De spookziekte RSI: ongrijpbaar en eng tegelijk
Hoe kun je positief leven met kanker?
Gezondheid
Gevaarlijk of niet?
Sport en borstkanker
MAANDAG 28 FEBRUARI 2000
REDACTIE: MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGA 023-515026
Een Arnhemse zwerver wordt door de politie onder
koeld aangetroffen op straat, nadat hij een paar dagen
ervoor door medewerkers van een ziekenhuis met een
brandspuit naar buiten werd gewerkt. Hij overlijdt een
paar dagen later. Een Amsterdamse zwerver wordt
hardhandig door de politie op straat gezet en overlijdt
later aan de gevolgen van zijn verwondingen. Een man
in de Kanaalstraat in Amsterdam gooit in razernij zijn
spullen naar buiten, wordt door de politie overmees
terd met traangas en overlijdt aan de gevolgen van de
ze interventie.
Er wordt in de media de laatste tijd steeds vaker mel
ding gemaakt van dit soort gebeurtenissen, die met el
kaar gemeen schijnen te hebben dat de hulpverlening
faalde en de politie opgezadeld werd met de proble
men van dit falen. Een van de oorzaken die voor het
falen van de hulpverlening wordt genoemd, is de Wet
bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhui
zen (BOPZ), die in 1994 in werking is getreden en de
krankzinnigenwet van 1884 verving. De BOPZ regelt de
gedwongen opnemingen - dus met een rechterlijke
machtiging (RM) of inbewaringstelling (IBS) - van pati
ënten die door een psychiatrische stoornis een gevaar
zijn voor zichzelf en/of voor anderen en de openbare
orde. Een patiënt mag sinds de in voering van de
BOPZ alleen maar gedwongen opgenomen worden,
indien hij lijdt aan een psychiatrische stoornis, daar
mee samenhangend gevaar veroorzaakt én als dit ge
vaar niet op een andere manier weg genomen kan
worden.
Ik zal een voorbeeld geven. Een vrouw krijgt een psy
chose een paar weken nadat zij bevallen is, een zoge
noemde kraambedpsychose. De vrouw is bijzonder
angstig, voelt zich belaagd door de duivel en dreigt,
om haar angsten te bezweren en de duivel mild te
stemmen, haar kindje van drie weken te offeren door
het onder te dompelen in een gloeiend heet bad. Dit
gevaar kan worden weggenomen door de baby bij de
moeder weg te halen en onder te brengen bij de groot
ouders. De vrouw weigert behandeling en kan niet te
gen haar zin worden opgenomen, want het gevaar
voor de baby is immers geweken. Door deze handel
wijze is de wet op de juiste wijze uitgevoerd. Maar de
vraag is of de vrouw uit dit voorbeeld baat heeft bij de
strikte toepassing van de wet.
De introductie van het begrip gevaar is één van de be
langrijkste verschillen tussen de krankzinnigenwet
(KZ-wet) en de BOPZ: er is een overstap gemaakt van
het zogenoemde bestwilcriterium naar het gevaarscri
terium. Het probleem in dagelijkse psychiatrische
praktijk is dat de grootte en de dreiging van het gevaar
moeilijk te schatten zijn. Wat is gevaar? De wet geeft
zelf geen nadere omschrijving van het begrip gevaar.
Wel dat het ernstig moet zijn en het gevreesde gevolg,
als het optreedt, in aanzienlijke mate schadelijk. Maar
wanneer is wat onder welke omstandigheden gevaar
lijk?
