Van dijkdorp tot metropool?
mmt:
We doen nog
maar zaken
;i 45 landen
Leiden Regio
iDAG 10 FEBRUARI 2000
972
15
Rijnsburg
ïgstgeest
MEREN WIJK
rijndijk
CRONESTEIN
OOSTVUET
POLDER
MARIIN KRAMP
INFOGF
n,
ie elfde
rlegging moet
irden, menen
:ki e Leidse
Liuurders die
14 januari het
in voor de
«n jchting van
ie id lanceerden,
egt Leiden - is
keer anders,
Ie stad wil zich
r r ;ze uitbreiding
»n. Volgens de
tien andere
etrokken
enten is het
een herhaling
ten in het spel
Cden al eeuwen
t: landje-pik.
o< JHEHSS
Stadsuitbreidingen tot aan de singels
5(
'"^iedenis van Leiden
aanleiding tot deze
Leiden was een klein
m geleden niet meer
smal dijkdorp op de
van de Rijn, begrensd
litgestrekte landerije
opgerichte ambach-
orlopers van gemeen-
c( en dankt zijn naam,
astering van Leithon
de waterlopen' bete-
:ijn groei aan de krui
de waterwegen Oude
ie Rijn, Mare, Zijl en
ot< irstedelijke nederzet-
'a niet meer dan een
lutten aan de Bree-
stamt uit de Romein-
n een burcht op de
ï10 tussen Oude en Nieu-
let dijkdorp had wei-
ners maar wel veel
jvant het was een be-
irkeersknooppunt. De
kruisten elkaar bij
L t steen in de Bree-
de Grote Brug, nu de
Jansbrug (tussen de
en de Donker-
ija voor de hele regio
igrijke noord-zuidver-
Wel 24 ambachten be-
Qjnee aan het onder-
idelsverkeer en de be-
g die de burcht bood,
dijkdorp groeien. In
1 n de grenzen ruim om
lijke hof en het bijbe-
rstedelijke
nederzetting
1250 1300 1350 1386
horende kapelletje (een voorlo
per van de Pieterskerk) en was
Leiden in bezit van stadsrech
ten. De inwoners kregen een
belangrijk financieel voorrecht.
Zij mochten vrij reizen in Hol
land en Zeeland. In de honderd
jaar die daarop volgden, groei
de de bevolking van 1250 tot
4000 inwoners. Het gebrek aan
ruimte dat daarmee gepaard
ging, deed Leiden de komende
150 jaar drie keer uitbreiden op
de grond van zijn oudere rand
gemeenten Leiderdorp, Oegst-
geest en Zoeterwoude. Van ver
zet tegen deze grensverleggin
gen is niets bekend. Waar
schijnlijk is dat er ook niet ge
weest, aangezien de heer van
Leiderdorp en Oegstgeest te
vens Leidse burggraaf was en
zijn Zoeterwoudse evenknie,
Bartolomeus van Raephorst,
zelf inwoner was van Leiden.
De twee eeuwen daarna kon
Leiden vooruit met dit nieuwe
land, dat de stad zonder al te
grote problemen verwierf. De
lakenindustrie groeide en het
aantal inwoners nam snel toe.
Ook buiten de stadsmuren was
flink wat bedrijvigheid. Zoeter
woudse gronden werden ge
bruikt voor het drogen van stof
fen en aan de kant van Leider
dorp verschenen kalk- en
steenovens en scheepswerven.
Het beleg van Leiden door de
Spanjaarden in 1573 maakte
daar abrupt een einde aan. De
stadsbestuurders lieten alle be
bouwing afbreken die binnen
een halve mijl van de stads
muur stond, om de vijand niet
in de kaart te spelen. De stad
hield stand tot het ontzet door
de geuzen, maar voor duizen
den inwoners kwam de redding
te laat. Zij waren bezweken aan
de honger of de pest.
Leiden pakte de wederop
bouw van de stad voortvarend
op en binnen korte tijd bloeide
de textielindustrie als nooit te
voren. De bevolking groeide ex
plosief. In de veertig jaar na het
beleg verviervoudigde het aan
tal inwoners tot een kleine
50.000. Het ruimtetekort deed
de huren van de huizen stijgen
tot ongekende hoogte. De ver
ontreiniging van de grachten,
die niet alleen als afvoer van de
huishoudens en industrie dien
den maar ook als toevoer van
drinkwater, nam schrikbarende
vormen aan. De rijke elite
dreigde de vieze stad de rug toe
te keren.
