Bioscoop negeert
oudere bezoeker
'Heel vroeger leek het schaatsen op langlaufen'
Turks pretpark voor de volwassen geest
Cultuur Kunst
lmmuseum dient
eerjarenplan in
Meester van de bittere satire
Toekomstmuziek in Nieuwkoop
PAG 14 DECEMBER 1999
19
m omstreden regisseur in China
De Chinese regisseur Zhang Yuan mag voor het eerst in
oopbaan een film uitbrengen in eigen land. De Chinese au-
iten hebben toestemming gegeven voor de vertoning van
nteen years". De film, in september op het festival in Vene-
kroond met de prijs voor de beste regie, gaat over een
e dat al zeventien jaar vastzit voor de moord op haar half-
Js zij tijdens de feestdagen met verlof mag, blijkt dat haar
ie niet op haar zit te wachten. 'Seventeen years' is gedeel-
opgenomen in een echte Chinese gevangenis. Zhang Yuan
leeft tot nu toe vijf films gemaakt, die geen van alle door de
•se censuur kwamen. Hij is ook bekend van East Palace,
Palace, een film waarin homoseksualiteit aan de orcle
Leidenaar Max Dohle en Ben van der Burg bloemlezen schaatspoëzie
waaks Sinfonietta in Pieterskerk
Het Slowaakse orkest Sinfonietta, dat dit jaar 25 jaar be-
geeft morgen een uitvoering van Vivaldi's 'Vier Jaargetij
en Pergolesi's 'Stabat Mater' in de Leidse Pieterskerk. De
ie violiste Barbara Gorzynska treedt op als soliste bij de
Jaargetijden'. Voor de uitvoering van de 'Stabat Mater' tre-
le Slowaakse Nao Higano (sopraan) en Hana Stolfova (alt)
disten op. Het orkest staat onder leiding van dirigent Mat-
Maurer. Aanvang: 20.00 uur. Kaartverkoop bij de bekende
lerkoopadressen, de VW, de Uitlijn (tel. 0900 0191) en voor
ang van het concert.
ntroversiële fototentoonstelling
'Die Domenkrönung' is één van de foto's die te zien is
Ien tentoonstelling in het Duits Historisch Museum in Ber-
De Franse kunstenaars Bettina Rheims en Serge Bramly
len in hun werk Jezus en andere bijbelse figuren op nogal
wijze afgebeeld. De tentoonstelling, te zien in
tot 29 februari 2000, heeft om die reden nogal controver-
reacties opgeroepen.
FOTO: EPA
"k DAM
'pestuur van het Amster-
Filmmuseum dient van
bij het ministerie van
'51 een eigen plan in met bij-
l1 end verzoek tot subsidie
de komende vier jaar. De
ling gaat daarmee in tegen
lannen, gesteund door
cecretaris Van der Ploeg,
i het museum moet sa-
erken in een centrum
beeldcultuur in Rotter-
der Ploeg liet afgelopen
erdag weten dat hij de
voor Cultuur om een
advies zal vragen als het
met een eigen plan op
en zou komen. De ver
is dat de raad, die al
drie keer positief heeft geadvi
seerd over het beeldinstituut in
Rotterdam, een negatief advies
zal uitbrengen over het plan en
de subsidieaanvraag van het
museum.
D. Istha, voorzitter van het
bestuur van het Filmmuseum
bestrijdt dat er sprake is van
tweespalt in het bestuur, zoals
door de staatssecretaris werd
gemeld.
Volgens de voorzitter zijn de
acht bestuursleden unaniem
tegen de samenwerking in het
Centrum voor Beeldcultuur in
Rotterdam. Volgens het bestuur
is de financiële onderbouwing
niet goed en ontbreekt een dui
delijke visie over wat er in het
instituut moet gaan plaatsvin
den.
