Turkije wil sne
van doodstraf i
VUKO>
Europa
Verdeelde reacties buitenlandse politici op dood Kroatische president
viert uiteindelijk feestje van de eenheid
Zagreb rouwt om Tudjman,
maar niet massaal
'Vader des Vaderlands' laat loodzware erfenis n
Buitenland
MAANDAG 13 DECEMBER 1999
AFP Agence France Presse ANP Algemeen Nederlands Persbureau AP Ai
DPA Deutsche Presse Agentur CPD Geassocieerde Pers Diensten
GERTSEN
HELSINKI MARC PEEPERKORN EN
PAUL KOOPMAN CORRESPONDENTEN
Eind goed al goed. De laatste
Europese top van de eeuw be
gon verdeeld en in een verzuur
de sfeer, maar eindigde in har
monie en met blije gezichten.
De ruzie over de Franse boycot
van Brits rundvlees en de frus
tratie over het Britse 'never' te
gen Europese belastingplannen
waren vergeten toen zaterdag
middag in Helsinki het feest
van de verbroedering werd ge
vierd met dertien landen die al
lemaal ooit lid van de Europese
Unie mogen worden.
Na een langdurige periode van
'eurosclerose' hebben de Euro
pese regeringsleiders de vaart
er weer behoorlijk inzitten. Al
leen al het laatste halfjaar is een
indrukwekkend aantal nieuwe
projecten op de rails gezet. Na
de gemeenschappelijke markt
en munt zijn onder Fins voor
zitterschap inmiddels de funda
menten gelegd voor een ge
meenschappelijk asielbeleid,
een gezamenlijk defensiebeleid
en een hervorming van de Eu
ropese instellingen. En lest
best: de uitbreiding van de Eu
ropese Unie werd afgelopen
weekeinde in een hogere ver
snelling gezet.
„Dit is een top om beter van te
worden zei premier Kok, vrij
dag nog snipverkouden maar
Voornemen moet toetreding tot EU vergemakkelijken
ZAGREB-BELGRADO DPA-ANP-RTR-AFP-GPD
Buitenlandse politici hebben ver
deeld gereageerd op het overlijden
van de Kroatische president Tudj-
man. Meerderen van hen grepen de
gelegenheid aan om kritiek te uiten
op de archtitect van een onafhanke
lijk Kroatië. Vertegenwoordigers van
de Europese Unie. bijeen in Helsin
ki, zeiden te hopen dat het land na
de dood van Tudjman een demo
cratische richting zal inslaan. Het
Witte Huis gaf eenzelfde reactie.
In aartsvijand Servië werd het
nieuws van de dood van Tudjman
zeer terughoudend gebracht. Aan
een analyse over de toekomst van
Kroatië waagde geen krant of tv-
zender zich. Evenmin werd er een
vergelijking gemaakt met de eigen
situatie. Tudjman en de Servische
leider Milosevic speelden immers
beiden een grote rol in het dramati
sche uiteenvallen van Joegoslavië.
De Kroatische regering kondigde
zaterdag na de bekendmaking van
Tudjmans dood drie dagen van na
tionale rouw af. De president is
vanmiddag begraven op de Mi-
rogoi-begraafplaats. Ambassadeur
Van Veldhuizen woonde namens
Nederland de plechtigheid bij. Tud
jman lag sinds 1 november in het
ziekenhuis in Zagreb. Hij onderging
een behandeling voor een geperfo
reerde dikke darm en buikvliesont-
steking. Hij werd geopereerd en
vocht daarna contini voor zijn le
ven.
In Kroatië hield men daarom al
langer rekening met het overlijden
van de president. Eind november
werd hij tijdelijk uit zijn functie ont
heven. De 69-jarige Vlato Pavletic
werd benoemd tot interim-presi
dent voor een periode van zestig
dagen. Officieel moeten presidents
verkiezingen worden gehouden
binnen zestig dagen na Tudjmans
dood. Tudjmans eigen Kroatische
Democratische Unie (HDZ) zal
hoogst waarschijnlijk de gematigde
minister van buitenlandse zaken
Mate Granic aanwijzen als presi
dentskandidaat.
