Gespleten Iran kiest voor verleden of toekom;»
Klagenfurt heeft met Haider leren leven
Buitenland
ZATERDAG 12 FEBRUARI 2000
JL ïulde
De islamitische republiek Iran vierde gisteren haar 21ste
verjaardag. Erg veel reden voor een feest was er niet. Het
volk is het geestelijke regime meer dan zat. De beloofde
hervormingen blijven uit en de economie zit in het slop.
Volgende week zijn er parlementsverkiezingen. Wat de
uitkomst ook is, het volk is ontevreden. De geest is uit de
fles en de Iraniërs willen veranderingen.
TEHERAN THOMAS ERDBRINK
Vieze smog valt als een zwarte
deken over Teheran. De uitlaat
gassen van de nationale auto
'Paykan' (pijl) geven de hoofd
stad van de islamitische repu
bliek Iran een grauwe kleur.
Enige vrolijkheid bieden de
knipperende lampjes waarmee
veel hoge gebouwen zijn ver
sierd. Reden: Iran maakt zich
op voor de 21ste verjaardag van
de islamitische revolutie. Extra
opgehangen portretten van
'Grote Leider' ayatollah Ali Kha
menei en wijlen imam Khomei
ni moeten bijdragen aan de
feestelijke sfeer. Het leger
maakt zich op voor een nog
grotere parade dan vorige jaar.
Tienduizenden gelovigen zullen
'Mag bar USA' (dood aan Ame
rika) schreeuwen tijdens mas
sa-demonstraties. Het lijkt als
of alles hetzelfde is in het jaar
waarin de islamitische revolutie
volwassen wordt. Niets is ech
ter minder waar. Het geestelijke
regime in Iran bevindt zich in
zijn diepste crisis ooit. Terwijl
de economie volledig in het
slop zit, eisen de veertig mil
joen Iraanse jongeren meer
persoonlijke vrijheid, tolerantie
en simpelweg plëzier. Het eens
zo gesloten front van de mul
lahs (geestelijken) is ruwweg
uiteengevallen in twee politieke
stromingen: conservatief en
hervormd. Een openlijke strijd
om de macht is het gevolg.
Alle aandacht is nu gericht op
de parlementsverkiezingen van
volgende week waarbij de her
vormers de conservatieven, die
nu de meerderheid hebben, ho
pen te verslaan. „Als dat niet
gebeurt, blijft alles bij hetzelf
de". zegt Fahroug (27), student
chemie. In juli vorig jaar was hij
betrokken bij de ergste onlus
ten ooit in de islamitische repu
bliek Iran. Een kleine demon
stratie van studenten tegen de
sluiting van een hervormings
gezinde krant liep uit op enor
me rellen in het centrum van
Teheran en andere steden. Na
dat de studenten door conser
vatieve knokploegen waren af
getuigd, ontstond er een op
stand die pas na zes dagen door
politie en leger kon worden
neergeslagen.
„De ouderen zuchten onder de
economische druk en de jonge
ren willen niet langer worden
geregeerd door een klein groep
je geestelijken. Ze willen dan
sen, zingen en plezier maken",
vertelt Fahroug, die naast zijn
studie zelf twee baantjes heeft
om rond te komen. Er valt wei
nig te beleven voor de jeugd in
Iran. Hoewel 65 procent van de
bevolking omder de dertig jaar
is, hebben jongeren vrijwel
niets te zeggen. Westerse mu
ziek is verboden, seks voor het
huwelijk is illegaal. Cafés en
disco's zijn er niet, net als alco
hol. Na tien uur is Teheran,
waar ongeveer elf miljoen men
sen wonen, volledig uitgestor
ven.
Tot drie jaar geleden zou Fah
roug zich wel tien keer hebben
bedacht voordat hij kritiek le
verde op het regime. Alle angst
is echter verdwenen sinds her
vormer én mullah Seyed Mo
hammad Khatami president is
geworden. Khatami won tot ie
ders verrassing met een over
weldigende meerderheid de
presidentsverkiezingen van 23
mei 1997. Door zijn beloftes
voor meer persoonlijke vrijheid,
meer democratie en meer
rechtszekerheid stemden vooral
jongeren en vrouwen op hem.
