'mngen
.VOORBIJGAAN
^Litteris SacrumHerodes en sketches op de tennisclub
Leiden Regio
STADSGEZICHT
.'ERDAG 5 FEBRUARI 2000
15
De moeder van Bob Hageman, Co Hageman-Verhagen, in het toneelstuk 'Nora' in 1931. Rechts staat Bobs vader, Bas Hageman, met zijn hand
aan de deurknop. foto archief
oorlog, en ook in de eerste ja
ren erna, werd één stuk ook
meerdere malen gespeeld. To
neel speelde toen een grotere
rol dan nu. Veel meer mensen
bezochten ook voorstellingen.
Toneel bood voor even de mo
gelijkheid om te ontsnappen
aan de ellende. Na de komst
van de tv werd dat een stuk
minder. Het aantal toneelver
enigingen in de stad is ook sterk
teruggelopen. En Litteris Sa
crum speelt niet meer in de
Schouwburg. Die zaal is niet
meer vol te krijgen.
Vroeger dus wel, toen was het
voor het publiek ook relatief
goedkoop. Je had een abonne
ment voor 3 gulden 75 per sei
zoen. Voor drie voorstellingen
was dat. Dat was voor veel
mensen, ook in de crisistijd,
nog wel op te brengen. Verder
had toneel natuurlijk de char
me van de herkenbaarheid. De
mensen in de zaal kenden de
spelers vaak.
Bekende namen? Han de Wilde
speelde bij Litteris Sacrum. Die
had een zaak midden op de
Breestraat, ter hoogte van de
Blauwe Steen. In manufacturen
en bedden, 't Hartje van de
stad, heette die zaak. Zij hart lag
in elk geval meer bij het toneel
dan bij zijn eigen zaak. De Wil
de was ook een bijzonder goed
acteur. En hij heeft in de jaren
dertig ook nog een paar stuk
ken zelf geschreven. Verder had
je Piet Wisse, het hoofd van de
Aalmarktschool. En dokter
Reitsma, directeur van het
slachthuis. Geen groot acteur,
maar wel een plezierig mens.
Ze hadden allemaal toch wel
een zekere status, al was dat
dan vooral in eigen kring.
Het amateurtoneel had destijds
doorgaans een hoog niveau
hoor. Het verschil met profes
sioneel toneel was helemaal
niet zo groot. Mijn vader is in
zijn wilde jaren nog bij het be
roepstoneel geweest, de jaren
'17, '18, '19, denk ik ongeveer.
Dat kwam zo: mijn vader speel
de al vanaf 1910 bij Litteris Sa
crum. Op een gegeven moment
zat Eduard Verkade bij een
voorstelling. Die heeft toen la
ter tegen Willem Rooyaards ge
zegd: 'er loopt in Leiden een
vent rond, volgens mij zou je
die best kunnen gebruiken.'
Rooyaards was een bekende
naam in de toneelwereld. Hij
was iemand die een dokterstitel
had gekregen vanwege zijn ver
diensten voor het toneel, hono
ris causa. Iemand die heel we
tenschappelijk naar het theater
keek. Daar bedoel ik mee dat
het iemand was die inhoudelijk
zeer met de tekst bezig was,
naar de karaktertekeningen van
de figuren uit een stuk.
Niet zo vreemd dus dat mijn
vader toehapte, hoewel hij een
goede baan had bij de Meelfa
briek. Hij bracht dus een be
hoorlijk financieel offer. Een
jaar of drie heeft hij het volge
houden. Toen zei hij: 'ik wil
meer hoofdrollen en ik wil
meer verdienen'. Was Rooy
aards het niet mee eens. Hij
moest maar wachten, zei hij te
gen mijn vader. Die had daar
geen trek in. Hij kende mijn
moeder toen al en kon zijn
baan bij de Meelfabriek terug
krijgen. Dus ging hij weg. Hij is
wel altijd blijven spelen.
Maar ook al was toneel vroeger
heel populair, film was nog veel
populairder. Er waren een stuk
of vijf, zes bioscopen in Leiden
met drie voorstellingen per dag.
