'Ik kan mijn geluk niet op'
Zenuwpijn
Gezondheid
'Bloedtest veiliger dan vruchtwaterpunctie en vlokkentest'
Hersenpacemaker
Parkinson-patiënt
Feiten en fabels
over kanker
MAANDAG 6 MAART 2000
..Ik heb vandaag een slechte dag", zegt mevrouw Van Riel,
als ze de deur voor me open doet. „Ik heb zo'n pijn, het
beheerst mijn leven nu aJ weken. Ik kan er niet meer te
gen."
Zuchtend gaat ze me voor naar de woonkamer. Ze loopt
gebogen, en sloft een beetje met haar benen. „Te moe om
haar voeten op te tillen", denk ik.
Mevrouw van Riel heeft een slopende periode achter de
rug, ze heeft de laatste maanden een toenemend gevoel
van pijn in beide benen, doortrekkend vanuit de lage rug.
Eerst leek het op een lelijke ischias, maar de fysiothera
peut kreeg er geen verbetering in. Het was niet te doen om
te blijven werken in het verpleeghuis, waar ze als avond
en nachtverpleegkundige functioneerde. Die paar avon
den in de maand, die ze als nachthoofd werkte, gaf haar
zelf een heerlijk gevoel en de patiënten droegen haar op
handen. Tot die slopende pijn in de rug begon. Eest zeu
rend, toen steeds stekender. Het matte zó af, dat ze uitein
delijk maar naar het spreekuur kwam. „Zo gaat het niet
langer, dokter. Dit put me uit!"
Ik kijk haar goed na, de pijn straalt uit naar beide benen.
De meeste last heeft ze bij het lopen. Dan moet ze zo nu
en dan stil staan, even maar, en dan kan ze weer een stuk
je. Ik verwijs haar uiteindelijk naar de neuroloog, die fo
to's maakt. Een niet alledaagse diagnose: ze blijkt een ka-
naalstenose te hebben. We praten erover: de vernauwing
in het centrale kanaal van de wervels klemt tegen bepaal
de zenuwen, die naar de benen gaan, en soms ook naar de
anus en de blaas. Dan ontstaat er pijn, en soms komen de
functies van blaas en rectum in gevaar. De patiënt wordt
dan incontinent.
„Gelukkig heb ik dat er niet bij, het is zo al erg genoeg",
zegt ze als we een plannetje voor de toekomst maken. De
neuroloog zal haar voorstellen aan de neurochirurg, die
bepaalt of ze in aanmerking komt voor een operatie. Maar
zo ver zijn we nog niet, er is een wachtlijst. Nu ze niet kan
werken, zit ze veel thuis, zonder vooruitzicht er weer uit te
kunnen.
Tegen zenuwpijn helpt niet veel. Ik spreek een schema af,
waarin ze overdag goede pijntabletjes gaat nemen, in een
vast schema, en 's nachts een middel tegen de pijn in
combinatie met een slaapmiddel. De afspraak met de
neurochirurg duurt een paar weken. In die tijd zie ik haar
regelmatig. Zo dus ook vandaag.
Mevrouw van Riel kan niets leuks meer bedenken, alles
kost energie, zelfs in bed liggen is niet lekker, bij de ge
dachte er weer uit te moeten. Ze wil toch wel weer terug
naar de fysiotherapeute, om beter te leren ontspannen, en
zegt: „Er is een cursus op de televisie, over omgaan met je
pijn". Ze neemt zich voor die cursus te gaan volgen, schaft
het boek aan, en ik bel nog eens naar de neuroloog om
aan te dringen op spoed bij de vervolgafspraak. Alle beet
jes helpen.
