een ophef over mosterdgas
proces-operator van bijenvolken
-F
te
Binnenland
aas
Langer werken als uitdagend perspectief
Meningsverschil over oorzaak
aanspoelen zeezoogdieren
Muzikanten krijgen geen
stuiver van voetbalmiljoenen
RDAG 11 MAART 2000
ANP Algemeen Nederlands Persbureau GPD Geassocieerde Pers Dienster
I lijkt me uitgesloten dat er in ons
nog mosterdgas ligt", zei oud-
jiemer G. Lensselink van de Artille-
irichting (AI) in 1994. Afgelopen
ceinde werd er tijdens een bodem-
irzoek een onbekende hoeveelheid
STJ terdgas aangetroffen op het Hem-
JJ] terrein in Zaandam, het grondge-
van zijn oude werkgever. „Neder-
heeft in het nabije verleden des-
igen naar Indonesië en Irak ge
el om daar gifgassen te vernietigen,
an tegelijkertijd mosterdgas in
idam laten liggen? Nee." Lensselink,
j4 werkzaam bij het Wapenmuse-
n Delft, kon het zich niet voorstel-
Toch is het zo.
•nsie produceerde het mosterdgas
het einde van de jaren dertig in een
irimentele fabriek op het Hembrug-
Het was bestemd voor het Ko-
lijkNederlandsch-Indisch Leger
2. L L). Den Haag vermoedde dat tegen-
jers in Zuidoost-Azië chemische
ïmia »ns hadden, en wilde niet met lege
tent Jen staan. Mosterdgas was in de
3A H te Wereldoorlog op grote schaal in-
in Noord-Frankrijk en België,
ld 1994 was bekend dat de bodem
iet terrein van de Artillerie Inrich-
irvuild was met onder meer cyna-
maar mosterdgas was er niet ge
vonden. Defensie was in 1939 met de
productie van het strijdmiddel gestopt,
en de voorraad viel in handen van de
Duitsers. Die hebben het vernietigd.
Niet iedereen was er echter gerust op
dat het materiaal volledig van het terrein
was verdwenen. Er kon toch nog iets in
leidingen van de installatie zitten, en bo
vendien waren er oud-werknemers die
vertelden dat er vaten en flessen zijn be
graven. ,,Het werd met een rotgang in de
doofpot gestopt", zegt de ex-loodgieter
A. van Veen uit Zaandam, die in de jaren
dertig op het terrein werkte. Hij was er
naar eigen zeggen omstreeks 1938 getui
ge van dat twee grondwerkers brand
wonden opliepen toen ze op het gas
stuitten.
Het ministerie van defensie besloot een
onderzoek in te stellen, en lichtte om
wonenden daarover in op 19 oktober
van vorig jaar. De ontdekking van de
flessen mosterdgas is het gevolg van het
onderzoek op vier plaatsen op het Hem-
brugterrein. Een week geleden werd het
strijdmiddel op een van die vier plaatsen
aangetroffen. Twee locaties moeten nog
worden onderzocht.
De vondst is vergelijkbaar met het op
graven van oude vazen in Griekenland,
meent TNO-onderzoeker M. Nieuwen-
huizen. Het legt naar zijn mening een
stukje geschiedenis bloot. Veel ophef
over de vondst vindt hij overbodig. „Het
was toen normaal dat we dingen in de
grond stopten. We hadden nog geen af
valverwerking."
Omwonenden lijken zich er ook niet
druk over te maken. Er is hen verzekerd
dat aanwezigheid van gifgas in hun
buurt geen gevaar oplevert. „We maken
ons er absoluut geen zorgen over", al
dus een bewoner van een huis aan de
Havenstraat dat grenst aan het militaire
terrein. „Er zat toch alleen maar een
beetje in de leidingen."
Zijn bejaarde buurman, B. Benthem,
was na de Tweede Wereldoorlog een
tijdje commandant van het terrein. De
voormalige luitenant-kolonel zegt dat
toen hij nog 'overste' was, hij weieens
geruchten hoorde dat er mosterdgas
aanwezig was in het gebied. Maar ook
Benthem sliep en slaapt er geen nacht
minder om. „Natuurlijk niet, er is verder
toch nog niks over bekend?"