Joseph Heller 1923-1999
Amerikaanse
ëjijver Joseph
nk Ier is in de
jiit van zondag
[rj naandag in zijn
■A i in New York
en rieden aan de
■mi °'gen een
aanval. Hij
i76 jaar oud.
i de Tweede
eldoorlog was
ïr gevechtspi-
bij de Ameri-
ase luchtmacht
ropa. Hij ver
te zijn oorlogservaringen in zijn eerste
n 'Catch 22' (1961), waarmee de au-
vvereldwijde bekendheid kreeg. Alleen
i de VS werden meer dan tien miljoen
ai nplaren van het boek verkocht.
aD et boek stelt de waanzin van oorlogen
alj de kaak. De hoofdfiguur en antiheld,
pj piloot van een bommenwerper, pro-
lolfrt wanhopig in leven te blijven. De ab-
Ïe paradox in "Catch 22' is een mysteri-
regel van de Amerikaanse Iucht-
ht, die bepaalt dat een gevechtspiloot
r krankzinnig verklaard zou moeten
den als hij uit eigen wil gevaarlijke
'tacties blijft uitvoeren. Als een piloot
ter een verzoek indient om wegens de
övolle operaties uit militaire dienst
•lagen te worden, is dat een teken van
gezonde geest en kan hij niet van de
'tacties worden ontslagen.
De uitdrukking
'Catch 22' werd
na het verschij
nen van het boek
gemeengoed in
de Engelse taal
als benaming
voor een situatie
waarin iemand
geen kant op kan
en altijd verliest.
Het boek werd in
1970 verfilmd.
Latere romans
als 'Something
Happened',
Good As Gold', 'God Knows'. 'No Laug
hing Matter' en 'Picture This" verkochten
redelijk, maar haalden niet het niveau en
de verkoopcijfers van Catch 22'. Ze be
zorgden Heller wel de bijnaam 'meester
van de bittere satire'. Ook Hellers toneel
stuk "We Bombed in New Heaven' was an
timilitaristisch van aard.
De schrijver was in de jaren tachtig lang
verlamd door een zeldzame zenuwaan
doening, maar slaagde er later toch in en
kele wereldreizen te maken. In 1994
schreef hij de roman 'Closing Time'. In dit
boek beschrijft Heller hoe het de oud ge
worden hoofdpersonen uit 'Catch 22' is
vergaan.
TEKST DPA/RTR/ANP
Hedendaagse beeldende kunst uit Turkije in CBK
RECENSIE BEELDENDE KUNST
MANON WICNY
Expositie: Hig bir yerden (Uit het niets) Te
zien t/m.16/1, wo t/m za. 12.00-17.00
uur. do 19.00-21.00 uur, zo. 12.00-
16.00 uur, CBK, Hooglandse Kerkgracht
21, Leiden
'Hedendaagse kunst uit Turkije'
is de ondertitel van de reizende
tentoonstelling die in het kader
van een 'Turkse' week door het
CBK Dordrecht werd georgani
seerd in samenwerking met de
Istanbul Foundation for Culture
and Arts. De bezoeker zucht
vooraf: alsjeblieft, niet de zoveel
ste goedbedoelde manifestatie
om een of ander volk te vereni
gen. Maar de vrees blijkt onge
grond. Het Leidse Centrum Beel
dende Kunst heeft een juweel
van een tentoonstelling in huis.
Niks geen belerende 'kitsch',
maar mooie persoonlijke state
ments. Acht kunstenaars laten
integer en veelzijdig werk zien
met een schitterende rode draad:
ja, wij komen uit een andere cul
tuur; nee, het gaat niet alleen
over Allah.
Bij binnenkomst stuit je op de
foto 'My mother likes Pop Art be
cause Pop Art is colorfull' van
Halil Altindere. Dit werk handelt
over een generatiekloof, waar
mee de toon is gezet. De moeder
zit op kleurrijke stoffen, die met
een haar enthousiasme verklaren
voor de zeefdruk van Andy War
hol op de omslag van het boek.
