Inkopers ontkennen wurgcontracten
Economie
'Met deze prijzen voel ik me soms een horige'
Van Melle pioniert in alle stilte wereldwijd voort
Voorproefje op
het nieuwe
millennium.
Benzineprijs op 1 januari
naar rijksdaalder per liter
Geldautomaat in Japan
meer dan een 'flappentap'
ÏIJDAG 31 DECEMBER 1999
DEN HAAG GPD
Geen mooier beroep dan dat van boer,
zegt Jaap Haanstra (42) geregeld tegen
een van zijn zonen. Want hij wil graag
dat zijn bedrijf in de familie blijft. Maar
op andere momenten, wanneer hij klaar
is op het land en 's avonds gebogen zit
over de facturen, vraagt de akkerbouwer
uit de Noord-Oostpolder zich wel eens
af of hij zijn zonen wel zo zou moeten
aanmoedigen. Omdat boer zijn momen
teel ook geen onverdeeld genoegen is.
„De prijzen staan zó onder druk. dat ik
mij soms wel eens een 'horige' waan.
Geknecht. Veel doen, voor weinig", al
dus de eigenaar van zeventig hectare
vruchtbare kleigrond.
Niemand houdt er van zijn boekhou
ding in het rood te moeten afsluiten.
Maar net als vele andere aardappeltelers
vreest Haanstra dat dat er van komt. In
zijn branche is namelijk een ontwikke
ling gaande die onherroepelijk tot de be
delstaf leidt. Zijn z'n zonen straks eigen
lijk niet veel beter af met een kantoor
baan, vraagt Haanstra zich daarom af.
„Onder akkerbouwers doet een macaber
grapje de ronde", zegt hij. „Moeten er
naast Max Havelaar-kome en Max Have-
laar-bananen straks soms ook Max Ha-
velaar-aardappels komen? Want onder
hand verdienen wij wel enig mededo
gen. Zó bikkelhard worden wij aange
pakt door de industrie.
Prijsafspraken van grote inkoopconcen
traties nekken de boeren. Hoge kwaliteit
tegen bodemprijzen: anders wordt er
met andere partijen in zee gegaan,
wordt gedreigd. Jaap Haanstra weet daar
alles van. Hij: „De aardappelindustrie is
aan het veramerikaniseren, al jaren. En
waar Amerikaanse methoden de kop op
steken, is geen plaats meer voor mede
dogen. Wanneer de prijs te hoog wordt
gevonden, rijden ze wat verder weg en
halen daar wat ze nodig hebben. Dat is
heel moeilijk te verteren voor ons."
„En waar hebben wij het over? Ik heb
hier in mijn schuur een voorraad aard
appelen liggen van 1.300 ton. Wanneer
in de supermarkt de prijs van een zak
diepvriesaardappelen met vijf cent om
hoog zou gaan. betekent dat voor mij
65.000 gulden extra. Dat is een inkomen.
Zeg nou zelf; wat is nu één stuiver. Maar
de grootwinkelbedrijven willen daar niet
van weten. Logisch dat je dan wordt
overvallen door een gevoel van machte
loosheid. Je hoort er niemand over wan
neer er een kwartje extra op een liter
benzine wordt gelegd. Maar vijf knullige
centen op twee kilo diepvriesaardappe
len zou onbespreekbaar zijn! Wat moe
ten wij dan nog?
De inkoopvoorwaarden van de industrie
zijn de verkoopvoorwaarden voor de
boeren. Tot dusverre kwam de prijs van
de producten in gezamelijk overleg tot
stand. Maar de grote inkooporganisaties
denken inmiddels zo sterk te staan, dat
zij van dat overlegmodel af willen. Per 1
januari bepalen wij de prijs, hebben de
boeren te horen gekregen. Prompt zijn
er boeren opgestaan die roepen geen
nieuw contract meer te zullen afsluiten
met de industrie.
.Akkerbouwer Geluk (65) uit Dinteloord
is zo n boer. „Ik beschik over 55 hectare
akkergrond. Mijn kostprijs voor aardap
pelen is nu zestien cent per kilo. Mijn
opbrengst twaalf tot dertien cent. Het
zal duidelijk zijn dat ik zo niet kan door
gaan. Daarom teken ik ook niet. En ik
hoop dat de andere boeren ook zo ver
standig zullen zijn. Die paar inkoopor
ganisaties denken alles te kunnen bepa
len. Wij zouden alleen nog mogen ver
bouwen. Geen haar op mijn hoofd die
daaraan denkt. Misschien moet ik later
alsnog door de bocht, maar dat zie ik
dan wel. Die grote jongens denken de
macht te hebben, maar nu zijn zij echt
te ver gegaan."
