Het zwembad uit,
het leven in
Voor wie
het
tosti-ijzer
De cruciale jaren van Gerard Rev
Een typische man
van deze tijd
Boeken
BEROEP
DONDERDAG 16 DECEMBER 1999
Knappemaar afstandelijke puberteitsroman van Adriaan Jaeggi
ROMAN RECENSIE
WIM VOGEL
Adriaan Jaeggi, 'Held van Beroep' Uitgevenj Bert Bakker, 222
blz. Prijs 29,90.
Onsympathiek zijn ze niet, die eigenwijze, over
het paard getilde en goed gebekte jongens in
nogal wat modeme Nederlandse romans. Ik
denk aan Herman Kochs Red ons, Maria Mon-
tanelli, aan Grunbergs Blauwe maandagen en ik
voeg daar nu aan toe Held van Beroep, de tweede
roman van Adriaan Jaeggi. Alledrie Werthers van
deze tijd. Geen kant kunnen ze op met hun ge
voelens en daardoor observeren ze genadeloos
en cynisch omgeving, familie en alles wat daar
zo mee samenhangt en altijd wel weer afgezeken
kan worden.
Ook de directe stijl waarin ze die afkeer ver
woorden. toont overeenkomsten. Salingers The
catcher in the rye klinkt daarin door. Dus veel
herhalingen, vaak 'en zo', 'ik bedoel' en 'ik denk'
en regelmatig word je als lezer aangesproken.
Voor Kochs en Grunbergs helden leverde die stijl
een perfect verbaal schild op. Voor de vijftienja
rige Sam Fitti-paldi. Jaeggi's held, is dat schild
onvoldoende. Eigenlijk is hij helemaal niet zo cy
nisch als die andere twee en vandaar natuurlijk
dat Jaeggi die stijl ook niet volhoudt. Zijn hoofd
figuur komt tenslotte achter dat schild vandaan,
moet met de billen bloot.
Meteen al in de eerste zinnen wordt een van
de belangrijkste motieven genoemd. 'Laten we
vooral dankbaar zijn dat onze voorouders van
grote gezinnen hielden, anders waren we allang
uitgestorven. Niet te geloven hoe er gesneuveld
wordt in deze familie.' Nu is er met twee opa's,
samen vijf vrouwen, voorlopig weinig kans op
uitsterven, maar de dood dient zich wel nadruk
kelijk aan in het ogenschijnlijk zo geriefelijke be
staan van Samson Fittipaldi.
Met de dood van zijn mooie moeder was niet
echt rekening gehouden, vooral niet omdat juist
zij op de een of andere wijze altijd gekoppeld
wordt aan water, waaruit, zoals we weten, al het
leven is ontstaan. Haar man leerde zij kennen op
een veerboot. Vakanties worden aan zee doorge
bracht. Zwemmen leert Sam vooral van haar en
zwembaden blijven dan ook jarenlang voor hem
een veilige plek om je in terug te trekken en
vooral ook om te achterhalen waar de precieze
grenzen liggen tussen het leven en de (verdrin
kingsdood. Vooralsnog weet hij dat hij het in het
water voor het zeggen heeft. En de lezer voelt
dan natuurlijk wel aan dat dat in de oceaan van
het echte leven niet zo kan blijven.
Als hij merkt dat hij door zijn vader en zijn drie
oudere zusjes niet geïnformeerd wordt over de
dodelijke ziekte van zijn moeder, trekt hij zijn ei
gen plan en begint een zwaar romantische
zwerftocht die. we wisten het, met een mooie ka-
tharsis, met inzicht en aanvaarding eindigt. Dat
een meisje daarin een belangrijke rol speelt, is
minder verrassend dan het ondanks alles hilari-
De hoofdfiguur in 'Held van beroep' moet met de
billen bloot. foto: omslag boek
sche zeemansgraf van zijn moeder en de ont
moeting met gestrande potvissen op een Wad
deneiland.
Sam noemt zichzelf 'een brave jongen', een
karakterising die ik onderschrijf. Die cynische,
ironiserende Koch/Grunbergstijl past hem niet,
waar de schrijver halverwege de roman ook ach
terkomt.
