De Leidse link is Von Siebold
ZATERDAG 8 JANUARI 2000
Zo zag ooit de handelspost van de Hollanders eruit op het eilandje Dejima.
ILLUSTRATIE ARCHIEF
Het jaar 2000 in het teken van vier eeuwen Nederland - Japan
Het is op 19 april uan dit jaar
precies 400jaar geleden dat een
Nederlands schip afmeerde
voor de kusten van Japan.
Waar andere pottenkijkers als
de Spanjaarden, de Portugezen
of de Engelsen niet werden
geduld, daar mochten de
Hollanders blijven. Tot in de
19e eeuw hadden zij het
alleenrecht op de handel. Die
bijzondere relatie van vier
eeuwen (handels)betrekkingen
wordt dit jaar aan twee kan ten
van de aardbol op gepaste
wijze gevierd, in Japan en in
Nederland. De stad Leiden
speelt in die viering een
belangrijke rol, vooral vanwege
de wetenschapper Philipp von
Siebold. Zijn Japanse collecties
- ondergebracht in het
Museum voor Volkenkunde en
in Naturalis - zijn uniek in de
wereld.
Op 19 april 1600 gooide het
VOC-schip De Liefde zijn an
kers uit voor de kust van het
toen nog volkomen onbekende Japan. Voor
het eerst in de geschiedenis maakten de be
woners van het verre eilandenrijk contact
met westerlingen. Na tien jaar van moei
zaam onderhandelen mochten de Hollandse
koopvaarders uiteindelijk ook dat doen
waarvoor ze gekomen waren, namelijk han
del drijven met de bevolking. Dat ging overi
gens niet zo maar. Het gebeurde aan de
hand van strikte regels en volgens strenge af
spraken. Maar het was wel een privilége dat
in de daaropvolgende 200 jaar louter aan de
Hollanders was voorbehouden.
Als handelspost kregen de koopvaarders
het eilandje Dejima aangewezen, in de buurt
van Nagasaki. Eeuwenlang fungeerde Neder
land daar als venster op Japan voor de rest
'van de wereld, die op afstand moest toekij
ken. Met dien verstande dat ook de Hollan
ders de deur niet verder open kregen dan het
minuscule Dejima. Het echte Japan, het gro
te en geheimzinnige keizerrijk, bleef nog heel
lang verboden gebied. Pas in de 19e eeuw
lichtte het Land van de Rijzende Zon méér
op dan die spreekwoordelijke tip van de slui
er.
Wetenschapper
De in Duitsland geboren, maar aan het Leid
se Rapenburg woonachtige en werkzame
Philipp von Siebold, landde in 1823 met een
Hollands schip op Dejima. Deze arts/weten
schapper legde in de daaropvolgende zes
jaar contacten met Jèpanse vakgenoten, stel
de zijn huis voor hen open en verzorgde als
arts ook de Nederlandse kolonie op het ei
land. Tevens legde hij in het inmiddels ont
sloten Japan huisbezoekjes af in de wijde
omgeving. Daarvoor kreeg hij van de plaat
selijke bevolking niet uitbetaald in geld,
maar in natura. Deze- geschenken vormden
de basis van wat later zou uitgroeien tot zijn
omvangrijke collectie Japanse kunst- en ge
bruiksvoorwerpen.
In opdracht van Koning Willem I, van wie
hij ook lijfarts was, legde Von Siebold zich bij
zijn tweede bezoek (1859 - 1863) tevens toe
op het verzamelen van flora en fauna. Hij
'deed dit zo nauwgezet dat er buiten Japan
geen grotere collectie te vinden is dan in Ne
derland. Sommige stukken zijn zelfs uniek te
noemen. Het meeste ervan belandde in het
Museum voor Volkenkunde, in de Hortus
Botanicus en in Naturalis. Omdat Japan zelf
relatief laat is begonnen met het opbouwen
van museumcollecties, kan een bioloog of
historicus op het gebied van natuurlijke- en
volkenkundige geschiedenis - al komt hij uit
Tokyo, Hirosjima of Osaka - niet om deze
Leidse musea heen. Dat is, zo gezegd, een
verplicht nummer.