Stadsuitbreiding werd eind
zestiende eeuw weer onder
werp van gesprek. Leiden
vreesde veel inkomsten mis te
lopen, nu steeds meer inwoners
en bedrijven zich buiten de de
muren vestigden, bij gebrek
aan ruimte binnen de muren.
1644 1659
Toch duurde het, waarschijn
lijk omdat de bestuurders wei
nig ervaring hadden op dit ge
bied, nog tot 1611 voordat Lei
den kon uitbreiden. Oegstgeest
en Leiderdorp werden voor de
grond ten noorden van de Ou
de Vest financieel schadeloos
gesteld. Tegelijkertijd werd ook
de verdediging van de stad ver
sterkt met bolwerken. In de vijf
tig jaar die daarop volgden ver
legde Leiden zijn grenzen nog
tweemaal om de groei van de
economie bij te houden en zo
kreeg de gemeente de begren
zing van de huidige singels.
Op de bloeiende zeventiende
eeuw volgden echter verval en
recessie tot in de negentiende
eeuw. De bevolking halveerde
in een eeuw tijd tot 35.000
mensen. Toen in 1807 ook nog
eens een kruitschip ontplofte
aan de Steenschuur was aan
ruimte in de stad helemaal
geen gebrek meer. Het gebied
tussen de Garenmarkt, Doeza-
straat, Raamsteeg en Zonne
veldstraat was weggevaagd.
Daarbij lieten 151 mensen het
leven. Het zou honderd jaar du
ren voordat dit gebied weer vol
ledig was ingericht. Ook waren
de zeventiende-eeuwse wallen
en bolwerken in verval geraakt
omdat die geen verdedigende
functie meer hadden in de 'mo
derne' oorlogsvoering. Stukje
bij beetje maakten de wallen
plaats voor fabrieken, begraaf
plaatsen, het Plantsoen en uit
breiding van de Hortus.
Toen de misère weer voorbij
was, raakten de inbreidingsmo-
gelijkheden geleidelijk aan op.
Wederom trokken de rijken
naar buiten en groeide de be
bouwing buiten de singels ge
staag. 'Buiten' wonen had fi
nanciële voordelen. Zo betaal
den de bewoners minder belas
ting en draaiden zij niet op voor
de schutterijplicht, terwijl ze
wel konden genieten van de
stedelijke voorzieningen als on
derwijs, cultuur en winkels. Dit
ging de Leidse stadsbestuurders
steeds meer irriteren. Annexatie
van de gebieden buiten de sin
gels werd noodzakelijk geacht
om dit probleem te ondervan
gen en tevens nieuwe wonin
gen te bouwen voor de groeien
de bevolking.
Helaas voor de stad waren de
randgemeenten nu niet meer
zo genegen als vroeger om
grond af te staan. De argumen
ten die zij hanteerden worden
vandaag de dag nog steeds ge
bruikt. De randgemeenten ont
vangen immers minder belas
tingen als Leiden een deel van
hun grond krijgt. Daarnaast
doen grenswijzigingen afbreuk
aan de ontstaansgeschiedenis
van de randgemeenten. Zij kre
gen daarmee Gedeputeerde
Staten (GS) aan hun zijde en
het Leidse plan werd afgewe
zen.
De stad legde zich echter niet
neer bij die uitspraak en dreig
de in 1882 met een verbod voor
Zoeterwoudenaren om Leidse
scholen te bezoeken. Vervol
gens maakte Leiden de randge
meenten publiekelijk belache
lijk bij de onthulling van het
standbeeld van Van der Werf in
het naar hem vernoemde park.
