Renate geeft schrijfles
T
Het boek als kunstwerk
Boeken
Een aangenaam ommetje met koningspinguïn Mi
Ongemakkelijk zwaiar boek van lichte dichter Boerst*
WINTERSLAAP
Een volgeling van Jeweetwel
heeft het op Harry gemunt
riri
majesteit
donderdag 10 februari 2000
der:
'Het geheim van de schijver' aanstekelijk boek
Onbegrensde fantasie in een kapitalistisch Oekraïne
tri
ROMAN RECENSIE
LITERATUUR RECENSIE
Driehonderdduizend Nederlanders dromen volgens een
recent NIPO-onderzoek van het schrijverschap. Hoe
moeten ze hun wens concreet maken? In haar nieuwste
boek Het geheim van de schrijver geeft Renate Dorrestein
tekst en uitleg.
halen laten zich niet dwingen.
Hoezeer Dorrestein de begin
nende schrijver ook overspoelt
met handige weetjes en gehei
men van de smid, ze zal ook
menigeen die droomt van het
schrijverschap afschrikken.
Meteen op de eerste bladzijde
legt ze uit waarom het beroep
van schrijver zo bevredigend is,
waarbij ze concludeert dat de
schrijver zo vrij is als een vogel
tje. 'En vrijer nog. Hij is niet ge
bonden aan de zwaartekracht
of de wetten van tijd en ruimte.
Alles wat in zijn hoofd opkomt,
kan op papier werkelijkheid
worden, mits hij weet wat hij
doet.' Waar het mij hier om
gaat, zijn die zes woorden 'alles
wat in zijn hoofd opkomt'. Over
dat hoofd van Dorrestein maak
ik me geen zorgen, daar zit heel
veel in dat er van mij uit mag.
Maar zou dat ook gelden voor
wat er in de koppen zit van die
duizenden dromers? Ik ben
bang van niet. Het is dus al met
al niet zo heel erg als in elk ge
val een aantal van hen naar
aanleiding van dit boek een an
dere droom uit de kast haalt.
Het geheim van de schrijver is
geen cursus waarbij Dorrestein
als een strenge juf vertelt wat
wel moet en niet mag. Ze stelt
zich meer op als de heer en
meester over de materie, die
vertelt hoe ze zelf door schade
en schande en met vallen en
opstaan haar meesterschap op
zichzelf veroverd heeft. Het
boek komt dan ook - zoals ze
het zelf formuleert - in de buurt
van een literaire autobiografie.
Dit aspect is het krachtigst en
meest indrukwekkend. Dorre
stein vertelt openhartig over
haar mislukkingen, gaat gena
deloos met de billen bloot en
verdoezelt haar eigen tekortko
mingen - of liever de gevechten
die ze heeft moeten leveren met
de beren op haar weg - niet.
Schrijven is worstelen, dat
maakt ze aan de hand van veel
voorbeelden wel duidelijk.
Deze openhartigheid heeft
een door de schrijfster vermoe
delijk niet voorziene uitwerking
op de lezer. Je wilt haar boeken
gaan herlezen om de ontwikke
ling van haar schrijverschap
opnieuw te bezien - tegen de
achtergrond van wat zij hier al
lemaal te berde brengt over
haar gevecht met de engel van
het schrijverschap. Kassa! Het is
haar gegand. Want Renate Dor
restein kan een meer dan aar
dig potje schrijven.
RENEE DE BORST
'Het geheim van de schrijver' door Renate
Dorrestein. 247 pagina's. Uitgeverij Con
tact. Prijs 32,90.
Dat Dorrestein een lekker potje
kan schrijven heeft ze overvloe
dig laten zien in de veertien
boeken die sinds 1983 van haar
verschenen - van Buitenstaan
ders tot Een Hart van Steen.
Prachtige geschiedenissen in
een vaak uitbundige stijl en met
de meest potsierlijke wendin
gen, die echter steevast in
dienst staan van het verhaal. In
Het geheim van de schijver is, zo
schrijft ze in het Woord vooraf,
de hoofdpersoon dat 'verhaal,
ofwel het verzinsel dat op be
toverende wijze werkelijkheid
wordt zodra het goed op papier
komt. Een prominente bijrol
wordt vervuld door mijn le
venslange liefde voor dit feno
meen. Die passie hoop ik gron
dig over te dragen.'
Aan de basis van dit boek lig
gen drie artikelen die Dorre
stein in 1998 schreef voor het
kunstkatern van NRC Handels
blad. Door het schrijven van die
stukken ontdekte Dorrestein
'hoeveel plezier het geeft om
over de totstandkoming van fic
tie te schrijven'. En inderdaad,
de intense schrijfpret spat van
de pagina's van dit boek af.
