Vogelrichtlijn splijtzwam bij Reeuwijkse Plassen
Lichtgewicht
In Natura
Geneeskrachtige werking van insecten
Plevier
mijdt
lekkere
hapjes
P u z
WOENSDAG 8 MAART 2000
De zon is terug! Elke dag staat hij wat hoger aan de hemel.
Elke dag geeft hij meer warmte en lijkt hij een stukje gro
ter. Onzin natuurlijk, aangezien de zon in feite steeds klei
ner wordt. Hij wordt voortdurend magerder. Hij verliest
onophoudelijk gewicht. Elk door hem uitgezonden licht
straaltje weegt namelijk iets. Het is niet veel, maar toch...
We zouden het kunnen meten als we over een voldoende
verfijnd meetinstrument beschikten. Plaatsten we zo'n
weegschaaltje onder een sterke lichtbron, dan zou op de
display een.getalletje achter de komma verspringen of
zich het wijzertje een fractie van een millimeter verplaat
sen.
Per seconde stuurt de zon ontelbare stralen naar alle kan
ten het heelal in. Al die stralen hebben gewicht en de zon
moet dus gestaag afslanken. In de verre toekomst zal ze
onherroepelijk verschrompelen. Ze zal verdwijnen en het
aardse leven met zich meesleuren in duisternis en kou.
Zo'n vaart zal het echter niet lopen. Licht is namelijk wel
ontzettend licht! Het weegt bijna niets. Een uitzonderlijk
felle schijnwerper moet een eeuw lang gelijkmatig bran
den om één gram licht af te stralen.
Wat van de zon jaarlijks verloren gaat, werd berekend
door de Engelse geleerde Jeans. De uitkomst stelt ons ge
rust. Wij hoeven ons geen zorgen te maken. Per minuut
wordt de zon maar 250 miljoen kilo lichter! Slechts 131
biljoen kilo per jaar! Dat is een peulenschilletje in verhou
ding tot de zonnemassa, die een doorsnede heeft van
ruim honderd aardbollen op een rijtje en een inhoud van
om en nabij de 25 triljoen kubieke meter. Ik kan er een
triljoentje naast zitten. Het zijn werkelijk astronomische
getallen, die misschien een beetje duidelijker worden
wanneer ik u vertel dat een mens 31 miljard jaar nodig
heeft om tot een triljoen te tellen.
In 45 miljoen jaar verliest de zon een gewicht dat gelijk is
aan dat van de aarde. Dat klinkt toch wel weer anders. Een
tikkeltje verontrustend zelfs. Want in de loop van de paar
miljard jaar dat de aarde bestaat, heeft de zon dus flink
wat aardbollen aan volume verloren.
Wij merken er niets van, maar het gewichtsverlies heeft
wel degelijk gevolgen. Want hoe kleiner een voorwerp
wordt, des te geringer wordt ook zijn aantrekkingskracht.
Met andere woorden: naarmate de zon kleiner wordt,
trekt ze minder aan ons. We komen dus steeds een beetje
verder van haar af te staan, zodat het voortdurend ietsje
kouder wordt op aarde. Gelukkig hebben we op tijd het
broeikaseffect uitgevonden, zodat we over een poosje pal
men op IJsland hebben. Uitstel van executie overigens.
Op een dag zal de aarde te ver weg zijn geraakt en zich
ontworstelen aan de greep van de zon, zodat ze als een
projectiel wegschiet in de ijzige duisternis van het heelal.
Tot het zover is houdt de zon ons stevig vast. Met een
snelheid van dertig kilometer per seconde draaien wij om
haar heen, een kalm gangetje waarmee in precies één jaar
tijds een omloop wordt gemaakt. Intussen worden we
zorgzaam gekoesterd door de Grote Moeder. Per seconde
stuurt ze ons een hoeveelheid warmte die voldoende
energie levert om een gewicht van 18 miljoen kilo tot dui
zend kilometer op te tillen. Dat is niet mis. Zouden we de
zon kunnen uitschakelen en tussen haar en de aarde een
brug van ijs bouwen - honderdvijftig miljoen kilometer
lang en vier kilometer dik - dan zou deze, nadat we de zon
weer hadden aan gedaan, in één seconde smelten en ver
dampen.