Held van Beroep is zonder twijfel een knappe
roman: goed geschreven, uitstekend gestructu
reerd en vakkundig opgebouwd uit twee delen:
de dood en het leven. Motieven worden slim ver
werkt en creëren een hecht bouwwerk. Hoofd
persoon Sam is sympathiek en aandoenlijk, de
meeste andere personages intrigeren op zijn
minst.
Toch raakt dit hele puberteitsdrama mij niet
echt. De oneigenlijke stijl? De verregaande sche
matisering van thematiek en motieven? Persona
ges wier verwarring, verbazing en verdriet nooit
de mijne werden? Ik denk vooral dat laatste. Als
lezer blijf ik op veilige afstand. Sams problema
tiek laat mij onberoerd. Met mij gebeurt niets.
En juist dat kan nooit de bedoeling van echte li
teratuur zijn.
Nieuwe roman van HM. van den Brink
ROMAN RECENSIE
HANS WARREN/GPO
H M van den Brink. 'Hart van glas', Roman 256 pag Uitge
verij Meulenhoff Prijs 34,90.
Het lijkt wel of in elk boek van H.M. van den
Brink een andere schrijver opstaat. De dertig
dagen van Sint Isidoor had niets gemeen met
Over het water. En het pas verschenen Hart
van glas sluit op geen enkele manier bij Over
het water aan. Het knappe van die laatstge
noemde novelle over de jodenvervolging was,
dat zoveel ongezegd bleef, terwijl het verhaal
toch bijzonder veelzeggend was. In het nieuwe
boek laat de auteur ons ook over een aantal
zaken in het ongewisse. Maar plotseling, op
de laatste bladzijde, worden de raadsels
met een paar woorden opgelost en krij
gen alle lijnen van het verhaal een
achteloze afronding.
De hoofdpersoon die ver
schillende teleurstellingen
heeft moeten incasseren,
blijft aan het slot achter
met 'de zekerheid dat
het over gaat'. Zijn
naam is Erik Loeff, hij is
zesenveertig jaar. en we
volgen hem vanaf de zomer
van 1998 tot en met de zomer
van 1999. Het gebeurt niet vaak
dat een schrijver zijn roman in zo n
recent verleden laat spelen. En Van
den Brink versterkt het effect door te ver
wijzen naar actuele gebeurtenissen als de
Kosovo-crisis en de Lewinsky-affaire. Ook dat
is een breuk met zijn literaire verleden: Over
het water was bijna een tijdeloos boek. terwijl
de nieuwe roman juist tijdgebonden is.
De schrijver probeert de geest van onze ja
ren te vangen. Het verloren gaan van de lege
horizon, het lawaai overal, de ongecontroleer
de uitbreiding van steden en dorpen: ér wordt
in het boek voorspelbaar commentaar op gele
verd. De hoogconjunctuur in de lage landen
zou zorgen voor 'overvloed die echte beslissin
gen overbodig maakt'. De vrouwen en de
meisjes zouden echter steeds mooier worden
vanwege 'een almaar opgaande lijn in de
schoonheidsconjunctuur'
Van den Brink heeft zich er deze keer noi
ogal
Mfc
llige observaties te zien. maar
aan andere dingen. Aan de slordige herhalin
gemakkelijk vanaf gemaakt. Dat is aan dergelij
ke onbenullige observaties te zien, maar ook
gen bijvoorbeeld. 'Ze rijdt zo hard dat het lijkt
of ze hem probeert af te schudden', lezen we
op pagina 35. Slechts zeven regels verderop
vernemen we: 'Het lijkt of ze hem probeert af
te schudden'.
De hoofdfiguur werkt als projectontwikke
laar bij NedVast. Hij is in goede harmonie van
zijn vrouw gescheiden, van zijn kinderen heeft
hij geen last, hij kan zijn bestaan naar eigen
wens inrichten. Tot hij met zijn hartenwensen
oploopt tegen een muur van glas: hij komt
heel dichtbij, maar kan ze toch niet grijpen. Ik
heb het niet zonder reden over glas. want dat
is een sleutelterm en een stopwoord in de ro
man. Glas is hard. maar tevens heel breekbaar.
