Cultuur Kunst
'Het is geen huppeldingetje'
Schone
Schijn
Bekende schrijvers stellen concerten samen
Strooker schittert als
moeder van Nicolien
'Nu nog meer waarheid
met extra zang en dans'
Kunst in zee
'ERDAG 4 MAART 2000
Intdekkingsreiziger spreekt week later
iEN De lezing van J. Staats over de 'Expeditie Sterrengeberg-
(1959) heeft een week later plaats dan Naturalis eerder aan-
fidigde. Niet op 7 maart, maar op dinsdag 14 maart vertelt
aats het spannende verhaal van deze eerste grote expeditie
iar het centrale bergland van toenmalig Nederlands Nieuw-
ïinea. De lezing begint om 11.00 uur.
Imbargo 'Voskuil' ontdoken
L: Uitgever G.A. van Oorschot is woedend op de Haagse
ekhandel Paagman. Deze heeft afgelopen week al zo'n hon-
rd exemplaren van het zesde deel van J.J. Voskuils reeks 'Het
ireau' verkocht, terwijl de officiële verkoop pas gisteren be-
n. Paagman schendt daarmee het gevraagde embargo. 'Re-
Irechte concurrentievervalsing' noemt Wouter van Oorschot
De meeste boekhandels hebben het boek al een week in
lis. Dat is dan ook het belangrijkste argument, waarop direc-
ir F. Paagman zich beroept. „We kunnen ons geen kostbare
slagruimte permitteren. Bovendien moeten wij wel de reke-
tg van de leverancier betalen, terwijl wij de boeken nog niet
uden mogen verkopen." Paagman realiseert zich dat hij klan-
bij andere boekhandels heeft weggetrokken, maar zit daar
:t zo mee. Overigens is de boekhandel twee dagen geleden
stopt met de verkoop. Vandaag zal zij die weer ter hand ne-
in. Van Oorschot zal de zaak aanhangig maken bij de com-
issie handelsverkeer van de vereniging waarbij uitgevers en
ekhandelaren zijn aangesloten. Een boekhandel die een em-
rgo vorig jaar ontdook, kreeg duizend gulden boete.
[usical Piaf langer te zien
bosch 'Piaf, De Musical', met in de hoofdrol Liesbeth List,
drie maanden langer te zien zijn dan de bedoeling was. We-
ïs de grote publieke belangstelling laat organisator Mojo
eater Productions de show tot en met november doorlopen,
it gaat om 35 tot 40 extra voorstellingen door het hele land.
nu toe hebben 60.000 mensen de musical over het leven
de legendarische Franse chansonière Edith Piaf gezien. De
jw ging op 11 oktober, precies 36 jaar na de dood van Piaf, in
mière. Volgens Mojo waren daarna alle voorstellingen uit
kocht, zonder dat er ook maar een advertentie werd gezet.
Architect Arjen Hoogeveen pareert kritiek op 'kloekekantoorflat Stationsplein
Expositie stadion-architectuur
tijdens toernooi Euro 2000
iterdam anp
t een grote expositie over
hitectuur van en cultuur
d stadions haakt het Ne-
lands Architectuur Insti-
t (NAI) in op het voetbal-
mooi Euro 2000. Van 8 juni
en met 24 september is in
Grote Zaal van het instituut
Rotterdam de manifestatie
t Stadion. De Architectuur
i massasport' te zien.
let belooft volgens het NAI
spectaculair gebeuren te
rden. Zo kunnen bezoekers
een 'hooligantunnel' ken-
maken met het 'angstwek-
ide enthousiasme van
essieve supporters', aldus
instituut.
Iet Amsterdamse architec-
bureau One Architecture
ïwt een negen meter hoge
allatie van dozen met on-
meer enkele skyboxen. De
oeker kan hier vanuit de
stoel informatie krijgen
over de commercie in de voet
balsport.
