Pinochet:
meedogenloos
in missie tegen
communisme
Toelichting Straw inzake
besluit Augusto Pinochet
Buitenland
fERDAG 4 MAART 2000
it U d
De Chileense president Allende (rechts) en zijn legerchef Pinochet samen op de foto.
Enkele dagen later zou Pinochet hardhandig de macht van Allende overnemen.
archieffoto reuters
Tijdens de coup van generaal Pinochet werd het presidentiële paleis gebombardeerd. De socialistische president Allende bevond zich in dit paleis, waar hij volgens de coupplegers zelf
moord heeft gepleegd. archieffoto reuters
SANTIAGO AP
De bevolking van Chili had de
marxist Salvador Allende als pre
sident gekozen, maar kreeg Au-
gusto Pinochet. Sinds zijn bloe
dige staatsgreep tegen Allende
op 11 september 1973 bleef de
sluwe en strijdbare generaal
maar liefst 25 jaar het toneel be
heersen - ruim zestien jaar als
president, daarna als legerleider.
Toen hij de laatste functie in
1998 moest opgeven, betekende
dat nog niet het einde van zijn
politieke leven. Voordat hij het
presidentschap opgaf, had hij
een grondwet doorgevoerd die
bepaalde dat hij na zijn periode
als legerleider voor de rest van
zijn leven in de senaat kon bij
ven zitten.
De parlementaire onschendbaar
heid die deze troef hem oplever
de, leek Pinochet aanvankelijk af
doende te beschermen tegen po
gingen hem aansprakelijk te stel
len voor de schendingen van
mensenrechten die onder zijn di
recte verantwoordelijkheid waren
gepleegd. Maar de geschiedenis
haalde hem in toen hij in oktober
1998 naar Londen ging voor een
operatie. Hij werd aangehouden
op verzoek van een Spaanse rech
ter die hem uit naam van zijn
slachtoffers wilde berechten. De
arrestatie moet een klap zijn ge
weest voor de generaal, die ge
wend is bevelen uit te delen en
gehoorzaamd te worden. „In dit
land beweegt nog geen blad als ik
het niet in beweging zet", zei hij
ooit.
Pogingen van de Chileense bur
gerregering om hem vrij te krijgen
mislukten en Pinochet werd ge
dwongen een taaie strijd te begin
nen tegen zijn uitlevering aan
Spanje. De regering zei dat het
haar niet zozeer om de persoon
van Pinochet te doen was, maar
dat Chili's juridische soevereini
teit in het geding was. Pinochet
zelf bleef ook na zijn arrestatie de
arrogante generaal. Nadat hem
door de Britse rechter was Uitge
legd hoe hij er juridisch voorstond
was zijn enige commentaar dat hij
de autoriteit van de rechter niet
erkende. Deze berustte alleen 'bij
de rechters van mijn land'.
De aanhouding van Pinochet zet
te diens voor- en tegenstanders in
Chili tegen elkaar op en leidde tot
langdurig internationaal getouw
trek. Uiteindelijk hakte de Britse
minister van binnenlandse zaken
Straw de knoop door. Op basis
van een medisch rapport dat Pi
nochet als min of meer dement
bestempelde, besloot hij definitief
dat Pinochet niet zou worden uit
geleverd aan Spanje. Dezelfde dag
nog keerde de generaal terug naar
Chili.
Pinochet heeft zijn autoritaire be
wind altijd verdedigd als een buf
fer tegen het communisme en
toen deze ideologie ten val kwam,
eiste hij een deel van de eer op.
Ondanks zijn stevige greep op de
macht kon hij niet voorkomen dat
Chili meeging in de democratise
ringsgolf die in de jaren tachtig
veel Latijns-Amerikaanse landen
uit de handen van de militairen
bevrijdde. In oktober 1988 verloor
hij een referendum waarmee hij
probeerde zijn presidentschap te
rekken tot 1997. Hij zag zich ge
dwongen verkiezingen uit te
schrijven en deze werden in de
cember 1989 gewonnen door Pa
tricio Aylwin, een christen-demo
craat die werd gesteund door een
centrumlinkse coalitie. Op 11
maart 1990 droeg Pinochet het
presidentschap over aan Aylwin.
