Pesto, de smaakmaker bij uitstek
Gehuld in simpele cotte en braie
Smaak
Eeuw van de wijn
Boeiende lichtexpositie
Stoombad kan
voedselbederf
voorkomen
IDERDAG 9 DECEMBER 1999
160
REDACTIE MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGA 023-5150265
yvintigste honderdtal van onze jaartelling is de eeuw van de
jeweest. Overal ter wereld bloeiden nieuwe wijnlanden en
treken op, de gemiddelde kwaliteit steeg spectaculair, en in
ind groeide het jaarlijkse gebruik per inwoner van nog
liter naar bijna negentien liter. Daarbij hebben allerlei fac-
ontwikkelingen en personen een rol gespeeld,
prugblik.
druif
eeuw
ias is zo geliefd
|ct door wijnbou-
irwijnmakers als
oorsprong Bour-
che chardonnay.
ruif groeit pro-
oos op alle mo-
gronden en in
ogelijke klimaten,
zijn wijnen sap-
soepel plegen te
et een verleidelijk
van tropische en/of citrus-
en. Van Canada tot China
Nieuw-Zeeland tot België:
mnay charmeert.
uwe druif van de eeuw
fgelopen honderd jaar is de
etsauvignon wereldwijd
ebroken. De uit Bordeaux
stige variëteit blijkt niet al-
sar elegant-ferme tannine-
nde, naar cassis, munt en
elementen smakende wij
geven, maar ook in talrijke
regio's. Waarbij het opval-
dat men hem in Bordeaux
jk altijd vermengt met an-
jorten, maar dat hij elders
afzonderlijk wordt ver-
Een sterke tweede plaats
de merlot, waarvan de wij-
lat ronder en vriendelijker
it wijnland van de eeuw
|eel wat van zijn wijnen zet
fijk nog altijd de norm. Pro
overal ter wereld dro-
tan - en streven ernaar -
wijnen te maken als die
iteau Margaux, Chateau
Chateau d'Yquem, La Ro-
lonti, Le Montrachet, Her-
Champagne Dom Périg-
Elzasser Gewurztraminer.
wijnen domineren ook nog
de wereldmarkt, ondanks
fat verloren terrein aan
(opgekomen wijnlanden.
t succesvolste nieuwe
and van de eeuw
jg jaar geleden speelde Au-
igeen enkele rol op de we-
fcrkt, maar vandaag de dag
pit land als enige probleem
Ivoldoen aan de vraag,
de wijnen uit kangoeroe-
jn zeer, zeer gewild. Hun
lid, hun zuiverheid en hun
ins redelijke prijs hebben
lot een mega-succes. Tref-
ook dat Australische wijn
door veel Europese produ-
worden ingehuurd: ze zijn
de technisch meest be
en inventiefste ter wereld,
iland met het grootste
litspotentieel beschouw ik
natuurlijke omstandighe-
tr wijnbouw zijn daar na-
lideaal. Terecht heeft men
omschreven als 'een para-
>r wijnmakers'.
t sterkst teruggekomen
Bnd van de eeuw
wijnschandaal van 1985
et fini te zijn met wijnland
•rijk De wereldvraag daal-
r bijna nul. Op bewonde-
lardige wijze hebben de
luwers van Oostenrijk zich
d. De witte en rode wijnen
ter dan ooit tevoren en
overal veel respect.
belangrijkste techni-
•ntwikkelingen van de
rlei terreinen van wijn-
in wijnbereiding werd in
ch opzicht grote vooruit-
eboekt, met als belangrijk
gisting bij lage tempera-
ankzij deze werkwijze kon
•or het eerst ook in warme
frisse, fruitige wijnen ma-
>oral witte wijnen hebben
Be ontwikkeling geprofi-
)at men tegenwoordig in
beeld Argentinië, Austra-
ifornië. Chili, Midden-Span-
l-Afrika, Zuid-Frankrijk en
alië goede witte wijnen kan
eren is vooral te danken
t beheersen van de gis-
mperatuur.
i Europese wijnpersoon-
lid van de eeuw
ik even zeer bewonder. De
eerste is Philippe de Roth
schild, de grote vernieuwer
van Bordeaux. Voor zijn
Chateau Mouton-de Roth
schild stelde deze baron
(overleden in 1989) als eer
ste een verplichte kasteel-
botteling in, een destijds
revolutionair concept.