De bewoners van het huis naast het
voormalige laboratorium waar het gas
werd gefabriceerd, hebben aan het on
derzoek veertien dagen geleden een
weekeindje Veluwe overgehouden. In de
buurt van hun huis werd graafwerk ver
richt, en voor hun eigen veiligheid was
het beter dat ze zolang ergens anders
verbleven. De katten gingen naar het
dierenpension. „En dat op kosten van
Defensie", glimlacht de vrouw des hui-
„Het is niet zo dat we het gevoel hebben
dat we op een tijdbom leven", aldus H.
Gorthuis, voorzitter van de bewoners
commissie Havenbuurt. „We hebben
heel goed contact met Defensie, en alle
stappen die ze nemen worden vantevo-
ren aangekondigd."
Het probleem is nu hoe het gas van het
terrein af te krijgen. Voor het schoonma
ken van het gebied moet Defensie waar
schijnlijk hulp uit het buitenland inroe
pen, want in Nederland is er geen erva
ring met het saneren van met mosterd
gas vervuilde grond. Of het uit de grond
halen van het gas gevaar oplevert, is vol
gens Nieuwenhuizen van TNO moeilijk
te zeggen. Dat hangt volgens hem onder
andere af van de hoeveelheid, mate van
verdunning van de stof en de weersom
standigheden. „Maar als je in een beer
put roert, kan het behoorlijk gaan stin
ken."
Er zit nog een ander luchtje aan de zaak.
In 1925 werd het gebruik van chemische
bestrijdingsmiddelen wereldwijd verbo
den in het Protocol van Genève. Waar
om mosterdgas maken als je het niet
mag gebruiken? De woordvoerder van
het ministerie van defensie wordt knor
rig van de vraag. „Ik ga die discussie niet
voeren. We voldeden aan alle wettelijke
normen. Er is geen enkele wet overtre
den."
Hoewel het gebruik van strijdgassen (evenals nucleaire, bacteriologische en chemische wapens) in interna
tionale conventies is verboden, is de uitrusting van militairen toch op het gebruik ervan ingesteld. In Zaan
dam werd nog mosterdgas gemaakt, jaren nadat het gebruik ervan in het Protocol van Genève (van 1925)
was verboden. archieffoto
Haarlemmer Jan Glazenborg begint carrière als imker
£M PIETER VAN HOVE
iad een goede baan als
es-operator bij chemische
1 jïarmaceutische bedrij-
c, Toch zat Jan Glazenborg
ins hem niet op de juiste
„Ik wilde op een bepaald
lent niets meer te maken
en met vervuilende indu-
in", vertelt de 32-jarige
lemmer. Binnenkort
it hij op een heel ander
een boterham te ver-
jen. Met honing. Want Jan
at één van de vier profes-
fele imkers die Nederland
Bftienden en kennissen vin-
H iet op z'n zachtst gezegd
li nerkwaardige overstap'.
I k de rest van de bekenden
I op het achterhoofd,
tje nu je geld verdienen
ijen?", wordt hem vol on-
gevraagd. Vooral in een
Ie waar bijna iedereen het
over een carrière in de IT-
of het bedrijfsleven lijkt
istaan als imker uit de tijd.
Jan Glazenborg weet het
financieel rondkomen
loedertje puur natuur is
lijk. Bovendien is het hou-
an bijen sinds een jaar of
Ijn passie.
ijn vrouw Monique werd
ïarlemmer een aantal ja-
ïleden lid van een ama-
mkervereniging in Velsen,
7 er een eigen bijenpark
ikt op een landgoed. Daar
l tevens de innige relatie
i het zoemende insect en
ientallen boeken heeft hij
Idels over het onderwerp
in, bezocht de web-sites
ederlandse en buiten-
imkerverenigingen en
vele gesprekken met
ewinterde amateur-bijen-
trs.