Ze zou wel zo'n werk aan de
muur willen! Je kunt het opvat
ten als een schrijnend verschil
tussen twee werelden, die van de
kunstenaar en zijn moeder op
het Turkse planeland. Maar het
is ook een prachtvoorbeeld van
hoe democratisch beeldende
kunst is. Waarom zou je niet van
deze stroming uit de zestiger ja
ren houden vanwege de kleur?
Het meest politiek geëngageer
de werk is 'I know people like
this II' uit 1992 van Hale Tenger.
Ze werd aangeklaagd voor dit
werk, waarmee ze ae nationale
vlag zou beledigen. Zeven jaar
werd tegen haar geëist, maar de
zaak werd geseponeerd. Het viel
niet te bewijzen, dat deze wands-
culptuur, opgebouwd uit goed-
'My mother loves
Pop-Art', een foto
van de Turkse
kunstenaar Halil
Altindere, te zien
in het CBK.
FOTO PR
kope, koperen souvenirs, daad
werkelijk verwees naar de Turkse
vlag. De sterren en de maan wor
den gevormd door afgietsels van
een vruchtbaarheidssymbool,
dat in Efeze werd gevonden.
Mannetjes met een groot hoofd
en een nog grotere piemel. De
achtergrond bestaat uit beeldjes
van de bekende 'horen, zien en
zwijgen - aapjes'. Knap gecon
strueerd en symbolisch op een
verbluffende, schijnbaar noncha
lante manier.
De andere werken zijn al hele
maal niet in de eerste plaats rau
we politieke verklaringen, wel ui
tingen van menselijke emoties.
Natuurlijk, de cultuur speelt een
rol. Canan 'enol bijvoorbeeld
beeldt zichzelf wel honderd keer
bloot af op (en in) een fiat van
doorzichtige doosjes. Soms is ze
gekleed. Dan loopt ze braaf in de
maat en scheldt op al dat bloot.
Bloot is 'not done' in de Islamiti
sche samenleving. Een vrouw
loopt krom om vooral niet de
aandacht te vestigen op haar
borsten. De kunstenares laat in
een ander werk, een video, zien
hoe ze laag voor laag van haar
bovenlichaam pelt met een
steeds bozer gezicht. Bloot wordt
ze niet, wel verbeten. Je mag niet
vergeten, dat het om een andere
herkomst gaat, maar het is niet
de hoofdzaak en dat maakt deze
tentoonstelling heel verfrissend.
Acht verschillende mensen illu
streren wat hedendaagse kunst
uit Turkije inhoudt. Een land
waar kunst niet of nauwelijks op
de kaart staat. Kunstenaars, die
er hun bestaan aan wijden offe
ren daadwerkelijk iets op. Het
betekent dat een enorm gebied
voor hen open ligt. terwijl Neder
landse kunstenaars eigenlijk niks
meer te bevechten hebben.
Het Nederlands Platform Ouderen en Europa vraagt bio
scoopexploitanten meer rekening te houden met vijftig
plussers. Volgens Ger Tielen, directeur van het platform,
worden ouderen nu in de bioscoop genegeerd.
APELDOORN JOEP VAN RUITEN
„Het geluid staat vaak te hard,
de beelden gaan te snel, de ser
viceverlening schiet te kort en
bovendien herkennen ouderen
zich nauwelijks in de vertoonde
films", aldus Tielen. Volgens
hem bereiken de exploitanten,
door zich voornamelijk op jon
geren te richten, ruwweg de
helft van hun potentiële pu
bliek niet.
De directeur van de ouderen-
organisatie uit zijn kritiek aan
de vooravond van het filmfesti
val 'Oud is in beeld' dat vanaf
aanstaande donderdag in Am
sterdam wordt gehouden. Tij
dens het festival worden films
vertoond waarin senioren de
hoofdrol spelen. Parallel wordt
in de hoofdstad een symposi
um georganiseerd over de bij
drage en participatie van oude
ren op cultureel gebied. Een
van de onderwerpen tijdens het
symposium is de vraag hoe
kunstinstellingen de grijze golf
denken te verwelkomen.