Brede viering
Overleg op het hoogste regeringsniveau tus
sen beide landen heeft er toe geleid dat er irt
het jaar 2000 een brede viering zal plaatsvin
den van deze 400-jarige relatie tussen Neder
land en Japan. Het woord 'feestelijk' blijft in
dat verband bewust achterwege. Dit, omdat
de verhoudingen gedurende bepaalde perio
den - met name tijdens de Tweede Wereld
oorlog en in de nasleep daarvan - danig wa
ren bekoeld. Een halve eeuw na dato zijn er
nog altijd Nederlanders die slecht slapen bij
de herinnering aan de verschrikkingen van
de oorlog met Japan in Indonesië en Birma.
Daarbij wordt aan de hand van tentoonstel
lingen en symposia overigens ook stilge
staan.
Dat neemt niet weg dat op 19 april in Na
gasaki een plechtigheid zal plaatsvinden om
de eeuwenoude bindingen tussen de twee
landen te herdenken en te verstevigen. Rege
ringsleiders van beide landen zullen daar ac
te de presence geven. Een sterke Leidse dele
Honderdduizenden Japanners bezoeken jaarlijks het Hollandse openluchtmuseum.
ARCHIEFFOTO ANP
gatie, met vertegenwoordigers van de ge
meente, de musea en het bedrijfsleven, is
eveneens aanwezig. Op die dag ook zal in het
gemeentelijk museum van Nagasaki de ten
toonstelling 'Dejima' worden geopend. Die
draait momenteel in Naturalis en is opge
bouwd uit de verzameling van Von Siebold.
Na Nagasaki is de expositie vervolgens nog te
zien in het Edo Tokyo Museum. Naar ver
wachting zal de belangstelling in Japan daar
voor groot zijn. Ieder kind daar leert op
school hoe belangrijk Von Siebold is geweest
met betrekking tot Japans' visie op het wes
ten. Hij wordt daar gezien als de Hollandse
Marco Polo.
Manifestaties
In Nederland heeft de viering een breed ka
rakter. In 35 verschillende gemeenten komt
Japan op de ene of de andere wijze voor het
voetlicht, al naar gelang de invloed zich ter
plaatse deed of doet gelden. Amsterdam en
Leiden trekken daarbij nadrukkelijk de kar.
Amsterdam uit het oogpunt van de handels
betrekkingen en omwille van zijn VOC-verle-
den. Leiden vooral vanwege de wetenschap
(al in 1855 kende de universiteit als eerste ter
wereld een leerstoel Japans), de musea en de
historische betekenis van Von Siebold. Beide
steden hebben een uitgebreid programma
samengesteld.
Hoewel ook de naam van Ajax wordt ge
noemd als een ijzer in het vuur, draait het in
Amsterdam voornamelijk om manifestaties
van culturele en artistieke aard. Met ondere
andere een tentoonstelling in het Rijksmuse
um en voorstellingen in de grote theaters.
sleboldhuis
De nadruk in Leiden ligt op drie bijzondere
projecten, in het voorjaar, de zomer en het
najaar. Allereerst is dat de officiële opening
van het SieboldHuis op 1 aprij. Zijn vroegere
woonhuis aan het Rapenburg 19 - waar tot
voor kort het kantongerecht zetelde - wordt
momenteel in de oude staat hersteld. Met
voorwerpen uit zijn eigen verzameling, krijgt
het de status van permanent museum. Het
ligt in de bedoeling dat de Japanse keizer of
wel bij de opening aanwezig zal zijn, dan wel
op eerr later tijdstip een bezoek brengt aan
het SieboldHuis. Het is intussen zeker dat hij
dit jaar een officieel staatsbezoek brengt aan
Nederland. Hij is derhalve in de buurt.
