'Zelfs Mulisch heeft niet eens zo'n ciaj
Cultuur&Kunst
Overdonderde paringsdans verliest zijn angel
Jubileumconcert Henk Briër één groot fee
Minsky raakt kern van onstuimige gemoedstoestand romantici
Imperium breekt
met Scrooge-tradit
Countryparty in kerstsfeer
MAANDAG 13 DECEMBER 1999 mi
Miniatuurmode in Lakenhal
leiden In Stedelijk Museum De Lakenhal is van 26 december
tot en met 27 februari 2000 de tentoonstelling 'Mode in Minia
tuur' te zien. lurken, jakjes, hoeden, onderbroeken, hemden en
kousen, ondermouwen en poppen uit eigen collectie geven een
beeld van de mode aan de hand van poppenkleertjes uit eind
18e eeuw tot begin 20ste eeuw. Jonge meisjes speelden vroeger,
net als nu, met poppen en winkeltjes. Maar het ging toen niet
alleen om het spel. De kleertjes werden gemaakt als brei- of
tiaaiproef in de handwerkles. Zo leerden meisjes al vroeg de fij
ne kneepjes van het handwerkvak.
Stedelijk richt Malevich-stichting op
Amsterdam Het Stedelijk Museum in Amsterdam richt samen
met het Staats Russisch Museum in Sint Petersburg een Malevi
ch-stichting op. Beide musea hebben belangrijke collecties van
Kazimir Malevich (1878-1935). De kunstenaar is vooral bekend
door zijn zwarte vlakken waarmee hij de ultieme abstractie in
de schilderkunst wilde bereiken. De stichting wordt in het leven
geroepen ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek naar
het oeuvre van Malevich en van zijn omgeving. Een inventarisa
tie van het werk van de Rus en de uitgave van een grote catalo
gus zijn de eerste doelen.
Zanger-bassist Danko overleden
Woodstock Rick Danko, bassist, zanger en violist van de Ame
rikaanse popgroep The Band, is vrijdag overleden. Danko, die
thuis in Woodstock in zijn slaap overleed, was 56 jaar. De
doodsoorzaak is niet bekend. Halverwege de jaren '60 speelde
Danko in de begleidingsband van Bob Dylan. In 1968 verscheen
'Music From Big Pink', de debuutplaat van The Band. Twee van
de bekendste nummers van de groep zijn 'The Weight' en 'The
night they drove old Dixie down'. In 1976 gaf de groep een af
scheidsconcert, "The Last Waltz'waaraan een keur van arties
ten meewerkt, onder wie Neil Young, The Staple Singers, Mud
dy Waters, Joni Mitchell en Bob Dylan. Danko ging verder als
solo-artiest, maar in 1983 besloot The Band weer op te
treden.Twee jaar geleden werd Danko veroordeeld tot een voor
waardelijke gevangenisstraf omdat hij heroïne Japan in had ge
smokkeld.
'Phantom' succesvolste show
londen De musical 'The Phantom of the Opera' van Andrew
Lloyd Webber is de succesvolste show van de 20e eeuw. Tot
dusver zijn in de hele wereld voor 6 miljard gulden aan kaartjes
verkocht. Dat is meer dan voor welke film of toneelvoorstelling
dan ook, met inbegrip van 'Titanic', 'ET' en 'Star Wars', aldus
een woordvoerder van Lloyd Webber's Really Useful Company.
Sinds de Phantom in 1986 in wereldpremière ging, is de musical
al in 91 steden in vijftien landen opgevoerd. In januari komen
daar nog Antwerpen en Mexico-Stad bij. In het Scheveningse
Circustheater draaide de Nederlandse versie drie jaar. Dat trok
In totaal 1,8 miljoen bezoekers. Van de soundtrack van The
Phantom zijn 25 miljoen exemplaren verkocht. Phantomfans in
de hele wereld hebben meer dan duizend homepages aan de
musical en de spelers gewijd.
