Stichting verzamelt claims slachtoffers
Ouders zetten zelf gehandicaptenhuis op
Boete doen als modetrend
Binnenland
i JL i
Advocaat fonds denkt aan twee ton voor longkankerpatiënt
dichting Papageno brengt therapie bij autistische kinderen thuis
DORT HELMA VAN DEN BERG
^•te zorg van iedere ouder
en verstandelijk gehan-
kind: wat gebeurt er
lem wanneer ik er niet
f ben? Theo Wildeboer uit
foort bedacht de oplos-
Een gewoon huis waar
ion met andere jongeren
begeleiding kan wonen,
kte, maar er was vijf jaar
en ongelooflijk veel
ettingsvermogen voor
En zelfs nu zijn de fi-
:n nog onzeker.
t.n
lidsfoto van zijn zus staat
zijn bed. Pierre Weterings
ijst naar de bruidegom,
oont bij hem en ik woon
r." Zijn kleine ogen wor-
chspleetjes. „Samen met
iNG vriend Wouter en met
en Maarten."
re en zijn vrienden heb-
Q2 en verstandelijke handi-
m.ni 'nds een half jaar wonen
en royale rijtjeswoning in
reoiNC nersfoortse nieuwbouw-
ieuwland. Met ieder een
ÈRDAG 26 FEBRUARI 2000
Actie (ex)-rokers tegen tabaksindustrie in voorbereiding
De tabaksindustrie in ons land, en mogelijk ook de Nederlandse staat, kan een claim
van miljarden guldens tegemoet zien. De claim wordt voorbereid door de nieuwe
Stichting Rokersfonds Nederland, die de komende maanden gaat proberen tiendui
zenden rokers en ex-rokers te bewegen zich bij het fonds aan te sluiten. Het is de eer
ste maal in Europa dat de tabaksindustrie op deze schaal aansprakelijk wordt gesteld
voor de schade die roken heeft veroorzaakt.
GRONINGEN JAN VAN PUK
Rokers, ex-rokers en familiele
den van mensen die zijn overle
den als gevolg van het roken
hoeven voorlopig niet meer te
doen dan zich aan te melden en
jaarlijks 35 gulden administra
tiekosten te betalen. Naar ver
wachting kan het nog wel enke
le jaren duren voordat indivi
duele claims in behandeling
worden genomen. Het initiatief
voor deze stichting is genomen
door de Vereniging van Letsel
schadeslachtoffers (VLS).
„Het probleem met individuele
slachtoffers is dat zij niet heb
ben wat de tabaksindustrie wel
heeft: tijd, geld, macht en des
kundigheid. Als we de krachten
bundelen, kunnen we genoeg
kracht ontwikkelen om wel iets
te doen", zegt Deborah Lipsc-
hits uit Groningen, coördinator
en voorzitter van de VLS. De
Stichting Rokersfonds Neder
land wil in eerste instantie pro
beren de aansprakelijkheid van
de tabaksindustrie door de
rechter te laten vaststellen. De
ze procedure zal naar verwach
ting tussen de zes en tien jaar
duren. Bij een positieve uit
komst wordt het geld vervol
gens onder de deelnemers van
het fonds verdeeld.
De procedure wordt gefinan
cierd door enkele particulieren.
Zij krijgen hun geld pas terug
wanneer de tabaksindustrie
wordt veroordeeld. Wanneer de
claim wordt toegewezen krijgen
ze tachtig procent van hun vor
dering uitbetaald. De rest gaat
naar de financiers, die naar ver
wachting enkele miljoenen
moeten betalen om de proce
dure te kunnen voeren. Bij het
voorbereiden van de claim wor
den toxicologen ingeschakeld
„Wij vermoeden dat de tabaks
industrie extra stoffen aan ta
bak toevoegt die ervoor zorgen
dat rokers verslaafd blijven. Dat
gaan we precies uitzoeken",
zegt W. G. Verkruisen uit Assen,
de advocaat van de stichting.
