Alleen stoppen helpt echt
Roker psychologisch verslaafd
232
ZATERDAG 11 MAART 2000
Roken schaadt de gezondheid, dat staat vast. De
ziektekosten voor bestrijding van kanker en
chronische longziekten belopen miljarden
guldens. Toch weten we nog niet zo heel veel
over de gevolgen van roken. Wat gebeurt er
eigenlijk in de luchtwegen en de longen?
Waarom wordt de ene roker ziek en de ander
niet? De academisch ziekenhuizen van
Groningen en Leiden beginnen binnenkort aan
een onderzoek naar het ontstaan en
behandeling van chronische bronchitis en
longemfyseem, betaald door het Astma Fonds,
de Nederlandse Organisatie voor
Wetenschappelijke Onderzoek (NWO) en het
farmaceutische bedrijf Glaxo Wellcome. Het is
het eerste grote onderzoek van die aard ter
wereld.
"Tl
■"H igenlijk gek dat er nooit eerder
j een diepgaand onderzoek naar
rokerslongen is gedaan, erkent de
Leidse hoogleraar Peter Sterk. Al is het wel
verklaarbaar. De aandacht lag al die tijd bij
stoppen. Dat is immers de beste manier om
het risico op kanker, chronische bronchitis
of longemfyseem te beperken. „Dat blijven
we ook zeggen. Niet beginnen. Stoppen.
Maar het lukt niet'iedereen. De 100 procent
haal je bij lange na niet. Aandacht voor de
behandeling van deze verslavingsziekten is
betrekkelijk nieuw. Om die reden is een ach
terstand ontstaan in de kennis over longziek
ten. Daarom is er onder artsen ook veel be
langstelling voor dit onderzoek. Want we we
ten niet welke patiënten nou behandelbaar
zijn en wie niet."
Het staat op de pakjes en de doosjes en in
koeienletters onder elke advertentie. Roken
schaadt de gezondheid. Zelfs passief (mee)
roken vergroot het risico op longkanker en
chronische longziekten. Daarom is de sigaret
of sigaar op steeds meer plaatsen taboe. Ge
stopte rokers verenigden zich onlangs in een
fonds om schadevergoeding te claimen bij
de fabrikanten. Anti-rookcampagnes, acties
en cursussen om te stoppen volgen elkaar in
ras tempo op.
Ondanks al die aandacht neemt het pro
bleem weer toe, meent Sterk. Tussen midden
jaren zestig en eind jaren tachtig daalde het
percentage rokers van 60 tot 33. „Maar de
daling is er uit. En de rokers die overblijven
roken meer. Daardoor rukken de chronische
rokersziekten op van de vierde naar de twee
de doodsoorzaak in Nederland. Ook elders
slaan ze toe. Roken is wereldwijd een groot
probleem."
De statistieken lijken nogal ontmoedigend
voor longartsen. Vechten tegen de bierkaai.
Maar Sterk, die zijn bijzondere leerstoel in
Leiden te danken heeft aan het Astma Fonds,
beweert het tegendeel. „We worden juist
aangemoedigd om er iets aan te doen. Wat
doet roken nou met mensen? Wat gebeurt er
in de longen en hoe kun je daar het best op
inspelen? Welke behandeling is het beste?
Moet die langdurig gegeven worden of kan
het ook kort? Bij welke mensen werkt het en
bij wie niet? Dat gaan we uitzoeken." Sim
pelweg om mensen die niet kunnen stoppen
te helpen, voegt arts-onderzoeker Jiska Stro
band toe.
Stroband tekent met haar collega Thérèse
Lapperre in Leiden voor het onderzoek,
waarin de afdelingen Huisartsgeneeskunde,
Longziekten en Pathologie samenwerken. In
Groningen gebeurt hetzelfde. Sterk voert met
zijn Groningse collega prof. Dirkje Postma
de regie. Op beide locaties worden 130 stug
ge rokers of ex-rokers van boven de 40 zes
maanden intensief gevolgd en begeleid. Het
dubbelonderzoek neemt alles bij elkaar 2,5
jaar in beslag, zo is de bedoeling.
