Cultuur Kunst
Bijzondere bruidsfoto's in Leidse galerie
Veel kunst in oorlog naar Lakenhal
Musical bleef zijn grote liefde
igneert
Van Gogh
best bezocht
Leni Saris 1915-1999
or critici nooit voor vol aangezien
'CHONE
CHIJN
Klein gebrek en toch
een groot bezwaar
Lex Goudsmit 1913-1999
Verveling
slaat toe bij
concert Flairck
11 DECEMBER 1999
23
üiniumversie van 'The Exorcist'
Het Amerikaanse filmbedrijf Wamer Brothers is
een millenniumversie te produceren van de griezelfilm
jrcist'. Volgens het Britse showbizzpersbureau WENN
erhandelingen gaande met Linda Blair, de door de dui
ten hoofdrolspeelster uit de eerste Exorcist-film, om
2000-versie te spelen. Ook Antony Hopkins is ge-
iee te doen. 'The Exorcist 2000' moet in de zomer van
in de bioscopen komen. De cult-horrorfilm kent
al een aantal vervolgversies.
jrandt trekt 135.000 bezoekers
Het Mauritshuis in Den Haag heeft tot nog toe
Ibezoekers aan de Rembrandt-tentoonstelling geteld. De
loopt af op 9 januari. In totaal waren er 340.000 kaar-
likbaar voor 'Rembrandt Zelf. Het Mauritshuis hoopt
200.000 mensen uit te komen. Het museum is op Eer-
-eede Kerstdag open.
val rond elektronische muziek
De zesde editie van Sonic Acts, het festival rond
lische muziek, trekt van 21 tot en met 23 december de
lamse wateren op. Het publiek wordt op diverse locaties
lang getrakteerd op Sonic Acts, licht- en geluidsinstalla-
ater en performances. De tocht eindigt bij Paradiso,
n avond- en nachtprogramma plaatsvindt. Uitgangs
iet werk van de Italiaanse componist Monteverdi. Op 20
er is er een try out, op 22 december 's middags het kin-
ramma Super Sonic Kids.
Hans Koreman: 'Tijdens zo 'n bruiloji verkeer ik ook in een roes'
tau-tiy.
1 nieuwe roman:
Het tedere kind
dag 15 december
.00 tot 12.00 uur
;er Ginsberg
traat93, Leiden
Het Van Gogh Museum in
Amsterdam is op dit mo
ment het best bezochte mu
seum in Nederland. Sinds de
heropening op 24 juni kwa
men er ruim 700.000 men
sen. Het Van Gogh kreeg on
der meer een nieuwe vleu
gel. Mede daardoor steeg het
aantal bezoekers de afgelo
pen maanden met 50 pro
cent vergeleken met voor
gaande jaren. Op 17 decem
ber opent de tentoonstelling
'Praag 1900: poëzie en exta
se'. Tot 10 januari is nog de
expositie 'Jean-Francois Mil
let, Tekeningen' te zien.
De bruid leunt tegen de
brug, vertrekt haar gezicht
in een grimas en buigt zich
in een onnatuurlijke pose
over naar haar bruidegom.
Klik, zegt de bruidsfoto
graaf. Het resultaat is een
plaatjesalbum vol gepo
seerde foto's. Nee, dan het
werk van de Leidse foto
graaf Hans Koreman. Hij
legt het voetjevrijen van
het bruidspaar vast, de
aangegeten bitterballen en
de geëmotioneerde
schoonouders. Zijn foto's
lijken geposeerd, omdat
het er allemaal zeer fraai
en gelikt uitziet, maar zijn
dat geenszins. „Ik heb oog
voor bijzondere momen
ten tijdens een bruiloft."
leiden caroline van overbeeke
Koreman is inmiddels een be
kende fotograaf in binnen- en
buitenland: zijn werk wordt ge
bruikt voor wenskaarten en hij
wordt regelmatig door bekende
Nederlanders gevraagd reporta
ges of portretten te maken. In
middels zit hij tien jaar in het
vak en hij vierde dat begin dit
jaar met een tentoonstelling in
Gallery Nine aan de Keizers
gracht in Amsterdam. Op de ex
positie 'De grote stap' was een
aantal opmerkelijke foto's te
zien die Koreman maakte op
bruiloften. Deze "bruiloftsfoto's
zijn komend weekeinde en het
weekeinde daarna ook in Lei
den te bezichtingen, in zijn ei
gen galerie aan de Hogewoerd.