In de procedure die de Stichting Rokers
fonds Nederland tegen de tabaksindu
strie, en mogelijk tegen de staat voorbe
reidt, zal de in letselschade gespeciali
seerde advocaat W. G. Verkruisen uit As
sen inzetten op de schuld van de indu
strie en niet op de eigen verantwoorde
lijkheid van de rokers.
Nemen rokers niet bewust een risico op
gezondheidsschade?
„Die vraag is wat mij betreft niet aan
de orde. Het gaat om wat nu de schuld
is van de industrie. Toxicologen gaan
voor ons uitzoeken wat er precies in ta
bak zit. Ik heb het sterke vermoeden dat
sigaretten zorgvuldig zijn samengesteld
uit een cocktail van tabak en stoffen die
er voor zorgt dat mensen niet alleen ver
slaafd raken, maar dat ook blijven. Nu al
is bekend dat er in sigaretten stoffen zit
ten die er van nature niet in thuis horen.
Daar komt nog bij dat rokers ten on
rechte te veel geneigd zijn naar hun ei
gen verantwoordelijkheid te kijken. De
industrie richt zich in de reclame op
jongeren met de achterliggende bood
schap dat roken gezond is, terwijl je in
feite risico's loopt op ernstige ziekten en
eerder dood gaat."
Wat mogen mensen die zich aanmel
den bij de stichting verwachten?
"Ik schat de kans dat we succes boe
ken groot. Maar belangrijk is wel dat zo
veel mogelijk mensen, rokers, ex-rokers
en nabestaanden zich aanmelden. Je
hebt veel massa nodig om zo'n duur
proces te kunnen voeren. Ik verwacht
dat deze procedure pas bij de Hoge
Raad zal worden beslecht. Dat kan nog
jaren duren. Ik denk dat er bij een posi
tieve uitkomst een regeling uitkomt die
vergelijkbaar is met die voor asbest
slachtoffers. Zonder dat in individuele
gevallen geprocedeerd hoeft te worden,
krijgt elk slachtoffer dan geld uit een
fonds. Bij mensen die longkanker heb
ben gekregen, denk ik aan een bedrag
van tussen de 150.000 en 250.000 gul
den."
Waarom stelt de stichting mogelijk ook
de staat aansprakelijk?
„De staat heeft een geweldige hoe
veelheid boter op het hoofd. Behalve dat
ze een vrije slappe tekst op een pakje si
garetten heeft laten zetten, doet ze er
niets aan. De overheid heeft gigantisch
aan het roken verdiend door de accijn
zen op tabak."
De grote tabaksindustrieën zitten in de
Verenigde Staten. Waarom niet daar ge
procedeerd?
„Het liefst had ik ook daar geproce
deerd, omdat daar de grote bedragen
zijn te halen. Nederland is wat dat be
treft nog een 19de eeuws continent,
waar we het redelijk normaal vinden dat
bedrijven grote schade aanrichten zon
der dat ze daarvoor hoeven te betalen.
In de VS zijn jury's minder snel geïmpo
neerd. Het probleem is alleen dat je daar
in alle staten afzonderlijk moet procede
ren. Daarom gaan we waarschijnlijk de
Nederlandse vestigingen aanpakken.
Bovendien zijn er al contacten met ver
gelijkbare organisaties in Europa die ons
voorbeeld mogelijk gaan volgen."
Tevredenheid
over actie
RUTTEN GPD
„Eendracht maakt macht",
aldus Evert van de Belt uit
Rutten van de Stichting
Longkanker Nederland. Hij
is blij dat mogelijk een deel
van het leed dat roken heeft
veroorzaakt, wordt gecom
penseerd. Bij de 52-jarige
Van de Belt werd vijfjaar ge
leden bij toeval een vlekje op
de longen vastgesteld. Kan
ker. Een deel van zijn rech-
terlong werd weggenomen.
„Ik had een longvliesontste-
king. Dat is mijn geluk ge
weest, anders was het niet
ontdekt."