Dankzij Khatami beleeft Iran
nu een periode van relatieve
openheid. De pers heeft meer
vrijheid gekregen, de religieuze
politie mag niet zomaar meer
huizen binnenvallen en jon
gens en meisjes kunnen nu
hand-in-hand over straat lo
pen zonder lastig te worden ge
vallen. Volgens Fahroug is de
president zijn verkiezingsbelof
tes echter lang niet allemaal na
gekomen, en gaan de hervor
mingen veel te langzaam. Hij is
niet de enige die er zo over
denkt. Voor veel Iraniërs is de
hoop op verandering omgesla
gen in teleurstelling. „Er is bij
na niets gebeurd sinds hij presi
dent is. Het is alleen duidelijk
geworden dat de conservatie
ven nog steeds de macht heb
ben", legt hij uit.
Een bewijs daarvan is de ma
nier waarop de studentenop
stand is afgehandeld. De stu
denten kregen de schuld, ter
wijl het duidelijk was dat de on
lusten waren uitgelokt door de
politie en de conservatieve
knokploeg Ansar-é Hezbollah.
Terwijl de Iraanse rechterlijke
macht beweert dat alle studen
ten vrij zijn, zitten er volgens
mensenrechtenorganisaties
nog honderden, zo niet duizen
den in de cel. De aanstichters
van de rellen zijn bijna allemaal
vrijuit gegaan.
De conservatieven hebben niet
alleen de rechterlijke macht in
handen. De Grote Leider, aya
tollah Ali Khamenei, opvolger
van Imam Khomeini, is ook
conservatief. Hij geeft direct lei
ding aan politie, leger en veilig
heidsdiensten. Khamenei heeft
het laatste woord over alle be
slissingen. Veder heeft de con
servatieve 'Raad van de Wach
ters' erg veel macht. Hoewel de
twaalf 'wachters' - zes juristen
en zes mullahs - volledig buiten
het democratische proces
staan, kunnen ze over iedere
beslissing van het parlement
een veto uitspreken. Deze mid
delen worden vaak ingezet om
de plannen van hervormers te
dwarsbomen. Hervormde kran-
Onder het overal aanwezige oog v
volgende week.
ten worden gesloten, vooruit
strevende ministers ontslagen
en liberalen berecht.
Van de machtsstrijd is in een
tent aan Vali-é Asr Avenue in
i de overleden imam Khomeini bekijkt een meisje in Teheran een kandidatenlijst voor de verkiezingen van
foto reuters damir sagol1
Teheran niets te merken. De
tent is zó neergezet dat ieder
een die over de stoep loopt er
wel doorheen móet. Binnen is
een expositie met de hoogte
punten van de islamitische re
volutie. Verveelde dienstplichti
gen zitten met hun hoofd op
hun handen achter een tafeltje.
Aan het tentdoek hangen ver
schillende foto's: de aankomst
van Khomeini op de nationale
luchthaven in 1979, zijn over-
winningstocht door de stad en
massabijeenkomsten na het
vertrek van de sjah, de
lige heerser vap Perzië, zoals
Iran voor de islamitische revo
lutie heette.
Ali-Akhbar Astanpou (20), stu
dent informatica, wijst op foto's
van de achtjarige oorlog tussen
Iran en Irak. „Mijn vader is in
de strijd verlamd geraakt. Ik
ben enorm trots", zegt hij. „Hij
heeft een deel van zijn leven af
gestaan voor zijn land en het
geloof." Ali Akhbar wil niets
weten van politieke onmin.
„Het volk van Iran staat als één
man achter de Grote Leider."
Toch heeft hij in 1997 op her
vormer Khatami gestemd en
niet op de conservatieve kandi
daat. „Khatami volgt de Leider
ook", is zijn enige verklaring.