Een bruidje wordt door haar
man ergens naar binnen gehol
pen in een oud slot. We zien al
Een bruidegom bindt zijn bruid de schaatsen onder.
leen haar sleep, waardoor het
lijkt of de gom zijn vrouw een
duw geeft. Op een andere foto
staat pa met een gescheurd jac
quet. Verderop zien we een
plaatje van het bruidsmeisje dat
met een krat bloemen loopt te
sjouwen, een echtpaar op de
schaats, een stel op ski's...
Soms lijken het wel reclame-
foto's, zo perfect zijn de tafere
len in beeld gebracht. Zoals bij
voorbeeld bruid en gom op de
tandem, omringd door blauwe
ballonnen. Maar Koreman ver
zekert dat dit allemaal uit het
leven gegrepen is. „Het zijn ac
tiefoto's. Dit is allemaal echt ge
beurd. Ik ga de hele dag mee,
van 's morgens vroeg tot 's
avonds laat, ik zit bij de kapper
en ik feest mee. Pak alle bijzon
dere momenten van de dag."
Hij wijst naar de foto van een
kersvers paar onder de douche,
tussen plechtigheid en feest in
gekiekt. Intiem is ook de foto
van een jong bruidspaar: vlak
voordat man en vrouw de kerk
ingaan, nemen ze in de auto
nog een slok water uit een flesje
mineraalwater. Humoristisch is
de bruid met de rode jarretel
die zichtbaar wordt als ze de
auto uitstapt. Ontroerend is het
plaatje van de zus van de bruid
FOTO PR/HANS KOREMAN
die aan een hersenaandoening
lijdt en in haar eentje 'feest
viert'. Ze heeft een verjaardags
hoedje op, rookt een sigaret en
kijkt wezenloos voor zich uit.
Vrolijker is de foto van de
rijstkorrels die over een bruids
paar worden uitgestrooid: de
rijst zweeft boven hun verwach
tingsvolle hoofden. Ronduit ko
misch is de afbeelding van een
envelop op de cadeautafel met
;r Leni Saris die donder-
-jarige leeftijd overleed
iekenhuis in Rotterdam,
totaal 110 meisies- en fa-
ïans, twee verhalenbun-
een gedichtenboekje op
im gebracht.
Rotterdam geboren Saris
i de mulo enkele kantoor-
en en belandde vervol
een notariskantoor. In
tijd schreef ze haar eer-
'Leontine' dat in 1938
lubliceerd. Haar volgen-
ieromans sloegen zo aan,
kantoorbaan kon op-
èeft bij haar leven meer dan 8 miljoen
iverkocht. In september van dit jaar ver-
Ij nog haar 110de roman: 'De gouden
iVoor het volgende jaar staan nog twee
p gepland: 'Wij drieën' en 'Het diamant
je gouden handjes'.
Saris is door de 'serieuze critici' niet al-
br vol aangezien. Ze schreef immers
Iteratuur'. Het kwetste Saris als ze in de
maling werd genomen, bleek
drie jaar geleden uit een inter
view: „Mijn werk is mijn leven.
Dan doet het pijn als mensen,
bijvoorbeeld van die docenten
Nederlands, je in een hoek wil
len drukken. Waarom ben je
minder als je geen literatuur
schrijft? Wat is dat trouwens, li
teratuur? Ik lees het weieens,
maar ik zie het niet. Mensen
beschouwen mij als vriendin en
vertrouwen mij hun problemen
toe. Ik krijg stapels brieven.
Sommige fans schrijven jaren
achtereen. Ik heb een afscheids
brief gehad van een fan. Ze was
ongeneeslijk ziek. In haar laatste brief schrijft
ze dat ze heel veel aan mijn boeken heeft ge
had. Tja, dan valt alle kritiek weer in het niet."