Longkanker is onder de kan
kers de grootste 'killer'. Het
probleem is dat veel slacht
offers eraan overlijden en
dus niet over de gevaren
kunnen praten, zegt Van de
Belt. Hij is verheugd dat ook
onderzocht wordt welke ge
vaarlijke en verslavende stof
fen aan de sigaretten worden
toegevoegd.
Belangstellenden kunnen
zich bij het Rokersfonds aan
melden via het telefoon
nummer 0900-7653773. Aan
melden kan ook via de web
site van de stichting: ww-
w.Rokersfonds.com
Hoe ver kun je gaan in het ver
antwoordelijk stellen van rege
ringen voor wandaden uit het
verleden? Moeten we de Franse
president Chirac tijdens zijn
staatsbezoek volgende week
alsnog excuses vragen voor de
bezetting door Napoleon? Of
premier Aznar bij de eerstvol
gende Europese top aanspre
ken op de Spaanse inquisitie
praktijken in de zestiende
eeuw? En moet onze eigen pre
mier Kok geen verontschuldi
gingen aanbieden aan onze
voormalige koloniën, zijn diepe
spijt betuigen over politionele
acties en slavernij en zijn treur
nis uiten over alle excessen die
zijn begaan toen de Nederlan
ders nog over de wereldzeeën
heersten. Want openbaar boete
doen is een internationale
trend die niet aan Nederland
voorbij gaat.
Wellicht heeft het te maken met
het verstrijken van het vorige
millennium, maar de excuus-
cultus heeft Nederland flink in
zijn greep. De twintigste eeuw
mag dan afgelopen zijn, het
oorlogsverleden is nog lang niet
verwerkt. Eerst was er een hoog
oplopende discussie over de
woordkeuze waarmee premier
Kok zijn leedwezen betoonde
over de kille naoorlogse ont
vangst van joden, zigeuners en
ex-dwangarbeiders in Neder
land. Vervolgens moest Kok sa
men met minister Van Aartsen
gaan leuren om Japanse woor
den van spijt te mogen verne
men.
Maandag mocht de premier -
na langdurige diplomatieke on
derhandelingen - een schrifte
lijke spijtbetuiging van de Ja
panse regering in ontvangst ne
men. In 1995 had de toenmali
ge regering-Murayama officieel
ook al zijn 'oprechte spijt' be
tuigd, maar toch bleef er iets
knagen. Maar net als voorgaan
de keren waren ook nu verte
genwoordigers van de Indische
gemeenschap niet tevreden.
Premier Obuchi had voor de te
levisie zijn berouw moeten uit
spreken.
De teleurstelling over de excu
ses is min of meer ingebakken.
De mensen uit de Jappenkam
pen willen diep berouw zien
van een generatie Japanners die
de oorlog al lang verdrongen
heeft of volstrekt onschuldig is
geweest aan (je misdaden die
destijds zijn begaan. Aange
daan leed is bovendien nooit
echt weg te nemen. En als er al
een schadevergoeding komt -
hoe terecht ook - dan is die
nooit hoog genoeg. Het prijs
kaartje is altijd discutabel, zoals
ook bleek uit de reacties op het
rapport van Van Kemenade
over de behandeling van joden
na de oorlog.
Net als bij de emotionele dis
cussie over de spijtbetuiging
van Kok voor de kille ontvangst
van jóden bekruipt je steeds de
vraag: wat is eigenlijk de zin van
excuses? Waarom willen men
sen nu nog na al die jaren van
een regeringsleider horen dat er
in het verleden fouten zijn ge
maakt? Waarom die drang tot
het aanhoren van een schuld
belijdenis, ook al worden daar
mee weer vele pijnlijke herin
neringen opgerakeld?
De openbare boetedoening is
wellicht nodig als vergelding
voor de zonden, zodat de trau
ma's beter kunnen worden ver
werkt. Tegelijkertijd is echter
duidelijk dat er geen sprake kan
zijn van vergeving. Want aan
wie moeten ex-kampbewoners
of joden vergiffenis schenken?