Voorts stichtte hij met zijn
vrouw een fantastisch, nog
f altijd drommen bezoekers
trekkend wijnmuseum, en
gageerde hij beroemde
kunstenaars om etiketten te ver
sieren en creëerde hij het succes
volle merk Mouton-Cadet. Boven
dien was hij tot op heden de enige
die een verandering wist te reali
seren in de vastgeroeste Bor
deaux-classificatie van 1855.
Ook Miguel Torres bewonder ik
zeer. Deze Spanjaard heeft vrijwel
eigenhandig de gehele wijnindu
strie van Catalonië, zo niet van
heel Spanje in beweging getrok
ken. Dat gebeurde onder meer
door de introductie van betere
druivenrassen en betere technie
ken. Hij demonstreerde ook het
kwaliteitspotentieel van Spaanse
wijnen door met zijn Gran Coron
as Black Label 1970 op een Frans
wijnconcours meer punten te sco
ren dan topwijnen uit Bordeaux.
Torres is ook een onvermoeibare
ambassadeur voor Spaanse wijnen
in het algemeen en zijn eigen wij
nen in het bijzonder. Jaarlijks ver
richt zijn bedrijf tientallen techni
sche experimenten, en hij was het
die als eerste de methode van
koele vergisting naar Chili bracht.
8. De niet-Europese wijnper
soonlijkheid van de eeuw
De eerste Amerikaan die proefne
mingen deed met eikenhouten rij-
pingsvaten was Robert Mondavi.
Ook was hij de eerste die in Cali-
fornië wijnen vergistte bij lage
temperatuur, en om zowel stikstof
als koolzuur te gebruiken bij het
reinigen van flessen en tanks.
Voorts was het zijn onderneming
die startte met vacuümbotteling,
en bedacht hij het in Amerika ra
zend populaire witte wijntype Fu-
mé Blanc. Deze zoon van Italiaan
se immigranten is een weergaloze
vernieuwer geweest van de Ame
rikaanse wijnindustrie. Bovendien
lukte het hem om rode wijnen te
vervaardigen die op blinde proe-
verijen niet onderdoen voor die
van fameuze Bordeaux-chateaus.
Mondavi heeft zich ook ontwik
keld tot een fervent promotor van
wijn als natuurlijke, gezonde
drank en als uiting van cultuur.
9. Het wijnboek van de eeuw
Met The World Atlas of Wine (in
Nederland de Spectrum Wijnatlas)
zette de Engelsman Hugh Johnson
een nieuwe norm voor wijnboe-
ken. Briljante cartografie en bon
dige, informatieve teksten maken
dit - inmiddels sterk uitgebreide
en bij herhaling geactualiseerde -
werk nog steeds een must voor ie
dere wijnliefhebber.
10. Mijn wijnen van de eeuw
Ik heb het voorrecht gehad om de
laatste dertig jaar enkele tiendui
zenden wijnen te proeven. Vaak
gebeurde dat in koude kelders of
kale proeflokalen, maar soms ook
tijdens memorabele maaltijden of
prachtige proeverijen bij mensen
thuis, zoals bij de Amsterdamse
wijnverzamelaar Jan Huckpede.