Een fabriekswagen reed langs,
met in de laadbak een jonge
vrouw aan drie touwen vastge
houden door evenzoveel oude
vrouwen. Het tafereeltje moest
Leiden symboliseren dat door
de randgemeenten werd be
lemmerd in zijn groei. Ellenlan
ge discussies volgden waarin
Leiden bleef wijzen op de ha
chelijke situatie die was ont
staan. Zo stonden het Leidse
centraal station en de wijk er
omheen op Oegstgeests grond
gebied en was ook Zoeterwou
de een door Leidse woning
bouwverenigingen opgetrokken
wijk, rijker. Uiteindelijk kreeg
Leiden er in 1896 een grenswij
ziging door bij de provincie.
Weliswaar was dit niet zo'n gro
te gebiedsuitbreiding als ge
wenst, maar toch kon de stad
weer bouwen. Voor korte tijd,
want de grond was snel vol.
Eenmaal aan de grenzen van
het domein wenste Leiden een
YA^tihifeond C
1 Grenswijzigingen
buiten de singels
Weipoort
/-•/ -0
Lv Zoetérwoudè-Dorp
V1 -1- -
Zuidbuurt
EH 1920
1966
eind te maken aan de onhygië
nische toestanden daarbuiten.
De randgemeenten onderhiel
den de wijken die aan de stad
grensden slecht volgens Leiden,
omdat die te ver van hun
dorpskernen af lagen. Weder
om liep het overleg vast, maar
uiteindelijk besliste de provin
cie in 1920 in het voordeel van
Leiden en kreeg de stad een
grondverdubbeling.
Tien jaar later had Leiden
weer grote plannen. Oegstgeest
moest daarbij worden opgehe
ven. De oorlog veegde dit plan
van tafel. In de jaren na de be
vrijding kwamen GS met een ei
gen plan voor gebiedsuitbrei
ding. De minister van binnen
landse zaken vond dit voorstel
echter te krap voor Leiden. En
hoewel de gemeenteraad het
voorstel van GS had goedge
keurd, kon de hebberige stad
het niet snel genoeg met hem
eens zijn. Een nieuw voorstel
werd ingediend waarvan alleen
Leiderdorp voorstander was.
Dit dorp raakte in het nieuwe
plan minder grond kwijt en
stemde voor. Jarenlange discus
sies en ruzies tussen Leiden, GS
en de randgemeenten volgden.
Uiteindelijk kreeg Leiden in '66
zijn stadsuitbreiding, maar de
ze was kleiner dan in het aller
eerste voorstel.
Op een klein stukje grond in
de Merenwijk na, dat Leiden in
de schoot kreeg geworpen door
Warmond, was dit Leidens laat
ste stadsuitbreiding. Geruzied
over grond is er echter tot op de
dag vandaag. Zo streed Leiden
met Oegstgeest tot aan de rech
ter over de woningbouw in de
Broek en Simontjespolder. Pro
beert de stad de Grote Polder
tegen de wens van Zoeterwou
de in te lijven als Leidse uitbrei
dingswijk. En leeft Leiden thans
op gespannen voet met Katwijk,
Rijnsburg en Valkenburg over
bebouwing van het
vliegkamp Valkenburg.
Tot nu toe heeft geen enkele
tactiek er de laatste decennia
toe geleid dat Leiden mag bou
wen. En voor de zoveelste keer
in de geschiedenis zijn de
stadsbestuurders met een voor
stel gekomen dat op veel weer
stand stuit bij de omliggende
gemeenten. Weliswaar gooit
Leiden het nu over een andere
boeg. De stad wil zichzelf op
heffen en samen met dertien
gemeenten in de regio en Duin
en Bollenstreek een nieuwe
randstedelijke metropool vor
men. Maar of dat nieuwe
bouwlocaties oplevert, betwijfe
len de criticasters.
Geraadpleegde literatuur:
Leiden binnen en buiten de
stadsvesten; Dr. Ir. H. A. van
Oerle. Benarde Veste, gemeen
te Leiden.
Leidsch Dagblad/ 11CIIII5VIÜN
ANNO 1900
Zaterdag 10 Februari
GEMENGD NIEUWS - Bij koninklijk besluit is tot
Commissaris der Koningin in Zuid-Holland met in-
gvan 1 April a.s. benoemd mr. J.G. Patijn, die
ds een aantal rechterlijke en administratieve
staatsbetrekkingen heeft bekleed. Gedurende eeni-
ge jaren maakte de heer Patijn ook deel uit van de
Provinciale Staten van het gewest, aan het hoofd
waarvan hij thans is geplaatst.