Van dit alles heb je geen idee, wanneer je lekker ligt te
zonnebaden. We kunnen ons er gewoonweg geen voor
stelling van maken, van die kolossale massa gloeiend hete
gassen. Nog minder kunnen we ons indenken dat alle
Ücht en warmte, en dus alle leven op aarde, direct afkom
stig is van die gigantische, maar ver verwijderde vuurzee.
Een wetenschapper heeft eens uitgerekend dat één zon
nestraal die loodrecht op de aarde neerdaalt - en dus een
afstand van 150 miljoen kilometer, dat is 3750 keer de aar
de rond. door het ijskoude heelal heeft afgelegd - dezelfde
lichtsterkte en warmtesterkte heeft als 2500 gloeilampen
van elk 100 Watt op één meter afstand. Dat is flink warm,
één zo'n straaltje, maar die is dan ook afkomstig van een
zon waarbinnen de temperatuur 15 miljoen graden Celsi-
Gaat de grote lamp stuk, dan hebben we nog acht minu
ten te leven. Zó lang doet het zonlicht erover om ons te
bereiken! Denk er maar niet over na. Laten we ons maar
lekker koesteren in wat wij het 'zonnetje' noemen, het
zonnetje dat zo vredig in het blauw tussen de wolkjes
staat. Die onvoorstelbare, laaiende massa, die alleen al in
ons eigen melkwegstelsel 100 miljard soortgenoten heeft.
Waarvan om elk exemplaar weer planeten draaien vol we
zentjes die met hun jas over de arm vrolijk fluitend tussen
de voorjaarsbloemen wandelen.
THEO SCHILDKAMP
REDACTIE:* MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGA 023
Rond de Reeuwijkse Plassen is
een felle strijd uitgebroken tus
sen jagers en natuurverenigin-
gen. Aanleiding: de Vogelricht
lijn, een maatregel waarmee vo
gels beter beschermd moeten
worden. Onder druk van de ja
gers is maar een klein deel van
het plassengebied aangewezen
tot vrijplaats. Een gemiste kans,
vinden natuurverenigingen.
Want met de natuur in de
Reeuwijkse Plassen gaat het
niet goed.
Sluipwijk is niet veel meer dan
een handjevol huizen, eenzaam
op een smalle strook grond
midden tussen de uitgestrekte
plassen van Reeuwijk. Een wan
ordelijk lint van strenge boerde
rijen, kleine arbeiderswoningen
en een enkel landhuis. Het is
het bolwerk van de oude Reeu
wijkers, de bevolking die altijd
van de opbrengst van het water
heeft geleefd.
Ook nu nog. De houten palen
die overal boven het waterop
pervlak uitsteken, verraden bij
voorbeeld de aanwezigheid van
fuiken waarmee driftig op pa
ling wordt geaast. Op de eiland
jes in de plassen staan zorgvul
dig gecamoufleerde hutjes, af
geschermd door een rietkraag
om de loop van de jachtbuks te
maskeren. Met visserij, jacht en
rietoogst hebben generaties van
Sluipwijkers hier een terugge
trokken bestaan in de natuur
opgebouwd.
Anderhalf jaar geleden bepaal
de het ministerie van land
bouw, natuurbeheer en visserij
dat het merendeel van de plas
sen rond Reeuwijk onder de zo
genaamde Vogelrichtlijn kwam
te vallen. Een beleidsmaatregel
uit Brussel met het doel om
trekvogels een vrije vlucht door
Europa te verschaffen. Iedere
lidstaat zag zich verplicht om
natuurrijke gebieden aan te wij
zen, waar met deze Vogelricht
lijn paal en perk werd gesteld
aan menselijke activiteiten.
