Koopziekte woekert maar door
233
ZATERDAG 11 MAART 2000
'Het is niet prestigieus om matig te leven'
luxe. Het is - dankzij de kredietmogelijkheden - allemaal te koop en bereikbaar voor steeds meer mensen. En wat kan, moet. „Mensen willen alies. ledereen wil overal aan meedoen", verzucht directeur A. Tijdhof van Planpraktijk, een bedrijf in schuld-hulpverlening.
Nederlanders leven massaal op
krediet. Was er tien jaar gele
den nog schaamte voor rood
staan of moeten lenen, nu is het hebben van
schulden doodgewoon. Het Centraal Bureau
voor de Statistiek meldde onlangs dat een
huishouden gemiddeld 1.500 gulden rood
staat en daarnaast 4.500 gulden heeft ge
leend om spullen te kopen. Keukens, badka
mers, tuinhuisjes, computers, scooters, was
drogers, vaatwassers, broodbakmachines,
papierversnipperaars^ hogedrukspuiten. Het
is allemaal te koop en bereikbaar voor steeds
meer mensen.
En wat kan, moet. „Mensen willen alles,
ledereen wil overal aan meedoen", verzucht
directeur A. Tijdhof van Planpraktijk, een
bedrijf in schuld-hulpverlening. Naarmate
mensen meer verdienen, houden ze niet
meer over, maar geven ze meer uit. Meer
dan ze hebben. „De verleidingen zijn ook zo
groot en voor bijna iedereen bereikbaar. Al
les is op afbetaling te koop. Niet alleen meer
via postorderbedrijven maar ook via het In
ternet."
Korte duur
Tijdhof ziet de toekomst met zorg tegemoet.
„Als je ziet wat mensen aan huizen kopen...
Sommige banken geven tot zes keer het bru
to jaarsalaris aan hypotheek. Iemand die
3.500 gulden bruto per maand verdient kan
dus bijna drie ton lenen. Drie ton! De eerste
jaren vinden mensen het niet erg om alles in
hun nieuwe huis te steken. Dan gaan ze even
niet op vakantie. Maar dat huis wordt ook
weer gewoon en dan willen ze weer mee in
de maalstroom naar meer. Er kloppen nu
nog weinig huizenbezitters aan om hulp,
maar ik weet zeker dat het over enkele jaren
een nieuwe doelgroep is."
Kopen, kopen, kopen. Thuis achter de com
puter, op de bank uit een catalogus, 's
avonds in de winkel en zelfs op zondag. Het
vertrouwen van de consument in de econo
mie is groot. Maar dat alleen is nog geen re
den om geld uit te geven. Waarom wordt er
zo gekocht? Nog meer spullen maken niet
gelukkiger, blijkt uit onderzoek van de Rot
terdamse professor R. Veenhoven. Sinds
1975 is het inkomen verdubbeld, maar bleef
het gevoel van welbevinden met een score
van 7,6 onveranderd. Kopen kan wel een op
leving van geluksgevoel geven, maar die is
doorgaans van korte duur. Het bezit van de
zaak is het einde van het vermaak.
Mensen kopen om te laten zien hoe goed
het met ze gaat. „De mens wil vooruitgang.
En je gaat vooruit als je vooruit gaat ten op
zichte van een ander", verklaart sociologe W.
Aarts. Een voorbeeld. „Vanwege de uitbrei
ding van dit kantoor zou ik de kamer van de
directeur krijgen. Lekker groot. Fantastisch,
dacht ik. Maar toen kreeg iedereen een an
dere, ruime kamer, en nu is het net of ik er
nauwelijks op vooruit ben gegaan."
Mensen willen niet achterblijven bij de bu
ren of vrienden en collega's. Aangemoedigd
door reclame willen ze met hun aankopen
laten ze zien dat ze tot een bepaalde groep
horen. Bijna iedereen zal proberen aan te
haken bij de klasse net daarboven. Uit de
stationwagen dus de MPV in. Niet langer op
vakantie naar Spanje, maar naar Curasao.
De tuin laten aanleggen door een hovenier.
In razend tempo komen er nieuwe spullen
De ooit zo spaarzame Nederlanders kopen zich een gat in de
hand. Het geld komt met bakken binnen, maar wordt even
makkelijk weer uitgegeven. Om nog meer spullen te vergaren
leven miljoenen op krediet. Op jacht naar nog meer luxe, genot
en status. Ofwel: hoe evenaar of overtref ik de buurman? Met een
tweede mobiele telefoon of juist helemaal geen?
bij en worden oude vervangen. „Er zijn men
sen die om de twee, drie jaar een nieuw
bankstel kopen", zegt Tijdhof. „Ik kan me
niet voorstellen dat het dan versleten is."