Psychiaters en rechters zijn evenmin als andere men
sen in staat gevaar goed te voorspellen. Van een aantal
zaken weet iedereen dat het gevaarlijk is: met 110 door
een woonerf rijden, van 10 hoog naar beneden sprin
gen, vuile injectienaalden en spuiten gebruiken. Het
voorspellen van dat soort gevaar is niet moeilijk. In alle
andere gevallen is het ingewikkelder. Toch komt het in
de spoedeisende psychiatrie vaak voor dat een hulp
verlener een uitspraak moet doen over het gevaar dat
een nog onbekend iemand zal gaan veroorzaken. Zijn
er tekenen die wijzen op naderend gevaar? Sommige
ziektebeelden hebben een voorspellende waarde. Zo
weten wij dat zeer achterdochtige cocaïnegebruikers
gevaarlijker zijn dan mensen die niet paranoïde zijn.
En wij weten op grond van statistische gegevens ook
dat de kans op herhaling bij een pati
ent, die al eerder een suïcidepoging
deed, groter is. Maar veel meer weten
wij niet. Hoe groot is het gevaar dat
het slecht afloopt met de vrouw met
de kraambedpsychose? Wordt ver-
volgd.
WOUTER VAN EWIJK
Vrouwen die aan sport hebben
gedaan lopen 30 procent min
der kans op borstkanker verge
leken met vrouwen die nooit
aan sport hebben gedaan. Dit
blijkt uit onderzoek van het Ne
derlands Kanker
Instituut/Antoni van Leeuwen
hoekziekenhuis. Het geldt met
name voor slanke vrouwen. De
leeftijd waarop de vrouwen
hebben gesport doet er niet
veel toe. Er werd zowel een ver
laagd risico gevonden bij vrou
wen die voor hun twintigste
hadden gesport als bij vrouwen
die pas later met sporten waren
begonnen.
Voor het onderzoek werden 918
patiënten met borstkanker
(20-54 jaar) en even veel vrou
wen zonder borstkanker geïn
terviewd. De leefgewoonten
van elke patiënt werden verge
leken met die van een gezonde
vrouw van dezelfde leeftijd en
woonachtig in dezelfde regio.
De controlegroep vormde een
willekeurige steekproef uit de
bevolking. In de vraaggesprek
ken werd informatie verzameld
over lichaamsbeweging gedu
rende het hele leven. Vrouwen
gaven aan gedurende welke pe
riode van hun leven zij aan
sport hadden gedaan, welke
sport dat was en hoe vaak per
week zij deze beoefenden.
Ook in andere landen is onder
zoek naar het effect van li
chaamsbeweging op het ont
staan van borstkanker uitge
voerd. In de meerderheid van
de studies is een beschermend
effect van lichamelijke activiteit
op het risico op borstkanker ge
vonden. De studie van het NKI-
/AvL, het eerste Nederlandse
onderzoek op dit gebied, voegt
daar een nieuw bewijs aan toe.
Bijzonder aan deze studie is dat
de onderzoekers het effect van
lichaamsbeweging in verschil
lende perioden van het leven
hebben bestudeerd.
Een gebrek aan lichaamsbewe
ging is een risicofactor voor
borstkanker die in principe te
veranderen is. Voor andere fac
toren die met de kans op borst
kanker samenhangen, zoals
kinderloosheid en het op late
leeftijd krijgen van het eerste
kind, is dit veel moeilijker.
Deskundige: klachten zijn echtmaar oorzaken lopen uiteen
Waarom krijgt de een wel RSI
en een ander die precies het
zelfde werk doet niet? En hoe
kan het dat zowel de computer
programmeur als de varkens
slachter er last van heeft, terwijl
ze toch totaal ander werk doen?
Bewegingswetenschapper drs.
Maleene de Ridder uit Ensche
de doet al jarenlang onderzoek
naar RSI en begeleidt preven
tie- en behandelprogramma's
bij grote bedrijven. Haar con
clusie: RSI-slachtoffers zijn
geen aanstellers en een simpel
recept is er niet.