De spelregels voor het aanwij
zen van deze gebieden zijn een
voudig: minstens honderd hec
tare groot met een populatie
vogels van minimaal één pro
cent van de Europese vogel
stand. Criteria waar de Reeu
wijkse Plassen met wintergas-
ten als krakeend, smient en
kleine zwaan ruimschoots aan
Een observatiepost op een eilandje in de Reeuwijkse Plassen.
voldoen. Met name de Broek-
velden en Vettenbroek, in de
volksmond de surfplas, is po
pulair onder deze trekvogels.
Deze grote plas is in de jaren
zeventig ontstaan door zand
winning voor de Al2 en vriest
door zijn diepte van dertig me
ter niet snel dicht. Aantrekkelijk
voor de smient, waarvan soms
wel 30.000 exemplaren zijn ge
teld.
Op basis van deze cijfers stelde
het ministerie daarom in no
vember 1998 voor om een groot
deel van de Reeuwijkse Plassen
aan te wijzen voor de Vogel
richtlijn.
Sluipwijk was in rep en roer.
,,De doodsteek voor dit ge
bied", stelt Hendrik van de
Starre, voorzitter van de wild
beheereenheid Reeuwijkse
Plassen. ,,De jagers zorgen voor
een belangrijk deel voor het on
derhoud van de plas. Neem
nou de eilandjes. Die zien er
prachtig uit, maar de oevers
kalven door golfslag snel af. Om
dat te voorkomen leggen jagers
rietkragen aan of verstevigen ze
de oever met wilgentakken. Op
een plas waar nu al niet gejaagd
mag worden, zijn die eilandjes
verdwenen. Met als resultaat
een kale plas. Met die Vogel
richtlijn staat het hele piassen-
gebied zo'n kaalslag te wach
ten. Want jagen mag dan ner
gens meer."
„Als de jagers verdwijnen, hoe
moet het dan met de bestrij
ding van de muskusrat? Die
beesten ondergraven dijken en
richten enorme schade aan. Al
les zal op vergunning moeten.
En dat werkt niet. Want ieder
een kan hiertegen in beroep.
Voordat er een schot is gelost, is
het euvel al geschied. Op het
moment is de populatie meer
koeten te groot. Een slechte
zaak, want deze vogels vreten
distel en riet aan. Dat gebeurt
nu op zo'n grote schaal dat er
te veel riet verdwijnt. En dat
heeft weer zijn weerslag op de
vogelstand. Een kritiek omslag
punt dat hersteld kan worden
met afschot."
Maar is er meer. „Voor dit ge
bied zijn de jagers de ogen en
oren. Wij ruimen de kadavers
op om botulisme te voorko
men. Dat zou allemaal door
vrijwilligers moeten gebeuren.
Maar deze mensen zijn niet
thuis in ons gebied, dus die
zien lang niet alles."
De kritiek op een Vogelrichtlijn
voor het hele gebied bleef niet
beperkt tot jagerskringen en
zwol aan tot een storm van pro
test. Landeigenaren, boeren en
ondernemers in recreatie en
horeca, zij hadden zo hun be
denkingen over de strenge be
palingen van deze richtlijn die
een uitbreiding van hun bedrijf
in de weg zou staan.
De gemeente Reeuwijk belegde
inderhaast een bijeenkomst,
waar de gemoederen hoog op
liepen. Zo werd de juistheid van
de tellingen in twijfel getrok
ken. „Uit de duim gezogen",
zegt jager en bioloog Van der
Starre. „De smient vliegt vaak
naai- de Krimpenerwaard om in
de weilanden te foerageren. Als
niet op hetzelfde tijdstip en de
zelfde plaats wordt geteld, is de
kans groot dat een vogel dubbel
wordt geteld. De tellingen klop
pen niet. Alleen Broekvelden en
Vettenbroek komen voor aan
wijzing van de Vogelrichtlijn in
aanmerking. De oude plassen
niet."
Tot afgrijzen van Arthur van der
Geld van de natuurvereniging
IVN liet de overheid zich door
de kritiek overtuigen. Van der
Geld: „De gemeente bleek
vooral gevoelig voor de bewe
ring van de wildbeheereenheid
dat jagers vierduizend manuren
aan onderhoud steken. Dat lijkt
me zwaar overtrokken. Veel ei
genaren en vrijwilligers leveren
een aanzienlijk grotere bijdrage
aan onderhoud in het gebied.