Het Japanse excuus is eigenlijk
alleen van belang voor een zeer
kleine groep Nederlanders die
worstelt met zijn onverwerkte
verleden. Veel Nederlanders
begrijpen werkelijk niet wat je
met de excuses voor fouten uit
een ver verleden opschiet. De j
historie wordt er immers niet
ongedaan mee gemaakt. En
hoeveel waarde moet je hech
ten aan een spijtbetuiging van
iemand die geen wroeging kent,
noch verantwoordelijk is ge
weest?
Kunnen we daarom niet afspre-
ken dat we er vanaf nu mee op- j
houden? Dan zijn we ook af van
die rare discussies over de
woordkeuze bij het aanbieden
van een excuus. De logica was
de afgelopen weken ver zoek.
Kok had volgens critici niet mo
gen zeggen dat hij de kille ont
vangst van overlevende oor
logsslachtoffers in 1945 'be
treurde'. Hij had moeten zeg
gen dat het hem 'speet'. Dat
was te zot voor woorden, want
volgens Van Dale is betreuren
'spijt gevoelen'. Ook rond de Ja
panse excuses ontstond zo'n
rare commotie over de precieze
bewoording.
Helaas zal de trend tot boete
doening wel niet te stoppen
zijn. Met een beetje pech is de
geest uit de fles. Nu is gevraagd
om Japanse excuses, zal de re
gering dat verzoek ook retour
krijgen. Straks kan de regering
aan de lopencfe band 'sorry'
zeggen. En schadevergoedin
gen proberen te beperken, na
tuurlijk. Excuses aan Surina-
mers, Antillianen en Indone
siërs, maar ook aan slachtoffers
van Nederlandse onachtzaam
heid uit een meer recent verle
den. De vrouwen uit Srebreni
ca, de ex-Dutchbatters, de
slachtoffers van de legionella-
besmetting, de Bijlmerbewo
ners en ga zo maar door.
Totdat het woord 'sorry' zo is
gedevalueerd, dat we ook daar
weer een streep onder kunnen
zetten;
Thuis vereenzamen deze jongeren
eigen slaapkamer boven, een
gezamenlijke keuken en woon
kamer beneden. Het interieur
oogt licht, stijlvol modern en is
door de jongens zelf uitgeko
zen. „En door onze vaders en
moeders", zegt Pierre. „Die
hebben alles gedaan."
Het prikbord in de gang
meldt de wekelijkse corvee
diensten. De was, stofzuigen,
afwassen, het ontbijt verzorgen.
Klusjes waaraan Pierre geen he
kel heeft: „Andere jongens vin
den het soms vervelend. Ik vind
alles leuk. Ook koken, samen
met de leiding."
Pierre woont in een van de
vier huizen van het begeleid
woonproject De Zwanebloem
van de stichting Philadelphia
Zorg in Nieuwland. Naar een
idee van Theo Wildeboer, vader
van Rogier (26). „Bij de ouders
thuis vereenzamen deze jonge
ren. Voor instellingen bestaan
lange wachtlijsten. De gezins
vervangende tehuizen zijn voor
hen geen goede woonvorm,
omdat ze te grootschalig zijn.
„Ik zocht een alternatief, naar
een manier van wonen en leven
die het beste aansluit op de
wensen die ieder mens heeft.
Het liefste in een gewoon huis
met de begeleiding die zij nodig
hebben."
Via het dagverblijf en de
school kende Wildeboer andere
ouders met dezelfde wensen.
Samen vormden zij in 1993 de
Vereniging De Zwanebloem.
Plannen genoeg. Maar het lukt
de ouders niet geld bij het mi
nisterie los te peuteren. In 1996
keerde het tij.
Het ministerie kwam met in
voering van het persoonsge
bonden budget, een moderni
sering van de algemene wet bij
zondere ziektekosten. Mensen
die voorzieningen nodig heb
ben, moeten dat voortaan zelf
(of via ouders of organisaties)
aanvragen.