Het RSI-spook waart door Ne
derland. De muisarm en zijn
minder bekende broertjes 'car-
paal tunnel syndroom, tension
neck syndrome' en 'bursitis'
vormen in de ware zin des
woords een spookziekte, want
ze zijn ongrijpbaar en eng tege
lijk. Er is niet één oorzaak, een
eenduidige diagnose is niet te
stellen en ook de remedie is
niet altijd hetzelfde. ,Je kunt
een röntgenfoto maken, een ct-
scan, de zenuwen doormeten
of de arm opensnijden, maar je
zult absoluut niets vinden. En
toch zijn de klachten echt",
stelt RSI-expert Maleene de
Ridder uit Enschede.
,,De ernst en frequentie van de
klachten worden ingedeeld in
fasen, maar ook die grenzen
zijn niet wetenschappelijk on
derbouwd. Een eerstegraads
brandwond kun je makkelijk
onderscheiden van een tweede
graads verbranding, maar waar
bij RSI fase 1 ophoudt en fase 2
begint is zeer subjectief."
Niet voor niets noemt De Rid
der de repetitive strain injury
een 'verzamelnaam voor aspe
cifieke klachten aan de boven
ste extremiteiten'. In gewoon
Nederlands: een onduidelijke
pijn aan arm, schouder, nek of
pols.
Ondanks die vaagheid valt van
haar veel te leren over hoe je
RSI kunt voorkomen en behan
delen. De Ridder, afgestudeerd
in de bewegingswetenschap en
fysiotherapie, spreekt vanuit
een jarenlange ervaring als on
derzoeker (bij TNO Arbeid), pu
blicist (zij schreef diverse boe
ken en voorlichtingsbrochures
over de muisarm) en als advi
seur van grote organisaties als
de Perscombinatie, FNV en de
Luisterhulpje
Avance heet het luisterhulpje
voor mensen met licht gehoor-
verlies. Het apparaatje maakt
gebruik van volautomatische
volumeregeling. Mensen met
een beginnend gehoorverlies
komen vaak in problemen tij
dens vergaderingen, lezingen,
recepties en feestjes. De huidi
ge hoortoestellen Zijn niet ont
wikkeld om lichte gehoorverlie-
zen te compenseren: zij sluiten
het oor in veel gevallen te veel
af De Avance kan snel worden
ingedaan, wanneer hij nodig is.
Het apparaatje is verkrijgbaar
bij de vakhandel in verschillen
de maten. Prijs 650 gulden.
Meer info: 0313-422688.
Een polsbrace kan ondersteuning bieden.
Rabobank. Vorig jaar verhuisde
zij vanuit Amsterdam naar En
schede, waar zij een in RSI ge
specialiseerd adviesbureau
heeft onder de naam Ergocon
sult.
De bron van RSI is volgens De
Ridder een verstoring van het
evenwicht tussen (werkbelas
ting en individuele belastbaar
heid. Die belasting kan te zwaar
worden door een combinatie
van repeterende bewegingen en
werkdruk. Of de balans door
slaat hangt af van de belast
baarheid, die bij ieder mens
verschillend is: het hangt af van
je fysieke en mentale gesteld
heid. Niet elk repeterend werk
leidt dus tot RSI en niet ieder
een die hetzelfde werk doet,
valt eraan ten prooi.
Volgens De Ridder vallen daar
uit twee lessen te leren: een
voudige recepten ter voorko
ming van de klachten bestaan
niet en slachtoffers zijn niet per
definitie aanstellers alleen om
dat 'de andere collega's toch
ook nergens last van hebben'.
„Integendeel zelfs", benadrukt
ze. „Degenen die lichte pijn of
irritatie serieus nemen zullen
minder gauw RSI krijgen dan de
mensen die zich nergens wat
van aantrekken en zonder ge
zeur doorwerken."
Zij wordt in die opvatting ge
steund door FNV Bondgenoten,
die op zijn website stelt: 'Bij
plichtsgetrouwe, gemotiveerde
werkers treden RSI-klachten
eerder op dan bij zeurpieten.'
