Steeds meer patiënten vragen
second opinion
'Vraag de chirurg
naar zijn werkervaring'
233
ZATERDAG 12 FEBRUARI 2000
Niet iedereen legt zich neer
bij de diagnose van een
arts. Steeds meer mensen
vragen om een 'second
opinion', letterlijk een
tweede mening. Uit
onderzoek blijkt echter dat
veel artsen het verzoek
daartoe uitleggen als een
motie van wantrouwen. En
niet iedere patiënt die een
toetsing wil, dutft het ook
aan: ,,]e bent toch al gauw
geneigd te denken dat de
dokter het wel bij het rechte
eind zal hebben. Bovendien
ben je bang om de relatie
met je arts op het spel te
zetten.
Anja van Driel (46) had een moe
dervlek op haar rechteronder-
been. „Dat ding zat er al jaren en
ik had er eigenlijk nooit naar omgekeken.
Maar vorig jaar merkte ik dat die plek regel
matig jeukte. Omdat ik toch voor mijn ast
maklachten bij de huisarts moest zijn, heb ik
hem gelijk even naar die moedervlek laten
kijken. Hij zei dat ik me nergens zorgen over
hoefde te maken. Toch heeft hij me na enig
aandringen - ik vertrouwde de zaak niet -
doorverwezen naar de specialist."
Ook de dermatoloog zei dat er niets aan de
hand was. Dat die moedervlek wat hobbelig
aanvoelde kon geen kwaad, zei hij tegen An
ja. Het was volgens hem dan ook niet nodig
een stukje huid op kweek te zetten. Hij zag
zo wel dat het goed was.
Toch was Anja er niet gerust op. „Het leek
wel of die jeuk steeds erger werd. Een paar
maanden later heb ik daarom opnieuw con
tact opgenomen met die specialist en ge
vraagd om een second opinion. Dat ging niet
van harte, merkte ik. De specialist reageerde
kortaf. Ik heb hem uitgelegd dat de klachten
verergerden en ik er gewoon nog eens ie
mand anders naar wilde laten kijken. Na
lang aandringen gaf hij me uiteindelijk de
naam van een collega in een ander zieken
huis."
De tweede dermatoloog liet een stukje
huid van Anja op kweek zetten. Uit de uitslag
kwam naar voren dat er zich wel degelijk
kwaadaardige cellen in de moedervlek be
vonden. Omdat Anja er zo snel bij was, kon
worden volstaan met een eenvoudige opera
tie. Sindsdien heeft ze geen klachten meer.
Mondiger
Een second opinion heeft betrekking op de
diagnose of het advies van een andere des
kundige dan de eigen hulpverlener. De laat
ste jaren is de vraag hiernaar in de gezond
heidszorg flink toegenomen. Harde cijfers
zijn er niet, maar academische ziekenhuizen
schatten dat tussen de vijf en veertig procent
van hun poliklinische patiënten een tweede
arts bezoekt voor een herbeoordeling. Een
van de belangrijkste oorzaken is het gegeven
dat patiënten steeds mondiger worden en
zich niet meer per definitie neerleggen bij de
diagnose of het advies van hun arts.
Uit een onderzoek van de Daniël den
Hoed Kliniek in Rotterdam onder 245 men
sen met kanker die de in 1996 geopende
'Tweede-mening-polikliniek' bezochten,
blijkt dat de meeste mensen een second opi
nion willen uit de behoefte aan meer zeker
heid en meer informatie. Dit heeft te maken
met overvolle spreekuren waardoor patiën
ten nogal eens het gevoel hebben in het ge
drang te komen. Bijna een kwart van de pati
ënten wil een tweede mening uit ontevre
denheid over de communicatie met de arts.
Volgens mr. Mariëlle Schreuder, juridisch
beleidsmedewerker bij het Patiënten/Consu
mentenplatform Twente, vragen de meeste
patiënten om een second opinion als ze een
beslissing moeten nemen ovei; een ingrij
pende operatie. „Meestal ligt er dan ook niet
zozeer een meningsverschil met de arts aan
ten grondslag, als wel de 'behoefte aan meer
Meestal niet uit wantrouwen maar uit
behoefte aan meer informatie
informatie, vooral als het om een zware in
greep gaat waaraan veel risico's verbonden
zijn. Je hebt tegenwoordig zo veel behandel-
mogelijkheden. Zie daar als patiënt maar
eens een keuze in te maken."
Miranda Plasman bijvoorbeeld vroeg om
een second opinion toen de KNO-arts voor
stelde buisjes te plaatsen in de oren van haar
zoontje van anderhalf. „Na een gesprek met
de arts bleef ik met veel vragen zitten. Waren
die buisjes echt noodzakelijk? En was hij
daarvoor niet te jong? En waren er geen an
dere behandelmogelijkheden? Pas toen een
tweede KNO-arts tot dezelfde conclusie
kwam, had ik het gevoel dat die buisjes echt
de beste oplossing voor mijn zoontje waren.