Ondanks mooie tentoonstellin
gen, urenlange tv-programma's
over de revolutie en vele preken
zijn de conservatieven aan de
verliezende hand. Niet alleen
trouwe volgelingen als Ali Akh
bar stappen over naar de her
vormers, ook prominente revo
lutionairen verlaten het zinken
de schip. Elias Hazrati (37)
hoopt voor de derde keer te
worden herkozen in het Iraanse
parlement. Hij is een van de
oprichters van de conservatieve
Republikeinse Garde, een elite-
-legereenheid die zwaar heeft
gevochten tijdens de oorlog te
gen Irak. Daarnaast was hij di
verse malen nationaal karate-
kampioen. Hazarti noemt zich
nu een hervormer, en claimt
dat hij dat altijd al is geweest.
In zijn campagnecentrum legt
hij uit dat de ontwikkeling van
de islamitische revolutie tot stil
stand is gekomen door de oor
log met buurland Irak. „We
hebben bijvoorbeeld geen tijd
gehad om een systeem op te
zetten met meerdere partijen.
Daarom is er geen platform
waar het volk met verschillende
meningen terecht kan", zegt de
voormalige gardist. „De Iraanse
verkiezingen draaien vooral om
persoonlijkheden: ik wil politie
ke partijen creëren." Daarnaast
moet het volk 'vrijheid en de
mocratie binnen het raamwerk
van de islam' krijgen. Hoe die
vrijheid eruit moet gaan zien
weet hij nog niet. „Dat zal van
zelf duidelijk worden", denkt
hij.
De hervormers mogen dan wel
mooie plannen hebben om de
islamitische staat te verande
ren, uiteindelijk durven ze niet
te tornen aan basisprincipes als
de onfeilbaarheid van de Grote
Leider en het vetorecht van de
Raad van de Wachters. Twee
ondemocratische instituten die
de vorming van een democra
tisch systeem, binnen welk
raamwerk dan ook, behoorlijk
in de weg staan. Een groot deel
van de bevolking ziet de mul
lahs en iedereen die met ze sa
menwerkt het liefst zo snel mo
gelijk vertrekken. Je kunt geen
taxi of winkel instappen, of er
wordt gescholden op de geeste
lijken. Ieder gesprek leidt uit
eindelijk tot een scheldkanno-
nade tegen de vertegenwoordi
gers van het regime, zowel con
servatieven als hervormers.
Het lijkt erop alsof die laatste
groep wordt ingehaald door de
hulde
t a8en'
eigen aanhang. Twe r dan
den werden de hen jaten
op handen gedragei ganis
iedereen voor gelek |Ut, G
zame veranderingei ol 15
het volk geroken aai n Bo
heid, en wil het zo s ^3]
meer. Terwijl de mi j.tob
len, proberen somn
pen en personen op
anderingen af te dw
lopen zondag was ei less,
monstratie van de itisch
tij'. Deze groep wil t le stc
sche staat die niet d leger
wordt geregeerd. De vervt
de Raad van de Wac ïisati
ten dat de leden van 10 de
niet mogen deelnen en w
verkiezingen. Ze pro land
omdat ze toch meei ijst r
Het regime nam gee jewc
maatregelen: alle de j vee
ten werden opgepak irom
een Franse camerap
demonstratie filmde OU
teken dat andersden M
meer en meer bereit vr
sico's te nemen, eni
meer aanhang op d(
krijgen. Hervormer l1S
Nouri moest twee m
leden voor de rechtb
schijnen omdat hij v r
dacht van 'het beled 1
islam'. Met het oogi na r'
op hem gericht nam ;e ar
lijke tijdens zijn proi 8 UI
blad voor de mond. lde 1
de onfeilbaarheid va 1
openlijk in twijfel, ni S
islamitische rechtba g|e(
tig' en pleitte voor m ;e v[
heid. Een uitgever bi n te
zijn toespraken in ee terje
nu als warme broodj |en
toonbank gaat. gev]
Nouri moest een hoj
talen voor zijn optre fgh;
rechtbank: hij werd 1
deeld tot vijf jaar cel,
zijn mensen als Nou
hervormingen echt v
zegt Jamileh Irkhodi De1
haar achttiende ston iek
de revolutie op de bae vli
Tevens was ze aanwt eer
bezetting van de Ami ce 0
ambassade. De comi het
sche Tudeh-partij w; e vc
lid was, werd echter 11 de
lutie verboden door gen
lijken. Politiek noemt em
woordig haar hobby. egr<
„De komende week en1
slissend voor de toek d v
ons land. De conserv
zullen er alles aan do
verkiezingen te verstt m
conservatieve ex-opj
Mesbah Yazdi, sprak
week voor een groep
-studenten in de heill
Qom. Hij zei: We kun 8t(
doen wat we willen,
uitslag van deze verk#
bepalen. Daaruit blijl e,8J
rogant de conservatif
zegt Irkhodi. Over de
mers is ze evenmin teP w
„Ik stem alleen maar
dat ze de minst slech
zijn. „Ik weet zeker d
straks een soort same
luut niet van plan de
handen te geven."