Volgens Tielen wordt op dit
moment te weinig aandacht be
steed aan cultuurparticipatie
door ouderen. Dat geldt niet al
leen film, maar ook andere
kunstdisciplines. „Staatssecre
taris Van der Ploeg wil jongeren
meer bij cultuur betrekken,
maar over ouderen hoor je hem
niet."
Zelfs op televisie worden ou
deren genegeerd. „Volgens pro
grammamakers zijn adverteer
ders niet in vijftigplussers geïn
teresseerd, omdat bedrijven
niet met hen geassocieerd wil
len worden", aldus de direc
teur.
Frank van der Putte, secreta
ris van de Nederlandse Vereni
ging van Bioscoopexploitanten,
zegt in een reactie weinig te
kunnen doen voor ouderen.
„Exploitanten kunnen alleen op
het gebied van service iets voor
ouderen betekenen. Wat het
aanbod van films betreft, zijn ze
gebonden aan de markt. Als die
geen films voor ouderen maakt,
kunnen ze ook niet worden ver
toond."
Van der Putte zegt overigens
niet op de hoogte te zijn van
eventuele klachten: „Wat het
geluid betreft, kan ik mij wel
voorstellen dat ouderen zich
niet altijd op hun gemak voelen
in de bioscoop. Probleem is al
leen, dat geluid een steeds be
langrijker rol is gaan spelen in
films. En de snelheid van de
beelden is vooral een afspiege
ling van de snelheid van de
maatschappij. Die gaat ook een
stuk sneller en daar moet je
toch in mee gaan. Alleen op die
manier kun je een zo'n groot
mogelijk publiek bereiken."
Jong talent belooft veel goeds
UDYVAN DER SPEK
Concert: Jong talent van het Utrechts Conservatorium m.m.v
Lisa Jacobs, viool; Helena Basilova, piano. Elena Manevska.
piano; Felicia van den End, fluit en Lavinia Meijer, harp. Ge
hoord: 12/12, Remonstrantse Kerk, Nieuwkoop.
Het derde concert in de Kamermuziekserie
Nieuwkoop trekt een bomvolle Remonstrantse
kerk. Twee glanzende vleugels staan vriend
schappelijk tegen elkaar aangedrukt. Jong ta
lent, vijf jonge meisjes, mogen hier hun kun
sten vertonen en dat doen ze overtuigend en
schijnbaar achteloos.
Twee pianisten Helena Basilova en Elena
Manevska, beiden 16 jaar, spelen het Allegro
con spirito uit Mozarts Sonate in D voor 2 pia
no's. Vol power zet Basilova haar eerste ak
koorden neer, waardoor je op slag de aandoen
lijke binnenkomst van het tweetal vergeet. Al
gauw profileren zich verschillende karakters. In
heldere lichte passages ontlopen ze elkaar niet
veel, maar in lyrisch meer uitgesponnen delen
laat Manevska meer haar gevoel spreken. Haar
spel is even wendbaar maar meer beschou
wend. Basilova vaart veeleer op haar ongebrei
delde kracht en techniek.
Dat is nog beter te horen in de twee afzon
derlijke stukken die Elena Manevska en Helena
Basilova spelen. Manevska kiest voor "Variaties
over de naam Abegg', door Schumann geschre
ven op twintigjarige leeftijd - nog altijd vier jaar
ouder dan zijn vertolkster. Haar techniek is al
ijzersterk, dynamiek subtiel opgebouwd, muzi
kaliteit indrukwekkend. Ze geeft elke variatie
een zeer persoonlijke betekenis zonder zichzelf
op de voorgrond te plaatsen. Ook met de muzi
kaliteit en vaardigheid van Basilova is niets mis,
maar zij is nu al meer de pianist van het grote
gebaar, de heftige klank. De Rhapsodie nr 2 van
Brahms is haar dan ook op het lijf geschreven.