Geluk zegt dat een boer "een apart soort
mens' is. „Een soort duivenmelker
zegt hij. „Duivenmelkers richten zich
ook altijd op de toekomst. Wanneer hun
duiven niet goed zijn, zeggen ze dat je
straks eens op de jongen moet letten. En
anders krijgen die op een gegeven mo
ment wel goede jongen. Met boeren is
het net eender. Je kunt een slecht jaar
hebben, maar dat vergeet ie door aan
een beter volgend jaar te denken. Of dat
wat daarop zal volgen. Toekomstgericht,
zeg maar. Maar dan moet je wel een toe
komst worden gegund. En dat is wat er
nu aan ontbreekt. Logisch dat wij zeg
gen: tot hier en niet verder."
larges op landbouwproducten zijn nu eemnaal laag
We zien een eventueel onderzoek van de Nederlandse
lededingingsautoriteit met groot vertrouwen tege-
ïoet", zegt woordvoerder Van der Hoven van inkoopor-
anisatie TSN (Schuitema, onder meer uitbater van
1000). Hij ontkent ten ene male dat er met andere
ïarktpartijen prijsafspraken bestaan. Albert Heijn, de
ipermarktketen van Ahold, voelt zich evenmin aange-
jroken. Woordvoerder Muller: „Onze aanpak is anders
an die van andere inkooporganisaties. Wij werken al
entallen jaren met dezelfde telers. De prijzen die wor-
en afgesproken, liggen een jaar lang vast. Ontevreden
elers kennen wij niet, anders zouden ze niet voor ons
rillen werken."
niettemin blij met het initiatief
van D66-kamerlid Ter Veer. Die
pleit voor een onderzoek vein de
Nederlandse Mededingingsau
toriteit (NMa) naar mogelijke
kartelvorming door grootwin
kelbedrijven. Het ergert boeren
al langere tijd dat er zo'n groot
verschil is tussen de prijzen die
zij voor hun producten krijgen
en de prijs die er in de winkel
voor moet worden betaald. Ook
is het op geen enkele manier in
de consumentenprijzen terug
te vinden als boeren weer eens
met extreem lage prijzen wor
den geconfronteerd, zoals in
het afgelopen jaar.
Bewijzen dat de supermark
ten hun prijzen via onderlinge
afspraken hoog houden, ook als
die door daling van de grond-
stofprijzen omlaag zouden kun
nen, heeft Maarsingh niet.
Maar het is wel opvallend dat er
geen enkele relatie meer is tus
sen wat de boer voor zijn pro
ducten vangt en wat de consu
ment er voor moet betalen,
vindt hij. „Het is dus heel goed
dat de NMa gevraagd wordt
zich over deze kwestie te bui
gen."
olgens Muller is het niet meer
an logisch dat de prijs die de
oer voor zijn landbouwpro-
ucten krijgt, verschilt met de
rijzen in de winkel. „Schone
truitjes groeien niet aan een
mik. Landbouwproducten,
taar ook vlees, zijn bewerkelijk
n kostbaar in vervoer, omdat
gekoeld moeten blijven. De
targes liggen veel lager dan op
e winstmakers, zoals kant-en-
lare maaltijden."
Ook woordvoerder Ruis van
aurus (Konmar, Super de
oer, Edah) ontkent dat boeren
vurgcontracten' krijgen voor-
elegd. „Wij weten dat de wer-
elijkheid anders is. Contract-
eelt is een kwestie van afspra-
en voor een jaar of langer tus-
en twee partijen, de inkopers
n de leveranciers zelf. Boeren
noeten zich ook realiseren dat
Ie markt groter is dan Neder-
and. Die markt op megaschaal
van invloed op de prijzen."
Aike Maarsingh, voorzitter
an de vakgroep Akkerbouw
an de landelijke landbouwor-
anisatie LTO Nederland, is
Fruit kost in de supermarkt een veelvoud van wat de teler ervoor ontvangt.