Als ik de volgende keer bij haar binnen kom, is ze vrolij
ker. „Ik heb van die cursus geleerd dat ik de pijn niet de
baas moet laten worden. Het is de kunst, om ondanks dat
ik pijn heb toch momenten van plezier in mijn leven te
creëren, en afleiding te zoeken. Dat lukt me beter, zeker
nu ik ook weer een paar nachten goed geslapen heb. De
medicatie begint in te werken. Overdag is pijn beter te
hanteren dan 's nachts. En ik doe oefeningen samen met
de video, luister naar de ontspanningsbandjes die er bij
geleverd zijn. Ik ben blij met deze steun, ik oefen nu veel
trouwer dan eerst."
Ik kan haar vertellen dat de afspraak met wat toelichting
van mijn kant verzet is. Ze kan over twee weken terecht.
De neurochirurg ziet de foto's en kan haar weer perspec
tief geven. Hij garandeert niets, maar wil haar wel opere
ren. Daarbij moet de blokkade worden opgeheven door de
zenuw meer ruimte te geven, en zullen de elektrische
schokjes in de benen langzaam maar zeker verdwijnen.
Zo geschiedt ook. Na de operatie is ze niet direct pijnvrij,
maar er is een grote verbetering. Ze moet zelf oefenen,
fietsen gaat beter dan lopen, dus krijgt ze van de kinderen
een handige fiets, waarmee ze beter kan op- en afstappen.
Omdat ze beter met de pijn heeft leren omgaan, blokkeert
dit niet meer zo. „Zelfs aan pijn ga je
wennen", zegt ze.
Het werk echter kan voorlopig niet
meer, maar ze is aJ weer blij met haar
- zelfstandigheid. Doet nu een ochtendje
I in de week mee met een clubje vrou
we. wen die gaan aquajoggen. Het warme
water doet goed en de gezelligheid sti
muleert. Ze heeft weer toekomst.
MARIEKE VAN SCHIE, huisarts
Van doof naar slechthorend dankzij implantaat
REDACTIE MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGA
023-5*
Grietje Mulder uit Emmen is
doof. Drie jaar geleden werd ze
het, van de ene op de andere
dag. Met vallen en opstaan leeft
ze in de wereld van de horen
den. „Het is elke dag op je te
nen lopen." Er gloort echter
hoop. Deze maand wordt ze ge
opereerd en krijgt ze een zoge
heten 'elektronisch binnenoor'.
„Vogeltjes hoor ik al jaren niet
meer en zal ik ook na de opera
tie niet horen. Als er maar weer
wat klanken om mij heen zijn."
Grietje Mulder (51) zit aan tafel.
„Je gaat te vlug." Ze hoort niets,
maar leest de spraak af. Dus is
het zaak duidelijk te articuleren
en rustig te spreken. Sinds drie
jaar is ze helemaal doof. Van de
ene op de andere dag. „Ik werd
wakker, deed mijn gehoorappa-
raatjes in en hoorde niks. Ik
dacht: och, de batterijen zijn
leeg of de apparaten zijn weer
eens kapot", zegt Grietje gela
ten. „Ik maakte me niet druk. Ik
had de week daarop een af
spraak in het ziekenhuis, dus ik
dacht: daar wacht ik maar even
op." Maar het werd een bittere
teleurstelling. Ze was plotsdoof,
zoals dat heet. Nooit meer zou
ze de stemmen van haar man
Freerk (53) en haar zonen Je
roen (23) en Marco (26) horen.
Nooit meer de huiselijke gelui
den om haar heen. Eeuwige
stilte.
Al 25 jaar lang hoorde ze slecht.
„Door mijn slechthorendheid
was ik al gehard hoor", zegt ze
dapper. Maar toen viel het ge
luid helemaal weg. Gejankt
heeft ze. „Ik durfde nergens
meer naar toe. Durfde geen
boodschappen meer te doen.
Anderhalf jaar van mijn leven
heb ik zo vergooid", zegt ze. Op
een gegeven moment weiger
den haar man en zus nog bood
schappen te doen en klussen
voor haar op te knappen.