De Ridder voegt daaraan toe
dat RSI momenteel juist fel toe
slaat in de informatietechnolo
gie, waar workaholics maar blij
ven doorwerken, en in de bouw
en de slachterijen, waar nog
vaak een macho-achtige cul
tuur heerst. „Verder valt het mij
op dat RSI veel voorkomt bij de
groep dertigers, die meestal
zeer ambitieus zijn en van
doorwerken houden."
De oplossing van RSI zit daar
om soms helemaal niet in een
ergonomische werkplek, maar
in een andere organisatie van
het werk. „Het is niet één pot
nat en bureaus die dat wel sug
gereren moet je niet serieus ne
men. Je moet RSI-maatregelen
toespitsen op het soort werk en
op het soort mensen dat het
werk doet. Bij de een ligt het
aan de werkplek, bij een ander
aan de stress."
De RSI zit daarom niet alleen in
de pols, maar evenzeer tussen
de oren. De Ridder: „Natuurlijk
moet een werkgever zorgen
voor een ergonomische werk
plek, afwisseling in het werk en
een aanvaardbare werkdruk,
maar al die maatregelen zullen
weinig uithalen als mensen er
zelf niet in geloven. Methodes
die beloven dat RSI binnen zo
veel tijd is op te lossen, schet
sen een eenzijdig beeld. Je kunt
inderdaad preventieve maatre
gelen nemen, maar de werkne
mers moeten zich ook zelf ver
antwoordelijk voelen voor hun
gezondheid. Anders biedt een
aangepaste werkplek alleen
maar schijnzekerheid."
De Ridder legt zoveel nadruk
op dat eigen belang, omdat RSI
'wel even wat anders is dan een
gebroken been. Dat geneest na
zes weken, maar hoe langer je
last hebt van RSI-achtige klach
ten, hoe groter de kans wordt
om arbeidsongeschikt te wor
den en des te ideiner de kans
om weer aan de slag te raken. Je
kunt wel claims indienen - de
werkgever heeft sinds kort een
wettelijke zorgplicht voor zijn
personeel - maar er is tot nu toe
nog geen enkele claim gehono
reerd. Als de werkgever kan
aantonen dat hij wel degelijk
preventieve maatregelen heeft
genomen, blijf je nergens. En
dan is het sociale vangnet niet
meer zo groot als vroeger. Bij de
WAO-keuring worden aspeci
fieke klachten bovendien min
der gauw toegekend.'
In de projecten die De Ridder
uitvoerde bij de Perscombinatie
en Rabobank heeft ze veel ge
daan aan het bevorderen van
zelfwerkzaamheid in de organi
satie. „Het moet niet zo zijn dat
ik als deskundige even kom ver
tellen wat er moet gebeuren.
Werkgever en werknemer moe
ten het als vanzelfsprekend be
schouwen rekening te houden
met RSI."
Zijn voor de werknemers de ei
gen gezondheid en financiële
situatie prikkels genoeg om RSI
te voorkomen, voor de werkge
ver telt volgens De Ridder uit
eindelijk maar één ding: geld.
De kosten van RSI worden in
middels al goed zichtbaar door
dat de muisarm en aanverwan
te klachten hard op weg zijn
verzuimreden nummer één te
worden. En dat verzuim voelt
de baas direct in zijn porte
monnee. Hetzelfde geldt voor
WAO-risico en het dreigende
gevaar van claims. Maar wat
nog meer zal aanspreken is dat
een anti-RSI-beleid de produc
tiviteit bevordert.
„Wie iets aan RSI doet, maakt
duidelijk dat werknemers niet
zomaar poppetjes zijn die pro-
Drie fasen RSI
ductie moeten draaien. Het lei
ke van een goed RSI-beleid is
dat je het werk voor de mensei
afwisselender en aantrekkelij
ker maakt en voor het bedrijf
productiever. RSI bestrijdt je
onder meer met pauzes. leden
sporter weet dat het effect van
trainen in die herstelfase zit.