Volgens Maarsingh zien niet
alleen de akkerbouwers hun
producten voor hoge prijzen in
de winkels liggen, terwijl ze zelf
nauwelijks de kostprijs krijgen
vergoed. Ook de producenten
van varkens, kippen en eieren
zien een enorm verschil tussen
wat ze zelf krijgen en wat de su
permarkt uiteindelijk vangt.
Boeren worden op steeds ho
gere kosten gejaagd, bijvoor
beeld vanwege het milieube
leid, en tegelijkertijd krijgen ze
altijd te horen van hun afne
mers dat ze te duur produce
ren. „Maar tegelijkertijd zorgen
de supermarkten er wel voor
hun eigen kosten in de prijzen
door te berekenen", aldus
Maarsingh.
„In een brood zit nu nog voor
vijftien cent aan graan. Met 25
cent zou een akkerbouwer uit
Producent van Mentos en Fruittella investeert milieubewust
BREDA PEET VOGELS
Met een kleine lening en twee klanten begon Izaak
van Melle in 1900 een zoetwarenfabriek in het
Zeeuwse Breskens. Inmiddels is het bedrijf uitge
groeid tot een multinational met een kleine miljard
gulden omzet en aanwezig in tachtig landen. De
kracht van het bedrijf zijn nog steeds Mentos en
Fruittella, twee snoepjes die al tientallen jaren we
reldwijd een grote populariteit genieten.
In zijn werkkamer met uitzicht op het NAC stadion
in Breda leidt Izaak van Melle, de derde generatie, de
multinational Van Melle. De fabriek is zo milieu
vriendelijk als mogelijk is. Het bedrijf draait groten
deels op groene stroom en op het dak staat een in
drukwekkende batterij zonnecellen. Van Melle is een
uitgesproken voorstander van duurzame productie.
„Mijn grootvader heeft me de liefde voor de natuur
bijgebracht. Hij nam me mee op lange boswandelin
gen toen ik een kind was. Mijn opa was een vogellief
hebber en hij vertelde daar veel over."
„In de tijd dat ik in het bedrijf begon, had je net
het rapport van de Club van Rome en begon het mi
lieu een item te worden. Wij zijn afhankelijk van de
natuur, van het ecologisch evenwicht. Als de natuur
lijke bronnen opdrogen, houdt de economie op te
bestaan. Vooralsnog blijven wij potverteren en de
problemen voor ons uitschuiven."
Van Melle besloot dat milieubewustzijn door te
trekken naar het zakendoen. „Duurzame productie
ontmoet veel weerstanden. Niet in de zin van dat
mensen het niet willen, maar je moet de mensen be
wust maken. Iedereen weet dat ze moeten produce
ren, verkopen en winst maken. Milieubewust inves
teren is geen automatisme bij commerciële mensen.
Dat is ook logisch, want de rendementen op de kofte
termijn zijn meestal lager. Daarom hebben we voor
zieningen getroffen om die rendementsverliezen op
te vangen. Daardoor is de stap naar milieubewust in
vesteren kleiner.
In 2005 willen we een evenwicht hebben bereikt
tussen de kosten van ons milieugedrag en de baten.
We planten bijvoorbeeld bossen aan om onze C02
uitstoot te compenseren en we nemen deel in wind-
parken. We maken geen geheim van ons milieube
wustzijn. Het werpt al zijn vruchten af, want steeds
meer klanten vragen ons naar ons milieubeleid. We
gebruiken het echter niet als reclame."
Die bescheidenheid is typisch voor Van Melle. Het
bedrijf werkt liever in stilte aan de groei. Izaak van
Melle geeft alleen interviews 'omdat het bij mijn
President -directeur Izaak van Melle: „Mijn grootvader
heeft me de liefde voor de natuur bijgebracht"
FOTO GPD ROELAND FOSSEN
werk hoort als directeur van een beursgenoteerd be
drijf. Een groot deel van het jaar zit hij in het buiten
land op zoek naar nieuwe markten en nieuwe pro
ducten, of bezoekt hij een van de vele kantoren en fa
brieken.