Dik en blut
De zucht naar meer neemt waanzinnige vor
men aan. Bij de hoofdprijs van 18,5 miljoen
gulden in de Staatsloterij werden vorig jaar
bijna de helft meer loten verkocht dan een
maand eerder, toen voor die ene winnaar 13
miljoen klaar lag. „Prijzengeld is aan een
enorme inflatie onderhevig. In 1992 werd in
Nederland voor het eerst een miljoen uitge
keerd. Nu komen mensen pas uit hun stoel
voor een hoofdprijs van tien miljoen of
meer", zegt een woordvoerder van de Staats
loterij.
De bomen lijken tot in de hemel te groei
en. Geld op? Geen probleem. Talloze bedrij
ven staan in de rij om krediet te verstrekken.
Nog maar weinig Nederlanders schrikken te
rug voor het afsluiten van een pee-elletje
(persoonlijke lening). Ze betalen terug als het
beter gaat. En beter zal het gaan, want zo
gaat het al vijfentwintig jaar.
Vooral jongeren wanen zich in het walhal
la. Ze hebben nooit schaarste gekend en veel
ouders hebben hun niet geleerd met over
vloed om te gaan. Dus zijn veel jongeren dik
en blut. Volgens het Nationaal Instituut voor
Budgetvoorlichting (NIBUD) vormen jonge
ren onder de 25 de groep met de meest risi
covolle schulden.
„Ze zijn van huis uit een luxe leventje ge
wend. Zakgeld en inkomen uit baantjes gaan
op aan leuke dingen, aan uitgaan, cd's, kle
ren, vakantie. Als ze zelfstandig gaan wonen,
blijkt plotseling dat ze dat luxe leventje niet
kunnen voortzetten. Ze hebben huurschuld,
betalingsachterstanden bij verzekerings
maatschappijen, energiebedrijven of fami
lie", zegt B. van Dam van het NIBUD.
Volgens het instituut leren jongeren niet
meer met geld omgaan. Ouders zijn week en
meegaand als het de wensen van hun kinde
ren betreft. „Het principe van het zakgeld
vervaagt. Kinderen vragen daarnaast ook
geld voor iets leuks dat ze hebben gezien, en
ouders durven geen nee te zeggen. Dat is
misschien wel lief bedoeld, maar het leeref
fect van zakgeld is zo nihil. Ouders waarvan
de kinderen werken, moeten ook gewoon
kostgeld vragen. Dat is niet alleen eerlijk,
maar ook educatief. Jongeren moeten leren
dat ze niet alles kunnen uitgeven aan 'leuk'."
Cultureel econoom A. Klamer probeert
zijn vier kinderen 'de les van onzekerheid' te
leren. „Want het is natuurlijk naïef te denken
dat het altijd zo zal doorgaan. Het is een
klassieke fout van mensen om overoptimis
tisch te worden. Natuurlijk kan en zal de
economie in elkaar kletteren. Maar maak dat
maar eens duidelijk. De baantjes liggen voor
het opscheppen. Jongeren worden er ge
woon arrogant van. En dan die sociale druk
van 'keeping up with the Joneses'. Je wilt niet
dat je kind buiten de groep valt, maar je bent
ook niet bereid om schoenen met dikke zo
len te kopen voor honderdnegentig gulden.
Zulke dure schoenen heb ik nooit gehad.
Buiten dat is de koopziekte ook zo op het ei
gen wereldje gericht. Het heeft weinig te ma
ken met verantwoordelijkheid en betrokken
heid."
In de drang ons te onderscheiden, gaan we
juist steeds meer op elkaar lijken. Verre rei
zen, golfen, design meubelen, gouden horlo
ges en duur uit eten zijn gemeengoed gewor
den. De allerrijksten en snobs moeten steeds
creatiever worden om zich nog te kunnen
onderscheiden.
Nieuwe chic
Wat is nog luxe? Alles wat schaars is. Tijd,
ruimte, rust. Geen tweede gsm dus, maar he-
leméél geen. Dan heb je het echt gemaakt.
Onbereikbaar zijn, doen wat je wilt, los van
de maalstroom. De chic van een hotelkamer
zonder televisie. Niet langer zappend door
het leven, maar de diepte in. Nee zeggen te
gen de snelle verleiding. Acht dagen Mexico
als ordinair bestempelen. Want je gaat niet
of je dompelt je helemaal onder.