„We gaan kijken naar de klachten van de
patiënt en naar de afwijkingen in de lon
gen", legt Stroband uit. „Klachten van kort
ademigheid, hoesten, slijm opgeven als ge
volg van een onherstelbare obstructie van de
luchtwegen. Die komen veel voor bij mensen
die meer dan tien jaar stevig hebben gerookt.
Dan begint het aan te tikken, ontstaat er
schade aan de luchtblaasjes en de longblaas
jes." Dergelijke veranderingen in de longen
treden op latere leeftijd sowieso op, maar bij
Arts-onderzoekers Jiska Stroband (links) en Thérèse Lapperre met in hun midden hoogleraar Peter Sterk bij enkele longfoto's van stugge rokers.
Sterk: „Mensen die hier komen en zien wat er met hun longen gebeurt, schrikken meestal zo erg dat ze graag willen stoppen."
FOTO HIELCO KUIPERS
rokers gaat het veel en veel sneller dan bij
niet-rokers, weet Sterk. „De patiënten zijn
met gewone luchtwegverwijdende middelen
niet meer te verbeteren. Een astmapatiënt
gebruikt zijn puffertje en dan heeft-ie met
een weer lucht, maar bij iemand met lon
gemfyseem werkt dat niet."
Chronische bronchitis en longemfyseem
kunnen leiden tot ernstige invaliditeit en
voortijdig overlijden. Statistisch gezien ster
ven stevige rokers dertien jaar eerder dan
niet-rokers. Maar de kwaal heeft ook effect
op de kwaliteit van leven, stellen de onder
zoekers. Veel patiënten kunnen de trap niet
meer op, spelen met (klein)kinderen lukt
niet meer omdat ze snel moe zijn, een korte
wandeling met partner of vrienden is al te
zwaar. „Laat mij maar op de bank zitten,
roepen ze dan. En dan is het eigenlijk al te
laat. Ze raken geïsoleerd", aldus Sterk.
Sterk en Stroband benadrukken dat ze niet
op zoek gaan naar genezing alléén door een
geneesmiddel. De enige remedie blijft stop
pen. Sterk: „Veel mensen denken dat dat
geen zin heeft als ze eenmaal een flink aantal
jaren hebben gerookt. Dat dan de kans op
kanker toch al is vergroot. Maar ze vergeten
dat ze de aantasting van de longfunctie kun
nen beperken. Die gaat wel door, maar min
der hard wanneer je stopt met roken. Met
het nieuwe anti-verslavingsmiddel Zyban dat
onlangs op de markt is gebracht, lukt het
dertig procent van de rokers om te stoppen,
zo blijkt uit de eerste tests. Maar het gaat niet
makkelijk, je moet nog steeds een goede mo
tivatie hebben. Het beste middel is volgens
mij een shock, Mensen die hier komen en
zien wat er met hun longen gebeurt, schrik
ken meestal zo dat ze graag willen stoppen."
Het nieuwe onderzoek is gericht op de
mogelijk gunstige invloed van medicijnen,
waarbij astmatici veel baat hebben. Lang-
werkende luchtwegverwijders en ontste
kingsremmers, die verlichting geven bij kort
ademigheid. „Wij willen weten wat ze doen
op korte en op langere termijn", legt Sterk
uit. „Wie reageert er goed op en wie niet?
Waarom helpen ze mensen met astma wel
en lijkt het effect bij rokerslongen beperkt?
We zoeken veertig-plussers die roken of ge
stopt zijn na minimaal tien rookjaren. Ze
moeten er wel iets voor over hebben, maar
in ruil krijgen ze intensieve medische bege
leiding."
Het doel is dat de huisartsen straks beter
weten wat ze aanmoeten met patiënten met
rokerslongen. Bovendien kunnen de anti
rookcampagnes worden verbeterd als duide
lijk is wat er precies in de longen gebeurt.