Politie vindt gestolen Titiaan
Valencia Spaanse rechercheurs, die zich voordeden als kunst
verzamelaars, hebben een schilderij dat wordt toegeschreven
aan de zestiende-eeuwse Venetiaanse meester Titiaan weer bo
ven water gekregen. Het werk, een portret van een niet bij naam
genoemde vrouw uit hogere kringen, werd in 1991 ontvreemd
uit het huis van een particuliere verzamelaar. Het schilderij, dat
naar schatting 20 miljoen gulden waard is, werd voor een hab-
bekrats op een vlooienmarkt in Valencia door de dief of dieven
verkocht. De marktkoopman verkocht het in 1992 op zijn beurt
weer voor ongeveer 2.000 gulden. De politie ging er op af toen
ze enkele weken geleden vernam dat een man en een vrouw op
de zwarte markt een 'zeer oild en kostbaar' schilderij probeer
den te verkopen. De twee werden aangehouden.
'Placido Domingo naar Rotterdam'
Rotterdam Er zijn vergevorderde plannen voor een concert van
Placido Domingo volgend jaar zomer in Rotterdam. De tenor
zou optreden op een ponton in de Nieuwe Maas, op zaterdag 1
juli, een dag voor de finale van Euro 2000. Volgens artistiek di
recteur K. Hillen van het Rotterdams Philharmonisch Orkest
zingt Domingo tijdens een groots openluchtconcert aan de
vooravond van de EK-eindstrijd. Directeur W. Noordzij van het
projectbureau Rotterdam EK 2000 ontkende eerder het bericht.
Volgens hem is de naam van Domingo wel ooit genoemd, maar
is de tenor gewoonweg niet te betalen.
Tekening Toorop blijft bij Boijmans
Rotterdam Net als zijn schilderij 'De Thames bij Londen' blijft
ook de tekening 'Godsvertrouwen' van Jan Toorop in Museum
Boijmans Van Beuningen in Rotterdam. Het bestuur van het
museum, sinds 1943 eigenaar van de tekening die in permanen
te bruikleen werd gegeven, heeft besloten niet in te gaan op de
claim van de Amerikaanse bankier Walter Eberstadt. Deze had
als erfgenaam van het joodse echtpaar Ernst en Gertrud Flers-
heim - die in 1944 in het vernietigingskamp Bergen-Belsen om
het leven kwamen - aanspraak gemaakt op beide kunstwerken,
die ooit deel uitmaakten van de Flersheim-collectie. Het schil
derij, stelde de Rotterd&mse historicus dr. A.J. Bonke onlangs na
grondig onderzoek vast, was echter niet 'besmet'. Het kwam al
in januari 1937 na een normale transactie via een Nederlandse
kunsthandelaar in het bezit van het museum. Voor teruggave
zag de gemeente Rotterdam daarom geen aanleiding.
Tribute-album voor Doe Maar
Hilversum Sinds Doe Maar zijn terugkeer naar het poppodium
bekendmaakte, is er geen houden meer aan. Cd's van de forma
tie vliegen over de toonbanken. Een groot aantal Nederlandse
artiesten werkt nu aan een tribute-album waarop ze liedjes van
Doe Maar zingen. Zo neemt Trijntje Oosterhuis het nummer
'Radeloos' op. zingt Daryll-Ann 'Belle Helène' en vertolken de
Heideroosjes het liedje 'Liever dan lief. Ook Blof, Postmen en
de Belgische band dEUS werken mee. Het tribute-album moet
volgende maand in de winkels liggen onder de titel Trillend op
mijn benen'. Op 13 december verschijnt de single 'De bom' in
de versie van Postmen en Def Rhymz.
udy van der spek
Concert Noordhollands Philharmonisch Orkest o.l.v. Meir Mins
ky, m.m.v. Markus Groh, piano Gehoord: 11/12, Stadsgehoor
zaal, Leiden.
In de serie Meesterwerken is het derde concert
bepaald geen doorsnee uitvoering. Drie enorm
theatrale stukken staan op het programma. Meir
Minsky kan daar wel iets mee. Hij raakt de kem
van onstuimige gemoedstoestand van drie ro
mantici.
