Eindelijk erkenning
.j.koeslag
GERRITSEN
TË
r, AD 13 APR'1- l94'2
fusilleerd OP li A
J.H.E.ROEBERS A.J.YMKERS
GEFUSILLEERD OP 16 OCTOBER 1942 TE A
FOTO UNITED PHOTOS DE BOER POPPE DE BOER
ZATERDAG 15 JANUARI 2000
Omwenteling
Sima heeft als vertaalster lange tijd lippen
diensten bewezen aan het Russische persbu
reau Tass. Terwijl ze naar eigen zeggen aan
geeft nooit partijvrouw te zijn geweest, nim
mer een revolutionair en in wezen gruwde
van het regime. „Maar daar dacht ik tijdens
het werk dus niet aan. Ik vertaalde alleen
maar, ik hoefde zelf niet iets te bedenken.
Mij is meer dan eens aangeboden zelf ook te
schrijven, maar dat heb ik gelukkig af kun
nen houden. Ik kreeg dagelijks Westerse
kranten onder ogen. En als ik dan een be
richt over Holland zag, sprongen de tranen
spontaan uit mijn ogen. Heb altijd heimelijk
verlangd naar het land waar ik mijn kinderja
ren doorbracht."
Pas nadat Mikhail Gorbatsjov de Sovjet
maatschappij collectief had ontdaan van de
muilkorf door met zijn glasnost openheid te
prediken, durfde Sima Sneevliet zich meer
bloot te geven. „Het was niet langer gevaar
lijk openhartig te zijn, vandaar dat ik in Mos
kou meteen naar de instelling ben gestapt
waar paspoortzaken werden geregeld. Ik had
vlak na de oorlog al van de dood van mijn
vader vernomen. Vele jaren later ontving ik
vanuit Duitsland bericht van een vriend van
mijn moeder, die door tussenkomst van het
Nederlandse consulaat in München het graf
van mijn vader in Driehuis-Westerveld had
gevonden. Het punt was dat ik eigenlijk van
af mijn zestiende met een vals paspoort heb
geleefd. Mijn moeder had gezorgd voor een
geboortebewijs, waarin de naam van mijn
vader ontbrak. Voor alle zekerheid had ze in
het bijzijn van twee getuigen ook mijn ge
boortedatum op de gemeentesecretarie van
mijn geboorteplaats Krementsjoek laten wij
zigen."
Een kleine vijftig jaar heette Sima naar
haar moeder Zjolvolski; een kleine halve
eeuw ook wist vrijwel niemand beter dan dat
zij op 22 september 1922 in plaats van 18
september 1923 ter wereld was gekomen.
Dat moest na zo vele jaren dus allemaal wor
den rechtgezet in de Russische bevolkings
administratie. „Eenmaal op de hoogte van
de begraafplaats van mijn vader ben ik in
Moskou naar de Nederlandse ambassade ge
stapt. Daar werd mij gezegd dat er alleen een
visum kon worden afgegeven, wanneer ik in
zicht kon geven over de woonplaats in Hol
land. Dat kon ik dus niet. Maar Tass heeft ge
regeld dat ik in Den Haag kon inwonen bij
de correspondent. Hij heeft ons, mijn doch
s elfjarig meisje werd Sima
Zjolvolski in 1934 vanuit
Amsterdam door haar
Oekraïnse moeder
eegetroond naar de Sovjet
unie, als gevolg van een
latiebreuk. Daarna heeft ze
laar vader Henk Sneevliet -
een in 1942 door de nazi's
terechtgestelde ultra-linkse
verzetsstrijder - nooit meer
ien. Ze leidde een leven vol
mwee. Een groot verlangen
ir de achternaam Sneevliet
en naar Nederland. Beide
irtewensen zijn vervuld. Ze
woont tegenwoordig in
Zandvoort en onlangs
aaide de rechter dat ze zich
ir haar vader mag noemen.
Na meer dan een halve eeuw ge
dwongen zelfontkenning, vindt
ze op 76-jarige leeftijd alsnog
haar ware identiteit. De Nederlandse natio
naliteit heeft ze inmiddels al. De officiële
toestemming om als buitenechtelijk kind de
naam van haar vader te mogen dragen, kan
na een recente gerechtelijke uitspraak elk
moment bij haar in de brievenbus glijden.
Clandestien gaf ze zich sinds haar terugkeer
in Nederland al een jaar of elf uit voor de
dochter van haar verwekker Henk Sneevliet.