Van alle wijnen hebben er vier de
meeste indruk gemaakt. Dat zijn
de legendarische Chateau Palmer
1961 (uit Margaux, samen met di
verse andere sublieme Bordeaux
wijnen), de volstrekt volmaakte La
Romanée-Conti 1971 (rode Bour
gogne; ook veel witte imponeer
den zeer), de weelderig-zoete
Chateau d'Yquem 1967 (Sauter-
nes). En last but not least de eerste
echt grote rode wijn die ik in mijn
leven dronk, de wijn ook die me
deed begrijpen waarom mensen
lyrisch kunnen zijn over wijn en er
zelfs over schrijven. Dat was Cha
teau Branaire-Ducru 1959 (uit
Saint-Julien), zeven jaar na zijn
oogst als verjaardagsverrassing
ontvangen van mijn vrouw.
:e persoonlijkheden die HUBRECHT DUIJKER
Met pesto kun je eindeloos variëren. Op brood is het boter en beleg tegelijk. foto gpd
Wie pesto zegt, denkt onmid
dellijk aan Genua. Daar wordt
al een paar duizend jaar een
saus met basilicum gemaakt die
tegenwoordig geldt als dé
smaakmaker voor de hele Itali
aanse keuken. Pesto alia Geno-
vese wordt gemaakt volgens een
recept dat dateert uit de tijd van
het begin van onze jaartelling.
Het is sinds die tijd ook nauwe
lijks veranderd. Nog altijd
wordt pesto gemaakt van verse
basilicum, pijnboompitten,
knoflook, pecorinokaas en olijf
olie. De ingrediënten worden in
vijzels fijngewreven, terwijl de
olie er tijdens het wrijven bij
kleine beetjes aan toe wordt ge
voegd.
De smaak van pesto is in de
loop van de eeuwen wel minder
scherp geworden. Dat komt
doordat de pecorinokaas niet
meer van uitsluitend schapen
melk wordt gemaakt, maar van
schapenmelk en koeienmelk of
uitsluitend van koeienmelk. De
kaas heeft daardoor veel van de
kenmerkende pikante smaak
verloren.
Daarom voegt men ook wel
Parmezaanse kaas en andere
pittige kaassoorten aan de pes
to's toe. De overige ingrediën
ten zijn hetzelfde gebleven,
evenals de olijfolie, die voor de
pesto alia Genovese afkomstig
dient te zijn uit de regio Ligurië.
Deze olie behoort tot een van
de lichtste olijfoliesoorten van
geheel Italië en kenmerkt zich
door een fijne, licht-kruidige
smaak.
Denk niet dat alle pesto die uit
Genua komt altijd dezelfde
smaak heeft. Die varieerde
vroeger van familie tot familie
en tegenwoordig van produ
cent tot producent. Hoewel ook
in Italië veel pesto in potjes
wordt aangeboden, handhaaft
men in veel families de traditie
om de pesto zelf te maken op
de manier die al honderden ja
ren van moeder op dochter
wordt doorgegeven. Ook de
meeste Italiaanse koks staan er
op om zelf hun pesto te maken.
Koks in de Piemonte stellen
hun pesto niet alleen met basi
licum maar ook met verschil
lende andere kruiden en groen
ten samen. Zij wrijven de ingre
diënten al lang niet meer fijn in
vijzels, maar gebruiken keuken
machines. Dat doen ze in de fa
briekjes waar pesto gemaakt
wordt trouwens al meer dan
een eeuw.
Wie in Italië naar het zuiden
reist en er kennismaakt met de
regionale keukens komt tot de
ontdekking dat de pesto overal
weer anders is. In sommige ge
bieden draagt het zelfs een an
dere naam. In de buurt van Na
pels verwerkt men er olijven in
de pesto en in de omgeving van
Bari komen er gedroogde toma
ten en zelfs kleine rode peper
tjes aan te pas. Wie de pesto
van het eiland Sardinië heeft
geproefd, zal die smaak nooit
meer vergeten. Je proeft er bij
sommigen zelfs de hars van
dennennaalden in.
Eén ding hebben al die ver
schillende pesto's met elkaar
gemeen: je kunt er in de keuken
alle kanten mee uit. Voeg pesto
samen met een scheutje olijf
olie aan een gekookte pasta toe
en klaar is het gerecht. Aan tafel
kan er eventueel nog wat ge
raspte Parmezaanse kaas over
worden gestrooid.