Van Dvorak speelt het NPO de middelste van
zijn drie échte concertouvertures. Aanvankelijk
noemt hij deze Natuur, Leven en Liefde. Voor
'Leven', die al snel een eigen leven gaat leiden,
kiest hij twee jaar later een andere naam 'Carna
val', een temperamentvolle ode aan de natuur.
De tamboerijn zet schaterend het feest in gang,
maar al snel worden alle beesten van stal gehaald
Ln een kakofonie van klanken. Even valt er een
stilte voor de storm. De strijkersklank droomt
weg, maar voor je 't weet zijn de trombones,
hoorns, klarinetten en grote dikke trom weer
haantjes de voorste, 't Is een kleurrijk binnenko
men.
De 'pianist' Brahms schreef z'n eerste orkest
werk, het pianoconcert nr 1, op 25-jarige leeftijd.
Het kreeg zo weinig bijval dat hem de eerste 15
jaar alle lust ontnomen was om met een ander
orkestwerk te beginnen. Toch geldt juist dit pia
noconcert voor de liefhebber als een hoogtepunt
in zijn oeuvre. Het is romantisch in uitwerking en
het verraadt Brahms' affiniteit met het klavier.
Markus Groh (in 1995 winnaar van het Brussel
se Elisabeth Concours) heeft voor zijn rijzig pos
tuur de kruk behoorlijk hoog gedraaid, waardoor
hij zich als een getemde leeuw van boven af op
de toetsen stort. Groh weet zeer goed wat hij wil;
zonder overdreven groot vertoon bijt hij zich in
het gecompliceerde, veelkleurige dramatische
verhaal. Het gaat er heftig aan toe. Donderende
tweeklanken, oktaven, gebroken akkoorden ver
dwijnen in een laaiende zee van strijkers. De bla
zers grommen vervaarlijk, intoneren niet altijd
even zuiver maar passen in 't geheel. Het Adagio
verrast door z'n weemoedig desolate begin zich
dat zich afzet tegen een overvloed van trillers, en
versieringen die komen en gaan op een zacht
schurende strijkersklank.
Na deze vermoeiende bijna te weelderige over
daad is Sjostakovitsj een grote verrassing.)
kest is hier op z'n best. Prachtig staalhan
klank van de celli, het koper loeit en zingt
eerste deel schreeuwt Sjostakovitsj de au»
de toekomst van zijn land van zich af.
daaropvolgende korte delen draven h
naar de finish. Dwars door de diepe instnn
le klank lijken schorre menselijke stenu
klagen. Tussen de vliesdunne strijkers dw
suizende fluiten en jammerende klarinei
hoorns. Dat de Russische machthebbers i
deze symfonie provocerend vonden, vi
niet. Alle krochten van de menselijke zieli
wijd opengezet, ook de plaats van de ironi!
humor. En het Noordhollands Philharm
Orkest doet daar iets fantastisch en aangri
mee.
Grote Gerard Reve Dag in Artis
leiden Twee bezoeksters van de Christmas Country Party, afgelopen
weekeinde in de Leidse Groenoordhallen, genieten van de verlokkin
gen van 'het wilde westen'. Stetsonhoeden, sporen en cowboyboots
domineerden het beeld op het lustrum van de countryparty in kerst
sfeer. Gisteren boden meer dan tachtig standhouders een grote ver
scheidenheid aan artikelen aan op de grootste countiymarkt van Ne
derland. Wie niet geïnteresseerd was in scherp geprijsde cow
boykoopwaar kon zaterdag al luisteren naar de Amerikaanse zangeres
Joni Harms, Desperado en Jony de Boer, Four Wheel Drive en Ruud
Hermans. Gisteren gaven llona van der Wansem en de NBC Line-
dancers een instructie in-line dancing en werd er massaal gedanst op
de grootste dansvloer van Leiden, 1200 vierkante meter. Daarna wa
ren er optredens van onder andere Savannah, Major Dundee, The Kol-
ly Brothers, Busted en Trespass. foto dick hogewoning
De volksschrijver zelf was er niet bij, op de Grote Gerard
Reve Dag gistermiddag in Artis. Maar zijn sonore stem
geluid zoemde op de achtergrond ononderbroken door
de luidsprekers terwijl bezoekers zich bogen over bedui
melde handschriften en vergeelde eerste drukken. Voor
een knaak kon men een button met de tekst 'Leve Reve'
op de jas spelden.