KLAGENFURT PETER VAN NUUSENBURG
CORRESPONDENT
Het contrast kan niet groter
zijn. In Wenen kraait het op
roer. Daar wordt het hoofd
kwartier van de omstreden
Oostenrijkse Vrijheidspartij
(FPÖ) van de populist Jörg Hai
der dag en nacht bewaakt door
de mobiele eenheid, krijgen de
ministers stenen, eieren en to
maten naar het hoofd en
spreekt de spraakmakende ge
meente opgewonden over de
grootste crisis sinds het einde
van de Tweede Wereldoorlog.
In Klagenfurt, zo'n 350 kilome
ter zuidelijker, heerst de be
schouwelijke rust van een mid
delgrote provinciestad.
Toch had ook hier enige opwin
ding verwacht kunnen worden.
Klagenfurt is hoofdstad van de
provincie Karinthië. En Karin-
thië is Haider-land. Hier is hij
gouverneur. Hier begon veer
tien jaar geleden zijn onstuit
baar lijkende opmars. Hier
haalde hij bij de provinciale
verkiezingen van vorig jaar
maart ruim 42 procent van de
stemmen, en hier zou hij vol
gens de laatste peilingen nu op
een kleine 50 procent mogen
rekenen.
Is dit een voorbode of - zoals
zijn tegenstanders vrezen - een
teken aan de wand voor de ont
wikkelingen in de rest van Oos
tenrijk? Wordt heel Oostenrijk
Haider-land en is Karinthië het
proefstation van de nationale
politiek? En in dat verband van
groot belang: is Karinthië recht
ser dan de rest van het land. Is
de vreemdelingenhaat hier gro
ter? Met ten slotte de vraag die
als een Alpentop boven alles
uitsteekt: hoe 'doet' gouverneur
Haider het? Is hij de dictator
van Karinthië of is hij niet meer
dan een politicus van het zeer
onsmakelijke soort die uitein
delijk beseft dat ook hij com
promissen moet sluiten en ge
bonden is aan de wet?
Karinthië is het Oostenrijk van
de vakantiebrochures en de an
sichtkaarten. Bergen, meren,
dimdl-\urken en lederhosen.
Het is ook een gebied met een
woelige geschiedenis. Het hoort
volgens sommige historici ei
genlijk tot de Balkan. Het heeft
een Slovenische minderheid,
die sterk op haar rechten let.
Het heeft na de Eerste Wereld
oorlog tegen de inlijving door
Joegoslavië gevochten, en na de
tweede een nieuwe aanval van
het toen communistische Bel
grado moeten afslaan. Beide
conflicten gingen gepaard met
grote wreedheden en mateloos
bloedvergieten. Dat bracht een
diepgeworteld nationaal senti
ment voort dat niet alleen in de
folklore voortleeft, maar ook
politiek gemobiliseerd kan wor
den.
Dat hebben alle partijen ge
daan, zegt de historicus Valen
tin. „Van de sociaal-democra
ten tot de populisten van Hai
der. Maar echt nationalistisch
kun je die beweging niet noe
men, laat staan nationaal-soci-
alistisch. Het is eerder een ge
voel van saamhorigheid en ver
bondenheid met het land. Dat
kan natuurlijk tot uitwassen lei
den en die zijn er dertig jaar ge
leden ook geweest, toen er een
taalstrijd met de Sloveense
minderheid werd uitgevochten.