In ons land, waar dergelijke ge
rechten als hoofdgerecht wordt
opgediend, moet er nog wat ex
tra's in de vorm van vlees, vis,
wild of gevogelte bij. Dat is in
Italië niet nodig, want daar eet
men doorgaans twee hoofdge
rechten. Een daarvan, de eerste,
is vrijwel altijd een pastage
recht. Daarna volgt het vlees
met saus en groenten. Aardap
pelen zijn er niet populair.
Nooit geweest trouwens, al ziet
men ze tegenwoordig wel
steeds meer in de duurdere res
taurants op tafel komen.
De echte liefhebbers in ons
land maken hun eigen pesto.
Alle ingrediënten zijn ook bij
ons verkrijgbaar. Er is echter
een bezwaar: de lekkerste pesto
kun je alleen maken wanneer je
er redelijk grote hoeveelheden
basilicum, knoflook, pijnboom
pitten en pecorinokaas in kunt
verwerken. Dat levert een hoe
veelheid pesto op die je niet
binnen enkele weken kunt op
maken. En dat moet eigenlijk
wel, want anders loopt de
smaak van zelf-bereide pesto
terug. Om dat zo veel mogelijk
te voorkomen, bedekt men de
pesto na elk gebruik met een
dun laagje olijfolie.
Dat kunt u trouwens ook doen
met de pesto die in potjes
wordt aangeboden. U verlengt
de houdbaarheid van de pesto
daarmee een paar dagen. Rest
jes pesto kunt u eventueel wel
iets verdunnen met olijfolie en
daarna invriezen. De pesto is
dan zeker enige weken houd
baar zonder dat er een noe
menswaardig verlies aan smaak
optreedt.
Pesto is een produkt dat je net
als boter op het brood kunt
smeren. Het is dan boter en be
leg tegelijk. Veel Italianen hou
den ervan om in de oven ge
roosterd brood dat is bestreken
met een laagje pesto bij de soep
te eten. Wanneer je dergelijke
sneetjes met pesto belegt met
vleeswaren en bijvoorbeeld sla,
tomaten, paprika's en kom
kommer, dan creëer je je eigen
crostini of bruschetta. Die
'sneetjes' kun je als een voorge
recht geven, maar in Italië zelf
zijn het tussendoortjes en eet
men ze 's avonds laat bij een
glas wijn.
Met een schepje pesto in de
soep geef je er een geheel eigen
smaak aan. Pesto leent zich dan
ook goed om de smaak van soe
pen en sauzen uit blik, pot of
pak wat 'op te krikken'. Ook een
eenvoudige dressing van olie en
azijn krijgt er een oppepper
mee, evenals een omelet.
HANS BELTERMAN
PADDESTOELENTAART
De paddestoelentaart wordt be- voorverwarmde schaal en snijd
reid met het kant-en-klare diep
gevroren deeg voor hartige taar
ten. Het wordt in vrijwel elke su
permarkt verkocht. De taart kan
warm als een hoofdgerecht wor
den gegeven. Koud smaakt ze, in
smalle puntjes of kleine vierkant
jes gesneden, uitstekend bij een
aperitief.
Laat de deegplakken ontdooien
en bekleed er een met een kwast
je met olijfolie bestreken quiche-
of springvorm mee. Zet de vorm
tot verder gebruik in de koelkast.
Verhit olie in een wok. Fruit sjalot
of ui er 2 minuten in. Roer de
knoflook erdoor en voeg na 1 mi
nuut de paddestoelen toe. Laat
alles, onder voortdurend om
scheppen, 3 minuten bakken.
Neem de wok van de warmte
bron. Strooi peterselie, zout en
peper over de paddestoelen.
Schep alles om.
Bestrooi de deegbodem met
broodkruim (liever geen paneer
meel). Verdeel het paddestoelen
mengsel erover en bedek alles
met een laagje geraspte kaas.