Dorrestein slaagt met vlag en
wimpel in haar opzet aankno
pingspunten te geven aan le
zers die hun eigen smaak beter
willen begrijpen. Je moet, dunkt
mij, minder dan niks met litera
tuur hebben, wil je door dit
boek niet aangestoken worden.
Voor Dorrestein is Het ge
heim van de schijver in de eer
ste plaats een 'handboek voor
beginnende schrijvers'. Aan de
hand van vele voorbeelden uit
de wereldliteratuur en uit haar
eigen werk, bedient ze de be
ginnende auteur met talloze
nuttige tips en wenken die han
dig of onmisbaar zijn bij het
hanteren van de pen. Over fic
tie en werkelijkheid, over de
vier compositorische middelen
perspectief, vorm, structuur en
constructie, over stijl natuurlijk
en - bovenal - over de diverse
paradoxen waar de schrijver
mee te worstelen heeft. Waar
van de grootste volgens Dorre
stein is dat de schrijver 'het ver
mogen moet hebben een ver
haal met een hand te besturen
en het onderwijl met de andere
de vrije teugel te geven'. Dorre
stein blijft erop hameren: Ver-
JAN KUYS
'Picknick op het ijs' door Andre) Koerkov. Uitgeverij By-
blos Boeken. Prijs: 39,90.
In Rusland is het absurde normaal. Dat
was zo ten tijde van Poesjkin, dat bleef zo
onder het communisme, en dat is na de
verkapitalisering van de Sowjet-sainenle-
ving niet anders geworden. Op Rusland,
schreef de negentiende eeuwse dichter
Fjodor Tsjoettsjev al, krijgt het brein geen
vat. Van een koningspinguïn, die in de
avonduren door zijn baas en een jong
meisje wordt uitgelaten, kijkt niemand
vreemd op.
Het tafereel wordt door Andrej Koerkov
beschreven in zijn in Kiëv gesitueerde ro
man Picknick op het ijs. Soms verschijnt de
zwart-witte poolvogel op verzoek ook op
begrafenissen. Het grootste deel van de
dag vertoeft het dier. Misja geheten, in de
flat van schrijver Viktor Zolotarjov. Staand
achter de divan, slapend, in een depressie
ve houding. Een enkele keer valt hem een
aangenaam uitstapje ten deel. Bijvoor
beeld wanneer hij mee mag naar een pick
nick op het ijs en hij door een wak in de
bevroren Dnjepr even kan ronddolen in
wat dagelijks zijn element zou moeten zijn.
Viktor, de eenzame hoofdpersoon van
dit intrigerende boek, heeft de pinguïn on
der zijn hoede genomen, toen de dieren
tuin geen geld meer had om de dieren te
voederen. Hij was op dat moment toch al
leen. In werk noch relaties is hij gelukkig
en met de sombere vogel in huis kan hij de
eenzazimheid delen. Beide karakters gaan
tamelijk onverschillig met elkaar om. Pas
in de loop van het verhaal ontstaat iets van
wederzijdse gehechtheid.
Cruciaal in het boek is het aanbod van
een krantenbaas aan Viktor om in op
dracht necrologieën te gaan schrijven over
nog niet gestorven prominenten. Niet al
leen verdient de hoofdpersoon, wiens ach-
terniaam in het hele boek slechts één keer
woi dt genoemd, daar veel geld mee, maar
bovendien komt hij aldus direct in contact
met maffia-praktijken. Beetje bij beetje
on tdekt de auteur dat hij deel uitmaakt van
een complot, waarin al zijn 'kruisjes', zoals
de levensbeschrijvingen van de 'overlede
nen' worden genoemd, werkelijkheid wor
de n. Niet al te lang nadat Viktor een 'kruis
je' heeft voltooid, wacht de begrafenis van
de geportretteerde.