Maar dat probleem is inmiddels
opgelost. We hebben hier ei
genlijk geen etnische spannin
gen."
Een van de belangrijkste rede
nen is, aldus Valentin, dat Ka
rinthië geen grote steden kent.
Klagenfurt, de hoofdstad, telt
nog geen 100.000 inwoners. Het
heeft geen grote minderheden
in verpauperde wijken. Geen
scholen waar soms 80 procent
van de leerlingen geen of wei
nig Duits kent, zoals in sommi
ge traditionele arbeiderswijken
in Wenen.
Haider heeft in Karinthië nooit
tegen buitenlanders geageerd.
In Wenen voerde zijn FPÖ voor
de verkiezingen van vorig jaar
campagne met posters tegen de
'overbevreemding', een direct
aan de nazi's ontleend begrip.
In Karinthië is deze poster op
geen enkele muur geplakt. Om
dat Haider wist dat hij daarmee
niet veel zou winnen en op den
duur misschien zelfs meer zou
verliezen.
Haider dankt zijn opkomst
vooral aan het falen van de an
dere partijen, de sociaal-demo
cratische SPÖ en de conserva
tieve ÖVP. Het is hetzelfde ver
haal als in de rest van het land.
Met dit verschil dat de macht
nog eenzijdiger was verdeeld.
Terwijl sociaal-democraten en
christen-democraten elders de
macht deelden, heeft de SPÖ in
Karinthië bijna veertig jaar (van
1949 tot 1988) de absolute
meerderheid gehad. De sociaal
democraten konden de koek
voor zichzelf houden. De ÖVP
kreeg de kruimels die de SPÖ
van tafel liet vallen.
Oppositie was er niet. Tot Hai
der zijn kans rook en ten strijde
trok tegen de bureaucratisering,
de corruptie en de 'bonzen'.
Het was een campagne waar
mee hij de arbeiders van de
SPÖ weglokte en middenstan
ders van de ÖVP. De eerste
mijlpaal werd bereikt in 1989,
toen hij dankzij de steun van de
ÖVP voor het eerst gouverneur
werd. Dat duurde twee jaar. In
1991 maakte hij tijdens een ver
hit debat over het werkgelegen
heidsbeleid zijn eerste grote
blunder. Hij prees het werkver
schaffingsprogramma van de
nazi's en dat ging de ÖVP toen
te ver.
Haider moest aftreden. Een
paar jaar later volgde nog een
optreden bij een reünie van
SS'ers, die hij voor 'fatsoenlijke
kerels' hield. Daarna dacht ie
dereen dat zijn carrière een
roemloos einde had gevonden.
Hij had de neus voor de juiste
issues van de populist, maar
miste de eigenschappen van de
bestuurder. Hij was geboren
om te ageren, niet om te rege
ren.
Dat is nog steeds de mening
van Georg Wurmitzer. Deze
ÖVP-veteraan kent Haider
sinds hij in 1976 in Karinthië in
de modder begon te roeren. Hij
was de ÖVP-leider die Haider
na zijn lof voor het werkver
schaffingsprogramma van de
nazi's tot aftreden dwong. Op
verzoek van de partijtop is hij
van Wenen teruggekeerd naar
Klagenfurt om als ervaren 'Hai-
der-kenner' een oogje in het
zeil te houden.
„Haider was voor hij gouver
neur werd een paar jaar gede
puteerde. Toen kon het voorko
men dat hij binnenskamers
deals met ons sloot, en vervol
gens voor de pers riep dat de
ÖVP met blauwzuurgas uitge
roeid moest worden. Hij is, ge
zien zijn temperament, alleen
geschikt om oppositie te voe
ren." Maar ook Wurmitzer geeft
toe dat Haider het in zijn twee
de ambtsperiode beter aanpakt.
