'Waarom mag je niet rouwen
om je dode hond?'
0"*>O
111-01-1^
Rijp en Groen
Vaasbloemen
Mooie Acanthus mollis
Gekissebis over zeeho\ERL
in de Waddenzee
VRIJDAG 11 FEBRUARI 2000
i 11 F
GREET BUCHNER
De naam vaasbloemen is
niet van mij. maar van een
bloemenverkoper die zegt
dat al zijn bloemen uiteinde
lijk toch in een vaas terecht
komen. En vaasbloemen
klinkt minder agressief dan
snijbloemen. Ik heb al vaker
geschreven over snijbloe
men en de manier om ze
lang goed te hou
den. Maar als ik
dan weer vazen
zie met bloemen
waarvan de bla
deren het water
volop vertroebe
len, dan ontdek ik
dat veel mensen
nog steeds non
chalant omsprin
gen met dat kost
bare goed dat
met veel zorg en
helaas ook veel
milieuverontrei
niging wordt ge
kweekt.
Die zorg begint al
bij de aankoop.
Het is verstandig om de
bloemen op weg naar huis
goed verpakt te houden zo
dat kou en wind er geen vat
op krijgen. Eenmaal thuis is
het goed om de bloemen
met papier en al een uurtje
diep in water weg te zetten.
Ze kunnen dan meteen wen
nen aan de omgevingstem
peratuur. Ondertussen ma
ken wij de vaas klaar. Zoek
een passende vaas, maak die
zeer goed schoon met soda
water om restanten van bac
teriën kwijt te raken en vul
hem dan met schoon water
waaraan ofwel snijbloemen-
voedsel ofwel wat 7-up, cola
of een aspirientje is toege
voegd.
Er zijn er ook die succes
hebben met een koperen
munt die eveneens bacterie-
dodend werkt. Chloor wordt
door kenners afgeraden om
dat veel bloemen daar niet
tegen kunnen. Daar staat te
genover dat gerbera's
en narcissen
wel heel goed
tegen chloor bestand zijn.
Suiker in het vaaswater
wordt afgeraden omdat sui
ker de vorming van de ge
vreesde bacteriën die de
vaatbundels verstoppen in
de hand werkt.
Als dat allemaal gebeurd is,
halen we de bloemen uit
hun verpakking en korten de
stengel een stukje in
met een vlijmsclierp
mes. Liever geen
schaar gebruiken
want die knijpt de
wond dicht. Daarna
verwijderen we zorg
vuldig alle blaadjes
die eventueel in het
water terecht zou
den kunnen komen
en voor rotting zou
den kunnen zorgen.
Bloemen met grote
zware bloemknop
pen mag men best
met behulp van een
speld een klein prik
je vlak onder de
knop geven. Dan
kan een luchtbelletje dat
zich wellicht gevormd heeft
en dat de toevoer van water
belemmert verdwijnen.
Tulpen die in de vaas nog
een paar centimeter door
groeien worden flink inge
kort en narcissen blijken aan
de snijwond een stof af te
staan die schadelijk is voor
andere bloemen. Daarom
zetten we die eerst in water
waaraan per liter water vijf
druppels chloor is toege
voegd. Na dat uurtje zijn ze
schadevrij. Als dat allemaal
gebeurd is gaan we de bloe
men één voor één in de vaas
zetten, waarbij we de lange
bloemen of eventuele lange
takken het eerste erin doen.
In een gemengd boeket wor
den donkergekleurde bloe
men vooraan gezet en de
lichte juist achteraan in de
vaas. Tot slot zetten we bloe
men nooit bij rijpend fruit
omdat het gas dat rijpend
fruit afstaat bloemen
eerder laat verwel
ken.
VRAAG ANTWOORD
Mevrouw Homaard uit Noord-
wijk is in het bezit van een hele
mooie plant die al in de oud
heid bekend was en vaak werd
gebruikt als voorbeeld voor or
namenten. Het is de Acanthus
mollis met groot getand blad en
mooie bloemnen. Deze vaste
plant met een knolvormige
wortel houdt van veel zon en
niet al te veel vocht.