Als de elite voor deze nieuwe leefstijl kiest,
krijgt soberheid prestige en zullen meer
mensen dit navolgen. In Vlaanderen zijn de
geesten er rijp voor, meent D. Geldof, socio
loog en wethouder van Antwerpen. Hij ge
looft dat we aan de vooravond staan van een
omslag. In zijn recente boek 'Niet meer maar
beter' schrijft hij dat mensen nu stuiten op
de perverse effecten van de consumptie
maatschappij: files, luchtvervuiling, crimina
liteit, stress, opvoedingsproblemen, veront
reinigd voedsel.
Volgens Geldof leven we in een risicom
aatschappij, waarin het niet meer gaat om
verdeling van de goederen, maar van de risi
co's. Kortom, wie heeft nog toegang tot rust,
ruimte en veiligheid? Dat zijn' de luxe goede
ren van de 21ste eeuw. Jongeren, hoogge
schoolden en tweeverdieners geven in en
quêtes aan dat ze veel waarde hechten aan
deze zogenoemde postmoderne waarden.
Maar handelen ze er ook naar? „Een selec
te groep wel", zegt Geldof. „Steeds meer
mensen in Vlaanderen gaan parttime wer
ken, kiezen voor loopbaanonderbreking, na-
tuurvoeding en ethisch bankieren. Het is aan
de politiek om op deze tegenbeweging in te
spelen en deze keuzes voor een bredere
groep mogelijk te maken."
Beperkte groep
In Nederland ageren columnisten als Youp
van 't Hek tegen 'De koopzieke horde, lave
rend tussen Intertoys, Blokker, Hema en Al-
bert Heijn'. Kees van Kooten pleitte vorig
jaar voor de terugkeer van De Tussentijd: de
week voordat de zwart-wit foto's klaar wa
ren, de prikkeling van een brief onderweg.
Een brede groep mensen wordt zich be
wust van de koopziekte. Maar het blijft een
beperkte groep die kiest voor matiging. Waar
bovendien weinig status vanuit gaat, zegt dr.
W. Aarts, die onlangs promoveerde op een
onderzoek naar 'De status van soberheid'.
„Het is niet prestigieus om matig te leven en
dus zullen weinigen dit gedrag navolgen",
vermoedt Aarts. „Soberheid loopt het risico
te worden aangezien voor gebrek aan geld en
macht."
De tijdschriften Genoegen Omslag timme
ren aan de weg. En het Haagse 'Vrekkenecht-
paar' van de Stichting Zuinigheid met Stijl
geeft het ene na het andere boek uit. Maar zij
hebben te weinig aanzien om te worden na
gevolgd. Iemand als Youp van 't Hek zou uit
drager kunnen zijn van een nieuwe leefstijl,
„maar dan moet hij zich er ook naar gedra
gen", vindt Aarts. „Maar het is niet makkelijk
om uit de tredmolen te stappen. Ik heb be
hoefte aan rust en verdieping. Er is veel te
veel verstrooiing en afleiding van waar het
eigenlijk om gaat. Maar ook ik heb net een
nieuwe computer gekocht. En binnenkort ga
ik met 155 collega's vier dagen naar Grieken
land om het 20-jarig bestaan van het bedrijf
te vieren. Met het vliegtuig. Buitensporig,
maar de verleiding is te groot om nee te zeg
gen. Dus zeg ik ja, en voel me bezwaard. Je
komt voor zoveel dilemma's te staan. Ik heb
geen gsm. Dat is bijna een statement. Je
moet je verantwoorden dat je iets niet hebt.
Geen afwasmachine? Meid, de tijd dat je af
wast kun je toch wel beter besteden? Je moet
een zekere onafhankelijkheid en vrijheid in
je hoofd hebben om uit te stappen."
Hanneke van Veen en Rob van Eeden (het
'Vrekkenechtpaar') deden dat tien jaar gele
den al. „Het is een bevrijding", zegt Van Ee
den, die vroeger altijd geld tekort kwam en
een doorlopend krediet had van tien-, vijf
tienduizend gulden. Nu gelden zij als rolmo
dellen van een spaarzaam leven en wordt
hun gedrag door het ministerie van VROM
geanalyseerd.
Dat wil weten wat de 'consuminderaars'
zoveel voldoening geeft. Achter het door
knippen van de tube tandpasta gaat meer
schuil dan louter spaarzaamheid. „Het is ook
de creatieve bevrediging van een foefje. Het
niet naar de winkel hoeven gaan omdat je
nog wat tandpasta uit de tube weet te halen.
Dat geeft een zeker gevoel van onafhanke
lijkheid."
MONIQUE DE KNEGT