Hoewel Leni Saris veel over de liefde schreef,
deed ze het zelf op dat gebied bijzonder rustig
aan: „Ik heb alle mannen afgewezen omdat ik
in geen van allen de ware zag."
tekst cpd
leiden cees van hoore
vervolg van voorpagina
Christiaan Vogelaar, conserva
tor van De Lakenhal, karakteri
seert het onderzoek 'Rapport
inzake de aanwinsten van Ste
delijk Museum De Lakenhal in
Leiden gedurende de periode
1940-1948' als 'heel degelijk".
„Er is zowel gebruik gemaakt
van het Lakenhal-archief dat
bij het Gemeentearchief Lei
den berust als van het bruik
leenarchief hier. Wij hebben,
evenals andere musea, destijds
van het ministerie het verzoek
gekregen om de boel in kaart te
brengen. We meenden er goed
aan te doen dit onderzoek
door derden te laten verrich
ten. Wethouder Pechtold heeft
opdracht gegeven aan het Ge
meentearchief, die A. van
Noort, een onafhankelijk on
derzoeker, heeft ingehuurd. Ik
zou de zogenaamde Goudstik
kers hier niet willen omschrij
ven als 'dubieus'. Wel kan wor
den gezegd dat het eigendoms
recht door de erven nog wordt
bestreden. Ik heb overigens al
contact gehad met de Inspectie
Cultuurbezit en de reactie daar
is niet: 'Ho, wacht eens even,
hier is iets verkeerd gegaan!"'
Talloze mensen en instellin
gen hebben in de oorlog hun
kunstvoorwerpen in bewaring
gegeven aan De Lakenhal.
Daaronder bevindt zich de Is
raëlitische Gemeente Leiden.
Het rapport concludeert dat
deze bewaargevingen na de
oorlog aan hun rechtmatige ei
genaren zijn teruggeven. Niet
duidelijk is wat er is gebeurd
met een collectie boeken uit
Joods bezit die was opgeslagen
bij het Leidse antiquariaat Bur-
gersdijk Niermans.
In 1946 ontving D.F. Lun-
singh Scheurleer, waarnemend
directeur van De Lakenhal, het
verzoek om deze boeken voor
enige tijd in het museum op te
bergen. Noch in de notulen
van De Lakenhal, noch in het
brievenboek is een reactie op
dit verzoek te vinden. De on
derzoeker schrijft dat het dus
nog maar de vraag is of deze
boeken inderdaad in De La
kenhal zijn gedeponeerd.
In het rapport worden vier
bruiklenen onder de loep ge
nomen. De belangrijkste zijn
die van de familie Larsen-Men-
zel en de Berliinse kunstverza
melaar Dr. Alphons Jaffé. In
maart 1939 ontving De Laken
hal van Jaffé het verzoek om 79
zeventiende-eeuwse meesters
in bruikleen te nemen. Jaffé
vond de situatie in Duitsland
zeer onzeker en achtte het vei
liger zijn collectie naar Neder
land door te sluizen.
Op 22 februari 1940 schreef
Jaffé, die inmiddels naar Lon
den was verhuisd, een brief
waarin hij verzocht twintig
werken naar Londen te sturen.
Daarnaast verkocht hij twee
kunstwerken aan de Amster
damse kunsthandel De Boer.
De resterende 57 werken wer
den geconfisqueerd door de
berucnte Dienststelle Milhl-
mann en naar de collecties van
Hitier en Goering doorgesluisd.
De Stichting Nederlands
Kunstbezit slaagde erin na de
oorlog veel werken aan de ei
genaar terug te bezorgen. Van
drie schilderijen is het ondui
delijk waar ze zijn gebleven.
De collecties van Larsen-
Menzel werd door een zoge
naamde 'Verwalter', een door
de Duitsers aangestelde be
heerder van vijandelijk joods
vermogen, ter veiling gebracht.