Loes Trippe uit Voorschoten
is geïnteresseerd in de zoge
naamde biofotonen, waarmee
de energie die ook planten af
staan aan hun omgeving aange
duid worden. Er is momenteel
onderzoek naar dit verschijnsel
maar een en ander is nog in de
beginfase en veel resultaten be
rusten vooral op empirisch en
dus niet wetenschappelijk on
derzoek. In een aantal antropo
sofische tijdschriften is erover
gepubliceerd en het boek:
Energiepflanzen im Haus van
Eva Katherina Hoffmann, uitge
ver Panta Rhei, is eraan gewijd.
G. B. Th Ouwerling uit Kat
wijk zal de knolbegonia's snel
op vochtig turf op een warm
plekje aan de groei moeten la
ten komen. Met de holle kant
naar boven leggen en pas als er
flink wat groen is oppotten in
goede aarde. Na half mei pas
naar buiten brengen. Ze verdra
gen geen graadje vorst.
De hortensia is vermoedelijk
een Hydrangea macrophyllum
omdat deze ook als kamerhor
tensia in de handel komt. Deze
plant wordt niet gesnoeid, al
leen om de 2 of 3 jaar een beet
je uitgedund. De bloemen wor
den pas na de vorst verwijderd.
Ze beschermen de knoppen te
gen kou. Alle hortensia's hou
den van een beschutte plaats in
de halfschaduw en van voedza
me vochthoudende grond.
S. A. M. van Rooyen uit Haar
lem vraagt naar de naam van
een plant die ik lang geleden
aangeprezen heb als natuurlijke
luchtbevochtiger. Bij mij werkte
hij zo goed dat ik hem, in ver
band met een te hoge lucht
vochtigheid, naar de serre heb
verwezen. Het is de zogenaam
de parapluplant, de Cyperus
papyrus die wel 2 meter hoog
kan worden. Maar ook de P.
diffusus voldoet uitstekend
voor dit doel en die wordt maar
90 cm. De plant moet met pot
en al in een ompot met water
komen te staan, op een warme
plaats. Hij heeft bij mij wel een
liter water per etmaal ver
dampt.
GREET BUCHNER
Rouwen om de dood van je
huisdier is in Nederland nog
steeds een taboe. „Vreemd",
vindt Nynke Endenburg van de
faculteit diergeneeskunde aan
de Universiteit van Utrecht.
„We hebben het dan namelijk
al lang niet meer over het dier,
maar om het verdriet dat de ei
genaar heeft. Dat is toch heel
normaal."
Het nieuwe bedrijf Consolar in
Heerenveen, dat rouwdrukwerk
voor dieren verzorgt, hoopt dan
ook dat baasjes eens zo ver ko
men dat ze rouwkaarten de
deur uitsturen als hun lieveling
is overleden.
Wie zijn huisdier verliest, ver
liest een bron van onvoorwaar
delijke liefde. Tenminste, zo
denken ze er in Amerika over.
De rouwindustrie rond gezel
schapsdieren heeft daar inmid
dels ongekende vormen aange
nomen. Mensen die rouwen
om de dood van hun huisdier
kunnen therapieën of work
shops volgen, of lid worden van
hulpgroepen om te praten en te
huilen. Grafkisten zijn verkrijg
baar in alle soorten en maten,
variërend in prijs van 350 dollar
tot wel 700 dollar.
In Nederland is rouwen om de
dood van je dier nog steeds ta
boe, heeft Annelies Biegel uit
Heerenveen gemerkt. Zij startte
in oktober 1999 met het bedrijf
Consolar dat rouwdrukwerk
voor huisdieren verzorgt. Een
condoleancekaartje ontvangen
als blijk van medeleven na de
dood van een huisdier wil de
Nederlander nog wel. Maar de
dood van poes of hond wereld
kundig maken met rouwkaar
ten gaat te ver.
Biegel is daarom begonnen met
het vervaardigen van condole
ancekaartjes voor dierenarts
praktijken, dierenambulances,
dierenwinkels en particulieren.
Ze heeft zichzelf vijf jaar gege
ven om ook de rouwkaart voor
het overleden huisdier geaccep
teerd te krijgen.
Uit het marktonderzoek, dat
Biegel hield voordat ze haar be
drijf startte, bleek dat de onder
vraagden of radicaal tegen wa
ren of enthousiast waren over
het initiatief. „Een dood huis
dier, dat gooi ik in de vuilnis
bak", was een van de reacties
uit de eerste groep. Bij dieren
artsenpraktijken bleek het on
derwerp een hot item te zijn.