Het ging Sima niet eens zo zeer om erkend
te worden als zijn dochter. Want sluit ze haar
ogen, dan ziet ze zichzelf als pril meisje weer
in die huiskamer aan de Amsterdamse Over
toom op de knie van haar vader zitten. In
principe hoefde die haar zo dierbare herin
nering niet eens te worden bekrachtigd met
een document. Sima Sneevliet heeft zich al
tijd de oogappel van Henk gevoeld, ook al
heeft ze hem na haar emigratie met moeder
naar Rusland nooit meer gezien na 1934.
„Zij het officieus ben ik vrijwel meteen na
mijn terugkeer in Nederland, nu elf jaar gele
den, de naam Sneevliet gaan voeren. Mijn
verzoek aan hare majesteit om alsnog offici
eel te worden erkend, had voor alles te ma
ken met mijn wens een al jaren bestaand
probleem op te lossen. Ik wilde dat mijn kin
deren een normale grootvader kregen, ook al
was die dan al vele jaren dood. Zij hadden
geen opa, zoals ik in feite geen vader had.
Dat gaat er dus van komen. Dat betekent ook
dat ik zowaar eens erkend ga worden, terwijl
dat nooit niet door wie dan ook is gebeurd.
Beter laat dan nooit."
Dochter van Henk Sneevliet bereikt na 50 jaar haar doel
Henk Sneevliet in de jaren dertig.
FOTO SP AARNEST AD ARCHIEF»
ter Natasja en mij, naar Driehuis-Westerveld
gebracht. Maar het graf waarnaar we zoch
ten, konden we niet vinden. We zijn daar
toen overal geweest. Bij de vijver, bij het
Multatuli-monument. Achteraf gezien heel
dichtbij. We zijn weggegaan, en daarna weer
teruggekeerd. En ineens hoorde ik Natasja
roepen: 'Mamma, ik 'm gevonden. Een bele
venis. Dolblij was ik."
Stormachtig
Ze kenschetst zichzelf als het liefderijke pro
duct van een stormachtige liefde, die in de
vroege jaren twintig opwelde tussen Snee
vliet en de knappe Oekraïnse fabrieksar
beidster Sima Zjolvolksi. Sneevliet was nog
gehuwd, toen hij in 1920 als oprichter van de
Indonesische Communistische Partij aanwe
zig was op het Komintern-congres in Mos
kou. Hij logeerde in hotel Lux aan de Gorki-
straat, zij bezocht een vriendin die er werkte.
Samen gingen ze in 1921 naar China om in
Shanghai als gast van de eerste Chinese pre
sident Sun Yat-sen het eerste congres bij te
wonen van de communistische partij. „Er
gens onderweg moet ik in de Transsiberië
Expres zijn verwekt."
Sima senior en de driejarige Sima junior
kwamen in 1926 over naar Amsterdam om
zich te voegen bij de inmiddels gescheiden
Sneevliet. Het intermenselijk contact tussen
de partners liet zich weldra beschrijven als
flamboyant. Er sneuvelde menig kopje en
schotel totdat de relatie zelf aan scherven
lag. Sima hoorde van haar moeder dat de vi
riliteit van Sneevliet tot de scheiding had ge
leid. Sima senior had lippenstift aangetroffen
op een van de handdoeken. „Zo heeft mijn
moeder het verteld. Achteraf moet ik wel
zeggen dat ze al gauw mijn latere stiefvader
Jef Swart had, met wie ze naar Rusland af
reisde. Ik moest ook mee. Ik moest afscheid
nemen van mijn vader. Dat viel hem zwaar,
ik zag hem huilen. Ik had het er ook moeilijk
mee, maar heel dualistisch verheugde ik me
ook op de reis naar Rusland. Zag dat als een
avontuur."
In Rusland ging de elfjarige Sima naar de
Duitse school, waar ze nogal eens om haar
Amsterdamse tongval werd uitgelachen. Met
de andere leerlingen paradeerde ze op 1 mei
trots op het Rode Plein, waar Stalin het défilé
afnam. Goh, wat was ze als pionier trots op
de rode halsdoek, die ze in Amsterdam nooit
had mogen dragen. „Ik vond er alles mooi en
prachtig. Totdat twee jaar later de eerste klap
kwam. Twee jongens uit onze klas waren
naar Spanje gegaan om met de communis
ten te vechten tegen de fascisten van Franco.