Zij zijn het die zich echt om het
riet bekommeren."
Ook Freek Maaijenburg van
Staatsbosbeheer heeft kritiek
op de jagers. „Het is onzin dat
het cijfermateriaal niet klopt.
De tellingen worden gedaan
onder strikte regels. Natuurlijk
kan er wel eens sprake zijn van
een overlap. Maar dat is echt te
verwaarlozen. Overigens, de
wildbeheereenheid leverde in
het verleden ook tellingen aan.
Het is veelzeggend dat zij daar
acuut mee zijn gestopt toen de
problematiek van de Vogel
richtlijn hier zijn intrede deed."
De gemeente Reeuwijk heeft
besloten om alleen de plas
Broekvelden en Vettenbroek
aan te wijzen voor de Vogel
richtlijn. De oude plassen wor
den in het geheel buiten schot
gehouden. Een besluit dat tot
opluchting van de jagers ook
door het kabinet is overgeno
men. Van der Geld: „Onbegrij
pelijk. Op de Broekvelden en
Vettenbroek mocht al niet ge
jaagd worden en waren al be
palingen van kracht om de win
tervogels te beschermen. Dit is
dus niet meer dan een status
quo. Nee, met deze aanwijzing
wordt de vogelstand geen
dienst bewezen. En daar was
het toch eigenlijk allemaal om
begorfnen."
De discussie spitst zich volgens
Van der Geld toe op de vraag
waar de smient, krakeend en
kleine zwaan zich ophouden.
„Dat is jammer. Want deze vo
gels zoeken hun voedsel in de
NOS-
graslanden rond de pla
verblijven daar dus ook
hebben nog een presen ^ut'1
houden voor de wethoi ^u'
de wildbeheereenheid. same
onze argumenten kond ^"es
kennelijk niet overtuige ^eva
Het ministerie van land ne
natuurbeheer en visseri e"
zich vooralsnog in stilzi °'s
over de argumentatie. 1 Grool
port van SOVON waariire'^ r
logische afweging is gei
wordt pas over twee we ^me'
wacht. rie-
Het IVN is ervan overti C''PS
ook de jacht zo zijn inv ^PsPl
heeft op de vogelstand ^erie
van der Geld: „Feit is d
jachtseizoen na 31 jani N/16
gaat, de aantallen weer ^r'Jve
men. Niet zo vreemd oi 1;
de Reeuwijkse Plassen i
bekend om hun hogeji ^ec"e
druk. Doodzonde, wan °°ê-
bied heeft een geweldig
tie om tot een zeer bela £enn
vogelgebied uit te groei a^|''a
veel meer dan smient, I
en kleine zwaan." Netwc
Gouwenaar Co Caljouv
Stichting Adoptie Rietk 'essic
beaamt dit. „Ik kom al
jaar op de Reeuwijkse I 'e-
Langzaam heb ik deze* je
zien verarmen. Niet all e®
riet neemt schrikbaren °var
maar ook de vogelsoorr"ae'
dwijnen. Vroeger was! 'e wa
grote groep karekieten 'an
den. En dus ook de kor 'enJ
die zijn eieren in het m up''
deze vogel legt. Maar b j®ksu
zo goed als verd\venenre^e
geldt voor meerdere soi |'ndei
zoals de roerdomp enl "eerc
woudaapje. Allemaal s )ver I'
waar het slecht mee galun
die met een vogelrichtl n eer
een kans zouden krijgt "n2 e
De gemeente had mee ï,msta
moeten tonen, is de sti |evra
overtuiging van Van d( !erS-
„Bij aanwijzing van hei ^e'
bied had de gemeente Vl"re
kunnen krijgen voor hi JPmei
houd van de plas. Daai |e
de verharding en veroi:u tUL
ging van het water aan even*
kunnen worden en hei a'
van de rietkragen. Een
plassengebied, daar he
een uiteindelijk belang
woners, vissers en recr
MARC KONUN
De geneeskrachtige werking van bijenho
ning is wereldwijd bekend. Het woord
medicijn is zelfs afgeleid van de honing
drank mede. Maar behalve de bij zijn er
nog talloze andere insecten met een he
lende werking. Entomoloog Arnold van
Huis van de Wageningen Universiteit
deed een en ander uit de doeken tijdens
een lezing in museum Naturalis in Leiden.