Met de dood van Tudjman is ook
een mogelijke aanklacht van het
Joegoslavië-tribunaal van de baan.
Het VN-hof kan alleen levende per
sonen aanklagen. Waarnemers ver
wachtten een mogelijke aanklacht
tegen Tudjman in de eerste maan
den van 2000, afhankelijk van de
uitspraak in de zaak tegen de Kroa
tische generaal Blaskic. In het ma
rathonproces tegen Blaskic hebben
de aanWagers naar eigen zeggen be
wezen dat bevelen voor massa
slachtingen in Bosnië kwamen uit
de 'paleizen van de macht in Za
greb', aldus de afgelopen juli ge
houden slotpleidooien.
Tot grote woede van de regei
getrouwe pers in Kroatië weri
Tudjman zelf genoemd als bi
ker van een geheim plan oi
moslimbevolking in Centraal
nië op te jagen met gruwelt
om vervolgens een 'etnisch f
verd' gebied te kunnen inlijvi
Kroatië. Zo zou Bosnië uitein
worden opgedeeld tussen Sen
Kroatië.
ZAGREB HARALD DOORNBOS
CORRESPONDENT
De inwoners van de Kroatische
hoofdstad Zagreb reageren vrij
gereserveerd en verbluffend
ontspannen op de dood van
"Vader des Vaderlands' Franjo
Tudjman, de eerste president
van het moderne Kroatië. Geen
hysterische taferelen, geen re
gen van tranen. Het gewone le
ven, al moeilijk genoeg met een
gemiddeld maandsalaris van
ongeveer 600 gulden, gaat ge
woon door. Dat is winst voor
Kroatië, vinden sommigen.
,,De tijd is voorbij dat alles van
één persoon afhangtmeent
kapper Ante Zmajevic. „Tudj
man heeft ons vrijheid en onaf
hankelijkheid gegeven, maar
zonder ons. het volk, was hij
daar nooit in geslaagd Ste
wardess Nada. die net bood
schappen heeft gedaan. „Kijk.
hij was natuurlijk al lange tijd
ziek, dus als 'ie dan sterft, tja.
Om eerlijk te zijn, het interes
seert me niet veel. Tudjman
was wel heel erg van de oude
garde; conservatief, autoritair."
Wat een verschil met 1980. toen
de Joegoslavische president Ti
to stierf. In heel Joegoslavië
stond het leven volledig stil. Ie
dereen was verslagen. Bijna ie
dereen stond te huilen op straat
van wanhoop, ellende en diepe
rouw. „Tito was een legende,
Tudjman alleen een groot poli
ticus", vindt Damir Janusic, een
gepensioneerde die beide presi
denten heeft meegemaakt. „Je
kunt ze eigenlijk niet met elkaar
vergelijken. Tito was werkelijk
een man van het volk, Tudjman
stond alleen aan het hoofd van
zijn partij."
De president had een legende a
la Tito kunnen worden. „Het
klinkt misschien een beetje on
beleefd. maar' daar heeft hij te
lang voor geleefd", zegt filoso
fie-student Darko. .Als hij in
1992 was gestorven, had iedere
Kroaat hem gezien als de bren
ger van vrijheid en onafhanke
lijkheid. Maar Tudjman heeft
daarna een dubieuze rol ge
speeld in Bosnië en in allerlei fi
nanciële schandalen. Hij bleek
gewoon een politicus te zijn,
zoals we die overal zien. Eentje
die zijn vrienden voortrekt en
alle macht naar zich toe haalt.
Ik heb altijd gedacht dat de
dood van Tudjman me niet zou
raken, maar nu voel ik toch een
merkwaardig soort sympathie."
Ondanks de gewone gang van
zaken was het wel degelijk te
merken dat Zagreb het afgelo
pen weekeinde rouwde. Ingeto
gen, rustig en respectvol. De
staatstelevisie stond sinds de
aankondiging van de dood van
de president, in de vroege za
terdagochtend, op twee kana
len 24 uur per dag in het teken
van de dood van Tudjman. In
de winkels verschenen portret
ten van de president. Kranten
drukten speciale edities. Bij veel
kerken werden kaarsen ontsto
ken. Op de radio klonk alleen
maar klassieke muziek.