amsterdam
silvan schoonhoven
Prominent aanwezig was het
Leidse antiquariaat AioloZ, dat
tafels vol zeldzame boeken en
foto's uitstalde. Verzamelaars
konden speciale uitgaven of
complete briefwisselingen aan
schaffen en jagen op ansicht
kaarten, catalogi, affiches, krab
beltjes en kattebelletjes. Bij Aio-
loZ-eigenaar Piet van Winden
konden bezoekers bovendien
meegebrachte verzamelaarsob
jecten laten taxeren. Daarbij
waren ook veel gesigneerde eer
ste drukken, maar Van Winden
waarschuwde dat een latere
handtekening de uitgave min
der authentiek kan maken in
ogen van kenners. „Straks is dat
anders. Reve staat natuurlijk
met één been in het graf. Straks
kan hij helemaal niet meer sig
neren."
Hij bestudeerde de handteke
ning in een door waterschade
aangetaste eerste druk van De
Avonden. „Die is nogal grof. Hij
zal hem wel zonder bril gezet
hebben, klopt dat?" Een krasje
of scheurtje kon een verschil
van honderden guldens beteke
nen voor de waarde van een in
gebracht stuk. Over een eerste
druk van Werther Nieland:
„Mooi strak. Driehonderd vijf
enzeventig gulden." Volgens
Van Winden komen er nog al
tijd uitgaven en brieven boven
water. „De raarste mensen blij
ken met hem gecorrespondeerd
te hebben. Voor sommigen van
die mensen had hij veel min
achting. Tegenover andere
mensen, vooral academici,
heeft hij juist een enorme drang
om zich van zijn beste kant te
laten zien. Die brieven begin
nen steevast met 'zeergeleerde
vriend'."
Ondertussen bogen de echte
Reve-kenners zich fronsend
over een papier met quizvra-
gen. Discussies laaiden op over
de vraag in welke kerk Reve
zich tot het katholicisme be
keerd had of hoe de lijfarts van
de schrijver heette. Aan het
eind van de middag zouden de
drie beste inzenders tegen el
kaar uitkomen in de Grote
Eindronde. Daar ging het erom
zo snel mogelijk het boek te
kunnen noemen waarin een
voorgelezen fragment voor
komt.
Maar voor het zover was
stonden nog tal van evenemen
ten op het programma. Theo-
dor Holman zong liederen met
teksten van Reve. De hele zaal
luisterde ademloos naar een
zeldzame bandopname van het
eerste interview met de schrij
ver. Hoogtepunt van dit inter
view was de melodie 'Toen on
ze Mop' dat Reve ten gehore
bracht door met zijn wijsvin
gers op zijn wangen en tanden
te trommelen.
Andere sprekers haalden her
inneringen en anecdotes op
aan de excentrieke schrijver en
het Reve-ensemble speelde lie
deren uit 'Nader tot U'. De dag
werd afgesloten met de prijsuit
reiking van de Reve-quiz en het
Ave Maria. Een bezoeker: „Op
deze dag kunnen gelijkgestem
de mensen elkaar ontmoeten
die wel iets herkennen in Reve's
combinatie van roomse vroom
heid en het spieden naar strak
ke jongenskontjes." En voorzit
ter van het Reve-genootschap
Hugo Diksmeier: „Het is en
blijft de grootste schrijver van
Nederland. En laten we eerlijk
zijn: Harry Mulisch heeft niet
eens zo'n dag."
theater recensie
wunand zeilstra
Voorstelling: 'It's A Wonderful Life'
door Toneelgroep Imperium. Regie en
bewerking: Marcel Boumans. Spel: Paul
Louman, Jan Laman, Haiko van der
Voort, Ada van Duijn, Jolanda Luyen-
dijk, Christiaan van Midden, Brechje van
Rij, Ans Alting en Janine Visser. Gezien:
10/12, Imperium Theater, Oude Vest,
Leiden. Aldaar nog te zien: 16 t/m 18
en 22 t/m 24 december.