Toen durfde ik er met een gerust gevoel mee
in te stemmen."
Belasting
De Enschedese internist en nierspecialist Re-
né Brouwer: „Sommige patiënten hebben de
behoefte om hetzelfde verhaal nog eens van
een ander te horen, omdat dat ze helpt in het
acceptatieproces. Maar stel dat alle patiën
ten dat zouden doen, dan zou dat een enor
me belasting betekenen en zouden de
wachtlijsten alleen nog maar meer toene
men."
Volgens Mariëlle Schreuder van het Pati-
enten/Consumentenplatform stellen veel
patiënten zich nog te afhankelijk op van art
sen. „Ze zijn bang dat ze met het verzoek om
een second opinion hun arts kwetsen of dat
ze daarmee de indruk wekken dat ze geen
vertrouwen in hem of haar hebben."
Ook Anja van Driel begon te twijfelen toen
ze merkte dat de eerste specialist aanvanke
lijk niet aan een second opinion wilde mee
werken. „Je bent toch al gauw geneigd te
denken dat de dokter het wel bij het rechte
eind zal hebben. Ook ben je bang dat je voor
aansteller wordt aangezien of dat ze je over
dreven angstig vinden. Je wilt bovendien de
relatie met je huisarts niet op het spel zet
ten."
Uit het eerdergenoemde Rotterdamse on
derzoek komt naar voren dat artsen een ver
zoek om een second opinion vaak als een
motie van wantrouwen zien. Toch komt het
volgens Mariëlle Schreuder steeds minder
voor dat een arts zich in zijn of haar eer aan
getast voelt als de patiënt met zo'n verzoek
komt. „Artsen raken er onderhand ver
trouwd mee, al werkt de één er gemakkelij
ker aan mee dan de ander. Het komt ook
steeds vaker voor dat het initiatief van de arts
zelf komt."
In de praktijk blijkt inderdaad dat huisart
sen zich er niet langer voor schamen om hun
diagnose te toetsen aan de mening van een
collega. „Het is beter bespreekbaar gewor
den. In die zin durven we ons steeds kwets
baarder op te stellen. Die toetsing heeft bo
mm
vendien een kwaliteitsverhogend effect",
zegt huisarts Rob Bruinsma. „Het vak van
huisarts is vol onzekerheden. Je kunt een re
delijk goede inschatting maken, maar je hebt
nooit voor honderd procent zekerheid. En de
patiënt wil die zekerheid natuurlijk wél. Dan
is het prettig als je met een collega kunt
overleggen."
Shoppen
Dat patiënten recht hebben op een second
opinion, wil niet zeggen dat het ook altijd
goed voor ze is. Vooral mensen met chroni
sche klachten en met nieuwe en nog vrij on
bekende ziektes als M.E. en whiplash kun
nen zich er vaak maar moeilijk bij neerleg
gen dat ze uitbehandeld zijn en dat ze met
hun klachten moeten leren leven. Die men
sen blijven zoeken naar een diagnose en
soms is die er gewoon niet. Maar sommige
patiënten krijgen daardoor wel de neiging
om te gaan shoppen in de gezondheidszorg.
Huisarts Bruinsma: „Dan kom je op een hel
lend vlak. Die voortdurende onzekerheid en
onrust is bovendien niet bevorderlijk voor
hun gezondheid. Op een gegeven moment
zullen ze moeten accepteren dat het is zoals
het is."
Internist Brouwer: „Als ik een verhaal ver
tel dat naar mijn mening voor honderd pro
cent waterdicht is en ik heb buitensporig
goed mijn best gedaan, terwijl die patiënt
toch twijfelt aan mijn deskundigheid en per
se een collega wil raadplegen, dan doe ik
daar niet moeilijk over. Het is een hoop
werk, dat wel, want het betekent een enorme
administratieve rompslomp en veel geregel.
Vroeger namen patiënten voetstoots aan wat
een arts zei, maar de tijden zijn veranderd en
dat is maar goed ook. De patiënten beschik
ken tegenwoordig over veel meer informatie
kanalen. Laatst kreeg ik iemand op mijn
spreekuur die een complete uitdraai van een
internet-website bij zich had. 'Dokter', zei
hij, 'u heeft mij de vorige keer dit en dat ver
teld, maar op internet heb ik iets heel anders
gelezen'."
Huisarts Rob Bruinsma komt ook veel, zo
als hij het noemt 'silent second opinions' te
gen. „Mensen die bijvoorbeeld op een door
deweekse dag met een bepaalde aandoening
bij mij geweest zijn, leggen in het weekend
dezelfde vraag voor aan de dienstdoende
weekendarts. Dat is officieel dan wel geen
second opinion, maar komt natuurlijk wel
op hetzelfde neer."
