Vogels zijn de beste apothekers
Vissen wordt steeds meer zaak van high tech
Rijp en Groen
Het sneeuwklokje
f
Fruitvltffi
VRIJDAG 4 FEBRUARI 2000
redactie margot klompmaker en saskia stoelingj
GREET BUCHNER
In oude sagen en legenden
zal men tevergeefs zoeken
naar verhalen over deze
bloem. In de tijd waarin deze
verhalen vorm kregen was
het sneeuwklokje, dat zo in
heems lijkt, hier onbekend.
Dit plantje groeit van oor
sprong alleen
in sommige
streken van
Turkije en
rond de Pyre
neeën. In de
loop van de
zestiende eeuw
kwam het naar
Europa.
Pas in de loop
van de acht
tiende eeuw
wordt er wat
vaker geschre
ven over deze
vroege voor-
jaarsbloeier,
die in het La-
tijn de naam
Galanthus nivalie's heeft ge
kregen. Wij hebben de naam
in verband gebracht met het
laagje sneeuw waar hij ge
woon doorheen groeit, als
het maar warm genoeg
wordt.
De aardigste naam hebben
de Zwitsers bedacht. Die
zeggen Amselblumlein en als
je weet dat Amsel niets an
ders betekent als merel, dan
wordt de naam duidelijk. Als
de sneeuwklokjes het weer
goed genoeg vinden om te
bloeien, beginnen ook de
merels met hun voorjaarsge
zang. Omdat ik dol ben op
dit ldeine bloempje heb ik ja
ren achtereen elke herfst
bolletjes gekocht en braaf bij
thuiskomst in de grond ge
zet.
Het resultaat was jaar op jaar
bedroevend. Alleen een heel
klein gedeelte bleek aan de
groei te zijn gekomen. De
bollen waren te oud en ver
droogd toen ik ze kocht.
Daarom vandaag een ver
haal over de Galanthus en de
goede raad om nu te planten
met groen en bloem. Dan is
succes verzekerd. Een tijdje
terug kreeg ik namelijk van
een vriendin, die rijk geze
gend was met sneeuwklok
jes, een paar pollen mee en
daarbij het advies om de pol
len in plukjes van twee of
drie te trekken en deze
plantjes met zorg en vooral
even diep als ze stonden in
de grond te stoppen.
Het was een succes. Het
daarop volgende
voorjaar waren er al
veel meer en zo gaat
het door. Mijn ad
vies: koop bloeiende
bolletjes. Ze worden
in toenemende ma
te in pot of bak in de
handel gebracht.
Laat ze even afhar
den, want bij de
kweek werden ze
verwend om tijdig
allemaal tegelijk te
bloeien en zet ze
dan met twee of drie
tegélijk op een
plaatsje waai' ze ja
ren kunnen blijven
staan. Onder blad
verliezende struiken of bo
men bijvoorbeeld.
Zijn er geen bloeiende bollen
te koop dan wordt het bede
len bij kennissen of vrienden
geblazen. Desnoods begin je
met een enkele bol bloeien
de klokjes en plant je~ze met
twee tegelijk. Altijd beter dan
helemaal niets. Wellicht is
het aardig te weten dat er in
Engeland, waar anders,
sneeuwklokjesclubs zijn
waarvan de leden zich erop
toeleggen om zoveel moge
lijk iets afwijkende cultivars
te kweken en te ruilen. Zodra
een enkele bloem iets afwijkt
van de normale nivalis wordt
deze op geraffineerde en ui
terst bewerkelijke wijze ver
menigvuldigd met het bolle
tje als slachtoffer.