Werkgevers hebben juist de
laatste jaren al die natuurlijke
pauzes weggesneden om de
productiviteit nog verder op te
voeren. Dat is niet zo slim, war
een pauze heeft een belangrijk
herstelfunctie."
De Ridder beseft dat RSI deels
een media-hype is en daarom
ook onheuse klachten zal uit
lokken. „Maar die zijn er
meestal makkelijk uit te halen,
want je kunt de klachten wel
degelijk testen en al dan niet
herleiden tot RSI." Dat de ziek
te binnen een paar jaar verle
den tijd zal zijn door de komst
van spraakherkenning, gelooft
zij niet. „Er zal altijd repeterei
werk blijven. Spraakherkennin
duurt nog jaren en zal maar be
perkt toepasbaar zijn. En dan
nog: je zult het altijd handmal
moeten corrigeren.
RSI-klachten worden meestal ingedeeld in drie fasen. Ge
adviseerd wordt al in de eerste fase contact op te nemen
met huis- of bedrijfsarts.
Fase 1. Pijn tijdens het werk, lokale vermoeidheid,
kramp, tintelingen, doof gevoel. De klachten verdwijnen
na enige rust.
Fase 2. Ook pijn na het werk, irritatie, prikkelingen,
slapheid, krachtverlies. De klachten verdwijnen niet na
avond- of weekendrust.
Fase 3. Zwelling, drukpijn, chronische pijn, functiever
lies, veranderingen van huidskleur en temperatuur,
doof, tintelend gevoel. Aanhoudende, niet meer verdwij
nende klachten en pijn, zowel tijdens het werk als in het
weekend.
Volgende week dinsdag is uitgeroepen tot 'International
RSI Awareness Day'. In vele landen wordt op de 29e febru
ari aandacht besteed aan de oprukkende muisarm. Het
heet bewustwordingsdag, omdat er nog veel onkunde en
onbegrip heerst over de beroepsziekte van de toekomst.
Vinden ook de werknemers die eraan tep prooi zijn
gevallen.
PUZZEL
Kruiswoord-min-een
Niet het gevraagde woord invullen, maar een woord dat bestaat uit de
letters van het gevraagde woord in dezelfde volgorde min 1 letter.
(B.v. Omschrijving "dierenverblijf". Antwoord zou zijn "stal", maar
ingevuld moet worden "sta"of "tal". Welke van die twee het moet
worden, moet blijken uit de kruisende woorden.)
Horizontaal: 1. Licht breekbaar; 4. zuigdop; 7 de oudere; 9. gekuifde
vogel; 11. kurk; 12. familielidr 13. hardhorend; 15. durf; 16. soort hert;
18. vrouwelijk roofdier; 19. maand v.h. jaar; 20. kunststukje; 22. dun
vel; 25. goudland; 27. luizenei; 28. oorhanger; 29. vinnig;
31. zouteloos; 32. rondwaren; 34. ontplofbaar mengsel; 35. naaigerei
Verticaal: 1. Lichtgekleurd bier; 2. woud; 3. vlek; 4. zuig- of
perstoestel; 5. Europeaan; 6. uit naam van; 8. handvatsel;
10. staatkundig; 12. baat; 14. supporter; 15. bloeimaand; 17. borrel;
18. huidopzetting; 20. droevig; 21. deel v.e. etmaal; 23. laag;
24. kuststrook; 26. rijtuig; 29. vaartuig; 20. teken; 32. puntig staafje;
33. grappenmaker.
'Met kanker kun je leven' is de
titel van een cd-rom die vorige
week tijdens een televisiepro
gramma van'Ivo Niehe werd
gepresenteerd. De cd-rom,
waarvan 50.000 exemplaren
zijn gemaakt, wordt gratis be
schikbaar gesteld aan alle kan
kerpatiënten in ons land. De
cd-rom wil hen leren hoe ze de
kwaliteit van hun leven kunnen
verbeteren.