Voor het presidentiële paleis,
waar Tudjmans lichaam lag op
gebaard, ontstond gisteren een
kilometers lange stoet van
wachtende Kroaten die af
scheid wilden nemen van hun
president. Het deerde hen niet
dat ze daar zes tot zeven uur
voor moesten wachten. Enkele
mensen huilden, onder wie de
77 -jarige Pavle Grenac. „Hij
was de beste. Zonder hem zal
het moeilijk worden. Tudjman
heeft ons bevrijd van het com
munisme, hij is onsterfelijk. Dit
is de treurigste dag uit mijn le
ven."
een dag later al vrijwel geheel
hersteld. „We zijn klaar voor de
grootste uitbreiding ooit. Een
betere afronding van het mil
lennium was niet te bedenken".
De Finse premier Lipponen, tij
delijk voorzitter van de Europe
se Unie, was het daar uiteraard
mee eens. „Wij worden één
grote happy family", stelde hij
vast, verwijzend naar het feit
dat volgend jaar al met twaalf
landen onderhandeld wordt
over toetreding, en de vriend
schap met Turkije na een ijzige
periode weer is opgebloeid.
Turkije wordt voorlopig als eni
ge kandidaat-lidstaat nog niet
aan de onderhandelingstafel
uitgenodigd, maar niettemin
zaten de Turkse premier Ecevit
en zijn minister van buiten
landse zaken Cem als terugge
keerde verloren zonen te glun
deren in de gloed van Finse ca
meralampen. „Dit is een keer
punt in de geschiedenis voor
Europa, Turkije en de hele we
reld", zei Ecevit. Hij voegde er
aan toe dat zijn land in totaal
dertien jaar op dat historische
moment heeft gewacht, verwij
zend naar de aanvraag voor het
lidmaatschap in 1987.
Minister Van Aartsen van bui
tenlandse zaken gaf het zater
dag aarzelend toe: er is voor
Europa geen weg terug meer.
Zodra Turkije aan de gestelde
voorwaarden voor het lidmaat-
De Turkse premier Ecevit zwaait naar zijn gastheren bij aankomst in
Helsinki. foto epa martti kainulainen
schap voldoet, zwaait de Euro
pese deur open. De discussie
die de WD nog over de Turkse
kandidatuur wil voeren is daar
mee een achterhoedegevecht.
Zonder dat er tevoren veel mis
baar over is gemaakt, hebben
de EU-leiders besloten dat het
toekomstige Europa zich uit
strekt over een forse lap Cen-
traal-Azië.
De Europese 'happy family'
heeft echter nog veel werk voor
de boeg voordat de Unie ruim
vijfhonderd miljoen burgers zal
tellen. De meeste EU-chefs be
nadrukten dat Turkije eerst in
grijpende hervormingen moet
doorvoeren, met helemaal bo
venaan de lijst: herstel van de
betrékkingen met Griekenland
en verbetering van de mensen
rechtensituatie.
Zelf hebben zij ook huiswerk
meegekregen. Het komend jaar
moet het Europees verdrag her
schreven worden, om te voor
komen dat de uitgebreide Unie
onbestuurbaar wordt. Maar de
aanpassingen die nu op de rol
staan, schieten vrijwel zeker te
kort om een Unie van 28 lan
den mogelijk te maken. Neder
land eist daarom ambitieuzer
hervormingen, maar kreeg
daarvoor in Helsinki onvol
doende steun.
Ook het Europees defensiebe
leid ziet er op papier veel beter
uit dan in de praktijk. De Euro
pese leiders werden het er over
eens dat de EU uiterlijk in het
jaar 2003 een snelle interventie
macht van 50.000 60.000 mili
tairen moet kunnen inzetten
voor vredestaken. Dat klinkt
stoer, maar vooralsnog is geen
enkel Europees land bereid zijn
defensiebudget voor dit doel te
verhogen. De 'neutrale' EU-lid-
staten deinzen bovendien terug
voor een al te assertief Euro
pees veiligheidsbeleid. Gebruik
maken van NAVO-middelen is
verder makkelijker gezegd dan
gedaan. De Turkse premier
Ecevit liet zaterdag alvast weten
dat hij zijn spullen niet zomaar
aan Europa wil uitlenen, zolang
zijn land nog geen lid van de
Unie is.