Óp die manier zijn er heel
wat cultivars die in le-
kenogen veel op elkaar lij
ken. Immers dit familielid
van de lelieachtigen heeft al
tijd zes kroonblaadjes. De
drie buitenste zijn groot,
vooral wit en min of meer le-
pelvormig. De drie binnen
sten zijn klein en vaak ge
deeltelijk groen. Maar ik ben
zelf al innig tevreden met de
gewone nivalis, sinds ik weet
hoe ik die in mijn tuin aan
de praat houd.
u
E
fSgf
Fruitvliegen die twin
leden per ongeluk vj
pa naar Amerika kwl
tonen een supersnel
In tien jaar blijken d
net zoveel te zijn vei
gedurende tienduizi
het continent van h<
Ecologen moeten O]
met het inzetten vair Kj.
soorten als natuurlijp
voor plagen en ziekt/^'f'
landbouw, aldus Raf10
Huey van de univ
Washington in Seatl
Huey en zijn team sl
de rappe aanpassing
studie van de fruitvÜ
sophila subobscura.
hem zijn strenge pr<
nodig. „Het is al te
gaan, omdat men dti
onderschatte. Recenf
is het in het'wild uit:
de rups Cactoblastis
ben. Dit beest heeft 2,
verlaten en vreet nu J
inheemse planten h:;
peter de jaeger j
perl.
wand
X Pr€
13 E
28
52
roef
eriki
I Dicl
Voek
If.dol
Ithe
Spreeuwen zijn erg kieskeurig bij hun nestbedekking. Ze houden het op bladeren van de wilde wortel, vlooienkruid en duizendblad. Deze planten werken voortplanting tegen van te
ken, mijten en luizen en doden ziekteverwekkende bacteriën en schimmels foto archief
De meeste medicijnen hebben
een plantaardige oorsprong.
Kijken naar vogelgedrag kan
onze kennis over de natuur als
medicijnkast flink vergroten.
Vogels zijn namelijk de beste
apothekers.
Het is al langer bekend dat
sommige vogels hun nesten op
sieren met groen gebladerte.
Een verklaring is dat het groen
zorgt dat het nest voldoende
vochtig blijft. Een andere ge
dachte is dat het de jongen be
schermt tegen direct invallend
zonlicht. Beide theorieën gaan
volgens ecoloog Peter Wimber-
ger niet op. „Het gedrag komt
zowel voor in regenwouden als
in droge klimaten. Ook wordt er
met bladeren geleurd naar nes
ten in de schaduw van een
boomkruin en in bolronde nes
ten waar geen lichtstraal bin
nen komt", zegt de deskundige
in het blad New Scientist. Hij is
als ecoloog verbonden aan de
universiteit van Washington in
Seatüe.
Het is zelfs zo dat vogels in
goed weggestopte nesten in
vochtige streken meer bladeren
verzamelen voor hun nesten
dan elders. Een voorbeeld is de
Zuid-Amerikaanse monnikpar
kiet, die het hele jaar rond
Plant afe
regenpg
De meeste nesthergebruikers, zo
als de havik, stoppen vers groen
in hun nest. foto cpd
doorbrengt in nesten die als
een torenflat op elkaar zijn ge
stapeld. Zij brengen bladeren
uit het omringend bos naar de
ze verblijfplaats, maar alleen tij
dens het broedseizoen.
Wimberger heeft ook ontdekt
dat roofvogels, die honkvast bij
hun nest blijven, uitsluitend
groen bijvullen nadat er eieren
zijn gelegd. Dit was voor hem
een hint dat de bladeren wel
licht een stof bevatten die de
jonge vogels beschermt tegen
parasitaire ziekten.
Het risico op infectie is het
grootst bij vogels die een be
staand nest elk jaar opnieuw
gebruiken. Daardoor zullen die
vogels ook de meeste voorbe-
reidngen moeten treffen, rede
neert Wimberger. Dat onder
zocht hij bij een kleine vijftig
roofvogels. Bijna tachtig pro
cent van de nest hergebruikers,
zoals de adelaar, de havik en
buizerd, brachten vers groen
naar hun nesten. Dit werd ge
daan door slechts veertig pro
cent van de roofvogels die jaar
lijks een nieuw nest maken, zo
als de bosuil.
Dit fenomeen is door andere
onderzoekers ook gevonden bij
zangvogels die steeds hetzelfde
nest gebruiken. Die nesten
moeten worden ontsmet met
vluchtige stoffen die door krui
den worden afgescheiden. In
India is ontdekt dat de huismus
zijn nest verrijkt met blad van
de margosaboom. Deze blade
ren bevatten sitosterol, een na
tuurlijk insecticide dat ook te
ken en andere bloedzuigers
weerhoudt van eieren leggen.