Veel dierenartsen en hun assis
tentes zijn zich ervan bewust
dat er meer aandacht moet ko
men voor rouwverwerking na
het verlies van een huisdier. Ze
kunnen er zelfs bijscholingscur
sussen in volgen.
Biegel was in eerste instantie
van plan zich aan te bieden als
begeleidster bij de rouwverwer
king. ,,Er bij zijn als iemand zijn
dier moet laten inslapen. Maar
al gauw bleek dat dat te belas
tend voor mij zou worden. Al
die verhalen die je dan te horen
krijgt."
De dood van haar eigen poes
had haar tenslotte ook meer
aangegrepen dan ze had ver
wacht. „Ik liep echt met mijn
ziel onder de arm en had be
hoefte om iets over haar op pa
pier te zetten. Langzamerhand
ontstond het idee voor een be
drijf op dit gebied. Consolar
biedt ook de mogelijkheid om
een memorandum van het
huisdier te maken. Een boekje
als tastbare herinnering met
verhalen en foto's van het over
leden huisdier
Het nieuwe bedrijf probeert er
voor te waken het rouwproces
rond een dier niet te vermense
lijken. Volgens onderzoekster
Nynke Endenburg van de facul
teit diergeneeskunde aan de
Universiteit van Utrecht ligt dat
gevaar amper op de loer. „We
hebben het eigenlijk niet meer
over het dier, maar over het
verdriet van mensen. Dan is het
heel normaal om je medeleven
te betuigen."
De meeste mensen zien hun
dier als lid van het gezin. De fa
culteit brengt al meer dan drie
jaar condoléancekaarten op de
markt die verkocht worden aan
dierenartsen, trimsalons en
hondenpensions. „Vaak bestelt
men eerst aarzelend twee of
drie kaartjes en volgt kort daar
op een telefoontje met de vraag
naar veel meer kaarten. Dan
hebben dierenartsen gemerkt
dat er enthousiast op gerea
geerd wordt en dat eigenaren
het heel plezierig hebben ge
vonden."
Endenburg is ook van mening
dat rouw om de dood van een
huisdier een van de laatste ta
boes in Nederland is, maar
voorziet eenzelfde ontwikkeling
als in Amerika. „Ik begeleid nu
ook al mensen die met rouw-
problemen zitten nadat ze hun
huisdier hebben verloren. Dat
soort hulpverlening heeft zeker
toekomst."
Uit onderzoek is volgens En
denburg gebleken dat baasjes
na de dood van hun viervoeter
een zelfde soort rouwproces
doormaken als na de dood van
familie, vrienden of bekenden.
„Het is natuurlijk appels met
peren vergelijken, maar het ver
driet hoeft er niet minder heftig
om te zijn. Je hebt hele stoere
mannen die, voordat ze de
straat van de dierenarts zijn uit
gereden, in tranen uitbarsten."
Endenburg adviseert dierenart
sen dan ook alle cliënten die
hun dier moeten achterlaten
een condoleancekaartje te stu
ren. Biegel is van mening dat
het niet bij iedereen goed zal
vallen. „Er zijn mensen die hun
dier als een wegwerpartikel
zien. Die doen al moeilijk als de
operatie van hond of poes 200
gulden moet kosten. Dan laten
ze het beest liever inslapen."
Bij anderen treedt een echt
rouwproces in werking, weet
Biegel. „De eerste vijf minuten
is er ongeloof, vervolgens gaat
men zichzelf verwijten maken.
Hadden we niet dit of dat kun
nen doen om het beest te red-
Een rouwkaartje voor konijnen.
den, wordt de dierenarts dan
gevraagd. Daarna vragen eige
naren zich af waarom ze het
dier moesten laten inslapen.
Het rouwproces kan een week
tot wel een jaar duren, afhanke
lijk van de band die mens en
dier hadden. Ik hoorde laatst
nog het verhaal van een dame
van zeventig die de laatste van
haar drie poezen had verloren.
Ze is een maand bij haar doch
ter in huis geweest, omdat ze
het thuis niet meer kon uithou
den."