Hij bleef echter aan als legerleider
en een clausule in de grondwet
verbood Aylwin hem te ontslaan.
Aanvankelijk veroorzaakte dat in
Chili de nodige spanningen, maar
mettertijd nam de kritiek af. Zelfs
Pinochets tegenstanders moesten
toegeven, zij het ongaarne, dat
zijn aanblijven waarschijnlijk een
stabiliserende invloed had op de
prille democratie. Chili bleef in ie
der geval gespaard voor militaire
opstanden zoals die in het buur
land Argentinië nu en dan de kop
opstaken nadat daar een burger
regering was weergekeerd. Aylwin
gaf toe dat hij aan Pinochet als le
gerleider 'gewend was geraakt' nu
deze zich beperkte tot een 'zuiver
militaire rol'. Binnen die rol aar
zelde Pinochet overigens niet zijn
spierballen te laten zien. Toen hij
vond dat de media te ver gingen
bij hun verslaggeving van rechts
zaken tegen militairen die werden
verdacht van schendingen van de
mensenrechten, bracht hij het
voltallige leger in staat van paraat
heid. Bij een andere gelegenheid
liet hij commando's in gevechts-
kleding aantreden bij het militaire
hoofdkwartier, aan de overkant
van het presidentieel paleis.
Augusto Jose Ramon Pinochet
Ugarte is op 25 november 1915
geboren in de centraal gelegen
havenstad Valparaiso, als een van
de drie kinderen van een douane
beambte. Zijn vader wilde dat hij
medicijnen zou gaan studeren,
maar hij trad toe tot de militaire
academie, na eerst tweemaal te
zijn afgewezen wegens lichamelij
ke zwakte. In het leger ontwikkel
de hij al snel zijn robuuste gestal
te.
Volgens een autobiografie uit 1980
raakte Pinochet overtuigd van het
marxistische gevaar toen hij in
1948 commandant was van een
kamp voor communistische ge
vangenen. Maar toen de zichzelf
marxist noemde Allende in 1970
tot president werd gekozen, bleef
hij deze aanvankelijk trouw. In
augustus 1973, negentien dagen
voor de staatsgreep, benoemde
Allende Pinochet tot legerleider.
Pinochet beweerde dat hij de
staatsgreep lang van tevoren had
gepland, maar andere militairen
zeggen dat hij zich pas op het
laatste moment uit opportunisti
sche overwegingen bij de coup
plegers had aangesloten.
Maar hij nam wel de leiding en gaf
Allende geen enkele kans. „On
voorwaardelijke overgave, on
voorwaardelijke overgave", hoor
je hem roepen op een opname
van het militaire radioverkeer tij
dens de coup, wanneer een on
dergeschikte meldt dat Allende wil
onderhandelen. Op de band is
ook te horen dat hij toestemming
geeft een vliegtuig gereed te ma
ken om Allende naar het buiten
land te brengen. Dan voegt hij er
lachend aan toe: „En dat vliegtuig
stort neer...."
Allende stierf op de dag van de
staatsgreep in het presidentiële
Monedapaleis. Volgens de coup
plegers had hij zich door het
hoofd geschoten en familieleden
en medewerkers van Allende heb
ben die versie van de gebeurtenis
sen uiteindelijk niet tegengespro
ken.
Aanvankelijk was er bij de bevol
king begrip voor de staatsgreep
vanwege de sociale en economi
sche chaos onder Allende, die
deels was veroorzaakt door een
geheime destabiliseringscampag-
ne van de Amerikaanse geheime
dienst CIA. Men verwachtte dat
Pinochet hooguit een paar jaar
zou aanblijven en zelf zei hij te
zullen blijven 'zolang de omstan
digheden dat vereisen'. Maar al
snel stuurde hij het parlement
naar huis, verbood hij politieke
activiteiten en begon hij een har
de campagne tegen iedereen die
voor links werd aangezien. Ruim
drieduizend mensen werden door
het regime vermoord, meer dan
duizend mensen verdwenen
spoorloos en duizenden anderen
werden gearresteerd, gemarteld of
gedwongen het land te ontvluch
ten.