De productie van de cd-rom is
een initiatief van Tjerk Huppes,
hoogleraar in 'de maatschappe
lijke gevolgen van de informa
tietechnologie' aan de econo
mische faculteit van de Gro
ningse universiteit. Hij vocht
actief tegen zijn eigen kanker.
De zoektocht naar een manier
om met de ziekte om te gaan,
leerde hem dat het leven ook na
de diagnose kanker de moeite
waard kan zijn. Zijn ervaringen,
die van zijn collega Rob Wes-
dorp, een Amsterdamse onco
logisch chirurg, en van anderen
zijn op een indringende manier
verwerkt op de cd-rom.
Ruim vier en een halfjaar gele
den kreeg Tjerk Huppes te ho
ren dat hij kanker had, een
agressieve vorm die onherroe
pelijk tot de dood zou leiden.
De diagnose zette zijn leven op
de kop. Hij ervoer de ontredde
ring, de angst voor pijn en de
dood, en het verdriet om af
scheid te moeten nemen die al
le kankerpatiënten na zo'n dia
gnose ervaren.
Huppes legde zich niet neer bij
de medische statistieken en
keek verder dan alleen medi
sche literatuur. Samen met zijn
echtgenote verslond hij boeken
van en over mensen die kanker
overwonnen. „Voor ons begon
een nieuw tijdperk. Er was ken-
Oplossing van zaterdag:
HORIZONTAAL:
1Polstasje; 8. Apo;
9. aar; 10. timen; 13. as;
14. rot; 15. au; 17. tiran;
19. soos; 20. goot;
21. titel; 23. fa; 24. nor;
25. en; 26. beven;
28. ono; 30. ode;
33. maatregel.
VERTICAAL: 1. Pa; 2. op;
3. lot; 4. Timor; 5. San;
6. ja; 7. er; 11. irisine;
12. etagere; 13. alsof;
16. uiten; 17. tot; 18. nol;
22. tover; 26. boa;
27. nog; 28. om; 29. na;
31 de; 32. el.
Hoogleraar en kanker-patiënt Tjerk Huppes legde zich niet neer bij de
statistieken en keek verder dan alleen medische literatuur. „Ook met
kanker is het leven de moeite waard." foto cpd
nelijk zoveel meer mogelijk We
deden samen ontspanningsoe
feningen, visualisaties, verzon
nen onze eigen geleide fanta
sieën, en begonnen te medite
ren. Persoonlijke ervaringen,
nog geen feiten. Wel het intuï
tieve gevoel dat het kon, dat je
als kankerpatiënt wel degelijk
het verloop van je kanker kan
beïnvloeden."
De zoektocht bracht hem in
contact met zijn collega-hoog
leraar Rob Wesdorp, oncolo
gisch chirurg in het VU-zieken-
huis in Amsterdam. Wesdorp,
al acht jaar kankerpatiënt, had
zich evenmin bij een doodvon
nis-op-termijn neergelegd en
een eigen weg gevonden. Zo
niet naar herstel, dan toch in
elk geval naar verlenging van
zijn leven.
Samen richtten zij de stichting
Assagioli op, genoemd naar de
in 1974 overleden grondlegger
van de psychosynthese. Dat is
een richting binnen de psycho
therapie die aandacht vraagt
voor de mogelijkheden tot zelf
verwerkelijking en zelfheling
van de mens. Die stichting, met
natuurlijk Huppes en Wesdorp
als leidende figuren, wist deu
ren te openen die anderen niet
weten te vinden, laat staan te
openen.
Via Henk Schildkamp, directeur
van ziektekostenkostenverzeke-
raar Geové RZG, wisten zij tien
grote zorgverzekeraars in ons
land zover te krijgen dat deze
de productie van de cd-rom fi
nancierden. Van Renée Otter,
directeur van het Integraal Kan
kercentrum Noord-Nederland,
verwierf hij de steun om de cd-
rom onder de aandacht te
brengen van alle hulp-en zorg
verleners die zich met kanker in
ons land bezig houden. Huppes
en Wesdorp laegen bovendien
steun van grootgrondbezitter
Jan de Boer in Haren, die zijn
acht hectare grote landgoed De
Vijverberg beschikbaar stelde
voor kankerpatiënten.