Ingevolge de wettelijke voorschriften volgt hij als
zoodanig ook mr. C. Fock op als curator der Leidsche
Universiteit
WOUBRUGGE - Donderdagavond vierde de Chr. jon-
gedochters-vereeniging 'Het Mosterdzaadje' alhier,
haar jaarfeest. Als spreker trad voor haar op ds.
Eerdmans, van Boskoop, die een treffende rede
hield naar aanleiding van de woorden: 'Jaagt de lief
de na', schetsende de liefde in het werk des Heeren.
LEIDEN - De Leidsche gymnastiek-vereeniging 'Wil-
helmina' onder de zinspreuk 'Kracht door Oefening',
opgericht den 8sten April 1898, geeft vanavond in
den foyer der Stadszaal haar eerste uitvoering.
ANNO 1975
Maandag 10 februari
LEIDEN - De werkloosheid in het gewest Leiden is
ook in de maand januari weer gestegen. Het aantal
werkloze mannen steeg met 183 tot 2593. Dat komt
neer op 4,85 procent van de mannelijke beroepsbe
volking. Daarbij steekt Leiden ongunstig af tegen de
rest van de provincie. Voor heel Zuid-Holland be
draagt het percentage 3,17 procent. De toename
van de geregistreerde arbeidsreserve komt voorna
melijk voor rekening van de bouwnijverheid, de me
taalnijverheid, het horecapersoneel en de groep los
se arbeiders. Daar staat een geringe daling van het
kantoorpersoneel tegenover. De vraag naar mannelij
ke arbeidskrachten daalde met 42 en is nu 532. De
ze afname betreft voornamelijk de metaalnijverheid,
het handelspersoneel en de groep los-arbeiders. In
januari nam het aantal werkloze vrouwen toe met 8
en is nu 553. Deze stijging betreft winkelbedienden
en huishoudelijk personeel. Het aantal als werkloos
ingeschreven vrouwelijke parttime krachten be
draagt 199. Tegenover dit grote aanbod staat
slechts een vraag naar parttime krachten van 35. De
vraag daalde met 2 en bedraagt thans 171. Tevens
blijkt uit cijfers van het Gewestelijk Arbeidsbureau
dat het werkloosheidspercentage voor mannen over
het jaar 1974 gemiddeld 3,83 procent heeft bedra
gen. Met dat cijfer wordt de regio Leiden slechts
overtroffen door Amsterdam, waar het gemiddelde
cijfer 4,2 procent was (Den Haag: 3,3 procent), Rot
terdam: 3,1 procent, Utrecht: 2,3 procent). Tenslot
te blijkt het aantal in de regio Leiden werkzame bui
tenlandse arbeiders sinds 1971 terug te lopen. Be
droeg het totale aantal (mannen en vrouwen) in
1971 nog 1046, in 1974 was dat aantal gedaald tot
743.
ZOETERWOUDE - In de zon
dag-afdeling van het dames
voetbal heeft SJZ voor een ver
rassing gezorgd door Randstad
Lady's een 2-2 gelijkspel af te
dwingen. Een moment uit de
ontmoeting in Zoeterwoude.
Marian Konings en Annie de
Hollander scoorden voor het
Voorschotense team. Anneke
Wensveen maakte de twee
goals voor SJZ.
FOTO ARCHIEF LFIDSCH DAGBLAD
Foto's Ln deze rubriek kunnen worden nabesteld door binnen veertien dagen na plaatsing een ingevulde cheque (geen
ovcrschrijvingskaart) ter waarde van vl)f gulden (voor een exemplaar van 13 nlj 18 In zwart wit) op te sturen nnar het Leidsch
Dagblad, La.v. Leidsch Dagblad Archieven, postbus 54,2300 AB Leiden of door contante betaling aan de balie van het Leidsch
Dagblud aan de Rooseveltatraal 82. U ontvangt de foto binnen drie weken.
droomverhaal van Pro Club Sports
I
o
„Scandinavië en ook Nederland zijn veel trendgevoeliger dan landen in
FOTO TACO VAN DER EB
het vliegtuig om zaken te doen.