Na vele, vele jaren het Scroo-
ge-verhaal van Dickens te
hebben gespeeld, heeft Impe
rium dit jaar met deze traditie
gebroken. Na de meest uit
eenlopende versies van de be
faamde Christmas Carol was
het hoog tijd voor een nieuw
stuk met warm kerstgevoel.
De bewerking van de kerstfilm
'It's A Wonderful Life' blijft
heel dichtbij het
Scrooge-sfeertje, zodat de
breuk met de eigen traditie
heel behoedzaam is verlopen.
Jan Laman, voorheen een be
kend Scrooge-vertolker bij
Imperium, speelt opnieuw de
centrale figuur. Ook dat ver
sterkt nog eens de associaties
met het veelgespeelde stuk
van voorheen. Moest hij bij
Scrooge de bekering van gie
rigaard naar weldoener gestal
te geven, als George Bailey is
hij in dit nieuwe stuk van
meet af aan een goed mens.
Alleen komt hij door de gierig
heid en slechtheid van zijn
Scrooge-achtige baas za
in de problemen, dat H
eind aan zijn leven dn
maken. Een ware besd
engel voorkomt dat dooi
te laten zien, wat vooi
diensten hij voor vele in
heeft gehad.
De voorzienigheid
vanaf een verhoging i
podium allemaal regelt,
voor de vrolijke noot
verder kerstbrave
Ada van Duijn speelt
clowneske godheid die i
delijk de reddende engel
beneden stuurt die op
beurt daarmee echte vii
tjes kan verdienen. De s
op het benedenpodium
de combinatie van bel
en onbekende Imperiu
Iers adequaat uitg
maar missen nog vol
tempo. Zeker een braaf
op dat punt uiterst kweti
Bovendien kiest de rep
onnodig voor sjouwer
bouwen. Elke mini-s
krijgt toch een klein reki
mee. Het haalt volstrekt i
loos de vaart uit de
ling. Als je je daar r
stoort, biedt Imperium n
nieuwe productie de gei
terde traditie in een nieui
je, hetgeen nog het bes
een variatie op een
thema omschreven
den. En het eindigt in
in een echt kerstfeestje.
Reve-butto«
de tekst 'Lew
op de Reved
Artis.
f01
TONEEL RECENSIE
SUSANNE LAMMERS
Voorsteffing. Reiger van Arthur Schnitzler door De Paar
denkathedraal Regie Dirk Tanghe. Spel. Mane-Louise
Stheins en Peter de Graef Gezien: 11/12, Leidse
Schouwburg Nog te zien 16/12, Haarlem
'Reigen' van Arthur Schnitzler stamt uit
1900 en gaat, zoals veel van zijn werk. over
de kilheid, de oneerlijkheid en de voos
heid die de omgang tussen mensen ken
merkt, maar vooral over de egoïstische
jacht op lege seks. 'Reigen' bestaat uit tien
dialogen en de personages rijgen zich aan
elkaar als een ketting door alle sociale la
gen heen. Het begint met een hoertje en
een soldaat, het eindigt met een graaf en
weer datzelfde hoertje. Dirk Tanghe laat
de tien personages door slechts twee ac
teurs spelen. Schnitzler maakte types.
Tanghe reduceert deze tot seks-machines,
van wie de inwisselbaarheid maximaal is.
De regie-aanwijzingen worden vooraf op
het achterdoek geprojecteerd. Een lopen
de band, een agressieve race-wagen, wat -
minimale - kleding en vervormde stem
men. In die zeer dwingende uiterlijke
vorm moeten Marie-Louise Stheins en Pe
ter de Graef het doen.