aam maar zeker kwam hij
conclusie: het beroep van
is zeker haalbaar. Met
;en label en een eigen si
ntemet. „In landen als
id, Frankrijk of België
el professionele bijen-
s. In Nederland zijn er
drie: één op Schiermon-
Of:
dVni
Imker Jan Glazenborg met zijn dertien maanden oude zoontje Bart bij een nog lege honingraat. foto united photos de boer marisa beretta
nikoog, een Zeeuw die ook een
museum heeft en een bedrijf in
Rhenen. Er zijn genoeg ama
teur-imkers, maar die leveren
in kleine hoeveelheden." En dat
terwijl de vraag naar zuivere
honing volgens hem alleen
maar toeneemt. „De mensen
hebben tegenwoordig genoeg
geld te spenderen. Als ze voor
een potje pure honing een paar
gulden meer moeten betalen,
maakt ze dat niets uit."
Glazenborg heeft nu twaalf kas
ten (met elk zo'n 50 tot 60.000
bijen), maar dat aantal moet
binnen drie jaar zijn uitgebreid
tot een 'paar honderd' wil zijn
bedrijf 'De bijenstal' winstge
vend zijn. Hij maakt een reken
sommetje: Een potje van 500
gram moet zo'n zes a zeven
gulden kosten. Een kast levert
jaarlijks dertig kilo honing op.
Daarbij komen nog eens de
restproducten die in de raten
worden aangetroffen, zoals was
(voor het maken van kaarsen),
de -dure- koninginnegelei voor
de cosmetica en stuifmeelkor-
rels die een 'vitaliserende wer
king' zouden hebben.
Een belangrijke bron van in
komsten is volgens de imker
prof in spe het uitlenen van
kasten aan fruittelers in het
voorjaar. In die periode trekken
de bijen erop uit om nectar te
halen voor de koningin, zodat
die genoeg eitjes kan produce
ren. De werkbijen vliegen van
bloem naar bloem en versprei
den met hun achterpoten stuif
meel. Hierdoor worden de
vrouwelijke bloemen bevrucht.
„Dat zou anders een arbeidsin
tensieve klus zijn. Nu zorgt de
natuur ervoor", doceert Jan.
Ook de rest van het jaar zit hij
niet stil. „In de wintermaanden
moet ik kasten en raten timme
ren, dan begint het eigenlijke
seizoen met daarbij de verkoop
van de producten op de nodige
braderieën en in het najaar
volgt de inspectie van de bijen
volken met eventuele ingrepen
in de bestanden, zoals het do
den van een onproductieve ko
ningin of het mengen van be
paalde volken."
Zijn beroep gaat hij uitoefenen
op landgoederen in Bloemen-
daal. In Haarlem mag hij geen
bijen houden omdat dat vol
gens de gemeentelijke verorde
ningen niet is toegestaan. Dat
hij in de toekomst meer bijen
steken oploopt dan op dit mo
ment, neemt hij maar voor lief.
„Ik ben daar inmiddels al aan
gewend. Maar alles beter dan
een suffe baan op kantoor."
OPINIE
DEN HAAG WOUTER GORTZAK
ik zo mooi allemaal. Je werd 62 en je mocht met
L Vrijwillige Vervroegde Uittreding. Vrijwillig? Het
vaak in de jaren tachtig. Er was te weinig werk en
en kregen te vaak geen kans op de arbeidsmarkt,
jaren had mogen werken, moest plaatsmaken,
it de regeling onaantrekkelijk was. Vaak liep de
ienopbouw gewoon door, soms werd de uitkering
tild tot 100 procent van het laatstverdiende loon.
in, zo bezien, eigenlijk maar twee smetjes op de
ig- Tot aan je werkelijke pensioenleeftijd mocht je
irbeid verrichten, ook niet zonder betaling. En je
och maar mooi op de keien, ook als je gedacht
>g prettig een paar jaar te kunnen doorwerken,
gaat om de economie, sufferd', zeiden
[vers vaak bij bezwaar tegen vervroegde
ing Of, onvriendelijker, je bent eigenlijk een aso,
'geren geen plaats gunt op de arbeidsmarkt,
fös het, in de oertijd van de VUT. Nu werknemers
iiddels aan gewend zijn geraakt en massaal
egd
ttreden, komt plotsklaps de roep om weer
door te werken. Opnieuw is de economie de
k- In veel branches is personeelsgebrek en heeft
n langer werkzame personeelslid dringend
Of de toekomst wordt in het geding gebracht. Er
steeds meer 65-plussers (vergrijzing) en 75-
s (dubbele vergrijzing). Er komen daardoor meer
Ts en mensen die een beroep doen op zorg. Daar
F ontgroening nog bij omdat de naoorlogse
oes niet zo happig waren op grote gezinnen. Een
aantal werkenden moet daardoor de belasting-
ekeringsgelden opbrengen, waarvan vooral 65-
«ussers profiteren.