Al deze bezwaren nemen niet
weg dat het Europa van de vol
gende eeuw duidelijker contou
ren heeft gekregen. Over zo'n
tien jaar zal het merendeel van
de huidige 13 kandidaat-lidsta
ten zijn toegetreden, voorspel
de de Finse premier Lipponen.
„Er is een nieuw hoofdstuk van
de Europese geschiedenis ge
opend, maar net duurt nog wel
even voor we het hebben uitge
lezen", zei commissievoorzitter
Prodi. Portugal, dat vanaf janu
ari als EU-voorzitter de honeurs
waarneemt, kan zich vast in de
handen spuwen.
De Turkse premier Ecevit wil de doodstraf in zijn land zo
snel mogelijk afschaffen. Met deze belofte zet de Turkse
regeringsleider een eerste stap op weg naar het lidmaat
schap van de Europese Unie. Ecevit voorspelt dat Tur
kije 'veel sneller dan verwacht volledig lid van de EU zal
zijn'. Een precieze datum wilde hij echter niet noemen.
HELSINKI MARC PEEPERKORN EN
PAUL KOOPMAN CORRESPONDENTEN
Ecevits poging om de Europese
regeringsleiders afgelopen
weekeinde in Helsinki van zijn
goede bedoelingen te overtui
gen, slaagde maar gedeeltelijk.
Op twee andere voorwaarden
die de EU aan het lidmaatschap
verbindt, wilde hij niet ingaan.
Ecevit houdt vast aan de twee
deling van Cyprus, en het is
voor hem nog geen uitgemaak
te zaak dat het geschil met
Griekenland over de Egeïsche
zee aan het Internationaal Ge
rechtshof wordt voorgelegd.
Tijdens hun halfjaarlijkse
topontmoeting besloten de EU-
regeringsleiders Turkije officieel
tot kandidaatlid te bestempe
len. Ecevit reisde daarop direct
naar af Helsinki om zijn blijd
schap over dit goede nieuws te
onderstrepen. Hij betitelde de
kandidaatstatus als een 'grote
overwinning', waar zijn land
historisch recht op heeft. „Wij
zijn al zeshonderd jaar een Eu
ropees land. De weg naar het
volledige EU-lidmaatschap ligt
nu open", aldus Ecevit.
Diplomaten verwachten nu
langdurige onderhandelingen
met Turkije, mogelijk zelfs zo'n
tien jaar lang. Die onderhande
lingen beginnen pas als Ankara
aan een serie eisen voldoet. Zo
dient Turkije de mensenrech
ten te respecteren. Ea
kende dat zijn land opi
tekortschiet. Zijn wi
doodstraf af te schaffe
daar verandering in i
Een dergelijk besluit zi
de EU worden toegejui
ker met het oog op de
deling van PKK-leider
Voordat Turkije kan
den, moet het ook zijn
len met Griekenland o
De EU-chefs oefenen
druk uit op beide lan
een eind te maken aani
deling van Cyprus.
Ecevit is de scheiding
Grieks en Turks deel j
zegen voor het eiland,
dan ook dat de Unie 'de
situatie als realiteit om
Ook de grensgeschill
Griekenland in de Egeii
zijn nog lang niet besli
EU vraagt beide landen
litiek overleg een oplo
vinden. Als dat niet li
het Internationaal Gen
de knoop door te hakke
Leden van de presidentiële garde stonden afgelopen weekeinde op wacht bij het opgebaarde stoffelijk over
schot van Tudjman. foto »ap hrvoje knez
CORRESPONDENT
De vrijdagnacht overleden Kro
atische president Franjo Tudj
man (77) zal historici ongetwij
feld nog lang bezighouden. Was
hij een visionair politicus en
een groot patriot en staatsman,
zoals veel Kroaten menen? Of
een oorlogsmisdadiger die het
leven van duizenden moslims
en Serviërs op zijn geweten
heeft, zoals elders op de Balkan
wordt beweerd? Het antwoord
is minstens zo gecompliceerd
als Tudjmans biografie.