Al in de Ebers Papyris van Egypte (een
medische verhandeling uit de 16e eeuw
vóór Christus!) staat vermeld dat insecten
als medicijn kunnen worden gebruikt. De
uiterlijke vorm zegt soms iets over de
functie, zoals de inzet van een harige rups
tegen kaalheid. Ook het gedrag van insec
ten wordt op deze manier gebruikt. Bij
voorbeeld het eten van de koningin van
de termieten wordt in Afrika en India be
schouwd als potentieverhogend, omdat
de koningin immers in staat tot het pro
duceren van talloze nakomelingen.
Een meer serieuze benadering van poten
tie is de Spaanse Vlieg. Het actieve be
standdeel van deze blaarkever (familie
Meloidae) is cantharidine dat wordt ver
werkt in een minnedrank. Deze voorloper
van de Viagrapil werd ook toegepast om
blaas- en nierinfecties, waterzucht en ge
slachtsziekten te behandelen.
In het leger werden wonden behandeld
met vleesmaden. In de Eerste Wereldoor
log was de kans op overleven van diepe
vleeswonden slechts een kwart. Die over
levingskans steeg dankzij de madenthera-
pie tot negentig procent. De maden schei
den antibiotische stoffen af, zoals allantoï-
ne, ammonia en calciumcarbonaat. Voor
al in Amerika en Canada is deze methode
met succes toegepast tot de sterke op
komst van antibiotica er een eind aan
maakte.
Van Huis ziet echter mogelijkheden om
deze therapie nieuw leven in te blazen, nu
de resistentie tegen de meeste antibiotica
een steeds groter probleem wordt. Het
brandwondencentrum in Beverwijk heeft
inmiddels de oude methode om wonden
schoon te maken weer opgepakt.
In Wenen werd in 1887 een opvallende
therapie ontwikkeld om syfilis te bestrij
den. Dokter Wagner von Jauregg stelde
besmetting met malaria voor als therapie.
In China worden de uitwerpselen van de zijderups gebruikt tegen diarree.
De opgewekte koorts zorgt dat de patiënt
beter wordt. In 1922 wordt deze methode
in Engeland ingevoerd. In een speciaal la
boratorium werd de therapie met succes
tot 1960 toegepast.
In Afrika en Zuid-Amerika worden snij-
wonden gehecht met de kaken van ter
mietensoldaten. De mier wordt boven op
de wondhelften gezet die tegen elkaar
worden getrokken. Wanneer de mier bijt,
worden het borststuk en het achterlijf eraf
getrokken. De kop blijft achter en de ka
ken houden beide wondhelften bij elkaar.
Ook in het zuiden van Europa was deze
praktijk normaal tot halverwege de vorige
eeuw.
In China worden nog steeds insecten ge
bruikt in de geneeskunde, onder meer om
tumoren te remmen. De vervellingshui-
den van cicaden of de restanten van het
eipakket van de bidsprinkhaan helpen te
gen klierziekten en zweren. De uitwerpse
len van de zijderups worden gebruikt te
gen diarree. Kakkerlakken dienen om
bloedingen te stoppen en om botbreuken
te helen. Mieren zijn een remedie tegen
hepatitis B. en de bedwants helpt tegen
een vervelende koortslip.
Ook in Afrika worden insecten nog volop
gebruikt. „Een spinnenweb heeft daar niet
alleen farmaceutische kwaliteiten, er zijn
ook spinnen die de toekomst kunnen
voorspellen. Evenals sprinkhanen die aan
geven welk weer het wordt", aldus Van
Huis. In Afrika eten zwangere vrouwen
klei van een termietenheuvel, om de ont
wikkeling van hun foetus te bevorderen.