Klop In een kom eieren, melk en
pesto los. Schenk het mengsel in
de vorm.
Plaats de vorm op het rooster iets
onder het midden in de tot 180
graden voorverwarmde oven. Bak
de taart in 40 minuten goudbruin
en gaar.
Presentatie: leg de taart op een
hem aan tafel in het gewenste
aantal punten. Geef er een salade
bij van tomaten en rode en groe
ne paprika's. Maak de salade aan
met een eenvoudige dressing op
basis van aceto balsamico en
olijfolie (extra vergine).
Benodigdheden
voor 4 personen:
5 plakken deeg voor
hartige taart (Koop-
mans), diepgevroren; 2
eetl. olijfolie; 2 sjalotjes
of kleine ui, ragfijn ge
snipperd; 2 teentjes
knoflook, ragfijn gehakt;
400 gram (gemengde)
paddestoelen, schoon
gemaakt, in stukjes ge
sneden; 2 eetl. grof ge
hakte (platte) peterselie;
zout; zwarte peper uit
de molen; 50 gram grof
kruim van volkoren
brood; 50 gram grof ge
raspte Leerdammer
kaas; 4 eieren; 2 dl melk;
2 eetl. pesto di verdure
(Grand'Italia), uit potje.
Lichtgordijn, Waterlamp, Ro
meo Juliet, Ventilly en Zwapp
heten de licht-ontwerpen op de
expositie 'Licht belicht' tot en
met 22 januari 2000 in galerie
Yksi te Eindhoven. Het is een
presentatie van zeven designers
en ontwerpbureaus.
Jeroen Kascha en Dirk Rutten
van ontwerpbureau '100%
Licht' exposeren het Lichtgor
dijn en de Waterlamp. Bij de
eerste is de lichtbron gewikkeld
in doorschijnend nylon waar
door het (ongrijpbare) licht in
de stof gekneveld wordt en
vorm krijgt. Bij het andere ont
werp lijkt aan het plafond een
enorme waterdruppel te han
gen die 'waterkringen' op de
vloer teweeg brengt.
Kledingdracht duizend jaar geleden kende geen uitbundigheid
In wat voor kleding wij over de
drempel van het jaar 2000
stappen, staat inmiddels wel
zo'n beetje vast. Maar hoe za
gen onze voorouders eruit bij
de vorige millenniumwisse
ling? En wat droegen ze in de
tussenliggende tien eeuwen?
De komende weken een over
zicht van 1000 jaar kostuum
geschiedenis. Van braies tot
spijkerbroek, van cotte tot mi
nirok.
Mode is een luxe. De welvaart
stelt ons in staat onze kleding
aan de algemeen geldende
smaak aan te passen. Waar
geen welvaart heerst, moet de
mens zich tevreden stellen met
een simpele 'bedekking' die
hem tegen de kou beschermt.
Toen de kalender het jaar 1000
aankondigde, bestond er in on
ze contreien nog geen welvaart.
Europa was versnipperd in klei
ne rijkjes, waar vorsten heers
ten, die aan hun leenmannen
grond afstonden in ruil voor
hun diensten op het slagveld.
De gewone man en vrouw
vocht voor het naakte bestaan.
Ze leefden in kleine gemeen
schappen, bewerkten het land
van de leenman of zorgden als
bakker, leerlooier, timmerman
of smid voor de eerste levens
behoeften. De vrouwen hielpen
mee op het land en met de ver
zorging van het vee, ze spon
nen garen en vervaardigden
kleding.
Hoe de mensen er in de eerste
eeuw van dit millennium uitza
gen valt moeilijk na te gaan.Af
beeldingen van de wereldlijke
bevolking zijn er nauwelijks. De
illustraties uit die tijd betroffen
hoofdzakelijk religieuze voor
stellingen, waarop de figuren
Het beroemde wandkleed van Bayeux (zeventig meter lang!) waarop afgebeeld de verovering van
Engeland door Willem de Veroveraar. foto gpd
nog in Romeinse stijl zijn uitge
dost. Wat de edellieden, de sol
daten en hun dienaren droe
gen, laat ons het beroemde
wandkleed van Bayeux zien,
een kleed van zeventig meter
lang en vijftig centimeter hoog,
waarop borduursels het verhaal
vertellen van de verovering van
Engeland door Willem, hertog
van Normandië.