„Toen moest ik wel", zegt ze nu
lachend. Dan weer serieus:
„Maar het is elke dag weer op je
tenen lopen." Toen ze helemaal
doof werd wist ze: „Dit gebeurt
me niet weer." Daar zou ze
voor vechten.
Ook noodgedwongen moest ze
er de schouders onder zetten,
want haar man kreeg een hart
infarct. De wereld stond op zijn
kop. „Hij was er altijd voor mij,
nu moest ik er voor hem zijn."
Ze leerde voor zichzelf op te ko
men, hoe moeilijk het haar ook
viel. Dwong gesprekken af met
ziekenhuisartsen over haar
man, werd afgewezen omdat
een gesprek met een dove te
veel tijd zóu vergen. Maar ze
slaagde erin assertief te zijn en
het ziekenhuispersoneel duide
lijk te maken dat doof niet het
zelfde is als dom. „In het begin
als me zoiets overkwam - als
mensen me om mijn doofheid
niet serieus namen of negeer
den - werd ik emotioneel, huil
de ik alleen maar. Het kost nog
wel moeite, maar nu zeg ik er
wat van."
Ze redt zich in het dagelijks le
ven. Ze moet wel. Als de deur-
Grietje Mulder achter de teksttelefoon.
bel gaat, flitsen er in de kamer
lichten, zodat ze weet dat er ie
mand buiten staat. Gaat de te
lefoon, dan „flikkeren er disco
lampen", zoals haar zoon als
klein jochie eens zei. Telefone
ren en faxen doet ze via de
teksttelefoon VisiCom. Een
soort computer waar ze bood
schappen in kan tikken. Verder
kan ze gebruik maken van Te-
leplus, een service van de PTT,
maar dat vindt ze niks. „Zit er
bij gesprekken zo'n onbekende
PTT-juffrouw tussen. Iemand
spreekt tegen mij, zij zet dat om
in geschreven taal en dat kan ik
dan op mijn VisiCom lezen.
Vaak kort zo'n dame het ge
sprek in, krijg je in telegramstijl
wat de ander zegt. Voor een af
spraak bij de tandarts of de
dokter kan het, maar om even
gezellig met iemand te kletsen
is het vreselijk."
Autorijden als je doof bent, het
kan. „Doven maken minder on
gelukken dan horenden, hoor",
zegt ze lachend. „Wij hoeven
geen bandjes te verwisselen,
prutsen niet aan de radio om
de goede zender te vinden."
Maar ze weet nog dat ze als do
ve voor het eerst van Emmen
naar Coevorden reed. „Dood-
en doodeng. Ik moest eerst een
half uur bijkomen toen ik er
was." Nu rijdt ze vaker. „Ik rij
op de toerenteller. Misschien
schakel ik wel eens niet op tijd
Implantaat
Niet iedere dove komt in aanmerking voor een cochleair implantaat
(Cl), ofwel een elektronische binnenoorprothese. Voorwaarde voor een
operatie is dat de gehoorzenuw functioneert en dat er geen afwijkingen
aan het slakkenhuis zijn die plaatsing van elektrodes onmogelijk ma
ken. Voorheen werden alleen volledig dove mensen geopereerd, maar
gezien de succesvolle resultaten komen nu ook zeer slechthorenden
hiervoor in aanmerking.
Volwassenen die op latere leeftijd doof zijn geworden hebben het mees
te baat bij een cochleair implantaat. Hun spraak en taal is al ontwik
keld. Een implantaat bij kinderen kan succesvol zijn, vooral als het
vroeg wordt aangebracht, bij voorkeur voor het vierde levensjaar.
Tijdens de operatie wordt door de chirurg een dun draadje in het slak
kenhuis geschoven en een ontvangertje onder de huid vlak achter het
oor geplaatst. Op het draadje zitten elektroden die elektrische strootn-
pjes afgeven. De gehoorzenuw reageert op deze elektronische stroom
pjes alsof het gewoon geluid is. Uitwendig krijgt de patiënt een micro
foontje (achter het oor), een zendspoel (wordt met een inwendig mag
neetje op het hoofd vastgehouden) en een spraakprocessor (te vergelij
ken met een kleine walkman).