Volkomen doorzichtig en tegelijk ondoor
dringbaar. Erik Loeff zet zich op zijn werk in
voor het realiseren van een immens gebouw
dat helemaal van glas zal worden gemaakt.
Zijn privé-Ieven wordt beheerst door de knap
pe Julia, een vrouw die de eigenschappen van
glas lijkt te hebben. Hoe intiem hun contact
ook is. hij komt niets van haar te weten.
We volgen Loeff op kantoor, waar hij
met alle zorg wordt omringd door
zijn secretaresse Els. En we zijn ge
tuige van zijn contacten met Ju
lia. Ze laat hem in Van den
Brinks aardig gevonden
woorden 'komen zoals de
ervaren dompteur een
zwaar en dom wild dier'.
Het ziet er zo ongeveer tot
de laatste bladzijde naar uit
dat ze een wreed spel met hem
speelt. Met de seks zit het wel
goed. Verder betoont ze zich onge
looflijk kil. Ze eist regelmatig dat hun
omgang stopt. Hij ontvangt ook bedrei
gende briefjes, zoals ook weer op de laatste
bladzij blijkt, verstuurd door Els. Een fijne va
kantie van Julia en Erik eindigt met een scène.
De mooie liefde mislukt, en ook het mooie
plan voor het glazen gebouw faalt. Hij gelooft
heilig in het project dat door zijn chef People
Plaza' is genoemd, en weigert ieder alternatief
onder ogen te zien. De investeerders kunnen
zijn enthousiasme niet delen en komen met
nuchtere tegenwerpingen. Eigenlijk loopt het
met de flat van glas en met de vrouw van glas
om dezelfde reden mis. Erik kan het niet op
brengen met anderen rekening te houden. Met
zijn moeder, die op de slotpagina sterft, had
hij geen wezenlijk contact. In zijn kinderen
stelt hij in feite geen belang. En hij was niet
oprecht bereid Julia toe te laten in zijn leven.
Zo komt het dat hij, een typische man van
deze tijd, alleen wat scherven overhoudt. Maar
de scherven brengen een beetje geluk. In de
slotzin slikt het jongetje van bijna vijftig zijn
wanhoop weg, en 'hij lacht om zichzelf omdat
hij klaar is met huilen en heeft nog twintig,
dertig jaar te gaan'. Na tweehonderdvijftig
bladzijden zelfmedelijden toch nog wat relati
vering. Desondanks is het een geruststellende
gedachte dat in een volgend boek van H.M.
van den Brink weer een andere schrijver zal
opstaan.
ADRIAAN JAEGGI
UIIGIVUI
REISVERSLAG RECENSIE
ALY KNOL/GPD
Michael Palin - 'In het spoor van Heming
way' Uitgevenj Anthos Vert Stan Ver-
schuuren 256 pag geïll. Prijs 59,90
Afscheid van de wapenen, Voor
wie de klok luidt en De oude
man en de zee waren de enige
moderne boeken op de litera
tuurlijst van Michael Palin, toen
hij aan het eind van de jaren
vijftig in de Engelse industrie
stad Sheffield eindexamen
deed. Daarmee had hij. in zijn
eigen woorden, zijn 'literaire
maagdelijkheid' verloren. 'Boe
ken zouden nooit meer hetzelf
de zijn.' Maar ondanks de enor
me indruk die deze drie werken
van Ernest Hemingway op hem
maakten, zou het nog dertig
jaar duren voor Palin opnieuw
met de legendarische Ameri
kaanse schrijver zou worden
geconfronteerd.
Tijdens zijn reizen voor in
middels wereldberoemde re
portages voor de BBC (o.a.
Around the World in Eighty
Days en Pole to Pole) besefte hij
'de lol' van 'ongemakkelijke en
frustrerende avonturen', waar
over hij als jongen had ge
droomd toen hij de romans van
Hemingway las. Hij begon op
nieuw boeken en journalistieke
verslagen van Hemingway te le
zen en daarna was het bijna
geen toeval meer dat in Palins
eerste roman, Hemingway's
Chair uit 1995, de schrijver als
een soort spookverschijning
een belangrijke rol speelde.