Seks, de concrete aanleiding van elke
ontmoeting is veel minder spannend dan
de achter- en onderliggende motieven: de
eenzaamheid, het bevestiging zoeken, de
verveling of de leegheid verdrijven. Maar
die eigenlijke redenen verdwijnen achter
de overdonderende paringsdans, die toch
uiteindelijk niet meer dan een eentonige
buitenkant blijft. Botte, ijdele egoïsten
zien we, die hun hele gevoelsleven uit on
macht of desinteresse hebben terugge
bracht tot een allesoverheersende drijf
veer.
Soms is er een aanzet tot wat dieper gra
ven, waardoor er echte mensen door de
machines heenschemeren, soms voel je de
verschrikkelijke eenzaamheid, die deze le
vens tot woestijn maakt. Het naïeve
dienstmeisje, dat steeds seksuele aandacht
met echte interesse verwart, de jonge
vrouw die naar de warmte hunkert die ze
in haar huwelijk niet krijgt. Het is vooral
Stheins die meer facetten naar boven weet
te halen in de typetjes die ze spelen moet,
De Graef is veel platter. De karikaturaal
misvormde stemmen en de liefdeloze kos
tumering benadrukken het onmenselijke.
De rokende en ronkende race-wagen, die
elk orgasme markeert, werkt met name op
de lachspieren.
De mens is alleen en door zijn zelfzucht
niet bij machte zich uit zijn eenzame op
sluiting te bevrijden, dat is het punt dat
schrijver, regisseur en spelers willen ma
ken, en dat krijgt tot en met de tiende dia
loog telkens dezelfde vorm. Dat maakt de
gruwelijke boodschap goed duidelijk,
maar de verrassing schuilt al gauw alleen
nog maar in de details en in de mate van
ontkleding van de spelers. Het stuk verliest
zijn angel. Het gaat over de ander, niet
over mij.
muziek recensie
maarten baanders
Concert: Henk Briër, 50-jarig jubileum. Gehoord: 12/12,
Stadsgehoorzaal, Leiden.
Je zou niet zeggen dat de Leidse dirigent en
pianist Henk Briër al 50 jaar in het vak zat.
Energiek betrad hij het podium om zijn ju
bileumconcert te dirigeren. Een middag
lang was Briër omringd door vier van zijn
ensembles, door oud-leden en door vrien
den uit verschillende periodes van zijn
loopbaan. JKL, Madrigalesco en Marsyas
fuseerden voor de gelegenheid tot één
groot orkest, terwijl ook het Nederlands
Madrigaalkoor optrad.
Briër houdt van lange concerten. 'Geluk
kig maar', zullen velen gedacht hebben,
want dit programma was mooi en veelzij
dig en gaf een goed overzicht van Briërs
loopbaan. Na een verwelkoming door vier
trompettisten, dirigeerde Briër 'Pavane
Couleur du Temps' van Frank Martin en
'The unanswered Question' van Charles
Ives. De 'gefuseerde' orkesten vormden een
solide eenheid. Martins tedere muziek
kwam warm en zuiver over. Ives' breekba
re, lang aangehouden strijkersakkoorden
werden trefzeker neergezet, terwijl de bla
zers mooi, helder invielen met hun grillige
melodische sprongen. Uitstekend van ba
lans en articulatie waren de blazers in 'Ca
priccio' van Ivdn Eröd. Na afloop draaiden
zij zich om en toonden op hun rug de
woorden 'Bravo Henki', een eerste aanwij
zing dat een ensemble onder Briër aan hu
mor gewend is.
Hierop volgden werken waaraan namen
verbonden waren die een rol speelden in
Briërs carrière. Allereerst Gerard Henge-
veld, zijn conservatoriumleraar. Briër en
zijn vrouw Henny Ravestein voerden een
deel uit Hengevelds sonate voor viool en
piano uit. Helaas was Hengeveld door zijn
hoge leeftijd verhinderd deze doorleefde
vertolking te horen. In Briërs conservatori-
umtijd was Hendrik Andriessen directeur,
reden om van hem Variaties op een thema
van Couperin' te spelen, met Briërs oude
muziekvriend Koos Verheul en harpiste