Of een en ander onder dwang
is gebeurd, is nog niet echt
duidelijk. Ook van dit bruik
leen heeft de Stichting Neder
lands Kunstbezit de meeste
werken weten terug te brengen
naar Nederland. Eén schilderij
is nog spoorloos.
oven het artikel had
oeids en berustends.
aar dit: 'Vuurtorenmu-
lieuwste idee'. De
liet ruimte voor een
het vermoeden dat dit
hetzelfde lot is be-
als al die andere, eens-
naar-nu-oude plan-
:aven in ideeënbussen
testen tussen de
kse duinen,
t dinsdag schreef het
tagblad dat het de ge-
loordwijk wel een leuk
maar dat het publiek
tesse heeft in de
angs kunst'. Een muse-
icht met louter stuk-
e depots van andere
h het liefst in de buurt
lurtoren, anders sloeg
Vuurtorenmuseum'
k nergens op. Een des
van het Stedelijk in
am had al wat veld-
icht. Er was gesproken
ridse musea over het
lur spelen. En men
veral positieve gelui-
beleidsmedewerker
tmeente Noordwijk
"at gezond cultureel
merschap al een aero-
che naam verzonnen:
tizermuseum (onwille
ns je daarachter: 'Let's
ngs better"). En de op-
k want Van der Ploeg
zoiets gezegd.
1$
Het museum moest als voor
proefje dienen voor de hoofd
gerechten in de zalen van de
'echte' musea. Goed, inhoude
lijk klopt de naam niet hele
maal. 'Museum voor kliekjes
kunst' klopt beter, maar straalt
weinig status uit. Alles was goed
bedoeld, maar bleek niet haal
baar. Aan de kust klinkt alweer
het geklepper van een doorge
roest ideeën-massagraf.
Jammer. Het idee was goed. De
Noordwijkse vuurtoren: een ge
bouw met alleen maar een
symbolische en decoratieve
functie. Een fossiel stuk erfgoed
waar geen windsurfer zich nog
iets van aantrekt. Gevuld met
zielepootjes, museumstukken
die gewoonlijk als sokkenbolle-
tjes een schijndood bestaan lei
den in een donkere la die nooit
opengaat. Spelers in de eredivi
sie die altijd op de reservebank
zitten. Ze waren goed genoeg
maar andere waren beter.
Het Noordwijkse idee leek op
een huwelijk van veronacht
zaamde losers waar iets prach
tigs uit zou groeien. Boven de
deur van het museum zou een
bordje hangen: klein gebrek
geen bezwaar. En uit een poë
tisch gevoel voor rechtvaardig
heid zouden de stukken uit de
diepste kelders het hoogst in de
toren zijn geplaatst. Tot ver
over de grens krijgt het het mu
seum het koosnaampje 'under
dog arthouse'.
Romantische zielen die fiks do
neren aan Artsen zonder gren
zen zouden massaal naar
Noordwijk zijn getrokken voor
de verschoppelingen van de
kunst. Op de wenteltrap zou
den ze zich vergapen aan dat
gene wat zich aan de wanden
openbaart. Een Vermeer waar
de kat over heeft gelopen, een
verkeerd gelijmde Ming-vaas
die niemand bij Volkenkunde
de deur uit durfde te doen,
beesten op sap die Naturalis
dubbel heeft en half vergane,
opgespelde glimmende insec
ten die lijken op gebroken bro
ches. Topstuk: De enige Mond
riaan in de wereld met diagona
len. „Die heeft nog jaren op
zaal in het Haags gemeentemu
seum gehangen. Totdat men
ontdekte dat Mondriaan uit
woedende onvrede over het
werk een groot kruis over het
doek had getrokken." En de
vuurtoren wachter suppoost
(een heerlijke Melkertbaan)
opent de bezoekers de ogen.
Dit is allemaal net zo mooi als
al die kapsoneskunst die jaren
lang in het zonnetje mag staan.
Maar het gaat niet door. Er is te
weinig publieke belangstelling
voor het idee. Alleen als het
museum een eigen collectie
zou hebben, kan het wat wor
den. Maar al zou de vuurtoren
tot mijlenver over de Noordzee
lichtreclame maakt voor de ver
geten museumschatten, dan
nog wil niemand het zien. Een
klein gebrek is toch een groot
bezwaar. Dat is tragisch voor al
die sokkenbolletjes die nooit de
la uitkomen en voor de vuurto
ren die nu ziin eigen Nacht
wacht moet blijven spelen. En
niemand die er op let...
pablo cabenda
De jongste generatie
zal hem zich herinne
ren als de aardige opa
uit Sesamstraat: voor
ouderen blijft zijn
naam onlosmakelijk
verbonden aan de
musical-figuur Ana-
tevka. Slechts een en
keling weet nog hoe
Lex Goudsmit, die
gisteren op 86-jarige
leeftijd aan de gevol
gen van een hersen
bloeding overleed,
begon bij de later in
ternationaal bekende
zanggroep The Co
median Five.