„Veel klanten ontmoeten we op
internationale beurzen. Zo'n af
spraak moet natuurlijk ook wel
een vervolg krijgen", vertelt
Broere. Door haar internationa
le ervaring heeft ze inmiddels
een goede kijk op de verschil
lende modebeelden. „Scandi
navië en ook Nederland zijn
bijvoorbeeld veel trendgevoeli
ger dan landen in Zuid-Europa.
Daar zijn de kleuren en de mo
dellen meer basic."
Pro Club Sports doet zaken
over de hele wereld. Maar denk
niet dat Broere en haar partner
achterover zitten en kijken naar
hun vlaggetjes op de wereld
kaart. „We doen zaken in nog
maar vijfenveertig landen", zegt
Broere vastberaden. „Over de
hele wereld zijn er nog genoeg
witte vlekken." In de toekomst
kunnen we van Pro Club Sports
meer verwachten in Nederland.
„Het is niet zo dat Nederland
de hoogste prioriteit heeft,
maar we gaan meer aandacht
besteden aan de Nederlandse
markt."
Op de finaleavond van de 'on
derneming van het jaar' viel
overigens ook nog een ander
kledingbedrijf in de prijzen.
Fashion 2 Wear, het bedrijf van
A. Verhagen, M. Chaudron en
V. Wiering werd uitgeroepen tot
de meest veelbelovende onder
neming van Alphen aan den
Rijn. „We hebben elkaar op die
avond pas ontmoet, terwijl we
hemelsbreed een paar honderd
meter van elkaar verwijderd zit
ten. Maar ja, zo gaat dat op in
dustrieterreinen", zegt Broere.
„Wij gaan in de toekomst in elk
geval wel kijken of iets voor el
kaar kunnen betekenen."
LESLEY GRIETEN
Halfordsfiliaal aan de
Ihof 75 n Leiderdorp
vrijdag feestelijk her-
De winkel presenteert
lieuwe huisstijl. Uiter
en er voor de klanten
speciale aanbiedingen ter ere
van de heropening.
Mitsubishi Multicargo Be
drijfswagens uit Zoeterwoude
is uitgeroepen tot dealer van
het jaar 1999. Importeur Mit
subishi was zeer te spreken
over de verkoopresultaten en
de hoge score in de klant
vriendelijkheid. Vorig jaar ver
huisde het bedrijf van de Ho
ge Rijndijk naar de Energie
weg in Zoeterwoude.
De directie van de Zeeman
Groep BV in Alphen aan den
Rijn is uitgebreid. Naast direc
teur P. Schouwenaar maakt
nu ook K. Vliegenthart deel uit
van de directie. De naam van
de werkmaatschappij is veran
derd van Jan Zeeman BV in
Zeeman textielsupers BV. Vlie
genthart werkt sinds 1991 bij
Zeeman. Vanaf 1997 was hij fi
nancieel directeur. Zeeman
heeft ruim 540 textielsuper
markten in Nederland, Duits
land, België en Frankrijk.
ze wel eens tegen, de
ndie in eigen regio
9| lekend zijn dan in de
jj de wereld. Pro Club
'CS), een internationale
01 ndel in sport-en vrije-
ij ing, is zo'n bedrijf. PCS
en met en voor gere-
erde merken als Nike
IS is. Bovendien heeft het
ok het eigen merk High
e firma, gevestigd op
eterrein Molenwete-
jj rd onlangs door de Ver
eniging van Ondernemingen In
Alphen aan den Rijn tot onder
neming van het jaar 1999 uitge
roepen.
Het is een droomverhaal over
een bedrijf dat in vijftien jaar de
huiskamer letterlijk uitgroeide.
Pro Club Sports heeft inmiddels
vijftig werknemers, van wie er
vijfentwintig werken op het
hoofdkantoor in Alphen aan
den Rijn. De andere helft werkt
in vestigingen in Spanje, Portu
gal, Italië en Polen. Het eigen
G. Gruppen (links) en M. Broere:
Zuid-Europa."
merk wordt geproduceerd in
Taiwan. PCS doet op dit mo
ment zaken in vijfenveertig lan
den over de hele wereld.
Algemeen directeur M. Broere
en haar partner G. Gruppen
stappen dan ook geregeld in