„Genezen kan nog lang niet", weet Sterk.
„Maar als je alle kosten bij elkaar telt boekje
met een lichte verbetering of uitstel van ver
dere verslechtering van deze longziekten een
miljardenwinst. Een simpel rekensommetje
leert dat minister Borst voor een dubbeltje
op de eerste rang zit als ze een paar miljoen
uittrekt voor degelijk rokersonderzoek." En,
zo vult Stroband aan, het algemeen welzijn
gaat er fors op vooruit. „Ik zou die mensen
willen helpen want ze zijn ziek."
0NN0 HAVERMANS
Geloven in de sigaret als wonderpil
tegen stresszenuwen en somberheid
De Leidse gezondheidswetenschapper
doet al jaren onderzoek naar stoppen met
roken. Met een studie naar de psychologi
sche oorzaken van rookverslaving probeert
hij de voorlichting aan rokers te verbeteren.
Hij werkte mee aan een zesdelige cursus om
te stoppen, die RTL5 in december en januari
op televisie bracht. Zelf stopte Dijkstra elf
jaar geleden. Een gedragsverandering, waar
voor je gemotiveerd moet zijn en goed voor
bereid, stelt hij. „Rokers zien allerlei functies
in het roken. Als je die weghaalt, is stoppen
niet moeilijk. Maar als je gelooft dat roken
een soort wonderpil is tegen stress, gespan
nenheid, concentratieproblemen, zenuwen,
somberheid of overgewicht, dan blijft het
trekken."
Naast nicotine is psychologische versla
ving het probleem. Volgens Dijkstra kan een
roker in vier, vijf weken zijn afgekickt. „Dan
zijn de ontwenningsverschijnselen weg. Ni
cotine werkt alleen als je lichamelijk ver
slaafd bent. Daardoor voel je ontspanning bij
een sigaret; als je een poosje niet rookt krijg
je immers ontwenningsverschijnselen. Dat
zelfde geldt voor gezelligheid. Maar als je ja
renlang denkt dat het gezellig is omdat je
rookt, dan is dat zo. Als je serieus denkt dat
je dit zult missen, is het moeilijk om te stop
pen."
Maar dat gevoel is manipuleerbaar, zo
hebben proeven met nicotinevervangers la
ten zien. „Een groep rokers kreeg een nicoti-
nevervanger, een andere groep een placebo,
een nepmiddel. Tijdens het onderzoek wer
den de pillen verwisseld. Degenen die dach
ten dat ze een placebo slikten, kregen ont
wenningsverschijnselen, de anderen niet."
De roker denkt dus dat-ie verslaafd is. Daar
om verschuilt hij zich achter allerlei smoes
jes om te kunnen blijven roken. 'Dan ga ik
maar wat eerder dood, maar ik heb wel lek
ker geleefd.'
Stoppen lukt pas als je dat echt wilt. En de
kans op succes is groter bij een gedegen
voorbereiding en hulp van buiten. Veel ro
kers doen talloze pogingen om te stoppen,
maar zonder hulp valt 90 procent terug.
„Onze verwachting moet veranderen. Van de
rokers lukt het 60 tot 70 procent uiteindelijk
om te stoppen, maar niet de eerste keer.
Stoppen is leren stoppen. Niet opgeven,
maar het op een andere manier opnieuw
proberen."
Op dat punt mag de overheid zich wel wat
meer laten gelden, vindt Dijkstra. „Roken
wordt nog steeds erg onderschat. Per jaar
vallen in Nederland 23.000 doden als gevolg
van roken, tegenover 1300 verkeersdoden en
een paar honderd zelfmoordgevallen. Toch
zijn er meer actie in het verkeer en tegen de
pressies dan tegen roken. Stel dat je iemand
met een zware depressie niet naar een psy
chiater zou sturen, maar hem zegt dat-ie
naar buiten moet kijken, waar de zon schijnt.