Pinochet lanceerde een radicaal
liberale markteconomie. In com
binatie met veel buitenlandse le
ningen en een overgewaardeerde
peso leidde dit beleid aan het be
gin van de jaren tachtig tot een fi
nanciële ineenstorting en onge
kende werkloosheid. De Chilenen
gingen voor het eerst de straat op
om openlijk tegen het regime te
demonstreren en het militaire re
gime wankelde. Pinochet stuurde
het leger de straat op, dat honder
den mensen doodschoot. Met een
combinatie van harde repressie
en economische beleidswijzigin
gen wist hij zijn greep op de
macht te behouden. In de laatste
jaren van zijn regering kreeg hij
zelfs internationale lof toege
zwaaid voor de gestage groei en
economische stabiliteit die hij had
weten te bereiken. Aylwin nam
dat beleid bijna onveranderd over
en Aylwins opvolger Eduardo Frei
zette het voort.
Toen Pinochet tachtig werd, orga
niseerden rechtse politici en vroe
gere medewerkers overal in het
land banketten om de generaal
eer te bewijzen. Pinochet liet zich
hier en daar zien en maakte een
ding heel duidelijk: hij dacht er
niet aan om van het politieke to
neel te verdwijnen.
Met zijn raspende stem en volkse
toon was Pinochet een dankbare
inspiratiebron voor komieken,
maar gaf hij ook dikwijls aanstoot.
Meer dan eens zag Aylwin zich ge
noodzaakt de generaal op het
matje te roepen. Zo maakte Pino
chet het Duitse leger eens uit voor
een stelletje 'marihuanarokers,
homo's en langharige vakbonds
activisten'. En zelfs zijn politieke
vrienden konden geen waardering
opbrengen voor zijn opmerking
dat de vondst van lijkkisten met
de resten van twee slachtoffers
van zijn regime 'een goede ruim-
tebesparende maatregel voor de
begraafplaats' was.
Maar Pinochet, een devoot katho
liek, vond dat hij het gelijk aan
zijn zijde had. God was namelijk
met hem. Toen hij in 1986 won
derwel een aanslag overleefde van
een linkse guerrillaorganisatie,
waarbij vijf van zijn lijfwachten
omkwamen en elf andere gewond
raakten, beweerde hij dat de ko
gels in het raam van zijn gepant
serde Mercedes de beeltenis had
den achtergelaten van de maagd
Maria en dat zij hem had be
schermd.
en in
serv;
t Woi
Pinochet (op
waart?
waar-
bena
LONDEN AP
de voorgrond) poseert enkele dagen na de coup met enkele van zijn leger-
archieffoto ep a
De Britse minister van binnen
landse zaken Jack Straw besloot
gisteren om het verzoek om uit
levering van de Chileense oud
dictator generaal Pinochet af te
wijzen. Hieronder volgen delen
uit de brief van Straw waarin hij
zijn besluit toelicht.
„De relevante feiten zijn als
volgt:
Senator Pinochet is 25 novem
ber 1915 geboren. Hij is 84 jaar
oud. De minister acht de leef
tijd van senator Pinochet op
zichzelf geen voldoende basis
voor zijn huidige beslissing.
Maar hij heeft er rekening mee
gehouden bij het bepalen van
de betekenis van andere aspec
ten van zijn gezondheidstoe
stand.
De door de minister geïnstru
eerde clinici concludeerden dat
senator Pinochet thans mentaal
niet in staat zou zijn zinvol deel
te nemen aan een proces.