De manifestatie biedt niet
alleen aandacht aan de cultu
rele en architectonische as
pecten van voetbaltempels
maar ook aan faciliteiten voor
andere sporten als hockey,
honkbal of basketbal. De ten
toonstelling gaat in op recente
ontwerpen, vernieuwende ge
bouwen, bijzondere construc
ties en ingewikkelde overkap
pingen. Verder wordt de in
vloed bekeken die supporters,
commercie en merchandising
op de inrichting van de stadi
ons hebben.
In het tijdelijke veld (de
vloer van de Grote Zaal wordt
groen) staat verder een groot
aantal maquettes van ge
bouwde en niet-gebouwde
stadions.
Bovendien zijn de wedstrij
den van Euro 2000 via grote
schermen te volgen, afgewis
seld met historische beelden.
De muisgrijze reus naast
het Leidse station: wie
heeft er geen mening over
als hij de trein uit stapt?
Hans Bik van het Rijnlands
Architectuur Platform
sprak in deze krant van
een grauw gebouw 'waar
we nog vijftig jaar tegen
aan moeten kijken'. De ar
chitect van de 66 meter
hoge toren, Arjen Hooge
veen, trekt zich de kritiek
aan. „Het gebouw is groot
en grijs en dan kun je kri
tiek verwachten. Maar
grauw, dat kun je niet zeg
gen. Het is een stoer, kloek
gebouw."
leiden silvan schoonhoven
Hij geeft het toe: grijs was niet
de eerste keus. In eerste instan
tie had ook Arjen Hoogeveen
een felgekleurde wolkenkrabber
in gedachten. Op zijn schetsen
duikt zelfs de roodwit-geblokte
maanraket van Kuifje op, vijf
tien verdiepingen hoog, over
eind gehouden door een antra-
ciet-grijze lanceertoren en klaar
om het stationsplein achter
zich te laten.
Gezeten in de koektrommel
bovenop de kantoorflat vertelt
Hoogeveen hoe de gemeente
dat anders zag. „Ik begon met
schetsen van een rood, rond
gebouw dat ruimte schept op
het plein." De gemeente was
daar tegen. Die zei: 'Het Sta
tionsplein is een lange plint.
We willen dat alle gebouwen
daarlangs rechthoekig van
vorm zijn'."
In een tekening uit 1997, van
striptekenaar Theo van den
Boogaard, loopt het Stations
plein nog over van gezelligheid.
Mensen musiceren, skateboar
den, drinken koffie op bankjes
en eten ijs. De realiteit is an
ders. Het 'verblijfsplein' is van
de ontwerptafels geveegd en er
voor in de plaats ontvouwden
zich de plannen voor een 'dy
namisch' plein. Hoogeveen:
„Het is niet de bedoeling dat je
hier gezellig op een bankje gaat
zitten, dat kun je wel in de bin
nenstad. Het Stationsplein
moet iets weerspiegelen van de
snelle ontmoeting tussen al die
verkeerswegen hier. Je bent hier
kort. je ziet snel een herkenbaar
gebouw, en weg ben je weer."
Bij een technisch gebouw
past grijs beter dan rood. Ook
de Sociale Verzekerings Bank
(SVB), die er vorige week introk,
had een sober gebouw op het
verlanglijstje staan. Een instel
ling die uitkeringen verstrekt
mag er niet poenig uitzien.
„Markant maar toch sober, dat
was de bedoeling. Vooral niet te
frivool." Volgens Hoogeveen
denkt een architect altijd met
een aan felle kleuren als hij be
gint te schetsen. „Maar je moet
niet altijd willen knallen. Tinten
van grijs zijn eigenlijk veel sub
tieler." Er speelde nog een an
dere overweging mee. De ge
meente stelde dat het station
het meest markante gebouw op
het plein moest blijven. Een
hoog gebouw zou, als het te na
drukkelijk aanwezig is, het fra
giele station wegdrukken. De
kleur rood viel dus af en Hoo
geveen koos voor een neutrale,
grijze steen die een beetje glins
tert als de zon erop schijnt. Een
steen die het licht en de wolken
opneemt, volgens de architect.