Goudsmit kreeg twee maanden geleden nog
de Blijvend Applaus Prijs voor mensen die op
vallend en algemeen gewaardeerde bijdragen
aan theater, televisie en film hebben geleverd.
De zanger en acteur was uitermate geliefd. Zijn
warme en volumineuze alt, het vaderlijke uiter
lijk. en zijn van elke pretentie of ijdelheid ge
speende acteren maakte dat het publiek hem
generaties lang in het hart sloot. Bij Goudsmit
was dat geen pose: ook zijn collega's hebben
hem leren kennen als een buitengewoon aardig
mens, hoewel hij zeker niet het type was dat
zich met Jan en Alleman verbroederde. Het
bleek dat zijn latere handelen sterk bepaald
werd door de oorlogsperiode.
„Voor de oorlog behoorde ik tot een vrien
denclub van een man of tien. We werkten sa
men bij de diamantenslijperij, kwamen elke
avond bijeen, met vier van hen zong ik in The
Vocal Kings. Er is er geen één teruggekomen uit
Duitsland. Later ben ik op goede voet geraakt
met Hans Boskamp en Jaap Stobbe, maar échte
vrienden heb ik nooit meer gemaakt.
Halverwege de jaren vijftig - hij was toen foto anp
rond de veertig - kon hij
de roep van het theater
niet langer weerstaan.
Hij nam privé-lessen,
kreeg werk bij een Haags
operettegezelschap en
deed met groot succes
auditie bij de toen net
begonnen televisie.
Stukken als 'Lot uit de
loterij' en Rat in de val'
waren het begin van een
lange tv-loopbaan. Van
'Flipje, de tovenaarsleer
ling' via 'De Lex Goud
smit Show' en 'Citroen
tje met suiker' tot 'De
dag waarop de paus
gekidnapt werd'.
Goudsmit was gedreven, maar zelf zou hij dat
woord nooit hebben gebruikt. Acteren vond hij
niets om hoogdravend over te doen: het was
een vak zoals elk vak. punt uit. „Brood op de
plank, daar ging het om", zei hij over zijn drijf
veer. „Ik kom er rond voor uit."
Zijn vertolking van de wijze joodse boer Tevje
in de musical Anetevka maakte zo n indruk dat
hij gevraagd werd om ook in Engeland deze
hoofdrol te vertolken. Zeshonderd maal zong
hij in het Londense 'Her Majesty's Theatre' hits
als 'If I were a rich man', 'Sunrise-sunset' en
'Do you love me'. Nadien moest hij zich in Ne
derland behelpen met rollen die eigenlijk onder
zijn kunnen lagen. Dit omdat grote musicals
zoals Anetevka lange tijd niet meer in ons land
werden geproduceerd. Dat moet Goudsmit pijn
hebben gedaan, want musical was zijn grote
liefde. „Je kunt er veel meer in kwijt dan bij to
neelzei hij eens. „Het lijfelijke plezier dat ik
beleef als ik een lekker lied zing, dat lichamelij
ke, dat is heerlijk."
tekst eric van oer velden
daarop de tekst "Voor Thijs en
zijn ex'. De fotograaf: „De ach
ternaam van de bruid was Ex."
Koreman begon te fotografe
ren op zijn veertiende. Hij was
lid van studentenvereniging
Minerva en studeerde geschie
denis in Leiden. „Als historicus
wil je alles voor later vastleg
gen." Gaandeweg kreeg hij
steeds meer opdrachten voor
bruidsreportages en besloot hij
van zijn hobbv zijn vak te ma
ken. „Het zit helemaal in mijn
bloed."
