Overleden in 1999
Januari
Februari
April
Mei
Maart
Juni
VRIJDAG 31 DECEMBER 1999
Rolf Liebermann (88), mede dankzij deze
Zwitserse operaleider en componist kreeg
de opera na de Tweede Wereldoorlog een
nieuwe impuls. Vanaf 1959 tot 1972 leidde
hij de opera van Hamburg. De Franse mi
nister van cultuur haalde hem in 1973 naar
Parijs om de beroemde, maar noodlijdende
Opéra Gamier nieuw leven in te blazen.
..Liebermann heeft de Parijse Opera uitstra
ling, prestige en cultuur gegeven zei de
Franse president Chirac bij zijn dood. Lie
bermann, die zijn carrière begon als saxofo
nist en zanger, componeerde zelf ook ope
ra's, waaronder Leonore 40-45 en Freis-
pmch fur Medea.
Sebastian Haffner (91). Duits historicus die
in grote kring bekendheid verwierf met zijn
historische essays, in het bijzonder met
Kanttekeningen bij Hitier (1978). Daarin
analyseerde hij in kort bestek, met grote
helderheid en trefzekerheid het karakter
van de dictator. Haffner, die eigenlijk Rai-
mund Pretzler heette, vluchtte in 1938 met
zijn joodse vriendin naar Engeland. Daar
verscheen zijn eerste publicatie, onder
pseudoniem om zijn in Duitsland achterge
bleven familie niet in gevaar te brengen. In
dat eerste essay Duitsland: Jekyll en Hyde
analyseerde hij de opkomst van het natio
naal-socialisme en betoogde hij dat er ook
onder Duitsers goeden en kwaden zijn. Na
de oorlog zou hij zich terug in eigen land
ontwikkelen tot een kritisch en non-confor
mistisch publicist die zowel rechts als links
op de kast joeg.
Dolf van der Linden (83), kreeg kort na de
bevrijding van Radio Herrijzend Nederland
het verzoek een groot amusementsorkest
voor de radio op te richten. Al snel nadat de
oude omroepverenigingen zich weer in Hil
versum hadden genesteld, zou het Metro-
pole Orkest alle zuilen gaan bedienen, on
geacht politieke of religieuze kleur. Ook in
muziekkeuze was het orkest niet kieskeurig:
jazz. pop. gospel, flamengo, klassiek, in
athentieke uitvoering of in vloeiende arran
gementen - alles kon Van der Linden met
zijn orkest leveren. Vijftien jaar lang heeft
hij ook de Nederlandse kandidaten op het
Eurovisie Songfestival begeleid. In 1980
ging de dirigent met pensioen.
Iris Murdoch (79), een vooral in
Engeland zeer gewaardeerd ro
manschrijfster. Ze werd geboren in
Dublin, studeerde klassieke talen,
geschiedenis en filosofie en debu
teerde in 1954 met de roman Un
der the Net. Ze was gefascineerd
door het extistentialisme van de
Franse filosoof Sartre, over wie ze
in 1953 een studie schreef. In haar
psychologische romans probeerde
ze steeds het ingewikkeld® mense
lijke karakter en de al even com
plexe menselijke relaties te door
gronden. Over de laatste jaren van
haar leven, toen ze als gevolg van
haar dementie 'wegzeilde in de
duisternis", zoals ze zelf zei.
schreef haar man onlangs het ont
roerende boek Iris. A Memoir (dat
ook in het Nederlands is vertaald).
Henk Vos (55). bevlogen kamerlid
voor PvdA van 1983 tot 1998 en
voorzitter vaste kamercommissie
economische zaken. Voordat hij in
de Kamer ging. was hij vakbonds
man. Ook tijdens zijn periode in de
Kamer viel hij op als strijder voor
de werknemers van bedreigde be
drijven. Zo zette hij zich begin ja
ren negentig in voor de overname
van vliegtuigbouwer Fokker door
het Duitse Dasa. Vos verliet in 1998
de politiek vanwege zijn longkan
ker. Toch bleef hij niet stil zitten.
Vorig jaar zomer probeerde hij als
voorzitter van de wielerbond
WBW ploegleider Cees Priem vrij
te krijgen. Priem zat vanwege een
dopingzaak vast in Frankrijk.