Bij de Europese spreeuw is iets
dergelijks gevonden. Spreeu
wen zijn erg kieskeurig bij hun
nestbedekking. Ze schuwen
mosterdachtige planten en op
teren voor moeilijk te vinden
bladeren van de wilde wortel,
vlooienkruid en duizendblad.
Deze planten werken voort
planting tegen van teken, mij
ten en luizen. Bovendien doden
ze ziekteverwekkende bacteriën
en schimmels. Verder blijkt dat
jonge spreeuwen, grootge
bracht tussen blad van de wilde
peen, meer hemoglobine in
hun bloed hebben. Hemoglobi
ne is een eiwit dat zorgt voor
zuurstoftransport.
Opvallend is dat de mannetjes
zorgen voor het groene orna
ment. Hoe groener het nest, des
te groter de paringskans. „Het
vrouwtje heeft duidelijk voor
keur voor een partner die het
nest beschermt tegen parasie
ten met bladeren die natuurlij
ke antibiotica en insecticiden
bevatten", aldus Wimberger.
Ook het verenkleëd is een infec
tiehaard. Bacteriën kunnen de
veren snel afbreken. In reageer
buizen zijn kippenveren be
smet met bacteriën van vogels
in het wild. Na een paai' dagen
was er van de veren niets meer
over. In de vrije natuur nemen
vogels hun voorzorgsmaatrege
len. Een stofbad nemen en dro
gen van de vleugels zijn enkele
manieren om af te rekenen met
de micro-organismen die de
vernietigende enzymen produ
ceren.
Een opmerkelijker remedie is
het insmeren van het verenpak
met opgepikte insecten. De in
secten scheiden via hun klieren
stoffen uit die auxine en beta-
hydroxyzuren bevatten. Deze
verbindingen rekenen af met
bacteriën en schimmels. Het
hoeven niet altijd insecten te
zijn. Er zijn ook vogels gezien
die hun veren besmeuren met
duizendpoten, goudsbloem,
kalk en zelfs tabak uit sigaret
tenpeuken.
Hoe vogels hun medicamenten
kiezen blijft een mysterie. Er is
bewijs dat sommige vogels die
in grote sociale groepen leven
van elkaar kunnen leren. Ook
kan er een genetische factor
een rol spelen bij zelfmedicatie.
De vogels hoeven zich niet be
wust te zijn van de voordelen
'van groen in hun nest. Zolang
deze praktijk meer overlevende
jongen met zich mee brengt,
worden de bijbehorende genen
vanzelf verspreid.
peter de jaeger
Wie een saaie regenpifG g
fleuren kan de Flower
aanschaffen: een lichtj
kunststof bloempot dH
regenpijp kan worden
Volgens de fabrikant ll h)
zo'n 3 tot 4 potten tegL
een pijp hangen. Er zijncje
kleuren: terracotta, grj
blauw en wit. Een set 1
potten kost 9,95. De F|
Clicker is te koop bij H
zaken en tuincentra. N
Elho, tel. 073 - 521907
Het aanbod van handige snuf
jes voor sportvissers neemt de
laatste tijd behoorlijk toe. Er be
staat bijvoorbeeld al sonarap-
paratuur waarmee de zwem
mers onder water zijn op te
sporen. En via satellietsignalen
geeft een speciaal apparaatje
het visrijke gedeelte van een
plas water aan. In maart vinden
in Rotterdam en Zwolle twee
grote sportvisbeurzen plaats
waar de ruim een miljoen hen
gelaars in ons land dit soort
handigheidjes kunnen ontdek
ken.
„Nieuwe technische ontwikke
lingen worden eerst toegepast
in de ruimtevaart, daarna bij
defensie en vervolgens komen
ze terecht in de hengelsport",
lacht beleidsmedewerker Mar
co Kraal van de Nederlandse
Vereniging van Sportvissersfe
deraties (NWS). Er is binnen de
vissport de laatste jaren grote
technische vooruitgang ge
boekt. Voorheen werd nog wel
eens de dobber met een bam-
boehengel uitgeworpen: tegen
woordig bestaan veel exempla
ren uit een ijzersterk mengsel
van grafiet en glasvezel. Ook
nieuw is de zogenoemde kunst
vezel dynema die de aloude ny-
lonlijn dreigt te vervangen.