Biegel wil haar condoleance-
kaartjes niet te dramatisch ma
ken. „Een lege halsband als il
lustratie gaat mij te ver." Ze
zoekt het meer in natuurfoto's,
schilderstukjes en tekeningen
of beelden van dieren. „Een fo
to kan niet, omdat de kaart toe
passelijk moet zijn voor elke
soort hond of kat. Op een
rouwkaart kan wel een foto af
gedrukt worden."
Voor dierenartsenpraktijk Vel-
linga in Heerenveen levert ze
kaarten met een foto van de
Anna Biegel bij een standaard met verschillende rouwkaarten
voor gestorven huisdieren. foto gpd
De Moestuin
Easy Plant
'De Moestuin' is een rijk geïllustreerd boek om snel in huis te ha
len, niet zo zeer omdat er het een en ander in staat over het zelf
kweken van groenten dan wel omdat men er alle basisgegevens in
vindt over grondsoort, bemesting, bewerken van de grond, com
post maken, etc. Uiteraard is er ook een zaaikalender voor de
meest gangbare groentesoorten en ook nog een handleiding voor
het zelf snoeien van vruchtbomen. Alles zo milieuvriendelijk als
het maar kan. 'De Moestuin', Fieke Hoogvelt, Rebo productions,
prijs 14,95 gulden. GB
Easy Plant brengt voorgezaaide, gekiemde, rond 3 cm hoge plant
jes, keurig verpakt met hun piepkleine gezonde wortels in wat aar
de aan huis. Heel gemakkelijk voor wie tobt met een tekort aan
licht voor kiemplanten, of erger, met pech in verband met schim
mel in de grond. Dit jaar zijn een groot aantal groentesoorten en
kruiden toegevoegd aan het bloemenassortiment. Ideaal voor doe-
-het-zelvers. Easy Plant, Postbus 495, 3330 Zwijndrecht, telefoon
786.11.04.
REDACTIE MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELING/I
praktijk op de voorkant. De
kaarten kunnen binnenin blan
co gehouden worden of voor
zien van een tekst die Biegel le
vert of door de klant zelfbe
dacht wordt.
In haar visie komen niet alleen
baasjes van honden of katten in
aanmerking voor condoleance-
kaartjes. Ook konijnen, pluim
vee of vissen kunnen na hun
dood verdrietige eigenaren ach
terlaten. „Mijn buurmeisje was
niet te troosten toen haar goud
vis de laatste adem uitblies."
Dierenarts Klaas Vellinga kent
dat beeld ook. „Je ziet jongeren
die heel erg begaan zijn met
hun ratjes, cavia's of konijnen.
Tieners die problemen thuis
hebben, kunnen zich behoorlijk
aan een huisdier hechten. Dan
willen ze zelfs dat hun ratje nog
naar het dierencrematorium
gaat. Daar hebben ze wel 60
gulden voor over."
Voor dode dieren zijn er drie
mogelijkheden, vertelt Vellinga:
een dierenbegraafplaats, de
dierendestructor NTF in Sumar
of het crematorium. Deze laat
ste verstrooit de as of stuurt die
in een urn terug naar de eige
naar. Onlangs kreeg Vellinga te
horen dat de dieren die naar
Sumar gaan niet meer bij het
restafval verwerkt mogen wor
den. Van dat restafval worden
andere producten gemaakt.
„Dat dat niet meer kan gebeu
ren, is voor eigenaren een hele
geruststelling. Sommigen had
den het idee dat ze de ene dag
hun dier wegbrachten en de
volgende dag een knoop kon
den kopen, waar de resten van
hun eigen dier in verwerkt wa
ren."
Vellinga is absoluut niet van
plan al zijn cliënten die een dier
verliezen een kaartje te sturen.
„Er is in sommige gevallen be
hoefte aan. Je moet er heel
voorzichtig mee zijn. Wij moe
ten ons intern nog beraden hoe
we dat aan gaan pakken." Dat
er wel behoefte aan is, merkt
Vellinga in zijn praktijk. „Dan
komen mensen een jaar later
met een ander dier in dezelfde
kamer en zie je de tranen in
hun ogen. Met een simpel
kaartje kun je dat niet verhel
pen, maar het helpt wel in het
verwerkingsproces.
MARIA DELGROSSO
Het aantal zeehonden in de
Waddenzee groeit als kool.