Het aantal ouderen zal de komende jaren
in rap tempo stijgen. De naoorlogse ge
neratie komt er als 'grijze golf' aan. Maar
de zekerheid van het rusten op de lauwe
ren na de 65ste verjaardag staat onder
druk. De arbeidsmarkt kan de ouderen
zelf niet missen, de maatschappij hun fi
nanciële solidariteit niet.
Dat probleem valt minstens gedeeltelijk op te lossen
als mensen langer dan nu blijven werken. Bovendien
helpen zij een tweede probleem uit de wereld. De
economie ontwikkelt zich al weer jaren zo positief dat er
inmiddels veel openstaande vacatures zijn. Zo levert
ook de gunstige conjunctuur een argument voor werken
tot een hogere leeftijd dan nu te doen gebruikelijk is.
Van die conjunctuurbewegingen, die nu eens nopen
tot vroeger en dan weer tot later uittreden, voelt
menigeen zich het slachtoffer. Eerst wilde je niet met
VUT (of een andere regeling), nu reken je erop. En dan
kan het wel economisch noodzakelijk zijn om langer
door te werken, maar als individu had je het toch liever
anders gehad.
Toch is er veel vóór en uiteindelijk weinig tegen om
wat langer door te gaan. Het is voor iedereen van belang
dat er goede oudedagsvoorzieningen blijven en dat er
daartoe geen al te zware druk gelegd wordt op jongere
werkenden. Er is, dankzij het initiatief van mijn collega
en partijgenoot Van Zijl, weliswaar een AOW-fonds
waarin jaarlijks miljarden gestort worden, maar vooral
voor zorg en gezondheid zal veel meer geld moeten
worden uitgetrokken. Tegen die achtergrond is langer
werken ook een uiting van solidariteit tussen oudere en
jongere werknemers.
Ook om heel andere redenen is langer werken
verdedigbaar. Al zijn oudere werknemers misschien wat
minder snel, dat wordt vaak ruimschoots goedgemaakt
door hun ervaring. Van belang is ook dat, voor bijna
iedereen, je niet alleen werkt voor het dagelijks brood.
Werk, op alle niveaus, betekent sociaal contact, brengt
variatie in het bestaan, houdt mensen betrokken bij de
buitenwereld. En voor wie versleten is in zijn baan, en
dat zal vaak gelden voor mensen die zware lichamelijke
arbeid hebben verricht, moet in veel bedrijven lichter
werken te vinden zijn (zogenoemde bridge jobs) waarbij
ook, als het even kan, vroegere ervaring te nutte
gemaakt wordt.
'Als ik wil, dan kan ik het'. Soms betekent langer
werken extra inspanning, van werkgever en werknemer.
De werkgever zal aanvullende cursussen moeten
aanbieden, om op de hoogte te blijven van nieuwe
ontwikkelingen binnen het beroep. De werknemer moet
er niet voor terugschrikken om, hoewel al boven de
veertig, weer eens in de boeken te duiken. Langer
werken een gesel? Het kan ook een uitdagend
perspectief zijn. Omdat het nodig is, omdat het een
uiting van solidariteit is, omdat het je leven blijvend
verrijkt, omdat je nooit te oud bent om te leren.
Wouter Gortzak (68) is lid van de Tweede Kamer voor de
PvdA en voormalig hoofdredacteur van Het Parool. Hij is
een van de opstellers van de nota 'De kleur van grijs', een
discussiestuk voor de partij over ouderen en de toekomst.