De absurde verwikkelingen in dit boek
van Koerkov hebben geen grenzen. Waan
zin regeert in Kiëv. Vooral de waanzin van
het geld. En de corruptie die daarmee on-
lo'Smakelijk is verbonden. Als lezers zijn we
echter de dagelijkse omgang met een pin-
giuïn normaal gaan beschouwen, dus
C iet e
in, d
wed
De.
waarom zouden we ons dan nog
over allerlei andere, krankzinnige
Picknick op het ijs bereikt een
hoogtepunt, wanneer de hoofdpe -jj
gen zijn eigen 'kruisje' oploopt,
hem heen staat vast. Een vrije keu QJ.
mogelijk. Koerkov kiest voor een
waarbij het onderscheid tussen
soon en pinguïn voorgoed ven- y Bli
absurde is normaal geworden. e c\l
De roman van deze moderne
schrijver is in Duitsland een
Sommige recensenten daar p
auteur niet geheel ten onrechi hter
grootse traditie van Russische verl te
tellers. Koerkov beschikt inderd Jkv
een schier onbegrensde fantasie
dien slaagt hij erin het verval vai s?*2
kraïense samenleving literair heel 'tior
verbeelden. Maar zeg niet, zoalsr
gen, dat hier een nieuwe Michaïl
ov is opgestaan. Deze eveneens i
komstige grootmeester van de
vertelkunst streed met zijn maat:
kritiek tegen Stalins dictatuur en
individuele vrijheid. Een strijd, di t(
zijn taalrijkdom en ongeëvena; l-
re prachtige boeken heeft op^f
Koerkov heeft met Picknick op h iaa
mooi boek geschreven, maai- moe ^jc
Boelgakov zijn meerdere erkennen
'll(
opi
'Mooie lammetjes voor op de barbecue
Renate Dorrestein met haar pennenvruchten. foto chris van houts
LIGHT VERSE» RECENSIE
HANS WARREN/GPD
'Veel werk' door Jan Boerstoel Bezorgd
en ingeleid door Dick Welsink Uitgeverij
Bert Bakker. Prijs 52,75.
De laatste tijd publiceren heel
wat lichte dichters zware boe
ken. Jan Boerstoel bijvoorbeeld
liet onlangs een uitgave van
ruim driehonderd bladzijden
verschijnen onder de ironische
titel Veel werk. De schrijvers
van light verse zijn lang naar de
marge van de poëzie gescho
ven. Maar tegenwoordig horen
Drs. P, Kees Stip en alle ande
ren er helemaal bij. Die luxueu
ze bundels bevestigen dat al
leen maar.
De in 1944 geboren Boerstoel
beoefent in feite drie genres. Hij
schrijft teksten voor liedjes, hij
dicht kroegverzen en hij maakt
gedichten over min of meer ac
tuele onderwerpen. Het boek
bevat voorbeelden van al deze
genres, waaronder heel wat niet
eerder gebundeld werk.
Zijn poezie is - zoals bij zove-
len van de schrijvers die voor
plezierdichters doorgaan - ui
terst zwaarmoedig. Vooral in de
liederen stuit je overal op klein
en groot leed. Hij is somber
over het leven in het bejaarden
tehuis, en ook de lege uren uit
het leven van een werkloze zijn
goed voor een lied. Net als zelf-
Zo 'n egeltje dat in november slapen gaat
en dromend' alles mist: de Sint als kreupelrijmer,
de kerstcomjnercie en het oudejaarsgemijmer,
de nieuwjacirsborrels en de nieuwjaarsleuterpraat,
fantastisch toch? En wat hem verder blijft bespaard:
sneeuw, ijs en hagelbuien, bibberen en rillen
en carnaval.Zoiets zou u toch ook wel willen?
Pas als de lente terugkomt in de loop van maart
ontwaakt hij fit en fris na bijna twintig wekên.
En daarna gaat hij een verkeersweg oversteken.
moord, ongewenste intimitei
ten, een demente moeder en
nog veel meer. Zelfs over de
vreugden van de lente kan
Boerstoel alleen maar sarcas
tisch zijn: En mooie malse
lammetjes, die dansen in de
wei,/ dus dat. wordt bij de bar
becue straks weer een smulpar-
tij'.
Het is een toon die we bij
veel, bij al te veel lichte dichters
kunnen beluisteren. De groot
ste figuren in deze categorie
zijn herkenbaar, bij hun navol
gers ligt dat een stuk moeilijker.
De liedjes, versjes en gedichtjes
die zij schrijven lijken sterk op
elkaar. Willem Wilmink, Hans
Dorrestijn, Ivo de Wijs, Lévi
Weemoedt en tal van anderen
hebben beslist hun talenten,
rnaar ze komen over als literaire
Idonen. Hun poëzie valt vaak
nauwelijks op naam te brengen.