Maar in de zeehondencreche in
Pieterburen van Lenie 't Hart
worden op dit moment meer
jonge zeehonden verzorgd en
vertroeteld dan ooit tevoren.
Het ministerie van landbouw,
natuurbehoud en visserij laat
het Wetenschappelijk Zeehon
denplatform Waddenzee een
onderzoek instellen naar die
schijnbare tegenstelling.
Lenie 't Hart is ervan overtuigd
dat dit onderzoek, waar ze zelf
lang om heeft gevraagd, haar
uiteindelijk gelijk zal geven. De
populatie mag dan groeien,
zegt ze, maar met de gezond
heid van de dieren is het goed
mis. Haar visie staat voorlopig
nog lijnrecht tegenover deskun
digen die stellen dat dit logisch
is: méér zeehonden betekent
gewoon méér strandingen van
zieke en verzwakte dieren.
Kortom: een zaak van natuurlij
ke selectie.
De jongste cijfers zijn als volgt.
In het Nederlandse deel van de
Waddenzee (er zijn ook nog een
Duits en een Deens deel) zijn er
in de zomer van 1999, na de ge
boortes van dat jaar, precies
2399 zeehonden geteld. Dat
willen zeggen van de soort Pho-
ca vitulina (gewone zeehond in
het Nederlands), want er zwemt
- in veel kleinere aantallen - nog
een tweede soort rond: Hali-
choerus grypus, of grijze zee
hond.
Met 2399 is de populatie van de
gewone zeehond 119 exempla
ren groter dan in 1998, toen het
recordaantal-sinds-vijftig-jaar
van 2280 werd geteld. Op het
eerste gezicht betekent het
nieuwe record van vorig jaar
een stagnatie in de groei: 5,4
procent tegenover gemiddeld
18 procent in de tien jaar daar
voor. Maar het is heel goed mo-
5-Jouri
Net.
;ioma
wande
Meer dan de helft r,
tal verloor het leven k|rere
derlandse Waddenz isen
nog maar 435 dierer pre,
Reijnders: „Toen wa j0ver
redde zeehond er i
dels is de zeehond g
behoevend dier met anee
maakt hij volwaardij ne^ 0
van een gezonder ec - 141
De Rotterdamse diei 29 p
viroloog dr. Albert 0 53 5
hoogleraar aan de E
Universiteit, zet bij c erika.
serieuze vraagteken: yom
is voorzitter van de 1JW va
schappelijke adviesc ^f|
van de zeehondenct v
zegt: „Het bewijs da jr
baarheid van de zee j'najr
de jaren vijftig en ze „ma
aangetast door gech gr-
koolwaterstoffen, di
vis binnenkregen, is |er|ai
Reijnders heeft gelijl
zegt dat het verband jj,e p
verzwakt afweersyst jnjsq
optreden van ziektei |a y
en longwormen en a |.jou
daarvan sterfte bij jo werR
daarentegen nog nieua|jt
bewezen. Maar inmi0p
er wel sterke aanwijz <eer.
Infectieziekten zijn i )orgj
een normale reguler nour
tor. maar in een vers Qr^
lieu kunnen ze tot ra| ,j0C
den. iety.
Volgens Osterhaus z „e
het vernietigende wi £me
zeehondenvirus in 1 3rj^
dels tien nieuwe viri g g
vonden, die na de ve Ner|<
van het immuunsyst ssj
kans schoon zagen. I
populatie sinds 1994
procent is toegenom
opvang in Pieterbun |W^
met maar liefst 330 p ^er
Vooral van de ouden pra
die allerlei ziekten 01 BrjR
den hebben. e
In de overvolle zeehcu m(
gelijk dat er vorig jaar meer zee
honden niet geteld zijn dan in
andere jaren.
Het tellen van zeehonden ge
beurt vanuit de lucht, tijdens
laagwater. Dat is het moment
dat (bijna) alle dieren de droog
gevallen zandplaten opzoeken
om te rusten: de pasgeboren
jongen die nog niet kunnen
zwemmen, zijn daar sowieso te
vinden.