Nou, die bioscopen trokken
enorm veel bezoekers. Het was
ook goedkoper om naar de film
te gaan. Per film misschien ge
middeld 45 cent. Weet je wat
typisch is? Ook toen al had je de
goedkope rangen voorin de
bioscoop. Die plekken waar je
met je hoofd in je nek moest
zitten. In het theater was dat
precies andersom. De duurste
plaatsen waren daar helemaal
vooraan. Daar waar je de ge
zichten van de acteurs goed
kon zien.
Buiten de film en het toneel,
gebeurde er op uitgaansgebied
niet zoveel. Ja, af en toe was er
een jazzconcert in de Stadsge
hoorzaal, de enige moderne
muziekstroming waar men
naartoe ging. Heel anders dan
nu, hoor. Zonder uitbundig
heid. Zonder een participerend
publiek, om het zo maar eens te
zeggen. Als er muziek werd ge
maakt, zat je te luisteren. Nu
zing je mee en hos je mee.
In de oorlog was er uiteraard
veel minder te doen op uit
gaansgebied. l itteris Sacrum is
toen ook tijdelijk opgeheven.
Men had geen zin alleen stuk
ken te spelen die door de bezet
ter waren uitgekozen. Boven
dien kon je alleen spelen als je
lid was van de Kultuurkamer.
Dat de vereniging was opgehe
ven, betekende niet dat de le
den niet meer bij elkaar kwa
men. Het culturele leven speel
de zich voor een groot deel on
dergronds af. Er waren nog ge
regeld bijeenkomsten waar de
mensen over het toneel van ge
dachten wisselden.
En er waren ook voordracht
avonden bij mensen thuis. De
een droeg voor en een ander
speelde op de piano. Iskar Ari-
bo bijvoorbeeld, een bekende
pianist. Op die bijeenkomsten
waren toch geregeld veertig tot
vijftig man. Omdat er op een
gegeven moment avondklok
was, gebeurde dat meestal
's middags.
Ik herinner me ook de kerstspe
len nog goed, de opvoeringen
die in de kerken werden gehou
den met Kerstmis. De kerken
zaten bomvol. Elke keer weer,
al werd zo n kerstspel drie keer
achter elkaar opgevoerd. Ook
de remonstrantse kerk aan de
Hooglandse kerkgracht. Zo'n
kerstspel werd natuurlijk ook
opgevat als een soort protest.
De teksten gaven de mensen
hoop, want Herodes ging uit
eindelijk aan zijn eigen daden
tenonder. En het verband tus
sen Herodes en Hitler was snel
gelegd.
In de oorlog ben ik zelf begon
nen met toneelspelen. Nou ja,
echt serieus was het nog niet.
Sketches en zo, op feestavon
den van de tennisclub. Pas na
de oorlog werd het was serieu
zer. Speelde ik een aantal stuk
ken onder de regie van mijn va
der. Mijn moeder vond het
eerst maar niks wat ik ervan te-
rechtbracht. Zij was een perfec-
tioniste.
Op een gegeven moment ben ik
een driejarige opleiding gaan
volgen van de Nederlandse
Amateur Toneel Unie. Regie en
spel, om wat beter uit de voeten
te kunnen. In de loop der jaren
is het ook veel beter geworden,
toen kreeg ik ook grotere rollen.
Toch geloof ik dat het toneel
spelen ergens in je moet zitten.
In je wezen. Als dat niet zo is,
kun je het denk ik ook niet le
ren.
Ja, dan zal het toch wel in mijn
familie zitten. De vader van
mijn vader en zijn twee broers
speelden ook toneel. Zij hebben
ook de toneelvereniging Nut en
Vermaak opgericht. En Coby
Bordewijk, die op dit moment
een studie verricht naar de ge
schiedenis van de Schouwburg,
stuitte op een oude stamboom.
Daaruit bleek dat de Hageman-
nen afstammen van een zekere
Majowski. Een acteur uit Polen.
Een bekende acteur."
HERMAN JOUSTRA
Leidsch Dagblad
ANNO 1900
Maandag 5 Februari
LEIDEN - Thans wordt ook in het Van-der-
Werf-park aan de zijde der Doezastraat door
den heer F.J. Van Keeken een kiosk tot verkoop
van ververschingen geplaatst.