NEELTJE JANS
MARGREET VAN DEN BROEK
Dit jaar zijn op de kust van Zeeland en Noord- en
Zuid-Holland al elf zeezoogdieren aangespoeld.
Deze week werd een dode bruinvis bij Neeltje
Jans (Oosterschelde) aangetroffen. Over de oor
zaak van dit naar verhouding hoge aantal lopen
de meningen van deskundigen uiteen. Volgens
het Rijksinstituut voor Kust en Zee is het een lo
gisch gevolg van de toename van bruinvissen,
zeehonden en andere zeezoogdieren in de
Noordzee. Het zeehondencentrum in Pieterbu-
ren maakt zich echter grote zorgen. Vervuiling
van de zee zou leiden tot een verminderde weer
stand bij de dieren.
Een onbekende vinder heeft begin deze week een
dode bruinvis op het centrale opslagterrein van
Neeltje Jans neergelegd. Het gaat om een volwas
sen, mogelijk drachtig, vrouwtje met de uitzon
derlijke lengte van 1,80 meter. Eerder deze week
spoelden op de waddeneilanden twee bruinvis
sen aan, waarvan er één is overleden. Het dier
dat op Neeltje Jans werd gevonden is naar het
natuurhistorisch museum Naturalis in Leiden
gebracht, waar sectie wordt verricht. Het dier
heeft een groot gat in de kop.
Volgens J. van der Hiele van de stichting Eerste
Hulp bij Zeezoogdieren, die alle meldingen van
gestrande zeezoogdieren binnenkrijgt, is het 'op
merkelijk' dat er in negen weken tijd al elf dieren
zijn aangespoeld. „Vorig jaar waren het er in to
taal 38, dus we verwachten dit jaar een flinke toe
name van het aantal gestrande dieren."
H. Baptist van het Rijksinstituut voor Kust en Zee
in Middelburg schrikt niet van het grote aantal.
„Eigenlijk ben ik er wel blij mee. Het geeft aan
dat er meer bruinvissen en zeehonden bij de Ne
derlandse kust zwemmen. Het aantal bruinvissen
in de Nederlandse wateren is sinds 1990 dertig
keer groter geworden. Het is logisch dat er dan
ook meer dode dieren worden gevonden."
Volgens Baptist is met name in deze tijd van het
jaar de kans het grootst dat er dieren aanspoelen,
omdat ze dan het dichtst langs de kust zwem
men. In de zomer trekt het grootste deel van de
dieren naar Denemarken en de Noord-Engelse
kust. De laatste jaren zijn er echter ook twee
drie bruinvissen die permanent in de Wester-
schelde verblijven. Dat is positief, vindt Baptist.
„De Westerschelde was vroeger één van de meest
bekende plekken om bruinvissen te kunnen zien
spelen, ook in de zomer. We hopen dat die situa
tie ooit weer terugkeert."
Een deel van de elf aangespoelde zeezoogdieren
in de Zeeuwse en Zuid-Hollandse wateren be
staat uit zeehonden. De levenden zijn naar de
zeehondencrèche in Pieterburen overgebracht.
De dode dieren worden in Rotterdam onder
zocht. Lenie 't Hart van de zeehondencrèche on
derschrijft de positieve houding van Baptist niet.
Ze vindt het aantal dieren dat sinds januari aan
de Nederlandse kust is aangespoeld 'buiten pro
portie'. Volgens 't Hart groeit de zeehondenpo
pulatie in de Noordzee wel, maar staat die groei
niet in verhouding tot het percentage zieke en
dode dieren.,,Er spoelen veel meer vogels, bruin
vissen en zeehonden aan dan normaal. De zee
honden die we hier binnèn krijgen, hebben vaak
infecties en zitten vol parasieten, zoals longwor
men. Wij krijgen hier geen bruinvissen, maar we
weten wel dat die ook vol infecties zitten. Dat
duidt op een sterk verzwakte weerstand."
Vervuiling van het Noordzeewater is volgens 't
Hart de belangrijkste oorzaak. De plotselinge toe
name van gestrande dieren zou volgens haar
kunnen wijzen op een nieuwe bron van vervui
ling, waarvan de effecten nog onbekend zijn.