Een andere ontwikkeling is het
groeiende aanbod van tenten,
speciale kleding, schoeisel en
stoelen waarmee sportvissers
warm en comfortabel langs de
kant kunnen zitten. „Daarnaast
komen vaker hightech appara
ten op de markt", zegt Kraal.
„Er zijn bijvoorbeeld radiografi
sche bestuurde bootjes waarop
het aas komt te liggen. Het
bootje vaart vervolgens enkele
honderden meters uit eri met
de afstandsbediening in de
hand kan de hengelaar op een
bepaaldé plaats het aas in het
water laten gooien. Zodra een
vis aan de haak zit, geeft een
speciale zender langs de kant
een geluidssignaal af."
Een ander snufje is het zoge
noemde Global Positioning
System (GPS) dat vanaf ruwweg
driehonderd gulden verkrijg
baar is. Het apparaat is bedoeld
voor hengelen op een grote plas
water, waarbij na het intoetsen
van enkele knoppen het GPS de
visrijke gedeelten van het meer
onthoudt. Wanneer de hobbyist
dagen later weer de plas opgaat
geeft het toestel via satellietsig
nalen tot op honderd meter
nauwkeurig dezelfde visrijke
plek aan.
„Praktisch is verder sonarappa-
ratuur die geluidssignalen on
der water verspreidt. Botsen ze
tegen een vis aan, dan ketsen ze
terug en ziet de visser op een
scherm waar de zwemmer zich
schuil houdt. Dergelijke sonar-
apparaten ofwel fishfinders lig
gen al voor ongeveer driehon
derd gulden in de winkel. Kort
om, er is een geweldige profes
sionalisering in de techniek
gaande waardoor hengelen
geen loterij meer is", vertelt
Kraal.
Gewapend met hulpmiddeltjes
en speciale hengels trekt een
groeiende groep liefhebbers er
geregeld op uit om een vis te
vangen. Voorheen maakte het
niet zo gek veel uit welke soort
uiteindelijk aan de haak werd
geslagen. De laatste jaren rich
ten tienduizenden liefhebbers
zich echter vooral op een be
paalde specialiteit, zoals kar
pervissen, vliegvissen, zeevis
sen of roofvisvissen. Iedere tak
van sport vereist bepaalde tech
nieken, materialen en kunst
azen.
Kraal: „Kenmerkend aan vlieg
vissen is om met een imitatie
insect een vis te vangen waarbij
de lijn vaak ver in het water
wordt geworpen." De vissen la
ten zich echter niet al te makke
lijk voor de gek houden. Zodra
in de buurt van het water veel
vliegjes zitten, happen de
zwemmers niet in bijvoorbeeld
een namaaksprinkhaan. Zoiets
vinden ze te verdacht. Een gro
te vangst is daarom lang niet al
tijd gegarandeerd. „Vooral het
een zijn met de natuur is van
belang bij vliegvissen; vaak beet
hebben speelt een minder be
langrijke rol."
Liefhebbers die wel veel aan de
haak willen slaan, kunnen zich
beter bezighouden met henge
len op karpers of raofsoorten
zoals de snoekbaars. Met de in
zet van nieuwe materialen en
snufjes is het volgens de be
leidsmedewerker van de NWS
makkelijker om een groot
exemplaar te vangen. „Hebben
ze eenmaal beet, dan zet de
echte sportvisser het dier weer
terug. Grappig is dat ik bepaal
de exemplaren jaren later weer
opnieuw vang: mijn ervaring
zorgt ervoor dat ik vissen van
een bepaalde soort kan onder
scheiden."
In totaal werpen tussen de 1,3
en 1,5 miljoen Nederlanders
wel eens een hengel uit en zij
besteden daaraan jaarlijks zo'n
vierhonderd miljoen gulden.