De tentoonstelling Holland, Japan de
Liefde in Volkenkunde opent zijn deuren op
15 juni en is het tweede grote project. Net als
Nederland beleefde Japan in de 17e eeuw
een gouden tijd. De theeceremonie, de op
komst van shoguns en de aanwezigheid van
de Hollanders op Dejima waren van grote in
vloed op het creatieve en op het culturele kli
maat. De expositie toont het brede spectrum
van de Japanse kunst rond 1600. Van kera
miek, samurai-uitrustingen, prenten en lak
werk tot kamerschermen, landschapsschil
deringen en kalligrafieën.
In het najaar is er van 19 tot 26 oktober de
Japan-week. Die wordt georganiseerd door
de International Friendship Foundation. Die
plaatst jaarlijks in een Europees land een
weekprogramma met diverse culturele, culi
naire en sportieve aktiviteiten. Ditmaal is
Leiden aan de beurt. De week moet de Lei-
denaar en de bezoeker van buiten een goed
beeld geven van de Japanse samenleving in
al haar facetten.
Daarnaast vindt door het jaar heen een
scala aan activiteiten plaats op allerlei ande
re terreinen. Zoals een Japanse lifestyle-
beurs, Japanse sportevenementen, Japanse
proeverijen, lezingen, een scholenprogram
ma over Japan en een toneelstuk over Von
Siebold door Het Arsenaal. Ook op straat is
'Japan' herkenbaar aanwezig met banieren,
lampionoptochten, geisha's, versieringen,
themamarkten en een speciale wandelroute.
Het station Leiden Centraal krijgt 24 uur per
dag op een groot scherm een directe beeld
verbinding met Nagasaki. Via internet.
Publiciteit
Los van de grote projecten heeft de gemeen
te Leiden, onder wiens paraplu het project
'Japan in Leiden' valt, twee ton uitgetrokken
voor de Shuku, voor de viering. Dat bedrag
wordt voornamelijk besteed aan publiciteit,
communicatie en sponsorwerving. „Op die
manier proberen we twee vliegen in één klap
te slaan", zegt Tjeerd Scheffer, directeur van
de stichting Leiden Promotie/VW die na
mens het bestuurlijk comité is belast met de
werving. „En zoveel mogelijk publiciteit en
reclame te maken voor de stad én zoveel
mogelijk van de geplande 40 projecten op de
definitieve kalender te krijgen door middel
van deelsponsoring."
Hoewel door omstandigheden laat begon
nen met het zoeken naar sponsors, hoopt
Scheffer de beoogde twee ton nog deze
maand binnen te krijgen. „We zitten op de
goede weg. Bijna de helft van het bedrag is
inmiddels toegezegd. Er is nog wat ruimte,
want we beginnen pas in het voorjaar. Maar
we willen natuurlijk zo snel mogelijk het
complete programma presenteren. Overi
gens, en dat voor alle duidelijkheid, kost 'Ja
pan in Leiden' niet alleen maar geld. De ver
wachting is dat er flink wat bezoekers van
buiten op de verschillende programma-on
derdelen afkomen. Zo'n 3000 Japanse toeris
ten bijvoorbeeld. Dat genereert weer geld."
Het promotionele aspect van het Japan-
verhaal spreekt ook wethouder Pechtold aan.
„Deze landelijke viering is een mooie gele
genheid om het irpago van Leiden verder op
te vijzelen. Goed voor het toerisme, maar bo
venal goed voor de inwoners zelf. Er gaat
veel gebeuren het komende jaar en dan doel
ik niet alleen op de komst van de koningin,
misschien op die van de Japanse keizer en
op de opening van een nieuw museum. Er is
een programma samengesteld dat is afge
stemd op de gehele Leidse bevolking. Niet
een elitair gebeuren, maar voor elk wat wils.
De hele stad zal vanaf april merken dat er
wat aan de hand is. En hopelijk blijft dat
daarbuiten niet onopgemerkt."
AD VAN KAAM
Zestien Japanners plantten in de
cember onder leiding van de Leid
se wethouder Pechtold 1200
bloembollen bij Molen De Valk.
De tulpen moeten in het Japan
jaar bloeien.
FOTO HENK BOUWMAN
Het Hollandse openluchtmuseum in het Japanse Nagasaki.
ARCHIEFFOTO