Van Huis weet nog talloze andere voor
beelden te noemen. „Dergelijke heilzame
tradities stoelen vaak op eeuwenlange er
varing. De wetenschappelijke bewijzen
ontbreken veelal, maar dat wil nog niet
zeggen dat het niet werkt", aldus Van
Huis.
PETER DE JAEGER
De plevier, die tot de familie van
de scholeksters of waadvogels
behoort en zich langs de kusten
met schelpdieren voedt, blijkt
vaak de lekkerste hapjes bewust
te laten liggen. Ze lopen aan de
beste mosselen, oesters en an
dere schelpdieren voorbij en ne
men genoegen met kleinere
exemplaren, die zij moeilijker
kunnen openkraken en die min
der voedzaam zijn.
Britse onderzoekers van de uni
versiteit van Reading verdiepten
zich in dit gedrag. Volgens hen
laten plevieren deze vette hapjes
links liggen, omdat grote mosse
len en oesters vaak larven van de
zuigworm bevatten. Die zijn
minder aanwezig in kleinere
schelpen.
De waadvogels rond Burry Inlet
aan de zuidkust van Wales voe
den zich gedurende de winter
maanden meestal met hart
schelpen en kokkels. Met hun
lange rode snavel wroeten zij de
mosselen en schelpen uit het
zand, pikken ze aan één kant
open en halen de voedzame in
houd emit. Zij gaan daarbij zeer
selectief en bijna instinctief te
werk. Net als de kleinste schelp
dieren laten zij ook de grote
exemplaren liggen en concen-
De plevier
pelwi
zich op de midd
lpn d!' 31
treren z
mosselen.
Wanneer grote hoevee a
van de parasiet zuigwo
de ingewanden van de
recht komen, veroorza
ziekten en zelfs de doo R
plevieren. Ook de klein fn w
- 1 gaste
a r Pt1
J cerm
delgrote mosselen zijn
wormstekig, maar in vi
dere mate dan de grote
dieren. Dat blijkt voori
ren geen gevaar op te
omdat de buit kleiner
vlugger verteert. De wc
worden met de ontlast
snel uitgescheiden en
niet de kans om zich ir
darmkanaal vast te zui OS-Jo
De onderzoekers hebb l/NH-r
niet precies kunnen ac eport;
hoe de plevieren er act et wei
men of de schelpdierei istige
niet wormstekig zijn.
het de geur of zijn er
kleine uiterlijke tekene i/NH-r
schelpen die op de aaneporti
heid van wormen wij» et wee
JS-Jo
VNH-r
iportt
beel
ippie
JOHAN LAMORAL
Rectificatie
Cryptogram
Horizontaal: 1.' De herfst komt niet voor z'n tijd (6); 4.
Strenge protestant in een tuin met prei (8); 6. Het hoofd
van een experiment (4); 8. In deze staat wordt koper niet
op prijs gesteld (4); 9. Deels een handig beest (9).
Verticaal: 1Het is pluis in de polder (3); 2. Naam voor
een prima donor (5); 3. Wagen om zelf in te rijden (4);
5. Snavels van beide zijden (6); 6. Aanwijzingen die weer
pijn veroorzaken (4); 7. Vastgestelde hoeveelheid voor
een hond (4); 8. Vader werd bekend als dichter in een
musical (4).
■H
HEINZ
INH-i
ipoit:
itwec
In het artikel Feiten en fabels over kanker van afgelopen n )S-Joi
op de pagina Gezondheid stond bij het Integraal Kankerce INH-n
Leiden een verkeerd telefonnumer vermeld. Het juiste nui ïporta
071 -525 9759. ptwee
eerbï
istige
"IH-n
porta
It 18.i
ieuws
Oplossing van dinsdag:
nest-sante-Nantes
sein-eisen-lneens
game-magie-Enigma
teen-tenue-uiteen
raam-aroma-Waarom
teer-enter-Entree
balk-kabel-Lafbek
nier-irene-lnkeer
plan-alpen-Napels
long-nogal-Gallon
Gevraagd woord: NIEUWELING