Franjo Tudjman werd op 14
mei 1922 geboren in Veliko Trg-
ovisce ten noorden van Zagreb.
Tijdens de Tweede Wereldoor
log vocht hij met Tito's partiza
nen tegen de Duitsers en hun
Kroatische handlangers, de Us-
tasja's, die van de Duitsers hun
eigen staatje hadden gekregen.
In het na-oorlogse Joegoslavië
van maarschalk Tito maakte
Tudjman snel carrière.
Op zijn 38ste werd hij de jong
ste generaal van het Joegoslavi
sche leger. Hetzelfde leger waar
hij het amper drie decennia la
ter, in 1991, tegen op moest ne
men als president van het zo
juist onafhankelijk geworden
Kroatië. Tudjman stond als
communist en partizaan aan de
wieg van het na-oorlogse fede
rale Joegoslavië, en als nationa
list en president van Kroatië
aan het graf ervan.
Het breekpunt in zijn carrière
lag ergens in de jaren zestig.
Kort na zijn promotie tot gene
raal gaf Tudjman zijn militaire
loopbaan op om zijn studie ge
schiedenis af te maken. Hij
schokte het tot hoogleraar, di
recteur van het Instituut voor
de Geschiedenis van de Arbei
dersbeweging, parlementslid en
tal van andere hoge partijfunc
ties. Langzaam maar zeker be
gon Tudjman zich echter steeds
kritischer uit te laten over het
federale Joegoslavië van Tito,
waarin alle volkeren officieel
even veel rechten hadden, maar
waarin in werkelijkheid de Ser
viërs de dienst uitmaakten.
Tot een definitieve breuk met
Tito's communisten kwam het
eind jaren zestig, toen Tudjman
het waagde de cijfers over het
aantal slachtoffers van het be
ruchte Kroatische concentratie
kamp uit de Tweede Wereld
oorlog, Jasenovac, in twijfel te
trekken. Hij verloor al zijn par
tijfuncties. In de jaren zeventig
en tachtig werd hij zelfs tot
twee maal toe tot celstraffen
veroordeeld wegens 'contra-re
volutionaire en staatsgevaarlij
ke activiteiten'. In de beruchte
Lepoglava-gevangenis overleef
de hij ternauwernood een serie
van vier hartaanvallen.
Eind jaren tachtig ontpopte
Tudjman zich als de onbetwiste
De almachtige leider Tudjman maakt een overwinningsgebaar in het volledig verwoeste Vukovar, de in 1991 door Servië veroverde stadi
1997 terugkeerde in de Kroatische moederschoot.
leider van de Kroatische natio
nalisten. Zijn Kroatische Demo
cratische Unie (HDZ) eiste in
november 1989 het afschaffen
van het monopolie van de com
munistische partij in Kroatië,
vrije verkiezingen en vergaande
autonomie voor Kroatië. In mei
1990 won de HDZ bij de eerste
vrije verkiezingen in Kroatië 205
van de 349 zetels, terwijl de
communisten slechts 77 zetels
haalden. Tudjman werd presi
dent en drong aan op onder
handelingen over een nieuw,
los samenwerkingsverband tus
sen de zes deelrepublieken van
Joegoslavië.
Maar Servië, waar Tudjmans
aartsrivaal Milosevic inmiddels
aan de macht was, wilde daar
niets van weten. Toen Slovenië
en Kroatië zich een jaar later,
op 25 juni 1991, onafhankelijk
verklaarden, was dat het start
sein voor een bloedig conflict
met Servië. Gesteund door het
machtige Joegoslavische leger
wist de Servische minderheid in
de Krajina-regio een derde van
het grondgebied van Kroatië te
veroveren. Tienduizenden Kro
aten werden tijdens de oorlog
door de Serviërs verdreven.