„Het karakter van het bedrijf, dat is de unieke pio
niersgeest van mijn grootvader. Hij zag toentertijd al
in dat Nederland te Idein was voor een zoetwarenbe-
drijf. Zonder enige taal te spreken ging hij in de jaren
twintig met de export aan de slag. Na de oorlog zijn
we eigen vestigingen in Europa begonnen. In de ja
ren vijftig ging Van Melle al naar Brazilië. Dat was
toen een grote stap, want Brazilië was nog best een
primitief land in die tijd. In de jaren zeventig, tachtig
en negentig zijn we vervolgens in bijna alle wezenlij
ke markten van de wereld terecht gekomen. In de ja
ren negentig is dat vooral de gang naar Oost-Europa.
Rusland, China, India en het Verre Oosten geweest."
Grootvader wordt algemeen gezien als de grond
legger van het bedrijf met de eerste fabriek die in
1900 werd geopend. „De aanleiding voor die belang
stelling lag bij mijn overgrootvader. Die was bakker
en verkocht onder andere suikerbollen. Hij verkocht
ze al buiten het eigen dorp, dus eigenlijk was mijn
overgrootvader de eerste ondernemer."
„Mijn grootvader haalde de toffee uit Engeland.
Daar zijn ze de fabriek mee begonnen. In Polen
kocht hij het recept voor Fruittella, hetzelfde product
dat ook de zachte binnenkant van de Mentos snoep
jes vormt. In de eerste jaren was Mentos een grote
bal, pas later werd het de platte pastille die het nog
steeds is. Die pastille werd vervolgens in een rol ge
daan en zo verkocht. Die platte pastille in een rol be
tekende de doorbraak voor het snoepje. Het is echt
een wereldwijd succes. De mintsmaak wordt over de
hele wereld verkocht. Tic Tac is ook zo'n merk dat
wereldwijd wordt verkocht, het zijn een beetje de co
ca cola's onder het snoep.
Het werd al snel duidelijk dat Mentos een interna
tionaal snoepje is. Wat ook meehielp is het proces
van drageren, het voorzien van een suikercoating.
Daardoor is het snoepje ook in warme landen te ver
kopen, want suiker heeft een sterk beschermende
werking."
De successen van Van Melle zijn niet onopgemerkt
gebleven. Vanuit het raam van zijn werkkamer kijkt
Izaak van Melle uit op de fabriek van CSM. de enige
concurrent op de snoepmarkt in Nederland. Met eni
ge regelmaat wordt door de buitenwacht de vraag
opgeworpen waarom Van Melle en CSM niet samen
verder gaan. Voor Izaak van Melle is dat helemaal
geen onderwerp van discussie. „Er staan hier met
enige regelmaat bedrijven op de stoep die ons willen
overnemen. Dat is voor ons helemaal geen interes
sante optie. We willen gewoon zelfstandig blijven."
Het afgelopen jaar kwam Van Melle een paar keer
in het nieuws door de overname van Kiene en Wy-
bert. Om ook in de toekomst in het ovemamecircus
mee te kunnen draaien denkt Van Melle aan een no
tering op de Officiële Markt. „We passen ook niet
meer op de parallelmarkt." Van Melle heeft de zelf
standigheid altijd kunnen bewaren omdat het bedrijf
zich goed beschermd had tegen vijandige overna
mes. Met de overgang naar de Officiële Markt moet
een deel van die verdedigingsmuur worden afgebro
ken. Toch vreest Van Melle de overgang niet. „De
overstap volgend voorjaar betekent niet dat we onbe
schermd zullen zijn. We houden het maximaal aantal
toegestane beschermingsconstructies. Daarover is
inmiddels overeenstemming bereikt met de beurs."
de kosten zijn. Maar ze geven
het hem niet, terwijl het de
consument eigenlijk niet extra's
zou hoeven kosten. Wel krijgt
de akkerbouwer te horen dat hij
duurzamer, dus ook duurder
moet gaan werken. Kijk, dat
steekt."
ROTTERDAM ANP
De prijzen van diesel en benzines bereiken aan het begin
van het nieuwe millennium historische records. Marktlei
der Shell adviseert per 1 januari een verhoging van de ben
zine met twee cent. Super met loodvervanger komt voor het
eerst uit op precies een rijksdaalder per liter.
Euro ongelood, de meest gangbare benzine, kost aan de
pomp 2,38 gulden per liter. Ongelode super komt op 2,44
gulden. Diesel wordt ruim 1,5 cent duurder en kost 1,788
per liter.
De oorzaak is de verhoging van de accijnsen vanaf het nieu
we jaar. Daarmee gaan we het millennium in met een his
torisch hoge benzineprijs. Het vorige record van Euro onge
lood stond in november op 2,37 gulden.