De artsen gaven hun mening
over het vermogen van senator
Pinochet om zinvol aan een
proces deel te nemen op basis
van (I) de beperkte herinnering
van senator Pinochet van zowel
recente als ver terug gelegen ge
beurtenissen: (II) zijn door aan
tasting van het geheugen be
perkte vermogen om complexe
zinnen en vragen te bevatten en
een daaruit voortkomend on
vermogen om verbale informa
tie naar behoren te verwerken:
(III) zijn verminderde vermo
gen om zichzelf verstaanbaar,
bondig en terzake uit te druk
ken; en (IV) zijn snelle ver
moeid raken.
Door deze beletselen zou sena
tor Pinochet de procesgang niet
voldoende kunnen volgen om
zijn raadslieden te instrueren.
Hij zou moeite hebben de in
houd en implicaties van vragen
te begrijpen en hij zou onvol
doende inzicht hebben in zijn
problemen. Hij zou moeite
hebben zich bij het beantwoor
den van vragen begrijpelijk uit
te drukken.
De handicaps die in het me
disch rapport worden genoemd
zijn het gevolg van omvangrijke
schade aan de hersenen, die
voornamelijk lijkt te zijn ont
staan in september en oktober
1999, toen senator Pinochet
door een aantal beroertes ge
troffen werd. Zij zijn niet het
gevolg van het normale verou
deringsproces."
„In de afweging of hij moest
beslissen tegen uitlevering op
grond van de ongeschiktheid
van senator Pinochet om te
recht te staan, heeft de minister
zorgvuldig de alternatieve mo
gelijkheid overwogen om die
waag volgens Spaanse juridi
sche procedures te laten beant
woorden in Spanje, indien er
geen ander bezwaar was om
hem daarheen uit te wijzen.
in het licht van zijn conclusie
dat in de toestand van senator
Pinochet geen verbetering kan
worden verwacht, meent hij dat
geen doel wordt gediend met
voortzetting van de lopende
uitleveringsprocedure in Enge
land. Deze zou de aanhouden
de detentie van senator Pino
chet vereisen voor een periode
die substantieel kan zijn.
Een bevel tot uitlevering van se
nator Pinochet dat daaruit kan
voortkomen, zou de gedwon
gen verwijdering naar een an
der land inhouden van een
man van 84 die in dit stadium
als onschuldig moet worden
beschouwd, voor een proces
dat tot geen enkel vonnis kan
leiden
De minister zou niet noodzake
lijkerwijs hetzelfde standpunt
hebben ingenomen als er een
reëel uitzicht was geweest op
verbetering van de toestand van
senator Pinochet, spontaan dan
wel als gevolg van behandeling.
De minister hecht groot belang
aan het principe dat universele
jurisdictie tegen personen die
van internationale misdrijven
worden beschuldigd, effectief
wordt toegepast, en hij beseft
dat de praktische consequentie
van weigering om senator Pino
chet op grond van diens onge
schiktheid om terecht te staan
aan Spanje uit te leveren is, dat
hij waarschijnlijk nergens zal
worden berecht. De minister
kan zich ook de gekrenkte ge
voelens indenken van degenen
die in het verleden onder
schendingen van mensenrech
ten in Chüi hebben geleden,
alsook van hun familieleden.
Dit zijn allemaal zaken van te
rechte zorg, en hij heeft ze sterk
in gedachten gehad bij de over
weging van de bewijzen van de
gezondheidstoestand van sena
tor Pinochet. Ze zijn onder
meer de reden geweest waarom
hij verlangde dat de gegevens
over de toestand van senator
Pinochet voldeden aan hoge
maatstaven van deskundigheid,
grondigheid, objectiviteit en
overtuigingskracht voor hij er
naar wilde handelen. Uiteinde
lijk echter kan het voorbehoud
'voor zover mogelijk' niet terzij
de worden geschoven. Een
rechtszaak over de beschuldi
gingen tegen senator Pinochet
is, hoe gewenst ook, niet langer
mogelijk."
Een soldaat bewaakt enkele gevangenen in het Nationale Stadion in Chili's
hoofdstad Santiago. Duizenden mensen werden hier na de staatsgreep ge
vangen gehouden. archieffoto reutee