Hij geeft toe dat een wat luxere
steen het geheel nog meer soli
diteit had gegeven. „Maar je
moet weten wat je plaats is in
het budget. En dan gewoon iets
goeds bouwen en verder niet
lullen. Dit gebouw is niet be
doeld om te pleasen, maar ge
woon om markant en om een
landmark te zijn. Als de zon
schijnt zie je hem op vijftig kilo
meter afstand."
Vanuit het torentje, dat als
een dop op het gebouw is ge
schroefd, is de hele stad te zien.
Bij helder weer glinstert in de
verte de zee. De toren is het
hoogste gebouw in de omge
ving. Straks zal dat anders zijn,
dan staan er nog een paar rijzi
ge buurmannen omheen. Pas
dan zal de volle kracht van het
gebouw zich manifesteren,
denkt Hoogeveen. „Een ge
bouw moet omarmd worden,
dat duurt een tijd. Nu ligt het in
een desolaat, totaal onaf ge
bied, waarbij er geen enkele re
latie is tussen de dingen." Hoo
geveen spreekt van een stoer en
kloek gebouw dat in die woeste
omgeving stand moet houden.
„Het woongebouw dat ernaast
komt zorgt straks wel voor een
verzachting. Al die gebouwen
bij elkaar leveren straks een
spannende omgeving op. Die
spanning zou ontbreken als ik
hier ook een toren in bruin
metselwerk had neergezet. Fei
telijk komt het gebouw straks
pas volledig tot z'n recht. Een
architect als Bik zou dat moe
ten zien."
De architect die Naturalis
bouwde, Fons Verheyen, gaat
in het verlengde van de SVB-to-
ren aan de slag met gebouw
met een glazen uiterlijk. Hooge
veen verheugt zich erop hoe de
twee gebouwen straks in elkaar
zullen schuiven. „Het atrium
heeft veel glas, deze toren heeft
meer steen, en tesamen is het
goed."
De kritiek van architect Hans
Bik, voorzitter van het Rijnlands
Architectuur Platform, steekt
Hoogeveen: „Het is groot en
grijs, dat is waar. Maar dat wil
nog niet zeggen dat het lelijk is.
En de kritiek van 'snel geld ver
dienen': dat is gewoon niet
waar. Een collega die kritiek le
vert juist op datgene waar we
aandacht aan hebben besteed,
dat irriteert. Ik vind het onbe
schoft. Het is helemaal geen
goedkoop gebouw, het kost
2200 gulden per vierkante me
ter, en dat is meer dan gebrui
kelijk. Er zitten hele moeilijke
constructies in. Het trappen
huis met de uitspringende er
kertjes, de skybar, het torentje
bovenop, dat kost geld."
Hoewel Hoogeveen zich de
kritiek aantrekt, verwacht hij
dat die zal verstommen als het
plein in zijn geheel klaar is. Dan
treden ook de lichteffecten in
werking onder de poten, langs
de zijkanten en op het torentje.
„Dan pas zal blijken hoe sterk
het is. Het is niet bedoeld als
huppeldingetje. Wat je ziet is
wat je krijgt, en that's it."
Kiri Te Kanawa
blijft bijzonder
muziek recensie
winand van de kamp
Concert. Kiri Te Kanawa (sopraan),
Radio Symfonie Orkest ol.v Robin
Stapleton Gezien: 2/3, De Doelen,
Rotterdam (Nog te beluisteren 25/3,
10 30 uur op Radio 4).
Al een jaar of zeven organi
seert de Stichting Day by
Day benefietconcerten om
geld in te zamelen voor de
bestrijding van leukemie.
Enerzijds wordt zo een goed
doel gediend, anderzijds
biedt het de muziekliefheb
ber de kans solisten te be
luisteren die niet zo vaak in
Nederland te horen zijn.