Vier jaar later, in de zomer van
1995, zag Tudjman eindelijk
kans wraak te nemen. Het on
dertussen met veel Amerikaan
se steun opgebouwde leger liep
de Krajina-republiek in luttele
dagen onder de voet. Naar
schatting 200.000 Krajina-Ser-
viërs sloegen op de vlucht uit
vrees voor etnische zuiverin
gen. Dat ook Kroaten daarin
bedreven waren, hadden de
door Tudjman gesteunde Bos
nische Kroaten in 1992 en 1993
in het aangrenzende Bosnië al
aangetoond. Het Bosnisch-Kro-
atische leger, door Tudjman ge
bruikt als een instrument voor
zijn streven naar een 'Groot-
Kroatië', vermoordde daar hon
derden moslims en Serviërs en
joeg honderdduizenden ande
ren op de vlucht.
Pas na zware Amerikaanse druk
gaf Tudjman zijn plan op om
een flink stuk van Bosnië in te
pikken. Maar ook na het vre
desakkoord van Dayton in 1995
blèef Tudjman een dubieuze rol
spelen in Bosnië. De extremisti
sche Bosnische Kroaten in
Mostar verhinderen tot op de
dag van vandaag dat de gedeel
de stad weer één wordt, en ze
houden nog steeds de terugkeer
van moslimvluchtelingen naar
'Kroatische' delen van Bosnië
tegen. Ze weten zich verzekerd
van de steun van de nationalis
tische vleugel van de HDZ.
Na de herovering van de Kraji-
na in de zomer van 1995 kende
Tudjmans populariteit in Kroa
tië korte tijd geen grenzen
meer. In alle hoeken en gaten
van het land liet de president
zich als 'Vader des Vaderlands'
toejuichen. Bij voorkeur, zoals
zijn vroegere held Tito, gehuld
in een fraai, wit generaalsuni
form. Het Kroatië van Tudjman
was van de eerste dag af slechts
formeel een democratie. Tudj
man en zijn partij controleer
den de media strak en duldden
geen kritiek. Tot 1995 leek het
gros van de Kroaten de autori
taire, soms ronduit dictatoriale
regeerstijl van Tudjman en zijn
partij nog wel te accepteren.
Het land was immers in oorlog
en in zijn bestaan bedreigd.
Maar vooral de afgelopen jaren
raakten Tudjman en zijn partij
steeds meer onder vuur.
Kroatië is anno 1999 vrijwel
bankroet. Buitenlandse inves
teerders mijden het land. De
werkloosheid bedraagt ruim 20
procent en een derde van alle
Kroaten leeft in bittere armoe
de. Een lange reeks schandalen
heeft duidelijk gemaakt dat een
kliek rond Tudjman, zijn eigen
familie voorop, zich de afgelo
pen jaren schaamteloos verrijkt
heeft. Zo bleek Tudjmans
vrouw Ankica, die volgens Tud
jman zelf 'slechts een beschei
den auto' zou bezitten, vorig
jaar ineens over diverse
keningen met daarop n
een half miljoen gulden
schikken. Volgens criti<
wel de hele Kroatische I
mie de afgelopen jaren
den gekomen van HDZ
den. Het Amerikaanse!
zoeksbureau Kroll oms<
de Kroatische regering
jaar nog als 'één van de
corrupte ter wereld'.
Franjo Tudjman droon
'een onafhankelijk Kroa
niet langer deel zou uiti
van de Balkan, maar da
verankerd zou zijn in E
Het eerste deel van die
heeft hij weten te verwe
ken. Maar als typische!
politicus was Tudjman
staat om van het onafh
Kroatië een echte, Euro
mocratie te maken waa
waarden als (pers)vrijh
rantie en respect voor
senrechten centraal sta
Kroatië dat Tudjman n
onafhankelijk, maar ooi
ontwikkeld, vrijwel bal
door en door corrupt, f
menteel ondemocratis<
politiek ernstig geïsolea
jmans opvolger krijgt e<
erfenis.