TOKYO «HESTER VAN NUNEN
CORRESPONDENTE
'Even pinnen' betekent in Ja
pan niet alleen geld van de
bankrekening halen. De Ja
panse klant kan voor de mees
te bankzaken rechtstreeks
naar de automaat in plaats
van naar de balie. De Neder
landse banken willen ook die
richting op. Een voorproefje
op de toekomst.
'Welkom', zegt een elektroni
sche stem tegen de-klant die
verschijnt voor de geldauto
maat van Bank of Tokyo-Mitsu
bishi, een van de grootste ban
ken in Japan. De stem zal de
cliënt bij elke stap uitleg geven.
Een beeldscherm laat de keuze
mogelijkheden zien. Behalve
geld opnemen en het opvragen
van saldo's, kan de klant bedra
gen overboeken naar andere re
keningen, ook bij concurreren
de banken. Contant geld stor
ten mag ook. Voor het kleingeld
is er een apart bakje. Bankaf
schriften krijgt de Japanner niet
meer thuis gestuurd. Want
wanneer de rekeninghouder
het persoonlijke bankboekje in
de automaat schuift, worden
daarop de laatste transacties
geprint.
„We werken al tien jaar met dit
systeem", zegt woordvoerder
Katsumi Tsuiji van BTM. „En
we ontwikkelen het steeds ver
der." Onlangs is de bank be
gonnen met termijndeposito's.
De klant kan zelf een bedrag
voor een bepaalde periode
vastzetten tegen een rente die
hoger ligt dan de 0,05 procent
die hij of zij nu op de lopende
rekening ontvangt. De auto
maat kan zo worden gepro
grammeerd dat het geld naar
een andere rekening gaat zodra
het vrijkomt.
Met de uitbreiding van de mo
gelijkheden wordt de bediening
ingewikkelder. Daarom loopt
altijd in de kantoren een mede
werker bij de automaten rond
om hulp te verlenen. De auto
maten op straat zijn uitgerust
met een telefoon. Mocht bij
voorbeeld de bankpas worden
geblokkeerd, dan is een belletje
voldoende om een personeels
lid te laten komen die het pro
bleem ter plekke oplost.
In een sterk vergrijzend land als
Japan is ook aan de oudere
klanten gedacht. „We hebben
het scherm en de karakterte
kens extra groot gemaakt", al
dus Tsuiji. „Bovendien gebrui
ken we verschillende kleuren
om het overzichtelijk te ma
ken." Een alarmknop bij elke
automaat moet het gevoel van
veiligheid vergroten.
Omdat voor banken het gebruik
van automaten goedkoper is
dan het inzetten van balieme
dewerkers. staat uitbreiding van
het aantal machines hoog op de
agenda. Nu de Japanse over
heid de banksector dereguleert,
azen de banken op een plekje
in de supermarkten. Zo is Sa-
kura Bank een half jaar geleden
een samenwerkingsverband
aangegaan met een keten van
24-uurswinkels. De tweede su
permarktketen van Japan, Ito-
Yokado, heeft eind november
zelf een bankvergunning aan
gevraagd. De 9.300 vestigingen
bieden een uitgebreid netwerk
voor de geldautomaten.
Ook BTM ziet met de huidige
vijfhonderd automaten wel wat
in samenwerking met een su
permarkt, maar neeft nog geen
concrete plannen. De bank is
druk bezig met de verwerking
van de aanmeldingen voor de
in september gelanceerde
dienst van thuisbankieren. Via
de telefoon en internet kan de
klant rechtstreeks de bankza
ken regelen of beleggen in aan
delen. „We hebben al 50.000
aanmeldingen binnen", zegt
Tsuiji trots. „Voor het einde van
het jaar verwacht ik de hon
derdduizend te halen."
Met de slimme, gratis software "Internet KostcnBeheersing". Daarmee
geeft u iedere gebruiker een limiet om te internetten. Limiet bereikt?
Verbinding verbroken! Zo houdt u de Internet-kosten van iedereen
thuis simpel onder controle. U kunt het gratis programma op cd-rom
ophalen bij Primafoon of snel en simpel downloaden van Internet:
et binnenhalen van de aardappeloogst hoge kwaliteit tegen bodemprijzen.
FOTO FOTOPERSBURO DIJKSTRA COR SALVERIUS