Koreman heeft een 'journa
listieke aanpak', zegt hij zelf. Hij
maakt geen gestileerde portret
foto's, maar probeert zijn on
derwerp in actie te fotografe
ren. „Ik loop vaak een dagje
mee. Ook als een politicus een
portretfoto wil, want ik maak
geen geposeerde foto's. Ieder
een heeft zijn eigen stijl en ik
ben niet makkelijk navolgbaar.
Het gaat om je oog en niet om
de techniek."
Inmiddels heeft hij 500 hu
welijken gefotografeerd. „Ik
verkeer tijdens zo'n bruiloft ook
in een roes. Op zo'n dag ren en
vlieg ik rond, er gebeurt ontzet
tend veel. Het bruidspaar krijgt
uiteindelijk twee fotoboeken
met 250 foto's. Close-ups, de
tails, het hele sfeerbeeld. Ik heb
iemand 's horen zeggen: 'Ik heb
de albums gezien, ik weet pre
cies hoe het was'. Mensen zit
ten vaak te trillen als ze de fo
to's zien. Ze beleven de dag op
nieuw. In detail."
De foto-expositie is te zien ko
mend weekeinde van 13.00-
18.00 uur en het weekeinde
van 18 en 19 december van
13.00-18.00 uur, in de galerie
aan de Hogewoerd 69 in Lel
den. Daarna op telefonische
afspraak: Hans Koreman, tel
07! - 5124700.
muziek
muziek sabine van den berg
Concert: 'Symfonie van de Oude Wereld'
door Flairck. Gehoord 10/12, Stadsge
hoorzaal, Leiden
Het is een leuk idee om onder
weg tijdens het reizen wat mu
zikanten op te pikken. Die kun
nen je optreden verrijken. Dat
vertelt gitarist Erik Visser. Hij
staat voor het eenentwintigste
seizoen met Flairck op de plan
ken. Van de oorspronkelijke
formatie is hij als enige overge
bleven. Onder de vaste kern van
de huidige groep bevindt zich
sinds vier jaar een weergaloze
fluitist: Jeroen Goossens.
Maar de gastartiesten die
voor de vertolking van 'Symfo
nie van de Oude Wereld' uit zo
wel Nederland als het buiten
land zijn aangetrokken hebben
ook genoeg kwaliteit in huis.
Zoals flamencogitarist Eric
Vaarzon Morel. Of cim-
balonspeler en vibrafonist Ma-
rius Preda uit Roemenië. Alle
bei topmuzikanten.
Desondanks slaat na een half
uur muziek de verveling toe.
Dat ligt niet zozeer aan de mu
zikanten, maar aan de eenzijdi
ge compositie. Het stuk is van
de hand van Visser en accor
deonist Ben van den Berg. Een
symfonie uit vier delen, geti
teld: Het Noorden, Het Oosten.
En na de pauze: Het Westen en
Het Zuiden. In het laatste deel
is de grootste rol weggelegd
voor de flamencogitaar. In het
tweede stuk voert Preda de bo
ventoon. De soli zijn niet slecht,
er is ruimte voor improvisatie,
de instrumenten zijn niet saai,
en toch gaat de uitvoering ner-
f;ens echt leven. Het geheel is
angdradig zonder hoogtepun
ten. Als je zo'n simpel schema
volgt als de vier windstreken,
dan moet je er ook voor zorgen
dat de delen zich duidelijk on-
derscheiden in genre, in stijl.
Maar dit gebeuren is ondanks
al zijn toeters en bellen vooral
veel van hetzelfde.
Zangeres Natalia Rogalski ziet
er charmant uit hoor, en haar
stem heeft kracht, maar diep
gaat het allemaal niet. Verder
zit de helft van de muzikanten
er zo nu en dan bij of het zijn
laatste oortje heeft versnoept
Beetje meer pit zou niet mis
staan. Sterk is wel de wisselwer
king tussen de fluitist en de
Finse violiste: Mirella Pirksa-
nen. Een zekere muzikante met
genoeg power.
Nee, dit urenlange concert,
met hier en daar wat stemge-
drein, is niet boeiend genoeg.
Het zakt om het kwartier ais
een pudding ineen. Na afloop
wil je hard naar huis hollen.
Oost west, in dit geval, thuis
best.