De Nieuw-Zeelandse
stersopraan Kiri Te Kanawa
stond donderdagavond op
het podium van de Rotter
damse Doelen. Het is al
weer ruim dertig jaar gele
den dat de zangeres door
brak in Mozarts opera 'Le
Nozze di Figaro'. Maar haar
sopraan heeft iets jeugdigs
en puurs behouden. De
stem van Kiri Te Kanawa
blijft bijzonden licht en
wendbaar en met een ver
fijnd vibrato dat de hoge no
ten de sprankeling geeft van
fijngeslepen diamantjes.
Het gedeelte voor de pau
ze, met bonbons van Men
delssohn, Guastavino en Ba-
chelet en een aria van We
ber, was wat eenkleurig. Kiri
Te Kanawa zong prachtig,
maar al die zwevende lijnen
gingen op den duur verve
len. Voor het vuurwerk tus
sendoor zorgde het uitste
kend spelende Radio Symfo
nie Orkest onder leiding van
Robin Stapleton met warm
bloedige balletmuziek uit
Massenets 'Le Cid'.
Na de pauze konden we
Kiri Te Kanawa beluisteren
in repertoire waarmee ze te
recht beroemd is geworden:
Mozart en Richard Strauss.
Het kan ook anders, maar de
manier waarop Te Kanawa
Mozarts concertaria 'Vado,
ma dove?' zingt - licht en
helder en met een volmaak
te frasering - blijft ongeëve
naard. Kiri Te Kanawa is
geen zangeres die de drama
tiek van een aria of een lied
tot de bodem uitbeent. Ze
blijft voor alles een esthete.
Misschien maakt dat haar
wel tot een ideale vertolkster
van de muziek van Richard
Strauss. Haar interpretatie
van de slotscène uit Strauss'
opera 'Arabella' was su
bliem. Wat een klank
schoonheid en wat een
noblesse! Ze kreeg er de zaal
mee op zijn kop.
6n Rikkert Zuiderveld (de
ïrlandse Sonny en Cher)
len in de jaren zeventig
pat je met een beetje lef
lit zou kunnen noemen,
leette 'Kauwgumballen-
Het werd gezongen, het
:harmant en de eerste re-
ng als volgt: „Midden in
lintje van mijn oude malle
staat een kauwgumballen-
n." Dat u de sfeer even vat.
jn Rikkert protesteren nu
jn met de kunstenbond
Ie CNV en maken zich
Ivoor meer kunst (Elly en
|rt?) in de kerk. Een groei-
groep (kunstenaars?) voelt
fweggemanoeuvreerd rich-
rinderwerk'.
bp dat u hoort dat ik nu
kilte laat vallen. Wacht nog
•totdat het in al zijn ironi-
jabsurditeit tot u door-
de 'kauwgumballen-
wordt weggemanoeu-
d richting 'ldnderwerk'.
lgens haalt u diep adem,
endelt u zich emotioneel
left u over aan de ontla-
!lk kom over vijf minuten
Itgelachen? Mooi zo, want
m Rikkert voelen zich niet
lis genomen, ook niet door
pk. Want de kerk doet niet
eg aan kunst? De kerk doet
Ijn weten precies genoeg
|unst. De Nederlandse kerk
u net zoveel aan kunst als
derlandse Vereniging van
ouwen doet aan trans-
nte meditatie, TNO doet
efijzerwerpen en BNN
an kwaliteitstelevisie,
naamd niets. En in die
ng toont zich de mees-
e Middeleeuwen, toen
oen stond iedereen ten
van de kerk. En we we
emaal hoe gezellig dat
aar nu schijnt het toch
amsterdam gpd
Het Concertgebouw heeft voor het nieuwe
seizoen een serie geprogrammeerd waar
voor schrijvers de muziek mochten uitzoe
ken. Onder het motto 'De Keuze van de
Schrijver' wordt de voorkeur van onder an
deren Armando, Harry Mulisch, Anna En-
quist en Margriet de Moor ten gehore ge
bracht. De auteurs lezen tijdens de concer
ten ook voor uit eigen werk.