In de praktijk blijkt de romp
slomp echter nog heel groot.
De ouders van De Zwanebloem
vroegen in 1996 die budgetten
aan. Ze zochten steun bij wo
ningcorporatie SCW, voor de
bouw van de huurwoningen.
Eén van de ouders zat in het
bestuur van de SCW. Stichting
Philadelphia werd gevraagd-om
de begeleiding in huis te ver
zorgen. Een periode van jaren
lang onderhandelen met over
heid, zorgverzekeraar en wo
ningstichting brak aan.
De groeiwijk Nieuwland bood
ook aardige perspectieven.
Nieuwbouw te midden van an
dere nieuwkomers op een plek
waar vandaan de jongeren ge
makkelijk zelf per fiets naar de
stad, de winkels en de sport
club kunnen. Ook hun ouders
wonen in de omgeving, ze zijn
vanuit Nieuwland gemakkelijk
op te zoeken.
Samen met de ouders zoch
ten de bewoners de kleuren en
de meubels uit en bedachten
de aanleg van de terrastuinen.
Sponsors legden voor dat alles
ruim een ton op tafel. Sponsor
geld is nodig, zegt Wildeboer:
„De financiële positie van onze
vereniging De Zwanebloem is
nog steeds onzeker. Van vijf van
de zestien bewoners is het per
soonsgebonden budget nog
steeds niet geregeld. Dit jaar
hebben we een tekort van
130.000 gulden."
Inmiddels willen ook elders
in het land ouders het Amers-
foortse voorbeeld volgen. Ze
moeten echter wel over een
lange adem beschikken. Direc
teur Theo Kralt van Philadel
phia Zorg: „Het opzetten van
een eigen huis vergt een inge
wikkelde en bureaucratische
procedure. Maar het kan."
De overstap van de oude naar
de nieuwe regeling gaat uiterst
moeizaam. Menigeen moet ja
ren wachten eer een persoons
gebonden budget is toegekend
en het geld wordt uitgekeerd.
Kralt: „De tussentijdse twijfel
roept bij ouders en onze cliën
ten heel veel spanningen op.
Soms zoveel dat ouders een
project als De Zwanebloem niet
aandurven en de zorgkantoren
nu dus minder geld uitgeven
dan gepland was."
Aan Pierre Weterings en zijn
buurmeisje Judith de Kruijk
(26) in Nieuwland gaan deze
zorgen voorbij. „Het is hier heel
=^g3DE INGRID BOSMAN
pSftk kan mensen raken. Dat
zeker voor kinderen met
pe. De stichting Papageno
jt sinds kort muziekthera-
j hen thuis. Met een be-
.Ito vol instrumenten, van
.nel tot triangel, zoekt een
peut de kinderen in hun
omgeving op. Als een Ko-
Ko met een missie,
•••luize Van Zweden is de
—ik nooit ver weg. Maar pas
^V/Tun zoon gerichte thera-
Teeg, ontdekten Aaltje en
£N an Zweden welke rol mu-
86 an spelen in de ontwikke-
an autistische kinderen,
•b altijd veel kinderliedjes
lem gezongen, maar dat
de nogal eens. Toen hij
al therapie kreeg, ging
•el makkelijker. Hij maakt
'ien ook zelf dingen, ope-
itige liedjes", vertelt Aaltje
weden, met Marijke Fou-
stuwende kracht achter
hting Papageno.