Deze Willem, die de geschiede
nis zou ingaan als Willem de
Veroveraar, stak in 1066 het Ka
naal over om zich een weg te
vechten naar de Engelse troon.
Zijn gevolg bestond voorname
lijk uit mannen; slechts vier
vrouwen (van wie drie gekleed)
staan op het wandkleed afge
beeld. Toch geeft het een vrij
nauwkeurige beschrijving van
de dracht uit die tijd.
Eenvoud
Het belangrijkste kenmerk was
eenvoud, zelfs voor edellieden.
Hun kledij was hooguit van wat
verfijndere stoffen gemaakt,
maar verschilde wat vormge
ving betreft niet veel van die
van hun onderdanen. In de kle
ding was nog veel Romeinse in
vloed terug te vinden. Zo droe
gen de mannen een tuniek, die
in twee varianten voorkwam:
een korte tuniek {cotte) en een
lange (robe), die voor oudere
mannen en hoogwaardigheids
bekleders was weggelegd.
Vein pasvorm hadden de kleer
makers in die tijd nog niet veel
kaas gegeten. De mouwen wa
ren niet in de vorm van de arm
gesneden, maar als recht afge
sneden, aansluitende buizen
halverwege de bovenarm aan
de tuniek gezet. De naad werd
veelal met een sierrand verdoe
zeld. Om warm te blijven werd
over de cotte een overkleed met
wijdere mouwen, de surcotte,
gedragen, vaak met een capu
chon. Buiten werd daar nog
eens een manteau over aange
trokken, een half cirkelvormige
cape van wol of zijde, die met
een gesp werd gesloten, aan de
voorzijde of op de rechter
schouder. De capuchon, die
soms aan de manteau zat, ver
anderde in later jaren in een los
kledingstuk, de kaproen, met
een puntige muts en een peleri
ne.
Pantalons, zoals wij die kennen,
waren nog geen gemeengoed.
Wel had men de braies of brac-
co, een kort en vormloos kle
dingstuk, waarover kousen wer
den aangetrokken, de zoge
naamde hozen. Dit waren in
feite wollen of linnen cilinders,
al dan niet met een voet, die tot
halverwege het dijbeen reikten,
en met een kousenband wer
den opgehouden of met een
koord aan de broekband wer
den bevestigd. De boeren
moesten overigens volstaan
met beenwindsels, banden die
gekruist om de benen werden
gewonden.
De vrouwen zagen er al niet
veel anders uit dan de mannen.
Voor zover na te gaan droegen
ook zij een cotte, zij het dat het
rokgedeelte wijder was, en een
manteau. Over het hoofd dra
peerden ze een rechthoekige
sluier, de couvrechef, die soms
met een band of diadeem werd
vastgehouden. De vrouwenkle
ding oogde wel wat luxer dan
de mannendracht, doordat de
dames een soms fraai uitge
voerde gordel droegen van ge
borduurde stof of zijden koor
den met goud- en zilverdraden,
die werden samengebonden
met metalen ornamenten.
Echter, lang zou die extreme
soberheid niet meer duren. De
kruistochten kwamen eraan. En
daarmee het begin van welvaart
en luxe, die zich onmiddellijk
vertaalde in fraaiere kleding.
KITTY VAN GERVEN
Henk Derks ontwikkelde lam
pen uit bestaande onderdelen
als chroom ballen en douche
slangen. Dorine Epping laat in
een serie van drie stoeltjes bij
zondere schaduwwerkingen
zien. Frits Vink brengt met Ven
tilly een lamp die zienzelf op
blaast als je hem ontsteekt. Bij
het uitschakelen van zijn ont
werp Zwapp blijft de lamp nog
een uur nagloeien in felle kleu
ren. De expositie biedt een fas
cinerend en zeer gevarieerd
spel met licht, schaduw en
duisternis.