ALGEMEEN - Mina Kruseman, die tegenwoor
dig te Boulogne sur Seine vertoeft, zal dezer
dagen naar Dordrecht overkomen, om haar uit
gever een manuscript te brengen.
Dit feit zou - zegt 'Het Vaderland' - op zich
zelf natuurlijk niet der vermelding waard we
zen, het ontleent echter zijn belangwekkend
heid aan de motieven, waarom de schrijfster
zelf voor post fungeert. Zij vertrouwt de Fran-
sche post niet. "Ik ben," dus schrijft ze, "hier
bekend, en ge. weet wat het zeggen wil voor een
vrijdenkster van mijn soort, bekend te zijn in
een ongelukkig, achterlijk, clericaal land als
Frankrijk. Ik heb een lijfrente, die me uitbe
taald wordi in Nederland; die periodieke cor
respondentie heeft achterdocht gewekt en
twee keeren reeds zijn brief en wissels spoor
loos verdwenen, andere brieven komen ge
opend aan en het pak cahiertjes was zóó geha
vend dat het nauwelijks een pak genoemd kon
worden."
ANNO 1975
Willem van der Madeweg.
FOTO HIELCO KUIPERS
LEIDERDORP -
Begin volgende
week hebben
alle scholieren
'krokusvakan
tie'. Om de
vroege komst
van de lente al
vast een beetje
te vieren werd
op de Montes
sorischool 'De
Hobbit' aan het
Van Alphen-
plein een voor
jaarsfeest ge
houden.
Woensdag 5 februari
NEW YORK (AP) - Uit het demografisch jaar
boek van de V.N. over 1973 blijkt dat, althans
in dat jaar, de Zweden de mensen waren die
vermoedelijk het oudst zouden worden - een
man haast 72 en een vrouw ruim 77 jaar.
Noorwegen, Nederland, IJsland en Denemar
ken staan daar niet ver onder: Noorwegen:
mannen en vrouwen respectievelijk iets meer
dan 71 en ruim 76 jaar, Nederland haast 71
en haast 77 jaar. Voor Groot-Brittannië zijn de
leeftijden ruwweg 69 en 75 jaar, voor de Sow-
jet-Unie 65 en 74 jaar. De Oostduitsers (ruim
69 en iets meer dan 74) leven iets langer naar
verwachting dan de Westduitsers - ruim 67 en
ruim 73 jaar. Onder aan de lijst staat Oeganda,
voor mannen zowel als vrouwen, een geschatte
33,5 jaar. Volgens het jaarboek was de geboor
te aanwas het grootste in 1973 in de Britse
Maagden(!)-eilanden, namelijk 6,3 percent.
De stad in de wereld waar de meeste mensen
wonen is Sjanghai: 10.820.000. In totaal
woonden er in China omstreeks medio 1973
naar schatting 814 miljoen mensen. In de
Sowjet-Unie bijna 250 miljoen en in de V.S.
ruim 210 miljoen. Wat de steden weer betreft,,
na Sjanghai komt Tokio met 8.796.293, New
York is derde met 7.894.862 en Mexico-Stad
vierde met 7.768.033 inwoners.
LEIDEN - Ton Oudshoorn uit Rijpwetering is
schaatskampioen van Zuid-Holland geworden.
Op de ijsbaan De Uithof in Den Haag, won
Oudshoorn de 500 meter in 43.5 seconden.
Op de 1500 en 5000 meter werd hij tweede in
2.13.8 en 8.09.5. In de eindrangschikking
legde Ad Overdevest uit Berkel beslag op de
tweede plaats. Jan Boere uit Rijpwetering werd
derde (tijden: 44.4 - 2.15.2 - 8.12.8) en Geor
ge Rotteveel werd vijfde. De stayer uit Oude
Wetering won de vijfduizend meter in 8.08.5.
Voor de 500 en 1500 meter had hij respectie
velijk 44.6 en 2.17.2 nodig.