De 14-jarige violiste Lisa Jacobs legt haar he
le ziel en zaligheid in de Vioolsonate in a van
Schumann. Hier is de balans tussen viool en
Eiano nog ver te zoeken. Basilova speelt zich
ier te autoritair op de voorgrond, wat afbreuk
doet aan de samenklank. Lisa heeft nog niet die
rijpheid, techniek en vooral rust om Bachs der
de Partita tot een echt overtuigend succes te
maken. Maai haar muzikaliteit en inlevingsver
mogen doen haar nog niet volmaakte techniek
vergeten in een stuk uit de opera 'Thaïs'. Hier
presenteert Lavinia Meijer zich als een bevlo
gen harpiste. Buitengewoon vitaal en maatvast
is haar spel.
In Mozarts Concert voor fluit en harp in C
(waarbij de orkestpartij is bewerkt voor piano
begeleiding) speelt met name de harpiste de
sterren van de hemel. Zij geeft de pittige struk-
tuur en de fleur aan het spel. De 13-jarige flui
tiste Felicia van den End speelt heel verzorgd,
is op geen slordigheid te betrappen. Maar haar
toon is nog te ingetogen, en in sommige passa
ges te weinig expressief.
De uitstraling en sfeer van het concert is
hartverwarmend en belooft heel veel goeds
voor de toekomst.
De Marokkaanse auteur Abdelkader Benali krijgt schaatsles van Max Dohle.
LEIDEN
CEES VAN HOORE
Schaatsen is koud ballet.
Schaatsen is schrijven, al ver
drinken met de dooi onze ver
halen. Onze nationale volks
sport heeft veel dichters in de
loop der eeuwen geïnspireerd
tot juweeltjes van poëzie. Die
gedichten zijn door oud
schaatser en neerlandicus Ben
van der Burg en de Leidse free
lance auteur en tekstschrijver
Max Dohle bijeengebracht in
de bloemlezing 'Glad en wijd
ligt het ijs. De mooiste schaats-
gedichten uit de Nederlandse
en Friese literatuur.' Maar het
duo is meer van plan. Onder
hun redactie verschijnt volgend
jaar een literair tijdschrift over
schaatsen, een pendant van het
voetbaltijdschrift 'Hard Gras'.
Dohle: „Wist je dat Goethe een
fervent schaatser was? Als hij
weer eens een ongelukkige lief
de had, bond hij zijn Friese
schaatsen onder. Maar Goethe-
fanaat Boudewijn Büch heeft
het daar nooit over. Die houdt
niet schaatsen."
Al zo lang als de sloten en
vaarten bevriezen, hebben Ne
derlandse schrijvers en dichters
de ijspret, maar ook het ijsleed,
beschreven. Jacob Cats waar
schuwde de bevolking enkele
eeuwen geleden op zijn eigen
moralistische wijze voor al te
frivole toestanden op het ijs.
Daar waar de lichamen van
mannen en vrouwen soms over
elkaar rolden, waar een boezem
opeens een bovenarm raakte,
lag de ontrouw op de loer.
„In de moderne poëzie over
het schaatsen kom je dat niet
meer* tegen", zegt Max Dohle.
„Vroeger was het ijs dé ont
moetingsplek voor mensen uit
alle rangen en standen. Het ijs
was een gebied waar iedereen
op kon. En in die vrieswind,
met alleen maar weilanden om
je heen en geen muren, was je
toch een beetje op elkaar aan
gewezen. En ja, dan helpt de
schout het bakkersmeisje een
handje. Kortom: de tegenstel
lingen vielen weg in die pret.
Dat is nu ook nog wel een beet
je zo, maar veel minder."
„Werd in vroeger dagen voor
al het massale gebeuren op het
ijs beschreven, in de moderne
poëzie is het veel meer het indi
vidu dat zijn ervaringen met het
schaatsen op zich noteert. De
cadans, het geluid van de
schaatsen op de ijsvloer, het
knallen van het ijs, het kraken,
de wind die om je oren suist.