Als patiënten vragen om de mening van
een tweede arts, leidt dat in zeven procent
van de gevallen tot een nieuwe prognose
omtrent het ziekteverloop, zo blijkt uit het
onderzoek van de Rotterdamse Daniël den
Hoed Kliniek. In een kwart van de gevallen
leidt de herbeoordeling niet tot een andere
prognose, maar wel tot een gewijzigde be
handeling, bijvoorbeeld het afzien van een
operatie. Ook al levert een second opinion in
de meeste gevallen geen nieuwe inzichten
op, toch is het volgens de onderzoekers in de
belevingswereld van veel mensen van grote
waarde.
Anja van Driel is in elk geval blij dat ze
heeft doorgezet. „Een vriendin van me is een
paar jaar geleden aan huidkanker overleden
en misschien dat ik daarom extra op mijn
hoede was. Maar ik neem die artsen niets
kwalijk, hoor. Iedereen kan fouten maken. Ik
ben alleen blij dat ik het er zelf niet bij heb
laten zitten."
CORINE VAN ZUTHEM
Herma Coumou is arts. Elf jaar geleden
opende zij een 'Second Opinion Praktijk'
in Amsterdam. Ze ondersteunt patiënten
bij het nemen van een beslissing omtrent
een voorgestelde behandeling. Coumou:
„Veel patiënten vragen zich af in hoever
re het advies dat ze van hun behande
lend arts gekregen hebben, overeenkomt
met de mening van andere artsen."
Om antwoord te geven op die vraag duikt
Coumou in de medische literatuur, zoekt
ze op internet naar informatie en alter
natieven en vergelijkt ze de voorgestelde
behandeling met procedures in zieken
huizen elders in het land. „Eigenlijk zou
den huisartsen dat werk moeten doen,
maar die hebben daar geen tijd voor. Bo
vendien zijn ze vaak niet in staat actuele
literatuur door te nemen. Ze leggen zich
al gauw neer bij het voorstel van een spe
cialist."
Patiënten krijgen over het algemeen te
weinig consumenteninformatie, vindt
Coumou. Als voorbeeld noemt ze het
consult van een jonge vrouw die na de
negatieve uitslag van een uitstrijkje
wordt doorverwezen naar een gynaeco
loog. „De specialist stelt voor om een
deel van de baarmoedermond te verwij
deren. Maar omdat de vrouw een kinder
wens heeft en een dergelijke ingreep een
zwangerschap zou bemoeilijken, vraagt
ze aan mij of er geen andere mogelijkhe
den zijn. Ze begint zelf over een laserbe
handeling, waar ze iets over gelezen
heeft. Later blijkt dat die specialist dat
niet genoemd heeft omdat die behande
ling niet in zijn ziekenhuis wordt uitge
voerd."
Overigens waren collega-artsen aanvan
kelijk niet ingenomen met Herma's prak
tijk. Zo weigerden specialisten van het
AMC in Amsterdam mqe te werken aan
haar promotieonderzoek omdat ze het
gevoel hadden dat Coumou aan hun
stoelpoten zaagde. „Ze zijn bang hun
machtspositie te verliezen. Maar het is
helemaal mijn bedoeling niet om op de
stoel van andere artsen te gaan zitten. Ik
Arts Herma
Coumou heeft
'Second Opinion
Praktijk'
onderzoek patiënten niet en stel geen
diagnose. Ik ondersteun ze slechts bij het
innemen van een eigen standpunt. Vaak
is de situatie zo complex en ingewikkeld,
dat patiënten er niet meer uitkomen, laat
staan dat ze zicht hebben op voor- en na
delen van een behandeling en mogelijke
alternatieven. In feite geef ik hen een
snelle cursus hoe ze zo gericht mogelijk
hun vragen aan medici kunnen stellen,
zodat ze ook een duidelijk antwoord krij
gen. Want artsen kunnen, als ze willen,
enorm om de hete brij heen draaien. De
informatie is vaak zo diffuus dat je niet
meer weet wat er aan de hand is, laat
staan dat je een goede beslissing kunt
nemen. Uit mijn onderzoek is ook geble
ken dat naarmate patiënten meer zelf
standig en weloverwogen een beslissing
kunnen nemen, ze een operatie beter
doorstaan en beter verwerken en boven
dien sneller herstellen."
Haar ervaring is dat artsen zich snel in
hun eer aangetast voelen. „Ik kom heel
wat grote ego's tegen in de gezondheids
zorg. Maar om wie gaat het uiteindelijk?
Om de patiënt toch? Het is voor een arts
toch ook prettig om open kaart te spe
len? Eigenlijk zou je een chirurg gewoon
naar zijn werkervaring moeten vragen al
vorens je instemt met een operatie. 'Dok
ter, mag ik eerst even uw cv zien?' Waar
om niet? Daarmee verlaag je toch de risi
co's? In de Verenigde Staten is dat heel
gebruikelijk en zijn de resultaten die chi
rurgen boeken gewoon openbaar. Maar
in Nederland ligt dat allemaal ontzettend
gevoelig en vinden we zo'n vraag imper
tinent. Toch is het van vitaal belang."