Voor het seizoen 2000-2001 staan 291
concerten geprogrammeerd, zestien meer
dan in het lopende seizoen. Directeur Mar
tij n Sanders wijst er op dat het Concertge
bouw geen structurele subsidie ontvangt.
Het publiek draagt tweederde van de kos
ten bij, terwijl het bedrijfsleven het reste
rende deel voor zijn rekening neemt. Het
Concertgebouw blijft ondanks stijgende
kosten voor verschillende doelgroepen toe
gankelijk. Van de 291 concerten is bijna de
helft lager geprijsd dan 37,50 gulden, terwijl
de lunchconcerten gratis zijn. Slechts bij 15
concerten wordt de grens van 100 gulden
overschrijden.
Een primeur is de serie 'Uit het Hoge
Noorden', waarin vooraanstaande Scandi
navische orkesten meewerken. De wereld
beroemde pianist Alfred Brendel krijgt een
speciale serie ter gelegenheid van zijn 70ste
verjaardag. Het concertgebouw krijgt tradi
tiegetrouw een groot aantal toporkesten en
vermaarde solisten binnen zijn muren. Zo
wordt op 22 september op de komst van
sopraan Jessye Norman gerekend, wordt
Cecilia Bartoli op 22 januari begeleid door
The Academy of Ancient Music en komt de
wereldberoemde mezzosopraan op 2 april
opnieuw naar Amsterdam voor een optre
den met het London Symphony Orchestra
onder leiding van Pierre Boulez.
Elly en Rikkert:
„Middenin het tuin
tje van mijn oude
malle oom staat een
kauwgumballen-
boom."
foto archief
theater recensie
wel heel erg te zijn want 'zoals
koningen profeten nodig had
den, zo kan de kerk niet zonder
critici en kunstenaars', volgens
het manifest. Me dunkt. Wie
wacht op kanttekeningen in de
bijbel?
Allicht, je wil in je goeie kerk
natuurlijk niet het Sodom en
Gomorrah van een Miss Saigon.
Het moet voilgens het manifest
wel creatief kritisch blijven.
Blijft de vraag waarom iets dat
wordt verkondigd als de ultie
me waarheid, het licht en het
leven zonodig ondersteund
moet worden met een liedje en
een dansje. Kunstenaars zijn
dwingelands die 'hun moeten'
als heilig voelen. Er heeft zich
in de goede kerktraditie nu al
een richtingenstrijd ontwikkeld
die de geschiedenis in zal gaan
als het orgel-drum schisma. Or
gel is oud en goed, drumstel is
nieuw en slecht.
Voor de goede orde: als we het
over het orgel hebben, spreken
we niet over dat indrukwekken
de bouwwerk van registers,
splenum en tongwerken. Nee,
we hebben het hier hoogst
waarschijnlijk over een Yamaha
dubbelklavier met baspedalen
waarmee kinderen begin jaren
tachtig net zolang alternatief
gegeseld werden tot ze 'boer d'r
ligt een kip in het water' fout
loos konden spelen (Ik kan het
weten).
De twee violen en een fluit heb
ben zich gedistantieerd van de
trommel en zich aangesloten
bij het orgel. Triangel en koebel
scharen zich achter de trom-
melleer. De conservatieven vre
zen dat met het drumstel het
Paard van Troje wordt binnen
gehaald,'zijn bang voor een uit
verkoop waarbij alles aangegre
pen wordt om nieuwe zieltjes te
winnen. De boodschap moet
worden verkondigd, niet ver
kocht in een soort package deal.
Het geloof gereduceerd tot een
wasmiddel "Nu nog meer waar
heid met extra zang en dans.'