BBC-kijkers hebben inmid
dels ook Palins nieuwste serie -
Michael Palin's Hemingivay ad-
venture - kunnen zien, waarin
hij in Amerika, Europa. Afrika
en op Cuba op zoek gaat naar
wat vandaag de dag, honderd
jaar na Hemingways geboorte,
nog steeds aan 'Papa' herin
nert. Zijn dagboekaantekenin
gen van die bijna tien maanden
durende trip zijn nu, samen
met de schitterende foto's die
Basil Pao tijdens de opnamen
maakte, als boek verschenen
onder de titel Michael Palin - In
het spoor van Hemingway. Het
is een onweerstaanbaar boek
geworden, en niet alleen voor
de Hemingway-aficionado.
Met een ex-Monthy Python
als Palin wordt de lezer vanzelf
sprekend getrakteerd op talloze
komische situaties tijdens zijn
zoektocht naar de erfenis van
Hemingway. In Key West in
Florida valt hij middenin de
jaarlijkse dubbelgangersverkie
zing in de veel door Heming
way gefrequenteerde bar Slop
py Joe's, waar smakeloos geti
telde gerechten als 'En de bal
komt op' en "Voor wie het tosti
ijzer luidt' op het menu staan.
Aan de voet van de Kilimanjaro
in Kenia raakt hij heroïsch ge
wond als een jachtluipaard, dat
aan constipatie lijdt, naar zijn
dijbeen uithaalt. 'Bekijk mijn
luipaardenwond', tekent Palin
's avonds in zijn dagboek op,
'en kan me even zelfs niet her
inneren om welk been het ging;
heel gênant.'
Palin houdt van Hemingways
literaire werk, maar schudt ver
baasd het hoofd als hij in het
Spaanse Pamplona toeristen uit
Amerika en Australië ontmoet
die. in navolging van Heming
way, ook zo nodig moeten mee
doen aan de 'encierro' en door
de straten van de stad voor de
stieren uithollen. Als één van
die toeristen hem vertelt dat die
ervaring een 'afrodisiacum' is,
schrijft Palin op zijn kenmer
kende droogkomische toon: 'Ik
weet niet of ik hem moet gelo
ven, maar mij lijkt een Viagra-
pil toch heel wat eenvoudiger.'
Palin heeft met zijn boek - en
televisieserie - een heel wat
mooier eerbetoon aan Heming
way gebracht dan al die zoge
naamde Hemingway-adepten,
die het meer om de franje dan
om de inhoud te doen is. Dat
Palin zich daarbij met grote re
gelmaat door Basil Pao heeft la
ten fotograferen in 'typische'
Hemingway-poses op 'typische'
Hemingway-plaatsen moet juist
als vette knipoog worden opge
vat naar diegenen, die de echte
waarde en betekenis van He
mingways literatuur niet (meer)
kennen en maar een beetje lo
pen te sollen met Papa's nala
tenschap.
Overigens heeft Palins regis
seur zich tijdens de opnamen
ook onsterfelijk gemaakt. In
Hemingways huis op Cuba
stoot hij per ongeluk een stuk
Venetiaans aardewerk van zijn
plaats, dat in gruzelementen op
de grond valt. Maar dan blijkt
dat iemand anders hetzelfde
stuk al eens eerder kapot heeft
laten vallen: Raisa Gorbatsjov.
Palin: 'Onze regisseur voelt zich
wat beter nu hij zich lid weet
van een van de meest exclusie
ve clubs ter wereld.'
Michael Palin schreef een, niet alleen voor Hemingway-fans, onweerstaanbaar boek foto
Debuutbundel 'Terugkeer' opnieuw uitgebracht
Pas in het begin van de oorlog werd Gerard Reve door een psychiater aangespoord tot het schrijverschap.
foto klaas koppe
POEZIE VOORBESCHOUWING
JAN-HENDRIK BAKKER/GPD
Gerard Reve. Terugkeer. Uitgeverij Con
serve. Prijs 39,95.
Dat niet de roman De avonden,
maar een kleine bundel gedich
ten als debuut van Gerard Reve
moet worden aangemerkt, is
onder de bewonderaars van de
schrijver gemeenzaam bekend.