Menno Oosting (34), tennisprof
vanaf 1983. Hij werd tweemaal Ne
derlands kampioen enkelspel,
maar hij was meer thuis in het
dubbelspel. Hij behaalde als dub
belspeler zeventien finales waar
van hij er zeven won, met als klap
op de vuurpijl de titel bij het Open
Frans kampioenschap Roland Gar
ros met Kristie Boogert in het ge
mengd dubbelspel. Oosting hoor
de niet tot de Nederlandse ten-
nistop, maar bleef tennissen om
zijn gezin te onderhouden. Hij
kwam om het leven bij een ver
keersongeluk. terwijl hij op weg
naar huis was van een tennistoer
nooi in het Franse Cherbourg. Hoe
geliefd Menno Oosting bij zijn col
lega's was, bleek op het ATP-ten-
nistoernooi in Londen. Alle tennis
sers verzamelden zich op de baan
voor een minuut stilte. Een week
later won Richard Krajicek het
toernooi en droeg zijn titel op aan
Menno Oosting.
Philip Bloemendal (80). de be
kendste stem van Nederland, is
verbonden aan het pre-televisie
tijdperk. toen alleen het bioscoop
journaal beelden van de wereld
naar Nederland bracht. Bloemen
dal begon zijn loopbaan kort na de
oorlog als omroeper voor Herrij
zend Nederland. In 1946 kreeg hij
een baan bij het polygoonjournaal,
waar hij aanvankelijk werkte als
nieuwslezer en redacteur, later ook
als hoofdredacteur en directeur.
Met zijn naderhand vaak gepersi
fleerde. statige stem is hij de bio
scoopbezoeker bijgebleven als de
boodschapper van de wederop
bouw. Nadat het polygoon eindja
ren tachtig verdween, was zijn
stem nog enige jaren te horen in
de .Amsterdamse metro - hij kon
digde de haltes aan - maar hij
moest uiteindelijk het veld ruimen
voor een modernere stem.
John F. Kennedy jr. (38), werd wereldberoemd toen hij als 3-jarig jongetje salueerde bij
het graf van zijn vader John F. Kennedy, de in 1963 vermoorde president van de Ver
enigde Staten Op te foto is hij te zien kort na het overlijden van zijn vader Hij begon la
ter een tijdschrift, maar was beter bekend als 'playboy' en waaghals. Hij kwam in juli om
het leven toen zijn privé-vliegtuigje. waarin ook zijn vrouw Carolyn en haar zus Lauren
zaten, in zee stortte. Kennedy was de piloot. Zijn dood bracht de Kennedy-hysterie in
Amerika weer tot leven. Media besteedden ontzettend veel aandacht aan de tragiek
van de Kennedyfamilie. Verschillende leden zijn vermoord en verongelukt. foto ap
Hans van Wissen (52), journalist bij de Volks
krant die vorig jaar februari groot landelijk
nieuws maakte doordat hij schreef dat voor
zitter Huibregtsen van NOC'NSF prins Wil-
lem-Alexander een 'judas, saboteur en laf
aard' noemde. Willem-Alexander was toen
net lid geworden van het Internationaal
Olympisch Comité, een functie waarop Hui
bregtsen aasde. Huibregtsen trad af, maar
won later de rechtzaak die hij tegen Van Wis
sen had aangespannen. De rechter achtte niet
bewezen dat Huibregtsen de woorden letter
lijk had uitgesproken. Hans van Wissen voel
de zich erg beschadigd door de hele affaire.
De journalist woonde samen met tafeltennis-
ter Bettine Vriesekoop, die drie maanden
zwanger was toen hij overleed.
Lord Killanin. geboren Michael Morris (84),
had de ongelukkige taak om tussen 1972 en
1980 voorzitter van het Internationaal Olym
pisch Comité te zijn. Tijdens deze acht 'trau
matische' jaren werd Killanin geconfronteerd
met de Palestijnse moordaanslag op Israëli
sche sporters tijdens de Olympische Spelen in
München (1972). Daarbij kwamen elf Israë
liërs, vijf Palestijnen en één Duitser om het le
ven. Bij de spelen in Montreal in 1976 bleven
dertig Afrikaanse landen weg. De boycot was
een protest tegen Nieuw-Zeeland, omdat het
Nieuw-Zeelandse rugbyteam vlak voor de
spelen door Zuid-Afrika (waar toen nog apart
heid heerste) toerde. Rugby was dan wel geen
olympische sport, maar de Afrikaanse spor
ters waren zo boos dat ze van de Spelen weg
bleven. In 1980 werden de spelen in Moskou
door een aantal westerse landen, waaronder
de Verenigde Staten, geboycot, vanwege de
Russische inval in Afghanistan. Toen de Ier
het voorzitterschap in 1980 overdroeg, was
het Comité bovendien nagenoeg failliet.