CI-operaties worden alleen uitgevoerd in de academische ziekenhuizen
van Utrecht en Nijmegen. Eind dit jaar gaat ook het Academisch Zie
kenhuis in Groningen de ooroperaties verrichten. De ziekenhuizen
werken samen met doveninstituten in de buurt.
Test het bloed van alle zwange
re wouwen op het risico van
het krijgen van een kind met
het Downsyndroom. Het bloed
onderzoek is in tegenstelling tot
vlokkentest en vruchtwater
punctie absoluut veilig voor het
ongeboren kind. Bovendien is
er bij de bloedtest minder emo
tionele belasting. Dit conclu
deert drs. M. van Rijn in een
onderzoek naar deze test.
De kans op het krijgen van een
kind met het Downsyndroom
neemt toe naarmate de leeftijd
van de moeder stijgt. In Neder
land hebben wouwen van 36
jaar en ouder de mogelijkheid
om prenataal onderzoek (vlok
kentest of wuchtwaterpunctie)
te laten verrichten.
Voor de vlokkentest en vrucht
waterpunctie wordt met een
naald weefsel of vruchtwater uit
de baarmoeder gehaald voor la
boratoriumonderzoek. Deze
methoden geven wijwei abso
lute zekerheid of het kind het
Downsyndroom heeft, maar
daar staat tegenover dat beide
ingrepen een abortusrisico
hebben van 0.5 procent. Min
der bekend is de mogelijkheid
om de kans op het syndroom te
laten bepalen met een bloed
test. Voor deze test wordt ge
bruikt gemaakt van bloed van
de moeder. De test levert geen
risico voor het kind op.
De uitslag geeft een berekend
risico op het krijgen van een
kind met Downsyndroom, ge
baseerd op het leeftijdrisico van
de aanstaande moeder en de
concentraties van drie hormo
nen in haar bloed. Indien het
berekende risico te hoog is kan
een vruchtwaterpunctie wor
den verricht om zekerheid te
krijgen.
Van Rijn vindt dat bloedtest,
wuchtwaterpunctie en vlok
kentest niet alleen standaard
aan wouwen boven de 36 jaar
moeten worden aangeboden.
„Op deze wijze wordt slechts 30
procent van de zwangeren van
een kind met Downsyndroom
opgespoord, terwijl dit 70 pro
cent zou kunnen zijn als alle
zwangeren worden getest."
Momenteel mag het bloedon
derzoek niet actief worden aan
geboden aan zwangere vrou-
NE,
en maak ik te veel toeren." Met
veel zelfspot: „Maar wat kan het
schelen: ik hoor het toch niet."
Maar er is hoop voor Grietje. Ze
komt in aanmerking voor een
cochleair implantaat, een elek
tronisch binnenoor. Met zo'n
implantaat zal ze nooit weer
honderd procent kunnen ho
ren, maar wordt ze wel van een
doof weer een slechthorend
mens. En alles is beter dan niets
te horen, vindt Grietje. Even
was het de waag of zij met haar
doofheid voor een dergelijke
operatie in aanmerking zou ko
men, maar na diverse onder
zoeken in het Academisch Zie
kenhuis Utrecht heeft ze een
definitief'ja' gekregen. „Ik was
zo zenuwachtig toen wij voor
de uitslag bij de arts moesten
komen. Hij wou een heel ver
haal houden, maar door de ze
nuwen kon ik geen spraak af
zien. Ik zei tegen hem: u moet
eerst zeggen of het doorgaat of
niet, anders hoor ik niks. Toen
zei hij: aan welk oor wilt u, links
of rechts? Ik kon mijn geluk niet
op."