De schaatspoëzie van deze tijd
is individualistischer. Vroeger
werd er door de dames en he
ren veel 'geblokzijld', zoals dat
heet. Men schaatste met de ar
men op een bepaalde manier in
elkaar gehaakt. En er werd ook
wel 'aan de stok' geschaatst,
waarbij een groepje mensen
zich vasthield aan een stok."
„Ik ben gewoon voor de boe
kenkast in de bibliotheek gaan
zitten en heb bundel voor bun
del doorgelezen op schaatsge-
dichten. Er wordt al sinds de
dertiende eeuw geschaatst.
Daarover kun je een notitie
aantreffen in de 'Historie van
Troyen' van Jacob van Maer-
lant. In die tijd schaatste men
nog met zogenaamde piecstaf-
fen. Prikstokken waren dat. Het
schaatsen leek op langlaufen.
Er is archeologisch onderzoek
gedaan naar het schaatsen.
Maar als de archeologen naar
de poëzie hadden gekeken,
zouden ze hebben kunnen con
stateren dat het schaatsen in de
roïek niet meer. Kees van Koo-
ten heeft nog eens een typetje
uitgebeeld dat zijn been was
verloren bij het schaatsen. En
Nico Scheepmaker wilde het
openlijk 'doen' op de finish van
de Bonkervaart. door het volk
en wat prinsessen aange
staard."'
De bundel is verdeeld in tien
afdelingen, met titels als 'De
schaatsenrijder', 'De baanve
ger' en 'Het wak'. Over dat wak,
een groot gevaar, is door dich
ters heel wat geschreven. Bre-
dero is een keer door het ijs ge
zakt met zijn slee. Aan de gevol
gen daarvan is hij overleden.
„Ik ben zelf schaatstrainer bij
de Ijs Vereniging Leiden", zegt
Dohle. „Ik heb een cursus wak-
zwemmen gedaan. Als er
sneeuw op het ijs ligt, moet je
naar de lichte plek zwemmen.
Zo niet, dan juist naar de don
kere plek. Altijd het constrast
opzoeken. Ik ben dol op de es
thetiek van het schaatsen. Door
Clara Eggink wordt dat prachtig
beschreven, bijna als in rap-
poëzie. Die beweging, dat om
vallen. Dat overhangen in de
bochten. Maar ook de schoon
heid van het ijs trekt me. John
Cheever heeft dat beschreven
in zijn dagboeken. Hij vindt het
ijs een harde, morele schoon
heid hebben. Het is zuiver."
„Samen met Ben van der
Burg gaan we een literair
schaatstijdschrift opzetten, zo
iets als 'Hard Gras' voor de
voetballiefhebbers. Een tijdje
geleden kwam ik de Marok
kaanse auteur Abdelkader Be
nali tegen. Ik had het over
schaatsen en hij wist me te ver
tellen dat er in 'Anna Karenina'
een prachtig verhaal stond over
schaatsen. Hij noemde de pagi
nanummers erbij. Ik heb hem
gewaagd of hij een verhaal voor
dat nieuwe rijdschrift wil schrij
ven. Hij ging akkoord. Maar in
ruil daarvoor moet ik hem
schaatsen leren. Een leuke deal,
lijkt me."
vorm waarin wij het nu kennen
al honderd jaar eerder bestond
dan wordt aangenomen. De
oudst bekende afbeelding van
het schaatsen komt voor op een
prent van de Heilige Lidwina,
een burgermeisje uit Schiedam
dat bij het schaatsen een rib
brak en daarna 38 jaar op bed
heeft moeten liggen."
„De elfstedentocht bestaat
zo'n honderd jaar en je ziet dat
dat evenement door veel dich
ters op de hak wordt genomen.
In de moderne poëzie past he-