Terwijl de progressieven zeggen
dat Harlem New York, waar
tamboerijnen zwaaien en voor
gangers radslagen maken, toe
ristenmekka nummer één is. En
als Gods woord niet genoeg is,
mag je daar best wat James
Brown ochtendgymnastiek te
genaan gooien. Na Bach komen
de Stones. (Elly heeft, naar het
schijnt, nog in een wilde nacht
het bed gedeeld met Mick Jag-
ger). En 'Sympathy for the de
vil' is overdrachtelijk bedoeld.
Wie het niets kan schelen gaat
gewoon naar de expositie Seks
en erotiek in het Nijmeegs mu
seum, laat Elly en Rikkert links
liggen en vergaapt zich aan de
afvallige dochters van het ande
re reliduo Gert en Hermien.
Meiden die met een fotorepor
tage in de Playboy de dochters
van Lot al links en rechts heb
ben ingehaald. Het heeft de
zweem van geloof, neigt naar
kunst en groepsbezoeken zijn
ook mogelijk.
pablo cabenda
dick van teylincen
Marja Kok, Shireen Strooker en Helmert
Woudenberg spelen Maarten en Nicolien,
een bewerking van de spelers en Ineke
Cohen van de boeken van J.J Voskuil.
Decor Flonan Verheyen Gezien op 3
maart in het LAKtheater, Leiden. Van
avond herhaling (uitverkocht).
„Je hebt die baan toch niet ge
nomen?"
„Ik moet toch een baan heb
ben?"
„Ja, maar toch niet in de wé
tenschap??"
„Maar het Bureau heeft geen
enkel aanzien, het wordt door
iedereen belachelijk gevonden!
Het bomvolle LAK is meteen
thuis bij Maarten en Nicolien.
Er wordt volop gegrinnikt van
herkenning.Voor de minder in-
gevoerden: Marja Kok, Shireen
Strooker en Helmert Wouden
berg spelen een bewerking van
Het Bureau van J.J. Voskuil.
Hoofdpersoon Maarten (Wou
denberg) stort zich met de
moed der wanhoop op de baan
bij het Instituut voor Volkskun
de, maar nooit omdat hij het
werk belangrijk vindt. In elk ge
val durft hij dat niet te zeggen,
want zijn vrouw Nicolien (Kok)
vindt werken voor geld maar
niks: rechts en patserig is het.
Elke stap die Maarten dieper
in het Bureauleven terecht
komt, gaat gepaard met ruzie.
Om de bandrecorder die hij
meeneemt om vissersverhalen
te gaan opnemen, om de sala
risverhoging die hij niet weiger
de, om overwerk, om de aan
stelling van zijn eerste assis-
tent.Shireen Strooker speelt de
moeder van Nicolien, die in de
loop van de voorstelling steeds
dementer wordt.
De spelers maakten het stuk
zelf, net zoals vroeger, bij het
Werkteater. Uit de duizenden
bladzijden en de honderden
personages van Het Bureau ko
zen ze maar een fractie. Dat
vertekent uiteraard; we missen
de beschouwingen en beschrij
vingen, maar zien alleen con
frontaties: de ruzies van Maar
ten en Nicolien, en hun manier
om met moeder om te gaan die
steeds meer in de war raakt.
Dat maakt de voorstelling ko
mischer, maar ook platter. Ni
colien stampvoet als kind
vrouwtje al te graag en komt
onbenulliger over dan in het
boek, maar ze is ook aandoen
lijk. Het is goed om Helmert
Woudenberg weer eens in een
ingetogen rol te zien. Maar de
ster van de voorstelling is
Shireen Strooker. Vooral zij
toont waar het Werkteater vroe
ger ook zo goed in was: echt
theater over echte dilemma's
van echte mensen.
texel Voor de manifestatie 'Kunst in Zee' op Texel maakte de foto
graaf Arend Nijkamp bovenstaande fotomontage. Vanaf 16 april
wordt voor de derde maal op het waddeneiland een cultureel evene
ment gehouden met een aanbod van exposities, muziekvoordrach-
ten, lezingen en optredens van levende beelden. foto anp