Dat is ook het geval met het
leC
werk van Jan Boerstoel,
de leukste momenten
letterkundige persooi f!
eigenlijk niet markant g ie 0
Bijvoorbeeld onder d ^et
verzen vinden we eei a
geestige gedichten. Ne asa
tuurliefhebber met dezi Per
zuchtige ontboezeminanc
mooiste uitzicht/ volge
zijn veertig flessen/ op
Menig beoefenaar van
verse zou zo'n grappi
geschreven willen heb!ear
probleem is dat menign0.
ook inderdaad voor
ning had kunnen nei
schien is het daarom
niet al te ernstige ogen
plezierdicht te kijken
voortaan in plaats van
soonlijke kunst als
ambachtswerk te beschi
Vakwerk levert Boers|at;
ker, onder meer in de
waarin hij vanaf niei
voornemens tot en met
ner de gebeurtenissen
jaar volgt. Hij schrijft
over wintersport en grieste
renners en voetballers,
bak en de mobiele
Maar het is allemaal mef161
zie voor alledag dan
eeuwigheid. Het zware
een ongemakkelijke
voor de lichte dichter.
Vertrouwde ingrediënten in nieuw Potter-boek
KINDERBOEK RECENSIE
RENEE DE BORST
'Harry Potter en de Gevangene van Azkaban'
door J K. Rowling. Vertaling Wiebe Buddingh'.
Uitgeverij De Harmonie. Prijs 29,90.
Deel drie van de reeks Harry Potter
boeken is nog maar net uit, maar
wereldwijd wordt al reikhalzend uit
gekeken naar deel vier. Dat ver
schijnt in juli in het Engels en prijkt
nu reeds op de bestsellerlijsten van
de internetboekhandels. Even alvast
een tipje van de sluier voor de echte
Potterianen: Er is een grote kans dat
Harry in deel vier minder te maken
zal krijgen met zijn gehate familie:
oom Herman, tante Petunia en zijn
moddervette en verwende neef Dirk
Duffeling. Tenminste daar lijkt het
erg op aan het einde van Harr}' Pot
ter en de Gevangene van Azbakan,
het zojuist in het Nederlands ver
schenen derde deel.
Wie een beetje thuis is in de Pot-
ter-boeken - en dat zijn er ook in
Nederland steeds meer, al staat de
populariteit hier nog in geen ver
houding tot die in Engeland en
Amerika - weet dat daarmee nog
niks is gezegd. De fantasie van de
schrijfster J.K. Rowling is grillig en
onuitputtelijk. Het kan met Harry
altijd nog alle kanten op - en de se
rie moet maar liefst zeven delen
gaan lellen.
Rowling tovert steevast een fan
tastisch verhaal uit haar pen, bar
stensvol heerlijke, absurde, grappi
ge en spannende ingrediënten. Me
nig negen plusser - en negen plus is
een rekbaar begip gezien de popu
lariteit van de boeken onder volwas
senen - verbaast zich niet meer over
de gang van zaken op Zweinsteins
Hogeschool voor Hekserij en Hocus
Pocus, waar Harry en zijn vrienden
Ron Wemel en Hermelien Griffel in
middels het derde schooljaar vol
gen. Zij zijn bekend met handige to-
verattributen als de Onzichtbaar
heidsmantel, weten alles over de
spannende potjes Zwerkbal - een
driedimensionale mix van voetbal,
rugby en klootschieten - en over ui
len die bij het rondbrengen van de
post soms een brulbrief afleveren
die de ontvanger bijna letterlijk de
oren van het hoofd scheldt.
Het fundament waarop Rowling
haar verhalen bouwt is steeds het
zelfde. Na een vreselijke zomerva
kantie bij de verschrikkelijke Duffe-
lings, een oersaai en vervelend gezin
dat Harry na de dood van zijn ou
ders niet bepaald liefdevol heeft op
gevangen, breekt het schooljaar op
Zweinstein aan en is het tijd voor de
meest fantastische avonturen.
In deel drie heeft Sirius Zwarts,
een zware misdadiger en volgeling
van Jeweetwel - oftewel Voldemort,
de vertegenwoordiger van het
kwaad en de duistere krachten die
we al kenden uit de eerdere delen -
het op Harry gemunt. Zonder ver
der te verklappen hoe de ingewik
kelde maar uiteindelijk glasheldere
intrige in elkaar zit: het is allemaal
niet wat het lijkt en soms zelfs niet
wat het is. Sterker nog: in de verha
len van Harry Potter is het meestal
wat anders, dankzij die heerlijke on
gebreidelde fantasie van Rowling
vol magie, mysterie, humor en
prachtige vondsten, die in de Ne
derlandse vertaling van Wiebe Bud
dingh' kaarsrecht overeind blijven.