J.B.W.M. (Ben) Möller (75), bisschop van
Groningen sinds 1969. Hij was daarmee lan
delijk de langst zittende kerkleider van het
kleinste bisdom. Möller zou eigenlijk al in
1998 aftreden, maar Paus Johannes Paulus II
vroeg hem aan te blijven tot er een opvolger
zou zijn. De bisschop van Groningen stond
bekend als bescheiden, liberaal en trouw. Hij
was voor vrouwelijke priesters en afschaffing
van het celibaat, maar hij legde zich altijd
neer bij het standpunt van het Vaticaan. In
een interview in 1996 zei hij dat hij de pijn
van vrouwen die vergeefs hunkeren naar het
priesterschap begreep, 'maar ook hierin leg ik
me neer bij de beslissingen van het hogere
gezag. Dat aanvaarden hooit voor mij bij het
roomse geloof.
Dirk Bogarde (78), Britse filmacteur die na de oorlog aanvankelijk 'deli-
quenten in verkreukelde politiejassen' speelde, zoals hij het zelf noem
de, werd in de jaren vijftig razend populair bij het vrouwelijke publiek
als held in melodrama's. In de loop van zestig werd hij als serieuze ac
teur ontdekt. Hij maakte zich onsterfelijk met zijn hoofdrol in Dood in
Venetië, de verfilming van de novelle van Thomas Mann, waarin een
man zijn laatste levensdagen in esthetische bewondering voor een jonge
god doorbrengt aan het strand in Venetië. De ingetogen homo-erotische
esthetiek, de beschaafde beheersing van emoties en de decadentie die
zo karakteristiek zijn voor de novelle, waren Bogarde op het lijf geschre
ven. Door deze film en andere zoals The Nightporter, The Servant en The
Damned werd hij de lieveling van de Europese cinema.
Tes
1V2
ma
irE
tzi
iv<
die
wil
op
Enneüs Heerma (54), was vele jaren een
succesvol bestuurder, maar zal vooral her
innerd blijven als mislukte CDA-fractielei-
der De Fries werd in 1994 gevraagd om
fractievoorzitter te worden. Het CDA had
net een verpletterende verkiezingsneder
laag geleden en lijsttrekker Eelco Brinkman
was opgestapt. Heerma moest iets gaan
doen, wat niemand bij het CDA gewend
was: oppositie voeren. Heerma was er ook
niet in thuis en kreeg het niet onder de
knie. Hij hakkelde in de Kamer en als er een
camera in de buurt kwam sloeg hij dicht.
Hij kreeg mediatraining en schoor zijn
baardje af, maar het mocht niet baten. Ty
perend voor zijn mislukking was de pers
conferentie die hij gaf, nadat een aantal
partijgenoten kritiek op hem hadden gele
verd. Heerma wilde heel daadkrachtig zeg-
Groot was het oeuvre van de architect
Aldo van Eyck (80) niet. invloedrijk
u>el Met zijn pleidooi voor humane,
kleinschalige, poëtische architectuur
kreeg hij internationale aandacht.
Van de glazen kolossen die tegen
woordig worden gebouwd, moest hij
niets hebben. Hij had een afkeer van
monumentaliteit. Tekenend voor zijn
visie is het Burgerweeshuis (I960) in
Amsterdam, een gebouw op menselij
ke maat met talloze koepeltjes. Hij
speelde graag met contrasten tussen
binnen en buiten, lichten donker,
hoog en laag. In zijn latere werk wer
den de kleuren steeds uitbundiger,
zoals bijvoorbeeld blijkt uit het kan
torencomplex Tripolis (1993) in Am
sterdam. Van Eyck groeide op in En
geland - zijn vader was correspon
dent in Londen - in een milieu rijk
aan literatuur, poëzie en muziek. Na
zijn studie Bouwkunde in Den Haag
studeerde hij tussen 1938 en 1942
aan de technische hogeschool in Zu
rich. Daar maakte hij kennis met het
werk van moderne kunstenaars zoals
Dali. Brancusi, Arp en Klee. Terug in
Nederland zou hij bevriend raken
met leden van de Cobra-beweging. In
zijn werk is de invloed van deze artis
tieke stromingen te herkennen. In
Amsterdam is Van Eyck beroemd ge
worden met de ruim zevenhonderd
speelplaatsen die hij in de jaren veer
tig voor Publieke Werken ontwierp.