In Karinthië zijn alle grote par
tijen in het provinciale bestuur
vertegenwoordigd. Haiders FPÖ
is de grootste, maar heeft niet
de meerderheid. De gouverneur
moet met wisselende meerder
heden regeren. Dat gaat hem
tot nog toe redelijk goed af. Zijn
grootste succes behaalde hij vo
rig jaar, toen hij uitgerekend de
sociaal-democraten zover kreeg
om zijn begroting te steunen.
Ze vragen zich nog steeds af
hoe zich zo in de luren hebben
kunnen laten leggen.
Dat is een lot dat de nieuwe
ÖVP-kanselier Wolfgang Schüs-
sel volgens bijna alle inschattin
gen ook boven het hoofd hangt.
Schüssel mag in Wenen de
danspasjes uitr oeren, de cho
reografie wordt in Klagenfurt
door Haider geschreven. Wur
mitzer denkt niet dat het zo'n
vaart zal lopen. „Schüssel is te
gen Haider opgewassen. De op
winding van de afgelopen we
ken moet Haider duidelijk heb
ben gemaakt dat hij zijn gren
zen heeft bereikt. Hij kan geen
kanselier worden. Maar hij kan
deze regering ook niet meteen
ten val brengen. Dat zou ook
het einde zijn van zijn eigen as
piraties. Deze regering heeft
kans van slagen als Haider zich
niet met het beleid bemoeit. Ik
geef toe dat het gezien zijn ka
rakter moeilijk zal zijn. Hij is en
blijft onberekenbaar."
Het isolement waarin Haider en
Schüssel Oostenrijk hebben ge
bracht, wordt ook in Klagenfurt
gevreesd. Karinthië is verreweg
de EU-vriendelijkste provincie:
66 procent van de ruim een half
miljoen inwoners ziet meer
voor- dan nadelen van het lid
Jörg Haider poseert na het joggen in het Karintische Barental, het 'hartland' van zijn partij. De FPÖ
bezit er een landgoed, dat volgens een dochter van de vroegere joodse eigenaar in 1938 onder dw
een veel te lage prijs aan de familie Haider is verkocht. foto ap» gertb
maatschap. Ook dit is niet zon
der ironie. Gouverneur Haider
begon ooit als een fervente an
ti-Europeaan. De woordvoer
ster van de provinciale voor
lichtingsdienst bekent 'dat ze er
wel om kan janken'.
Ze haalt een folder tevoorschijn
die in oktober 1998 is uitgege
ven ter gelegenheid van de 'in
formele ontmoeting van de
staatshoofden en regeringslei
ders' in Klagenfurt. Oostenrijk
was toen EU-voorzitter. Ze gaat
met de wijsvinger langs de na
men van Europa's groten: de
Franse president Chirac is er
bij, de Duitse kanselier Schro
der, Wim Kok en de Portugese
premier Guterres, de drijvende
kracht achter de sancties tegen
Wenen. „Die zullen we voorlo
pig niet meer zien", zucht ze.
Andere mensen hebben andere
zorgen. Karinthië mag dan in
de brochures van provinciale
staten gepresenteerd worden
als het 'high tech-land temid
den van de Alpen', het leeft
vooral van het toerisme. In Kla
genfurt is men bang dat het
Haider-effect de toeristen weg
zal houden. Al putten de groot
ste optimisten hoop uit de erva
ringen met de Waldheim-affai-
re. Toen het oorlogsverleden
van de voormalige president
(1987-1992) aan het licht kwam,
voorzag men ook het opdrogen
van de belangrijkste inkom
stenbron. Dat is niet gebeurd.
Toeristen bleven komen omdat
de prijzen aantrekkeli
of nog aantrekkelijker
gemaakt.
En dan is er nog een ii
dat het volgens die op
met de isolering van K
en Klagenfurt in de pr<
zo'n vaart zal lopen. D
heeft 136 partnerstede
onder Hengelo. Uit die
heeft de burgemeester
ontruste telefoontjes g
maar niemand heeft t(
de banden verbroken,
nog, begin deze weekl
een schoolklas in hetl
het uitwisselingsprogi
naar het Israëlische Ni
Een paar dagen nadat
ring in Jeruzalem haar
sadeur had teruggeroe