Rowling wordt hier en daar al ver
geleken met de grootmeester van de
fantasie Roald Dahl. Die vlieger gaat
niet helemaal op. En wel omdat
Rowling zich in haar boeken tot nu
toe steeds in dezelfde wereld be
geeft. Dahl daarentegen schiep in
elk boek elke keer weer een heel
nieuw universum. Maar vermoede
lijk is het de kritische volwassene in
deze recensent voor wie bij de zo
veelste zwerkbalwedstrijd de span
ning er wel een beetje af is. Voor de
jongere Harry Potter-adepten zit de
kracht van deze boeken misschien
juist voor een deel wel in de herha
ling van vertrouwde elementen, in
gebed in die meeslepende werveling
van spannende ontwikkelingen.
Prachtige uitgave over oorspronkelijke boekbanden Couperus
i bibliotheek;
i awt&devt
n <pmier4em\
i bibliotheek
n amsterdtf»
i bibüoibe
n amszerdt
I HUvtbu*
o amacrdJg
spronkelijke boekbanden van Couperus' werk in de periode
1884- 1925. Alle banden en hun varianten - en dat zijn er
heel wat - zijn in kleur afgebeeld. Per b oek worden gegevens
verschaft over de drukgeschiedenis maar vooral over de tot
standkoming van de banden. Het blijk t dat uitgever L.J. Veen
zich veel moeite en kosten getroostte om Couperus' werk in
fraaie vorm te presenteren. De zeer mercantiele uitgever
deed dat in dit geval zelfs soms ten koste van zijn eigen por
temonnee. Eersterangs kunstenaars als Jan Toorop, Theo
Neuhuys, H.P. Berlage en R.N. Roland Holst werden als ont
werpers aangetrokken.
Voor de beschrijving van de banden en hun totstandko
ming is uitbundig geput uit het archi ef van de uitgeverij. Ui
teraard heeft Van Vliet ook dankbaar- gebruik gemaakt van
de belangrijke studie Het Boek Als Nieuwe Kunst van Ernst
Braches uit 1973.
Voor verzamelaars van vroege drukken van Couperus is dit
boek onmisbaar, omdat er helder en overzichtelijk orde
wordt geschapen in de chaos van Co'uperus-uitgaven. Maar
if-LL
TYPOGRAFIE RECENSIE
NOP MAAS
'Versierde verhalen De oorspronkelijke boekbanden van Louis Couperus' werk
(1884-1925)' door H T.M, van Vliet. Uitgeverij L.J. Veen. Prijs: 49,90.
Wat wij ons niet realiseren is, dat een aantal grote romans
van Louis Couperus bij hun verschijnen opzienbarend wei
nig succes hadden. In de jaren 1901 - 1903 werden 3000
exemplaren gedrukt van De Boeken Der Kleine Zielen en in
1906 legde de uitgever 2500 exemplaren op van Van Oude
Menschen De Dingen Die Voorbijgaan. Toen Couperus in
1923 overleed waren er van deze romans nog geen herdruk
ken verschenen. De verscheidenheid aan boekbanden van
deze romans uit die periode doet misschien verschillende
drukken vermoeden, maar in werkelijkheid gaat het om
exemplaren van de eerste druk, die door de uitgever telkens
van een ander jasje werden voorzien.
Couperus-kenner H.T.M. van Vliet heeft in samenwerking
met uitgeverij Veen een prachtig boek gemaakt over de oor-
mi ,ed
5g(
ll<
uit de gegevens die Van Vliet bij elkaar heeft
ook een mooi beeld op van de uitgeverspraktijk aan hejin
van de negentiende en het begin van de twintigste )j
Een uitgever liet bijvoorbeeld niet meteen de hele dn r
een werk inbinden. Een groot deel werd als gedrukte i
bewaard en naar behoefte gebonden. Dat schiep de >1{
lijkheid om eenzelfde werk in een nieuwe, aan de mod ei
gepaste outfit aan te bieden. Het gevolg was een grote
tie in banden, ook al omdat er bij nieuwe bindpartijen
lei praktische moeilijkheden optraden. Als de vereiste s
linnen niet voorradig was of als een oude bandstempf rc
was, behielp men zich met materialen die wel besch e
Mede dankzij subsidies kon dit fraaie boek voor ee
houdingsgewijs gering bedrag beschikbaar komen,
geefster Brigit Slangen heeft met dit werkstuk waarscl
nu al een van de best verzorgde boeken van dit jaar
verd.
NIEUWE GEÏLLUSTREERDE UITGAVI
VAN LOUIS COUPERUS
MET 17 PLATEN - !2E TOT 20e DUIZ
PROEVE VAN ILLUSTRATIE door W. F. A. 5. VAARZON MOR lil
Prijs f 1.70 gebonden in twee deelen
UITGAVE VAN L. J VEEN TE AMSTERDAM
I