Van de Rijksoverheid kreeg hij - pas
tegen het einde van zijn leven - één
opdracht: de uitbreiding van de Alge
mene Rekenkamer. Behalve architect
was hij twintig jaar lang een gewaar
deerd hoogleraar in Delft. Hij over
leed in januari.
Karei van het Reve (77) was auteur en hoogleraar slavis
tiek in Leiden van 1957 tot 1983. Hij was twee jaar ouder
dan zijn bekendere broer, de schrijver Gerard (van het)
Reve. Zijr. communistische opvoeding leidde tot liefde
voor de Russische literatuur, maar ook tot felle afkeer van
het communisme. „Op een ochtend in de jaren veertig
ben ik als niet-communist wakker geworden." Hij schreef
vijftien essaybundels waarin hij onder meer het commu
nisme bestreed. „Het zijn naar onze mening geen politie
ke en wereldbeschouwelijke grenzen, maar moeilijk defi
nieerbare zaken als gevoel voor proporties, smaak, fat
soen. een zeker halsstarrigheid ook. die de beschaving
van de barbarij scheiden." Van het Reve kreeg in 1982 de
P.C. Hooftprijs.
Theo Joekes (75), WD-Kamerlid van 1963 tot 1989, werd
wel 'de laatste liberaal' genoemd. Hij toonde zich een
vlijmscherp, niet zelden humoristisch debater die op een
eigenzinnige wijze liberale gedachtegoed uitdroeg. Hij is
de vader van de 'tegenbegroting', die in 1965 voor het
eerst werd ingediend. De gentleman in driedelig antra
ciet, zoon van de PvdA-politicus en minister A.M. Joekes,
begon zijn loopbaan als correspondent in Londen. Nadat
hij de Kamer had verlaten schreef hij detectives, erotische
romans en gedichten. In zijn in 1996 gepubliceerde auto
biografie Man en Paard schreef hij \Tijmoedig over de
manische depressiviteit waaronder hij een groot deel van
zijn hele leven gebukt was gegaan en die hij slechts met
medicijnen had weten te beteugelen.
Pierre H. Dubois (81), was ruim dertig jaar chef van de
kunstredactie van Het Vaderland, maar zag zichzelf liever
als schrijver, dichter en biograaf. Zijn werk wordt geken
merkt door statige bedachtzaamheid. De intellectueel pur
sang - die overigens geen universitaire studie had gevolgd
- werd onderscheiden met diverse prijzen, onder meer
voor zijn biografie over Marcellus Emants. Hij bracht tal
loze Franse schrijvers onder de aandacht van het Neder
landse publiek, onder wie Georges Simenon. Samen met
zijn vrouw Simone Dubois schreef hij een biografie ove:
de achttiende-eeuwse schrijfster Belle van Zuylen, van
wie ze ook het verzamelde werk uitbrachten.