(Expositie 'Licht belicht', Gale
rie Yksi, Havenstraat 1Eindho
ven, 30 november 1999 t/m 22
januari 2000. Open: di t/m vrij
10-17 uur, za 12-17 uur)
Stoom kan heel goed etenswa
ren ontsmetten, waardoor ze
langer houdbaar blijven. Con
servering is mogelijk bij vers
rood en wit vlees, vleeswaren,
stevige groenten, grove kruiden
en hard fruit. Tijdens een
stoombad wordt de oppervlakte
van het voedsel aan hoge tem
peraturen bloot gesteld. Direct
vacuüm afkoelen na behande
ling is voldoende. Vrijwel alle
salmonellabacteriën op pluim
veevlees blijken te verdwijnen
gedurende tien seconden
blootstelling aan een stoombad
van 65 graden Celsius. Dit is
aangetoond in onderzoek aan
de universiteit van het Engelse
Bristol.
Er zijn proeven gedaan met
stoom onder hoge en lage druk.
Bij een druk hoger dan een at
mosfeer worden de hoogste
temperaturen bereikt en wor
den de meeste bacteriën om
zeep geholpen. Dat is vooral in
teressant voor hard fruit, papri
ka en rood vlees. Maar niet alle
producten kunnen dat hebben.
Zacht, klein fruit en de meeste
kruiden eisen een lage stoom
druk. Het makkelijkst te realise
ren is een industriële behande
ling bij een atmosfeer, de gang
bare dnik in de buitenlucht.
Overigens zijn niet alle etens
waren geschikt voor een stoom-
behandeling. Bladgroenten, to
maten en fijne kruiden zijn
kwetsbaar, kunnen geen warm
te verdragen en eisen een ande
re aanpak, zoals bestraling met
ultraviolet licht of ozon. Experi
menten met tomaten lieten
zien dat na een korte behande
ling met een hoge concentratie
ozongas de tomaten twee da
gen langer vers bleven.
PUZZEL
Moordraadsel
■ONTAAL: 1. Vereniging van kaartspelers; 9. bijb. naam;
■perk; 11. bolgewas; 12. bedrog; 14. Frans voegwoord; 15. bloem;
19. zwemvogel; 21. berg; 22. in orde; 23. plaats in de Ardennen;
K 27. pen waaraan stukjes vis geregen worden; 30. langspeelplaat;
heilsgodin; 33. bezittelijk vnw.; 34. communicatiemiddel;
>ederoverste; 38. opruiing.
CAAL: 1. Sortering; 2. sprookjesfiguur; 3. tandeloos zoogdier;
tig; 5. kledingstuk; 6. Frans lidwoord; 7. stonde; 8. Indisch weefsel;
15. bovenste halswervel; 16. projectiel; 18. drinkbeker;
tering; 23. buitelende sprong; 24. voorzetsel; 26. straat; 28. heilige
Z-India; 29. rivier in Duitsland; 31. melkgerecht; 33. grafvaas;
foep; 37. vogelproduct,
lening van woensdag:
.pntaal: 1 Afgaan; 4. herboren; 6. gade; 8. azen; 9. inrichten
^al: 1. Ach; 2. gered; 3. amok; 5. Nuenen; 6. gein; 7. enig; 8. acht.
JOPOCUS/J/J &BWPC
££SS7£ p/£ M£ V/iTT VOOR
Z&&&E e&ZTVS AAMZTET.'
/-V P'£#'T 0-£ ££-* ?-rji
P-/-£ N-/-£.T Z-£-L/-*-T O-VSR
D-£ H 0£-P, £>-/-£ VAW
S- AAA 7=£-R-K-L-A-A S H-£-ö £-£'
K-R-£-6-£-*/.