De meeste mensen met een im
plantaat kunnen de televisie
weer horen, maar gesprekken
voeren in een drukke kamer op
een verjaardagsfeestje blijft
voor velen onmogelijk of zeer
moeilijk. En slechts een klein
deel van de geïmplanteerden
kan weer een telefoongesprekje
voeren. De meesten blijven af
hankelijk van de teksttelefoon
en de fax. Maar Freerk en
Grietje kennen iemand die zelfs
weer met een gsm belt. Het kan
verkeren en het is afwachten
hoe het resultaat voor Grietje
uitpakt. „Als ik weer kan horen
ga ik als eerste naar een concert
van André Rieux", zegt ze gede
cideerd. Ze kan zich er nu al op
verheugen.
gea meulema
Parkinsonpatiënten die last
hebben van hevig trillen, kun
nen geholpen worden met een
pacemaker, die kleine elektri
sche stroompjes zendt naar de
hersenen. Daarmee worden de
zogeheten tremoren (het be
ven) onderdrukt. Deze nieuwe
behandeling geeft minder kans
op complicaties dan de oude
methode, waarbij operatief een
gaatje wordt gebrand in de her
senstructuur.
Onderzoekers van het Acade
misch Medisch Centrum (AMC)
in Amsterdam schrijven hier
over in een publicatie in het
New England Journal of Medi
cine. Een van hen is de Bus-
sumse neuroloog J.D. Speel
man. „Het trillen is heel hinder
lijk voor mensen met de ziekte
van Parkinson en het valt ook
direct op. Toch ervaart de pati
ent zelf andere symptomen
vaak als een nog grotere belem
mering in zijn functioneren, zo
als de stijfheid en de moeilijk
heden met lopen. Ook daar
kunnen we waarschijnlijk met
elektrostimulatie iets aan doen,
door verbindingen te leggen
met andere plaatsen in de her
senen", aldus Speelman.
De hersenpacemaker wordt on
derhuids aangebracht achter de
borstwand en zendt met een
kabeltje de elektrische prikkels
uit naar één bepaald punt in de
hersenen om daarmee het tril
len te bestrijden. „Niet alleen
Parkinsonpatiënten hebben er
baat bij, maar ook mensen met
multiple sclerose en de zoge
naamde beefziekte. Naar de ef
fecten op MS willen we overi
gens nog meer wetenschappe
lijk onderzoek doen", aldus
Speelman.
Met deze resultaten in de hand
hopen Speelman en de zijnen
het College van Zorgverzeke
raars over de streep te trekken
de behandeling te vergoeden.
Die beslissing valt over een half
jaar. ,Tot nu toe hebben we nog
financiële armslag van het zie
kenhuis gekregen."
Speelman ziet. het somber in als
Ar
Sp
Ne
De
Al
mensen deze operatie zelf i k,
ten betalen. „De kosten vai
zo'n ingreep zijn vergelijkb
met een goede tweedehani
auto. Dan zouden alleen
sen met geld dit kunnen la: j 3fl
doen."
Volgens de Bussumse neurl
loog is zo'n pacemaker nier) ah
voor elke patiënt een goed*
tie. Er kunnen ook mediciji
worden voorgeschreven. D
ziekte van Parkinson ontst;
namelijk doordat er in de
senstam cellen afsterven, d
stof dopamine aanmaken,
geneesmiddelen kan de we yvi
king van dopamine wordei
gebootst. Een deel van de
enten moet echter stopper no
die medicijnen, omdat ze'
krijgen van ernstige bijwerl
gen, waaronder onwillekei Tu<
bewegingen en soms ook
chiatrische stoornissen. „A
dat gebeurt, kom je natuui
van de regen in de drup"
Speelman.