Reve publiceerde de gedichten,
die hij schreef op zijn zestiende,
in 1940 in een mini-oplage van
vijftig exemplaren. Minder be
kend iijn de omstandigheden
waaronder dit debuut tot stand
kwam. Het jaartal blijkt in een
aantal opzichten beslissend
voor zijn verder ontwikkeling te
zijn geweest.
Gerard Reve, toen nog Van
het Reve, was een zeer wankele
en kwetsbare persoonlijkheid.
Pas in het begin van de oorlog
werd hij door een psychiater
aangespoord tot het schrijver
schap. Gerard was naar de psy
chiater, een zekere C.J. Schuur
man, gestuurd door zijn ou
ders, die na een zelfmoordpo
ging van hun ongelukkige zoon
niet meer wisten wat zij met
hem aan moesten.
Volgens Reve zelf is het
Schuurman geweest, die hem
voor het eerst bewust heeft ge
maakt van zijn homoseksuali
teit en zijn verlangen schrijver
te worden. Deze gegevens zijn
afkomstig van de publicist Tom
Rooduijn. die al lange tijd be
vriend is met Reve en een inte
ressante beschouwing schreef
over de jonge jaren van Reve.
De inleiding wordt binnenkort
gepubliceerd in de heruitgave
van Reve's debuut, Terugkeer.
In deze inleiding reconstrueert
Rooduijn de jonge jaren van
Reve, kort voor de oorlog. Het
was de tijd dat hij mislukte op
het Vossius Gymnasium en
door zijn vader naar een andere
school werd overgeplaatst.
Rooduijn sprak ten behoeve
van de inleiding ook met een
vriendin van de jonge Reve.
Christina Amende, zoals zij
heette, kreeg in 1940 een bun
deltje gedichten van hem aan
geboden. Reve. die in die tijd
nog in grote onzekerheid ver
keerde over zijn seksuele iden
titeit, vroeg haar zelfs ten hu
welijk. Rooduijn: 'Zij is daar
niet op ingegaan. Wel heeft zij
mij verteld dat zij hem een erg
aardige jongen vond, alleen niet
iemand om een huwelij)
te beginnen
Terugkeer bracht Reu
het eind van datzelfde ja
in eigen beheer. Het \vt
leen verspreid onder vri
-en bekenden. Volgens Ra
spreekt uit de hele vroej
dichten al een typisch Ra
se sfeer. De verveling va
schoolleven en de aversie
'de kerk van Marx' (vat
moeder Van het Reve
nogal rechtzinnige socia
kom je er al tegen, aldusi
uijn.
Reves zelfmoord]
kwam enkele maanden
Rooduijn: 'Reve heeft
zeer openhartig over veil
mij de indruk gegeven t
bezoek aan de psychiat
daarop volgde heel bel
voor hem is geweest,
psychiater Schuurman z
niet zo geobsedeerd ai
avonden zijn begonnen,
hij mij gezegd. Hoe het p
zou zijn gelopen, weet j
tuurlijk nooit. Maar dit
zoals hij het zelf voelt'.
Reves debuut Terugket
verschijnt op 14 decemb I
de schrijver 76 jaar won
uitgave maakt deel uit va
min of meer toevallig begt
reeks. Uitgever Kees de B
(Conserve) maakte in zijn
nalistieke loopbaan ooi
boek over debuten vair
vers. Mijn eerste boek we
langs in bewerkte versie I j
gegeven. Vorig jaar slaag
Balcker erin Hermans' Cd
waarnaar zijn uitgeverij te
is vernoemd, opnieuw te
gen. Al snel toonden Hart)
lisch en Gerard Reve zich
ook bereid hun eerstel
opnieuw te laten brengen
Na de debuten van Hefl i
Reve en Mulisch {Tussen
en aambeeld) zal binnenk
Conserve ook J.Bernlefs d
opnieuw worden uitgeb
Het gaat in feite om een
beldebuut, de poëziebu
Kokkels en de verhalenbti
Stenen spoelen uit 19#
schrijver zelf heeft de hei
ve van een 'uitleiding' vol
In voorbereiding is het d
van Theun de Vries, die ii
de verhalenbundel Friese
gen het licht liet zien en in
de dichtbundel Terugkeet
ge schrijvers keren blij
graag terug.