gen dat hij een streep had getrokken,
raakte halverwege de zin zijn tekst kwi
Televisiekijkend Nederland kon zien ho'Pe
voorlichter Heerma zijn daadkrachtige
woorden influisterde. In 1997 kwam ei s'c
einde aan de politieke loopbaan van H
ma. Zijn partijgenoten kozen Jaap de Fe 1
Scheffer als fractie-leider en Heerma tri
zich terug. De man die in 1978 wethoi '9'
en later ook loco-burgemeester Amste lr:
(tot '86) werd, de man die naam maak m
als staatssecretaris volkshuisvesting in
kabinetten-Lubbers II en III, was voorged
politiek beschadigd. Veel tijd om de w( '8'
den te helen was er niet. Eind '97 were
longkanker bij hem geconstateerd. In r
overleed hij. Óp de foto uit 1996 is hij 1 -
zien in zijn periode als fractievoorzitti
foto' anp »paul Vfl tC
Dusty Springfield, geboren Mary O'Brien (59), was als Britse zan
geres met een 'zwarte klank' in haar stem de 'Koningin van de
Britsoul'. Ze begon haar carrière in het trio The Springfields, maar
werd pas echt bekend in 1964 na haar eerste solo-single I only
want to be with you. Een reeks hits volgde, waaronder The son of
a preacherman en I just don't know what to do with myself. In de
jaren zeventig raakte ze uit de gratie, maar ze kwam in de jaren
negentig verrassend terug toen ze samen met de Pet Shop Boys
het nummer What have I done to deserve this zong. De dag dat
ze doodging, in mjart van dit jair, zou ze een koninklijke onder
scheiding opgespeld krijgen. In plaats daarvan stierf ze aan borst
kanker. FOTO EPA
Lex Goudsmit (86), in Brussel geboren acteur en zanger.
De jonge generatie kent hem vooral als Opa Lex uit Se
samstraat zoals hier met Tommie en leniemienie De ou
deren kennen hem in zijn rol als joodse melkboer Tevje in
de musical Anatevka. Vanaf 1966 speelde hij die rol meer
dan zeshonderd keer. niet alleen in Amsterdam, maar
wegens groot succes ook in Londen Goudsmit. zelf half
joods, had al voor de Tweede Wereldoorlog internatio
naal succes gehad met het joodse bandje The Vocal
Kings. Geen van zijn zanggenoten keerde na de oorlog
terug, maar Goudsmit is ze nooit vergeten. Toen hij on
langs de Blijvend Applaus-prijs voor zijn hele oeuvre
kreeg, memoreerde nij zijn vrienden. „Ik zeg dat, omdat
ik nooit nalaat die jongens naar voren te halen, als ik zelf
in het zonnetje wordt gezet." Goudsmit overleed in de
cember FOTO CPD
Bielzen en grind tegels - het zijn symbolen van de
jaren zeventig geworden. Wie had er in die tijd niet
van die houten balken in de tuin?Ze werden in de
na-oorlogse jaren geïntroduceerd docr de land-
schaps- en tuinarchitecte Mien Ruys (94). De ma
terialen pacten bij uitstek bij de manier waarop
Mien Ruy. tuinen wilde vormge- en: eenvoudig en
functioneel. Op 19-jarige leeftijd kreeg Ruys van
haar vader een lapje grond dat ze naar eigen in
zicht mocht inrichten. Ze legde er een vierkante
vijver aan, een vorm die in veel van haar latere
werk zou terugkeren. In dezelfde tijd kreeg ze de
leiding over de afdeling tuinontwerpen bij een
kwekerij in haar woonplaats Dedemsvaart. Maar
ze had meer in haar mars. Ze werkte en studeerde
in Groot-Brittannië en Berlijn en begon in de jaren
dertig aan de studie bouwkunde in Delft. Ze was
gefascineerd door de relatie tussen natuur en ar
chitectuur. Groen moest functioneel worden toege
past in de gebouwde omgeving. I11 de oorlog vond
ze aansluiting bij architecten, zoals Rietveld en
Van Eyck, met wie ze lange tijd zou samenwerken.
Ze ontwierp tuinen voor ziekenhuizen en fabrie
ken. Ook voerde ze met haar ontwerpbureau, dat
ze al voor de oorlog was begonnen in Amsterdam,
talloze opdrachten uit voor woningbouwvereni
gingen; de gemeenschappelijke tuin werd een
nieuw verschijnsel in de stedenbouw. In de jaren
vijftig richtte ze samen met haar man Theo Mous-
sault het tijdschrift 'Onze Eigen Tuin' op. Het rijd
schrift bestaat nog steeds. Ook het lapje grond
waar ze haar carrière begon, waar ze haar hele le
ven met planten en vormen experimenteerde en
waar ze in januari overleed, bestaat nog steeds. Het
is nu een toeristische attractie.