Geen mens die ze na die verloren oorlog ooit
heeft teruggezien. Vrijwel zeker zijn ze als
zovelen door kornuiten van Stalin zomaar
opgepakt, in de kelders van het Loebjanka-
gebouw van de KGB beland en daar nooit
meer uitgekomen. Daarna ben ik anti gewor
den. Zeker nadat mijn stiefvader werd gear
resteerd. Die werd als sociaal-gevaarlijk ver
oordeeld tot vijf jaar, in die tijd een lichte
straf. Stalin liet mensen die als spion of als
vijand van het volk werden opgepakt piefpaf-
poef doodschieten."
Sima herinnert het tijdperk-Stalin als de
meedogenloze periode, tijdens welke het
vooral verstandig was zonder tegensputteren
uit te voeren wat van hogerhand werd opge
dragen."
In Wenen diende ze als tolk Duits het Ro
de Leger, dat in 1945 bezit had genomen van
het tot dan genazifïceerde Oostenrijk. Als
vertaalster werkte ze in 1946 bij het Russi
sche persbureau Tass, toen Sima zekerheid
kreeg over wat zij al lang vermoedde. Het
was IJsbrand Schilp, destijds een Nederland
se medewerker van Radio Moskou, die haar
een knipsel aanreikte uit De Tribune, een
Nederlandstalige communistische krant. Ze
las over de dood van een man, wiens naam
ze noodgedwongen jaren had moeten dood
zwijgen. Om haar hachie te redden had Sima
nooit het hart gehad zichzelf te presenteren
als dochter van een erkende trotskist, van
een volgeling van de weggewerkte Trotsky,
derhalve een klassevijand van Stalin. „Ik
mocht bij wijze van spreken niet eens aan
Sneevliet denken. Maar Schilp wist wel wie ik
was. Na het huwelijk van mijn moeder met
mijn stiefvader Jef Swart, een man die voor
Rusland spioneerde, was Schilp wel eens bij
ons thuis geweest in Moskou.'En nog meer
Hollanders die daar zaten. Filmregisseur Jo
ris Ivens kende me ook. Maar het was dus
die IJsbrand die me de onheilstijding
bracht."
Opposant
Ze had er altijd al rekening mee gehouden
dat haar vader Henk zich tijdens de bezet
ting als verzetsstrijder zou blootstellen aan
gevaar, gezien zijn links-revolutionaire ach
tergrond. Afkomstig uit een inkeurig katho
liek gezin had de in 1883 geboren Sneevliet
zich van jongsaf gemanifesteerd ter linker
zijde van de maatschappij als prediker van
de revolutie tegen al wat hij als onrecht be
schouwde. Als spoorbeambte eerst als voor
zitter van de Nederlandse Vereniging van
Spoor- en Tramwegmaatschappij. Vervol
gens als marxistische opposant binnen de
Sociaal Democratische Arbeiders Partij tegen
de opportunistische partijpolitiek van Pieter
Jelles Troelstra. In Indië werkzaam bij het
Soerabajaas Handelsblad richtte hij de Indo
nesische Communistische Partij op. Hij brak
in 1927 als sympathisant van Trotsky met de
stalinistisch georiënteerde Communistische
Sima en haar moeder. Amsterdam, eind jaren
twintig. FOTO SOCIALISTIESE UITGEVERIJ NIJMEGEN
Partij Holland en met Josef Stalin zelf. En zo
zette hij marinepersoneel in een pamflet ook
aan tot verzet op de Zeven Provinciën tegen
de salarisverlaging, die de regering-Colijn in
het kader van de bezuinigingspolitiek door
voerde. Terwijl hij een celstraf van vijf maan
den uitzat wegens opruiing, werd Sneevliet
gekozen als Kamerlid voor de Revolutionair
Socialistische Arbeiders Partij (RSAP). „Voor
mij kon het dus bijna niet anders dan dat hij
ondergronds was gegaan. Toen ik nog niet
wist van zijn lot, koesterde ik de stille hoop
dat hij was geëmigreerd. Maar nee, hij is dus
gebleven en dat werd zijn dood."
Met andere kameraden werd hij als leider
van het Marx-Lenin-Luxemburg-front, de il
legale voortzetting van de RSAP, op 13 april
1942 standrechtelijk door de Gestapo geli
quideerd op de Leusderheide.
Alles kwam laatst weer boven, toen Sima
Sneevliet haar leven ergens beknopt zag af
gedrukt. Ze las al wat achter haar lag en de
tranen sprongen uit de ogen. „Ik kreeg me
delijden met mezelf. Terwijl ik nooit mede
dogen met mezelf heb gehad, omdat het ei
genlijk niet aangaat jezelf zielig te vinden.