De stichting laat op het land
goed een psycho-oncologisch
therapiecentrum bouwen, dat
door De Boer wordt gefinan
cierd. In het gebouw komen
verschillende ruimten voor
groeps- en individuele thera
pieën. In juni wordt Het Behou
den Huys, zoals het centrum
gaat heten, in gebruik geno
men.
Het centrum is bedoeld voor
kankerpatiënten die behoefte
voelen om hun ervaringen uit
te wisselen. Huppes is sinds 1
januari van dit jaar door de
Rijksuniversiteit Groningen ge
detacheerd bij Het Behouden
Huys en kan daardoor optreden
als directeur, supervisor van
wetenschappelijk onderzoek en
programmaleider. Instellingen
als het Vicky Brownhuis in Den
Bosch, het Toon Hermanshuis
in Limburg, het Helen Dow-
ninginstuut in Utrecht en het
Taborhuis in Nijmegen, die
zich met de begeleiding van
kankerpatiënten bezighouden,
hebben inmiddels besloten de
cd-rom te gaan gebruiken.
„De cd-rom is een heel bijzon
der project dat mensen de gele
genheid geeft de kanker niet
weg te stoppen, maar een
plaats in hun leven te geven",
zegt Geové RZG-directeur Henk
Schildkamp. „Het is eigenlijk
heel gek dat er in de medische
wereld, waar miljarden om
gaan, zo weinig aandacht is
voor kanker en de invloed van
de psyche daarop. Natuurlijk
kun je niet alle kankers over
winnen, je kunt ook de dood
niet overwinnen. Maar de psy
che kan wel een enorme in-
t lijk uj
a
i de
vloed uitoefenen op je lichaan
en hoe je je voelt. Je genetisch( i
aanleg kun je niet ontlopen,
maar als je leert om te genietei
en je gelukkig te voelen, word j
wel vitaler."
Schildkamp noemt de manier
waarop Huppes en Wesdorp
deze aspecten onder de aan
dacht brengen 'baanbrekend'.
„Ik ben benieuwd hoe de med
sche wereld hierop reageert.
Daar worden deze gedachten
toch vaak als zijnde alternatie]
weggemoffeld. Het is eigenlijk
schandalig dat er zo weinig
over wordt gesproken. Het
wel een taboe."
Wat Schildkamp betreft kan
cd-rom ook voor anderen dan
kankerpatiënten en hun naas
ten iets betekenen. „Hij con
fronteert iedereen met levens
vragen. Hoe je in deze tijd van
consumeren en materialisme i
het leven staat. Of je daar ziek
van kunt worden en of je niet
verleerd bent om te genieten
van simpele dingen. Zo bezien
past de cd-rom precies in dit
tijdsgewricht, waar mensen
zich deze vragen weer nadruk
kelijker gaan stellen."
Kun je zelf iets aan je kanker
doen? Tjerk Huppes gelooft va
wel. Hij noemt het werk van di
Amerikaanse wetenschapper
David Spiegel. „Die toonde 10
15 jaar geleden al aan dat vrou
wen met borstkanker die psy-
cho-sociale begeleiding kregei
na de diagnose twee keer zo
lang leefden als een controle
groep die de begeleiding niet
kreeg." Huppes hoopt dan ooi j
dat deze vorm van begeleiding
meer ingang zal vinden in de
traditionele zorg in ons land.
/S Z
rt/j zé&r Tjzotf# tootu 'Jfc
TW6/&
NI
nd
ikt. I
pre
mar
de
/rkij
:ftTL
ïavo:
leur
,00 I
20 1
40 I
oo
45 1
00 I
30 1
45 I
-00 1