Het aantal liefhebbers en de
omzetten nemen overigens toe,
want vorig jaar telde de NWS
370.000 leden; twintigduizend
meer dan in 1996. Het enthou
siasme stijgt vooral bij de jeugd:
er zijn inmiddels 350.000 jonge
sportvissers.
„Ook onder allochtonen zijn
verwoede hengelaars te vin
den", zegt adjunct-directeur
Joop Bongers van de NWS. „Zij
zetten de vis echter niet zo vaak
terug, maar eten het dier thuis
op. Dit komt wellicht voort uit
een andere cultuur. Eerlijk ge
zegd: het heeft ook wel iets de
cadents om een vis te vangen
en die vervolgens weer los te la
ten."
Hoewel meer mensen sportvis
sen als hobby ontdekken, boek
te de dit jaar jubilerende NWS
(25 jaar) ook tegenslagen. Enke
le jaren geleden bijvoorbeeld
verbood de overheid vissen met
levend aas en daardoor is het
voor sommigen lastiger om
beet te hebben. Daarnaast ver
schilt de landelijke overkoepe
lende organisatie van negen
honderd sportvissersverenigin
gen fors van mening met onder
meer de Dierenbescherming
over de vraag of vissen wel of
senn
n:
le F
niet pijn en stress kui
len.
Bongers: „Vorig jaar is[^
bat aan dit onderwerp^
waaruit bleek dat de rnjn c
in de wetenschap verdij
Bovendien pleiten wijvp j
terugzetten van gevangpja
ren, zorgen we samen
dere organisaties voorjL
waterbeheer en een ge^
visstand."
>Pg(
Die visstand is volgens*^
junct-directeur de laatJ^
cennia behoorlijk vei:btfg{
„Het vissen in Nederlajna]
teren is, in vergelijkingsob
dere landen, vrij voordij q
Om te hengelen is een Lej
ning nodig, die tussen f rc
45 gulden kost waarmejoni
hebber in een bepaald'n g
kan vissen. „Wordt ieni^ioj
van een bij de NWS aat,6i
ten vereniging, dan man^
sportvisser voor hetzelfojj
drag in veel meer plasskm(
ren en vennetjes de holj
voeren."
Naast een vergunning, i
vissers vanaf 15 jaar enl i
ook een sportvisakte vei
deze komt op 19,25 guli
jaar. Met deze papieren NO
mogen het gehele jaar dTVI
meeste vissoorten woraRe|
vangen, want het seizoflhel
bod op de liefhebberij i<Ni(
jaren geleden afgeschaft Bij
dit beschouwt de vismijint
NWS als een overwinni Mc
vallend is wel dat deze 0 NO
satie in hetzelfde pand TV
de Nederlandse Jagersvj Re
ging. „Dat is toeval: veraFil
het delen van ons ondei De
gaat de relatie niet", zeg rei
gers. TV
alex van hoof Re
he
N(
Cryptogram
Horizontaal: 1. Ze zijn net zo bang als angsthazen (6); 4. Bevorderaar
voor de drijvende kracht (8), 6. Stof waarnaar men raadt (4); 8. Stof
die men stroopt (4); 9. Het sein om lectuur door te nemen? (9).
Verticaal: 1. Hierop gezeten kan men z'n baan verliezen (3); 2.
Meteen het gewicht van de kinderen (5); 3. De Europeaan komt
terug en gaat erop (4); 5 Ze worden gespeeld om te stelen (6); 6.
Het ruikt niet onaangenaam (4); 7. Vuurproef (4); 8. Gaat heel licht
héén en weer (4).
Oplossing van donderdag:
HORIZONTAAL: 1. Geeuw; 5. zin; 6. nis; 8. debet; 11. ets; 13. zzo;
15 le; 16. ode; 18. on; 19. au; 20. va, 21er; 23. dna; 25. li; 26. rai;
28. Pan; 29. bagno; 32. dia; 33. oom; 34. slenk
VERTICAAL: 1. Gids; 2. ene; 3. une; 4. witz; 7. telwerk; 9. bed;
10. continu; 12. te; 14. zo; 16. oud; 17. Eva; 22. ra; 24. nog; 25 la;
27 ibis; 28 pook; 30. aal, 31. non
HEINZ
S
T
R
P