Dan kan een operatie uitkc
bieden. De oude methode,
bewust beschadigen van
deel van de hersenen, is ni
zonder risico's. Zenuwban
liggen zo dicht bij elkaar d,
een beschadiging kan optr
zoals spraakstoornissen
De oude operatie kan ook
in beide hersenhelften wo
uitgevoerd. Dat betekent d
het trillen maar aan één ka
i het lichaam wordt on<
drukt. Met de elektrische
latie kan het trillen wel in
hele lichaam worden besti
den.
Volgens Speelman zal de
operatiemethode echter m
verdwijnen. „Sommige m<
moeten er ook niet aan de
om met zo'n vreemd voor
in hun lichaam rond te loj
Al hoeven ze zelf geen han
lingen te verrichten. De m
patiënten laten de pacemi
de hele tijd aan staan", alt
Speelman.
ARCHIEFFOTO
wen onder de 36 jaar. Uit on
derzoek zou blijken dat de uit
slag van de bloedtest onnodige
angst en zorgen veroorzaken.
Vrouwen die een vlokkentest of
vruchtwaterpunctie moeten
ondergaan vanwege een slechte
uitslag van de bloedtest zouden
volgens studie angstiger zijn
dan vrouwen die direct voor
vlokkentest of punctie kiezen.
„Mijn onderzoek naar de psy
chologische druk rondom het
prenataal onderzoek weerlegt
deze bewering", vertelt Van
Rijn. „Angst en zorgen zijn niet
gerelateerd aan het type onder
zoek dat uiteindelijk gekozen
wordt (geen onderzoek, de
bloedtest, of de vlokkentest, of
vruchtwaterpunctie). Deze
angst en zorgen lijken vooral af
hankelijk te zijn van het oplei
dingsniveau van de vrouw en
haar partner en het moment
waarop besloten wordt voor
een bepaald onderzoek te kie
zen. Kortom, ik pleit er voor dat
alle zwangeren, ongeacht hun
leeftijd, in elk geval worden
voorgelicht over de mogelijk
heid van de bloedtest."
In Nederland krijgen drie van
de tien vrouwen en vier van de
tien mannen in de loop van
hun leven kanker. Kanker is een
van de belangrijkste doodsoor
zaken in Nederland. Dat maakt
de ziekte zo gevreesd. Hoewel
er steeds meer bekend wordt
over de ziekte, die zich op vele
manieren kan manifesteren,
blijft kanker een van de onbe
kendste ziekten. In de volks
mond doen daarom 'ook tal van
fabels over kanker de ronde.
Omdat er zoveel mensen met
deze ziekte te maken krijgen en
om alle misverstanden uit de
wereld te helpen, hebben de
negen Integrale Kankercentra
in Nederland een boekje ge
maakt: 'Feiten en fabels over
kanker in Nederland'. In het
boekje zijn in kort bestek veel
wetenswaardigheden over kan
ker opgenomen. Eveneens wor
den korte metten gemaakt met
veel van de fabels die er over
kanker rondwaren.
Dit jaar zullen er weer 67.500
nieuwe gevallen van kanker bij
komen, voorspelt het boekje.
Over de precieze oorzaak van
de ziekte tast de wetenschap
nog steeds in het duister. Wel is
duidelijk dat er verschillende ri
sicofactoren zijn, die de kans
op kanker vergroten. Zo is het
roken verantwoordelijk voor
ongeveer een derde van alle
kankergevallen. Andere facto
ren zitten in voeding, overmatig
alcoholgebruik, het gebruik van
hormonen, radioactieve s(
ling, ultraviolette straling!
de zon of de zonnebank, a
en chemische stoffen.