Leidenaars blikken
terug op hun verleden
ouders raakte. Toneel was een
onderdeel van hun leven. Ze
praatten ontzettend veel over
toneel, ze speelden allebei bij
Litteris Sacrum, een amateur
vereniging. Mijn vader had veel
belangstelling voor menselijk
gedrag. Hij bezat het natuurta
lent om mensen te doorgron
den. In de stukken die hij speel
de - van Shaw, Ibsen en Strind-
berg bijvoorbeeld - wilde hij
uitdiepen hoe de persoon die
hij moest spelen zich precies
gedroeg, in de verschillende si
tuaties waarin de schrijver hem
had gebracht. Mijn moeder was
meer ambachtelijk, technisch
met haar vak bezig. Gebaren,
stemgebruik, articulatie, bewe
gen... Meer met de uiterlijke
kant dus. Ze vulden elkaar in
elk geval prima aan. Wat hij
haai- aanreikte, probeerde zij
weer om te zetten in techniek.
Voor de oorlog bloeide het
amateurtoneel in Leiden. Ik ge
loof dat er op een gegeven mo
ment zelfs veertien amateurge
zelschappen waren. Tussen die
verenigingen bestond wel een
zekere rivaliteit, net zoals bij
sportverenigingen. Wie had
nou de beste voorstellingen?
Want we gingen natuurlijk bij
elkaar kijken. Maar ach, er viel
heel slecht te vergelijken, want
het repertoire liep nogal uiteen.
En er was sprake van een ge
zonde rivaliteit, niet van con
currentie. Het moest wel heel
raar lopen wilde je mekaar na
afloop niet complimenteren.
Veel gezelschappen waren soci
aal bepaald. Zo had je DOS, een
SDAP-achtig gezelschap. Die
speelde sociale stukken van
Heijermans bijvoorbeeld. Litte
ris Sacrum dus, intellectualis
tisch in de repertoirekeuze. Met
stukken zoals gezegd van Shaw
en Ibsen. Tot Ieders Genoegen,
een volkse vereniging, net als
Nut en Vermaak. Met vrolijke
stukken, blijspelen. En dan had
je nog de religieus bepaalde
Timdeler-club: Toneelspelen Is
Meer Dan Alleen Leren En Re
peteren. Gekuist taalgebruik,
nette stukken.
De opvoeringen vonden plaats
in de Stadsschouwburg. Die
kon je als vereniging voor een
appel en een ei huren. Voor de
iden S 'a£eman werd op 19 augustus 1924
it en boren aan de Hoge Rijndijk, net binnen
hun lsemeentegrenzen van Zoeterwoude.
drong,' ouderlijk huis, waarin hij als enig
wü in y opgroeide, bleef tot de jaren zestig
"metterwouds. Daarna werd dit stukje
iterwoude bij Leiden getrokken. „Toen
ld ik automatisch Leidenaar, maar in
mijn hart was ik het al." Want zijn leven
speelde zich voor het grootste gedeelte in
de stad af. Hij ging er naar school, hij
bezocht er toneelvoorstellingen en hij
speelde er toneel, bij Litteris Sacrum.
Over die grote passie voor het toneel
vertelt hij in deze aflevering van 'De
dingen die voorbijgaan'.
als kind thuiskomt, is de eerste
die je roept toch je moeder. Bo
vendien kwam mijn vader pas
later op de dag thuis van zijn
werk. Hij was verkoopleider bij
de Meelfabriek.
Toen ik wat ouder was, een jaar
of tien twaalf, ging ik mee naar
voorstellingen in de Schouw
burg. Dat was heel anders dan
thuis. Het fascineerde me met
een, ik vond het prachtig. Pas
toen zag ik de charme van het
toneel. Toen zag ik wat mijn
kerkfc
om uit een echte toneelfa-
3'en |e. Maar als kind vond ik dat
Doorlmaal niet leuk. Ik herinner
ft ft%iog dat ik mijn moeder
or% hoven hardop hoorde
inde jen, als ze de bedden aan
opmaken was. Dan pro-
Roerinle ze weer een rol uit haar
en fyfd ie leren. Maar als ze zo
ïven.lg vvas jan was ze mjjn
Verander niet meer. Dan was ze
;n Beland anders. Tenminste, zo
8 hflde ik dat. Bij mijn vader
ingsl) ik dat niet zo gevoeld. Als je
oliekt
t
nij
b
als
Hageman: „Toneel had natuurlijk de charme van de herkenbaar-
1. De mensen in de zaal kenden de spelers vaak."
foto hielco kuipers