Maar volgens dr. Peter Reijn
ders, de zeehondenexpert van
het op Texel gevestigde Alterra,
vielen vorig jaar de laagwater-
perioden ongunstiger dan nor
maal. Daarom zou het kunnen
zijn zegt Reijnders dat slechts
zo'n zeventig procent van de
hele populatie is geteld. Als dat
waar is, kom je uit op ruim
3400. (Voor de héle Waddenzee
bedraagt het nieuwste cijfer
volgens Reijnders 15.200.)
Reijnders denkt dat er 'kwalita
tief met de zeehond van de
Waddenzee niets aan de hand
is. „Als we de geboortepercen
tages en de jeugdsterfte bekij
ken zien we dat na 1988 een
grote omslag is opgetreden: het
geboortepercentage is enorm
verbeterd en de jeugdsterfte is
drastisch verlaagd. Met name
de jeugdsterfte is nog steeds
niet normaal, maar de hoeveel
heid vervuilende stoffen in de
Noord- en de Waddenzee is in
korte tijd met de helft afgeno
men. De zeehondenpopulatie
reageert daarop door voortdu
rend te groeien."
In het rampjaar 1988 sloeg een
tot dan onbekend virus in heel
Noordwest-Europa hard toe.
che werken de ruim
soneelsleden en hon<
willigers de klok roni
vang kost handenvol
een dreigend financii
van zo'n drie ton pro
nie 't Hart voor het et jei
die los te peuteren bi r00
en gemeente, want hi
bezoekers is gegroeid yar
250.000 per jaar, zod;
gend moet worden u
De opvang zelf wordt
melijk gefinancierd d
geveer 45.000 donatei j
middeld 35 gulden bt
legaten en erfenissen
brengst van allerlei w Br
kelen en door vele acie
het tegen betaling adt dK
van een zeehondje.
De grote 'aaibaarheid
zeehond, vooral als-it
kleintje is, speelt een
bij het succes van Pie
Volgens Peter Reijnde
zeehond hoe dan ook
geschikt om het publi
bewust te maken hoe
een schoon milieu is.
stoppen met de opv
voortzetten op een laj
op
po
bu
uil
Ri
Op weg naar de uitgai j
we plaats maken voor
nenbrengen
mand met zeehond ni
149. Hij blikt na het o|
het deksel rustig omh
het rijtje mensenkopp
hem. Alsof hij in de gi
dat in elk geval voor h 'j
opname in Pieterbure
heeft.
Cryptogram
Horizontaal: 1. Zoals de vogeltjes zingen (6); 4. Aardige lekkernij voor schaatsers (8);
6. Bundel om te reserveren (4); 8. Ondanks de ouderdom nog flink beschadigd (4);
9. De staat van een Italiaanse voetbalclub voor de wedstrijd (9).
Verticaal: 1De erfelijkheid van een weergegeven zelfkant (3); 2. Kleine zoemer in het
ijs (5); 3. Bloemproef (4); 5. Taal om het benauwd van te krijgen (6); 6. Varend
misbaksel (4); 7. Vogel waar snee in zit (4); 8. Het is koud als er niets aan dit gewicht
ontbreekt (4).
Oplossing van donderdag:
HORIZONTAAL: 1. Borg; 4. timp; 8. ene; 10. oir; 11. os; 12. bom; 14. rij; 15. draak;
17. newa; 18. arts; 20. en; 21. te; 22. bord; 23. Iets; 24. gebak; 26. bh; 28. nut;
29. ka; 31. eea; 33. pil; 34. lift; 35. rata.
VERTICAAL: 1. Beo; 2. ons; 3. re; 5. io; 6. mir; 7. prij; 9. boa; 12. branden; 13.
maatlat; 15. dwerg, 16 kreek; 17. neb; 19. sus; 25. bug; 26. bel; 27. hei; 29. kit;
30. ala; 32. af; 33. pa.
HEINZ
//£T jE/VJé^OA PP PcnPAHAM
V&W/f, /=2yv57
„Al/kV At/IV AC/W.'0/6 £A/
JASAPP AAP, MPA/01P&/,
&AC/W.' PAT C0OCOCAPB -
SCA/OPOM OA ZÏJ POMMp HA6U -
PüPPMf"
J&JKP/E R./PJE AZÜ N
0/ZAAC&J. VEASZJS /.ACATW
MOESTBW Z0
JAM \ZAA/MAK£A/.'"
