dit.
drukken je voortduren! cht
neus op de feiten." aar
tisch is hij niet over
komst van de klassieke
het moderne onderwijs pg.
er tekenen van hoop.
„De belangstelling re iren
ker niet af. Wat echte i\
meert, is dat het aan ot
steeds verder wordt
Voor de toekomst v bes'
Grieks heb ik grote ar
onderwijs is volledig
gen. De basisvorming vt
flop. Alles draait om va or h
den, niet om kennis. Bii eld
derne talen bijvoorbee
kinderen zich - wellit Jg
beter dan vroeger - uit!
maar de grammatica hoi
ter ontgaat hen volli
kunnen wel wat, maar;
niks. In de hoogste
moeten ze dan zelfstan Ir;
werken. Als er geen bas rvo
dat natuurlijk niet. Wel
achter de computer,
der te weten wat ze er
zoeken. De grootst
onzin wordt uitgeprint
dat wordt bedacht waa
erger me ook vreselijk
werkstukken die er zoi
moeten zien. Er staat
me helemaal niks in. I
uren bezig zijn met de
ving ervan. Ik heb laats
gen gewoon weer verp: c
werkstuk met de hand'
ven." ria
Het idee over zijn e: le^
del had hij al lang. „De orT
belde me op een gege re.e
ment met de
artikelen niet eens woi
len. Een jaar geleden,
kend werd wat het thi;rs
van de Boekenweek, i ,oc
vraag des te klemme aBe
bedoel: voor die ene
tweeduizend jaar
geval is, moet je er natu
zijn."
spi
JUBILEUMBOEK RECENSIE
FRANCHISE LEDEBOER/GPD
'Alle jaren feest', samenstelling Annejet
van der Zijl en Just Enschedé, vormgeving
Anthon Beeke. Uitg. CPNB. Prijs: 49,50.
Op het Boekenbal van 1948 liet
Gerard Reve zich fotograferen
met zijn toenmalige echtgenote
Hanny Michaelis en op een foto
uit 1974 is Cees Nooteboom
nog met Liesbeth List. Prinses
Beatrix en Harry Mulisch glim
lachen hemels naar elkaar op
een foto uit 1957 en in 1998 ar
riveerde Arnon Grunberg bij de
Amsterdamse Stadsschouw
burg in een jasje dat een tref
fende gelijkenis vertoonde met
zijn weelderige haardos.
In Alle jaren feest, een jubile
umuitgave van de Stichting CP
NB ter gelegenheid van de 65ste
Boekenweek, laten 300 foto's
zien hoe en met wie literair Ne
derland zich vermaakte op het
Boekenbal vanaf de eerste edi
tie in 1946. Voor de selectie
werd geput uit de rijk gevulde
archieven van onder meer de
Particam-groep (leverde foto's
altijd onder de groepsnaam
aan; leden waren onder ande
ren Maria Austria en Aart Klein)
Eddy Posthuma de Boer, Ed
van der Elsken en George Ver-
berne. Omdat het uitzoeken
van het materiaal voor Alle ja
ren feest bij de samenstellers as
sociaties wekte met grasduinen
Rob van Erkelens en Ronald Giphart (rechts, met Mulischpijp) op het Boekenbal van 1994.
prfoto george verberne
tussen foto's in een oude
schoenendoos, ontwierp vorm
gever Anthon Beeke als omslag
een doos die volgens Enschedé
ook gewoon in de boekenkast
zal passen.
In de tientallen jaren die
sinds het eerste bal verstreken
verwisselden naast Kosinski
ook de nodige andere feestgan
gers het tijdelijke met het eeu
wige. Zo haalt het boek de ge
zichten van Anna Blaman, Top
Naeff, Victor van Vriesland, Ed
Hoornik, Johnny van Doom en
Simon Carmiggelt in de herin
nering terug. De foto's laten bo
vendien zien hoe de tijd diepe
voren ploegde op de gezichten
van trouwe bezoekers als Mu
lisch, Simon Vinkenoog, Remco
Campert en Jan Mulder.
Als 'dragende' tekst kozen de
samenstellers voor de herinne
ringen die Bezige Bij-directeur
Willem Schouten schreef over
de bals tot begin jaren tachtig.
Hij was erbij vanaf 1946 en dat
levert een aardig sfeerbeeld
over de eerste kwart eeuw. Het
traditiegetrouwe sloopwerk van
de versiering startte begin jaren
vijftig, maar koningin Juliana
vond het Boekenbal tot en met
1965 nog chique genoeg om
present te zijn. Uit dat jaar da
teert de foto waarop ze met de
nog jonge filmer Frans Weisz
converseert. Van der Zijl en Jo
Simons interviewden daarnaast
zestien feestgangers van ver
schillende leeftijden, onder wie
Michaelis, Mies Bouhuys, Cam
pert, Theo Sontrop, Tilly Her
mans, vormgever Pieter Groot,
Van Dis en Joost Zwagerman.
De samenstellers zorgden bo
vendien voor informatie waarin
de geschiedenis van het bal in
jaartallen op een rij is gezet.
De kleding van de Boeken-
balgangers begint feestelijk def
tig en keert via een periode van
alternatief langharig terug naar
opnieuw reuze keurig. Maar
omdat de tijden veranderd wa
ren durfde Maarten 't Hart zich
in de jaren negentig wel een
keer in travestie onder de feest
gangers te wagen. In de roerige
jaren zestig werd de Amster
damse Stadsschouwburg ver-
mild voor het RAI Congrescen
trum, waarna het bal in de ge-
Adriaan Morriën begroet Connie Palmen op het Boekenbal van 1996. prfoto
daante van lezersfeest, forum
discussie, of boekenmarkt ook
plaats had in Utrecht, Rotter
dam en Lelystad.
Dat het Boekenbal in 1983 in
oude gedaante terugkeerde aan
het Leidseplein, met incidente
le uitstapjes naar het Concert
gebouw en Carré, was niet voor
niets. De 'democratische' expe
rimenten hadden tot een dip
geleid die afbreuk deed aan de
doelstelling van de Stichting
CPNB met een spraakmakend
feest de aandacht op de ope
ning van de jaarlijkse Boeken
week te vestigen
bal bloeide
fenomeen dat elk
naai haalt en waar
Dróge de ronde
voor zijn