„Mogelijk zijn het de organotin-verbindingen die
in de verf zitten die in de scheepvaart worden ge
bruikt om aangroei van algen aan boten te voor
komen. Van andere dieren is bekend dat die verf
de immuunsystemen verzwakt, maar bij zee
zoogdieren is dit nog niet onderzocht."
UEFA kiest voor afspelen cd bij begin wedstrijd
HAARLEM RIEN POLDERMAN
Voor muzikanten is er van de
zomer geen stuiver te verdienen
aan het miljoenen-voetbalspek
takel Euro 2000. Tenzij ze toe
vallig zouden hebben meege
werkt aan het cd'tje met volks
liederen dat de voetbalorgani
satie UEFA voor het begin van
de wedstrijden denkt te draai
en. Verschillende muziekgezel
schappen hadden graag 'live'
hun deuntjes op de grasmat ge
speeld. Waaronder niet de ge-
ringsten in het muziekvak, zo
als de blazers van het Rotter
dams Philharmonisch Orkest.
De UEFA voelt er niet voor om
muziekkorpsen in de Euro
2000-stadions de volksliederen
te laten spelen, maar geeft er de
voorkeur aan een cd te draaien,
omdat daarvan de geluidskwa
liteit en de speelduur beter on
der controle zouden zijn te
houden. Dat zou npdig zijn,
omdat het 'secondenwerk'
wordt met het oog op de inter
nationale tv-uitzendingen. Veel
respect van de UEFA voor de
traditionele omlijsting van de
interland voetbalwedstrijden
lijkt in die keus niet door te
klinken. Noch voor de volkslie
deren zelf noch voor de profes
sionele musici of goede ama
teurs die ze ten gehore zouden
kunnen brengen. Een beetje
muziekgezelschap is immers
heel goed in staat de tempi in
de muziek zodanig uit te mik
ken dat een stuk precies zolang
duurt als zou moeten. Als het
goed is, hangt dat trouwens van
het stuk muziek zelf af en van
de interpretatie ervan door de
dirigent.
Niettemin krijgt ook een goed
blazersensemble bij het spelen
in een stadion te maken met
het probleem dat geluid een
beperkte snelheid heeft. Een
noot aan de ene kant van het
stadion gespeeld is pas een se
conde later aan de andere kant.
Met luidsprekers en elektronica
is dat wel te ondervangen, maar
doordat juist de koperen blaas
instrumenten erop gebouwd
zijn om van verre te worden ge
hoord, kan een duidelijk merk
baar tijdsverschil optreden tus
sen het elektronisch versterkte
signaal en later arriverend
hoorn- en trompetgeschal.
Het ligt er maar aan hoe zwaar
je aan dit soort onvolkomenhe
den tilt. Tot nog toe lijkt het
nimmer een beletsel te zijn ge
weest voor het optreden van
fanfare-orkesten om sportma
nifestaties op te luisteren. Het
gaat daarbij om de sfeer, en niet
om het muzikaal genot, dat de
met bier gesmeerde stadion-sa-
menzang toch al niet vermag te
verwekken. Bij een evenement
van deze omvang hoort een
beetje show. Daar hoort een
muziekgezelschap bij en niet
een geluidsdrager die voor de
huiskamer is bedoeld.
De keuze van de UEFA voor een
cd'tje met volksliederen komt
dan ook bepaald armoedig
over. Zeker als je die afzet tegen
de exorbitante bedragen die
zonder morren worden betaald
voor de voetballers, de miljoe
nen belastingguldens die moe
ten worden neergeteld om de
schade van de supportersoorlo-
gen te bestrijden en de niet ge
ringe reclame-inkomsten. Re
den te meer om straks alle ge
leuter en reclame voor, na en
tussen de wedstrijden te mijden
als de pest. In elk geval kan het
geluid tot aan de aftrap worden
weggezapt. Een cd'tje van eigen
keuze kunnen de kijkers zelf
wel opzetten. Maar voor de toe
schouwers in het stadion blijft
het evengoed sneu.