Onder vrouwen is borstka
veruit de meest voorkome )ntbi
soort kanker. Bij mannen
ren longkanker en pröstaa ndaa
ker de boventoon. Darmk 'H-T\
is ook een van de meest u j
verbreide soorten kankeri itatri
komt bij zowel mannen al i
vrouwen bijna even vaaki dt a,
Kanker hoeft tegenwoord ebiet
meer per definitie tot de dftjd,
te leiden. Er zijn tal van bi Vijf 1
delmethoden, die, zeker v dien
neer ze in een vroeg stadis iar di
worden toegepast, de pati oe ei
van zijn ziekte kunnen ge
In het boekje worden den g, vva
verschillende soorten kan ireer
besproken, van alvleesklii dags
ker tot en met zaadbalkan ikel c
In overzichtelijke hoofdst voor
worden de risicofactoren n.
noemd, de aantallen zieki
vallen en leeftijdsverdelin agen
2000, de behandelingsme waali
en de kans op overleven. I ran ei
kantlijn is in tabellen en 'l
punten' cijfermateriaal o\ aijgt
verschillende vormen van
ker verwerkt, zoals de leel
verdeling van de ziekte en
verdeling over mannen et
vrouwen.
Daarnaast wordt nog gen NOS-,
wat zoal de symptomen e tvnh
klachten zijn. Op een ball| Repoi
te lezen hoe ver Nederlaiv het w
het voorkomen van dezei Godei
van kanker in vergelijkingf Ajaxr
de rest van de wereld. Ooi TVNH
wordt telkens een fabel oi' Repoi
kanker uit de wereld gehojhet w
zoals 'Kanker is besmettel NOS-J
'Kanker, daar ga je vroegt TVNH
toch aan dood'. Repor
Het boekje is te krijgen bil Goder
Integrale Kankercentra: Oi TVNH
346 2555 in regio Haarlera Repor
071 - 525 9700 in regio Lejhet wi
Het kost 20 gulden. MeerfNOS-j
op internet: www.ikc.nl TVNH
Repor
ihet wi
Afl
Che
pro;
u
Kruiswoord-min-een
Niet het gevraagde woord invullen, maar een woord dat bestaat uit de
letters van het gevraagde woord in dezelfde volgorde min 1 letter (B v
Omschrijving "dierenverblijf" Antwoord zou zijn "stal", maar ingevuld
moet worden "sta"of "tal". Welke van die twee het moet worden,
moet blijken uit de kruisende woorden.)
Horizontaal: 1. Mestvork; 4. proberen, 7 traktatie aan een groep;
9. rondedans; 11. stuk chocolade; 12. stap; 13. teken; 15.vruchtenpulp;
16 zwerver; 18. heuglijke viering; 10. traag; 20. adellijke titel;
22 scherpzinnig, 25 spoorstaaf; 27 Schots rokje; 28. kathedraal;
29. zitplaats; 31. vordering; 32. geluid v.e. schaap; 34. gevoelvol;
35. wijk.
Verticaal: 1 Vreedzaam; 2. grondsoort; 3 wijnsoort; 4. tijdelijk gebruik;
5. dwaas; 6. medemens; 8. reukorgaan; 10. onderrichtend; 12. afdruk
v.e. foto; 14. drinkbakje; 15. klap; 17. zitkussen; 18 klipgeit;
20. luisterrijk; 21. oever; 23. gezet; 24. deel v.e. bruidsjapon; 26.
genodigde; 29. vaartuig; 30. vogelbek; 32. slaapplaats; 33. voordeel.
Oplossing van zaterdag:
HORIZONTAAL: 1Wijd;
4 Idh; 7. kazoo; 10. of;
12. gok; 13. ge; 14. gel;
15 ore; 16. or; 17. blo;
19. on; 20. mei; 21. pre; 22. Ie;
23. ska; 25. te; 27. enk;
28. aet; 29. et; 30. mul; 32. ne;
33 Basel; 35. lijf; 36. fbi.
VERTICAAL: 2. ijk; 3. dag;
4. lok; 5. do; 6. Togo; 8. zool;
9. neen; 11. ferment;
13. groeten; 17. bis; 18. opa;
22. leem; 24. kous; 26. eter;
30. maf; 31. lef; 33. bij; 34. Ib.