Piet Blom (65), architect die zichzelf meer als 1 s
bouwvakker dan als kunstenaar beschouwde - e,
misschien daardoor lange perioden zonder wei ir
zat. Enkele grote en gedurfde projecten kwame ie;
wel van de grond, zoals de kubuswoningen in I 11
terdam, de Kasbah-wijk in Hengelo ('een filoso ri
fisch gebouw, mijn belangrijkste project'), het I ar
sisch Paleisje in Amersfoort en Het Speelhuis ir
Helmond. Hij was geboren in de Jordaan en ha ai
een hekel aan steriele onpersoonlijke woondoz ol
Het moest kleinschalig, prettig, humaan. Esthe iz
was in zijn visie aan woneh en leven onderge- 11
schikt. r
le
Ernst van Altena (65) wordt wel de ambassade ig
van de Franse cultuur genoemd. Hij vertaalde w
honderden verzen, chansons en toneelstukken, f
werd vooral beroemd door zijn prachtige vertal 1
van het complete werk van de vijftiende-eeuws d
Franse dichter Francois Villon (bekroond met c ar
Martinus Nijhoffprijs). Ook is zijn naam verbon a
den met Jacques Brei, van wie hij ruim zestig 1
chansons vertaalde. Brei was met sommige van t(
vertalingen zo ingenomen, dat hij ze in het Nee d
lands opnam op de plaat. Van Altena schreef o( a
zelf gedichten en verzorgde radio-en tv-prograi
ma's over de Franse literatuur. s
id
David Sutch (58), was als 'Screaming Lord Sutc ;e
de clown van dé Britse politiek. Hij richtte in 19 a
de Monster Raving Looney Party (Uitzinnige Do :r
dwaze Mafketelpartij) op. Hij deed mee aan vee >s
verkiezingen, maar hij won nooit een zetel in h( k
Lagerhuis. Aan zijn partijprogramma kan dat to 0
niet gelegen hebben. Sutch wilde de pubs 24 ui ei
per dag openhouden, schoolexamens afschaffe r.
en de 'Brusselse' boterberg gebruiken voor het
smeren van berghellingen zodat daar geskied k
worden. Een van deze wensen heeft deze maan 1
alsnog gehoor gekregen. Minister van binnenla
se zaken Straw maakte bekend dat de pubs voo c
aan zelf mogen beslissen hoe lang ze open blijv c
De clown Sutch pleegde uiteindelijk zelfmoord.
Volgens zijn vriendin hing hij altijd wel de vrolij
jongen uit, maar was hij in werkelijkheid erg on t
ker en leed hij aan depressies.
I
Siegfried Lowitz (84), werd in veel Europese lai j
den geliefd als de commissaris in Duitse televis j
serie Der Al te (Onze Ouwe). Hij speelde tussen 1
1977 en 1985 in 101 afleveringen de commissar j
Koster, die met vaderlijke uitstraling alle misdai j
oploste. De hoofdrolspeler van deze Krimi was j
Duitsland zo populair dat de serie in 1993 werd 1
herhaald.
Georgios Papadopoulos (80), een van de leider
van de staatsgreep van.1967 in Griekenland en
daarna premier van kolonelsregime, dat tot 197
Griekenland aan de macht was. Onder zijn leidi
werden duizenden linkse tegenstanders van he
gime opgepakt, gefolterd en gedeporteerd. Als f
volg van groeiend verzet en studentenopstande
moest het bewind in 1974 het veld ruimen. Pa
padopoulos werd in 1975 ter dood veroordeeld,
maar premier Karamanlis, de man die vanuit P<
het verzet had geleid, zette de straf om in leven:
lang. Papadopoulos bleef zelfs tijdens zijn gevat
genschap strijden tegen het 'communistische g
vaar'. Bij de Europese verkiezingen van 1984 be
haalde zijn extreem-rechtse partij één zetel.
Henri d'Orleans (90), graaf van Parijs en Franse
troonpretendent. Hij was een directe afstamme
van de laatste Franse koning Louis-Philippe. di<
tot 1848 regeerde. In de jaren twintig nam Henr
samen met zijn vader de wijk naar Italië, aanget
de Franse wet het een troonpredendent verboo
Frankrijk te wonen. Hij trouwde met zijn adellij
Italiaanse nicht en kreeg elf kinderen. De liberal
koning deed in de jaren zestig nog een serieuze
poging de troon weer te bestijgen, maar De Gau
die hem eerst leek te steunen, liet hem vallen. T
leurgesteld keerde de graaf zich van het politiek
leven af. Zijn oudste zoon heeft dit jaar zijn vad
aanspraken op de troon officieel overgenomen.