Dat is absurd, maar zo gaat het wel met ro
ken. Bij het CAD (consultatiebureau voor al
cohol en drugs) of de Riagg (regionale instel
ling voor ambulante geestelijke gezond
heidszorg) hoef je niet aan te kloppen.
Dus gaat een roker die wil afkicken naar de
GGD, waar de verslavingszorg zit ingeklemd
tussen cursussen zwangerschap en omgaan
met hoofdpijn. Dat is het beste wat wij heb
ben. Er zijn geen therapeuten die zich bezig
houden met stoppen met roken. De overheid
moet er veel meer geld in steken, er zou een
kliniek moeten komen en therapeuten bij de
CAD's. Maar het heeft blijkbaar niet zo'n
grote prioriteit. De staat krijgt miljarden bin
nen aan accijnzen en daarvan gaat maar een
paar miljoen naar de Stichting volksgezond
heid en roken."
De laatste jaren is er wel wat veranderd. In
openbare ruimten geldt een rookverbod,
vliegtuigen zijn vaak rookvrij en zelfs de Ne
derlandse Spoorwegen spelen met de ge
dachte rokers te weren. Dat werkt motive
rend, zegt Dijkstra. Rokers leren zo dat ze
best even zonder kunnen. „Maar het is geen
stimulans om te stoppen. Ik weet ook niet of
dat wel moet. Ik ben niet anti-roken, wel an
ti-meeroken. De enige reden om rokers te
blijven bestoken is dat ze niet toerekenings
vatbaar zijn met betrekking tot hun roken.
Ze zijn verslaafd. Zeggen dat het hun eigen
keus is, vind ik te makkelijk. De ouderen
hebben heel lang gerookt zonder een idee
van gevaar en de jeugd wordt op allerlei ma
nieren in verleiding gebracht. Dan ben je als
overheid verplicht om tegeninvloeden te ge
ven."
De anti-rookcampagnes zijn
nogal eenzijdig. Alles draait
om stoppen. Minder roken is
geen doel. Evenmin ligt de nadruk op ge
zond eten, om zo de kans op kanker te ver
kleinen. „Men kan er niet goed mee over
weg", meent Arie Dijkstra. Toch is uit Ameri
kaans onderzoek gebleken dat groente en
fruit juist bij rokers veel effect hebben op de
ontwikkeling van kankercellen. „Dat zou je
van de daken moeten schreeuwen. Rokers,
eet gezond! Ik heb het niet verzonnen, het is
wetenschappelijk onderzocht."
Ook Dijkstra hamert erop dat stoppen de
enige echte remedie is tegen rookziekten. Hij
beseft best dat elke andere boodschap een
keerzijde heeft. Wanneer er sprake is van een
medicijn tegen aids, neemt het onveilig vrij
en toe, met meer geslachtsziekten en onge-
Arie Dijkstra.
wenste zwangerschappen als gevolg. Daar
om is hij blij dat het Leids/Groningse onder
zoek naar longziekten vooral is bedoeld om
inzicht te verkrijgen. „Een onderzoek naar
FOTO HIELCO KUIPERS
de haalbaarheid van minder roken komt in
mijn kast niet voor. We weten niet of het
werkt en dus onderzoeken we het maar
niet."
Ruim driekwart van de rokers is niet
iveerd om te stoppen. Ze hebben de sigaret
te hard nodig om zich goed te voelen, zijn
afd. Sommigen proberen te stoppen, maar
tal bezwijken ze voor de verleiding zodra
n tegenzit. Ze hebben hulp nodig. Daarin
schiet de overheid te kort, meent de Leidse
'holoog Arie Dijkstra. Afkickverschijnselen
iet het grootste probleem, de verslaving zit
tussen de oren.Alleen veranderingen in
chten leiden tot verandèringen in gedrag.
's Werelds eerste grote onderzoek naar
effect roken op luchtwegen en longen