het project met de Pa
o-bus in Twente begint,
toeval. Jaap van Zweden
f-dirigent van het Orkest
•t Oosten en tevens gast-
aan het conservatorium
Ie Hogeschool Enschede,
stituut heeft een werk-
in het leven geroepen die
oject begeleidt. Muziek-
leute Jacqueline Rosdorff
iudente Ellen Gerritsen
;s rijden de bus, waarbij
itste bij wijze van afstu-
dracht de ervaringen op
zet en aanvullend onder-
verricht. Daarbij wordt
keken naar ervaringen in
litenland, vertelt Marijke
aine. „Uiteindelijk zal dit
en leiden tot een methode
deze behandelingsvorm,
k elders kan worden toe-
Zweden weet uit
ig hoe muziektherapie
elpen om openingen te
i in de innerlijke bele-
'ereld van autistische
Medewerkers en initiatiefnemers van
kinderen. „We hebben onze
zoon altijd thuis begeleid. Mu
ziektherapie is daar pas later bij
gekomen - gek genoeg moet je
daar dan toch door anderen op
worden gewezen - maar we
hebben gemerkt dat zijn ont
wikkeling er enorm door is ge
stimuleerd. Logopedie richt
zich op de taalontwikkeling, bij
de fysiotherapie draait het om
de motoriek. Maar bij muziek
komt zoveel aan bod. Structuur
- een lied heeft een begin en
een eind - wisselwerking, ex
pressie. Door geluid, ritme en
de aanraking van de instru
menten worden de zintuigen
geprikkeld. Je ziet dat ze daar
door makkelijker gaan commu
niceren. En dat is meer dan
voor hun 'muzikale rijdende winkel'.
praten. Met muziek geef je ze
de mogelijkheid om zich op een
andere manier te uiten."
Een belangrijk voordeel van
de therapie aan huis is volgens
Van Zweden en Foudraine dat
de ouders er direct bij zijn be
trokken. Therapeute Jacueline
Rosdorff kan dat na de eerste
huisbezoeken bevestigen. „We
zitten nog in de observatiefase,
dus het is nog te vroeg om over
resultaten te praten. Maar het
directe contact met ouders is
inderdaad een groot pluspunt.
Je kunt de therapie beter af
stemmen op de doelen die zij
met hun kinderen willen berei
ken. In instellingen, waar ik ook
werk, krijg je de informatie toch
altijd via derden."
Dankzij Twentse sponsors
kunnen de therapeuten niet al
leen beschikken over een be
stelauto in Papageno-huisstijl,
maar ook over een compleet in
strumentarium. Van een
soundmixer tot bongo's en van
een gitaar tot belletjes. Bij de
eerste sessies bleek de chimes,
een percussie-instrument met
metalen staafjes, erg populair.
„Het schittert en rinkelt, dat
trekt de aandachtverklaart El
len Gerritsen Mulkes. „Maar je
moet dan ook weer oppassen
dat een kind niet zo gefixeerd
raakt, dat je daardoor het con
tact juist verliest."
Aaltje van Zweden en Marijke
Foudraine hopen dat het pro
ject ook vrolijkheid uitstraalt.
foto gpd wouter borre
„Er komt iemand binnen met
gerinkel en gerammel. Er ge
beurt iets." Maar, tekent thera
peut Rosdorff daarbij aan, kin
deren die vaker thuis worden
opgezocht door begeleiders en
vrijwilligers zullen anders rea
geren op de 'muzikale rijdende
winkel' dan kinderen die dat
niet gewend zijn. „Voor hen
kan het ook bedreigend zijn.
Dan moet je dus hele kleine
stapjes zetten om hun wereld te
mogen betreden."
De stichting Papageno (ge
noemd naar de vrolijke vogel
vanger uit Mozarts Zauberflöte)
is telefonisch bereikbaar op
035-5388091 en per E-mail:
stichting.papageno@wxs.nl
Excuuscultus heeft Nederland flink in zijn greep
Pierre Weterings (de middelste in de bovenste rij) met vrienden en huisgenoten voor hun nieuwe huis in de
wijk Nieuwland in Amersfoort. foto gpd marco hofstedé.
fijn wonen en je leert hier ook
van alles." Pierre Iaat trots de
kleren zien die hij heeft gewas
sen. Judith roept niet meer om
haar moeder om een mug dood
te slaan: „Laatst vroeg mijn va
der, Judith, kom je weer terug.
Toen zei ik, mooi niet. Ik wil in
mijn eigen huis wonen."