Want dan roep je de ziektes over jezelf af.
Het leven in de Sovjet-Unie ging onder welke
omstandigheid dan ook door. Waarbij de
eerlijkheid mij gebiedt te zeggen dat er in
Rusland ook leuke momenten waren, al
stond alles in het teken van mondje dicht.
Als er liefde en zelfs liefdes zijn in je leven,
wordt het echt bijzaak om voor een paar
schoenen met hoge hakken een nacht in de
rij te moeten staan."
Verbazing
Sima formuleert het allemaal in onberispelijk
Nederlands, dat naar eigen zeggen in die 54
jaar Sovjet-Unie goed is geconserveerd door
haar talenknobbel. Pas in 1988 werd ze ge
waar hoeveel boeken er in Nederland over
Henk Sneevliet in omloop waren. De eerste
die haar daarop attendeerde was de
trotskistisch opgevoede Vrij Nederland-jour
nalist Igor Cornelissen, die met een hele zak
boeken kwam aanzetten. „Wat ik toen voel
de, laat zich nauwelijks beschrijven. Zo ver
baasd was ik."
Terug van heel lang weg geweest maakte
ze ook kennis met de leden van het Comité
Herdenking Henk Sneevliet, veelal oude ka
meraden van haar vader. Onder de vroegere
RSAP'ers Theo van Veen, haar huidige man.
„Toen bleek mij ook dat mijn vader al sinds
1954 op zijn sterfdag wordt herdacht."
Praat haar niet van bureaucratie. Volgens
Sima regeerde die Rusland onder de tsaar,
toen Stalin aan de macht was en nu nog.
„Maar hier kunnen de ambtenaren er ook
wat van. Eer je antwoord hebt! Toen ik na zo
vele jaren weer in Nederland was, heb ik bij
de koningin meteen een verzoek ingediend
om hier de rest van mijn leven onder de
naam Sneevliet te mogen doorbrengen.
Maar nee, dat kon niet, omdat ik buiten het
huwelijk was geboren. Wel bestond er in
principe bereidheid mij de naam Sneevliet
toe te kennen, mits ik bereid was vijftienhon
derd gulden te betalen. Belachelijk.'"
Zelf wist Sima er niet van, maar een kennis
tipte haar over een vorig jaar doorgevoerde
wetswijziging in het Nederlandse afstam
mingsrecht. Daarmee werd de blokkade op
geruimd, die de postume vaststelling van het
vaderschap voordien onmogelijk had ge
maakt. „Degene die me inseinde, bracht me
in contact met advocaat Willems, die de zaak
interessant genoeg achtte om er juridisch
mee te gaan stoeien."
Inmiddels heeft haar juridische adviseur
bij de Haagse rechtbank aannemelijk weten
te maken dat Sima in 1923 als buitenechtelij
ke kind van Henk Sneevliet het levenslicht
zag. De gebundelde correspondentie die
haar vader in zijn SDAP-tijd voerde met
geestverwante dichteres Henriëtte Roland
Holst en waarin Sima veelvuldig als dochter
werd aangehaald, diende mede als bewijs.
Gedwongen uegen
In Rusland liet ze twee kinderen achter. Eep
zoon, pianist van beroep. En een dochter,
die als scheikundige de kost verdient. Zij het
postuum is Sneevliet voor hen nu opa. „Ik
heb die elf jaar hier nooit ook maar een se
conde heimwee naar dat land gehad: Wel is
er altijd dat verlangen naar mijn kinderen en
kleinkinderen. Ze wilden daar niet weg, ze
zijn er immers opgegroeid als echte Russen.
Hun wortels liggen daar. En ze hebben er
hun werk. Gelukkig heb ik regelmatig con
tact met ze. En ook met mijn kleinkinderen.
Ik heb in 1994 het boekje 'Mijn jaren in stali
nistisch Rusland' geschreven. Dat ging over
mijn leven. Want had ik dat in één zin moe
ten omschrijven, dan zou dat alleen maar
hebben gekund door veel komma's en punt
komma's tussen allerlei ellenlange onleesba
re bijzinnen te plaatsen. Zo ingewikkeld zit
het allemaal in elkaar. Ik heb ruim een halve
eeuw moeten leven met een leugen, die mij
dwong tot liegen. Over mezelf, over mijn ver
langens, over mijn gedachten. De cirkel van
mijn levensloop is niet helemaal rond. Zover
is het pas als ik dood ben. Maar laat ik dat
nog maar even uitstellen."
GERARD VAN PUTTEN
