Dierentuin werpt zich
op natuurbescherming
Honger naar kennis van de natuur
Veluwe begint
concurrentieslag
met Schiphol
132
int
et v ndse en zieke exemplaren worden
hei t eerst uit de weggeruimd. Als wij in
)es( dbeheer de rol van de roofdieren
3t tien, moeten we niet - zoals de jagers
u'st de mooiste en sterkste exemplaren
'a i, maar de zielepoten. En daar valt
ailt h glorie aan te beleven. Voor dieren-
in mers noch jagers is er daarom plaats
ers ekomstige natuurbeheer,
pai
etei de vormen van landbeheer zoals de
cPn en veenafgravers toepasten, moeten
om ekt worden, om in Nederland de na-
ste in te laten bestaan zoals die het afge-
ten nillennium onder boerenhanden is
en! 1. En omdat de Nederlandse natuur
en ture neigt naar versaaiing, zie het
«e\ |d van het Naardermeer, zal steeds
1 I1 s er weer aan te pas moeten komen
P irlei oude cultuurlandschappen in
hl e houden of te herstellen waarbij
de schade van de ruilverkavelingen
'lt( m moet worden gemaakt. Als we de
Hen terugwillen, en willen voorko-
•ve* t heide in bos verandert, moeten ivij
1922. De natuurbeschermer Jac. P. Thijsse,
leraar in Bloemendaal, ontvangt een ere
doctoraat van de Amsterdamse universiteit.
1932. De voltooiing van de Afsluitdijk ver
andert de woelige Zuiderzee in het IJssel-
meer.
1942. Een 'voorlopige lijst natuurgebieden'
wordt opgesteld in opdracht van de rijks
overheid.
1953. Watersnoodramp na stormvloed in
Zeeland. De Deltawerken worden versneld
uitgevoerd.
1954. De nieuwe jachtwet regelt de jacht
op zoogdieren en vogels. Een aantal soor
ten krijgt bescherming.
1956. Ontsnapte Amerikaanse muskusrat
ten beginnen met de verovering van Euro
pa. De graafgrage dieren blijken hier een
bedreiging voor de dijken.
1962. In Limburg wordt 's lands enige berg,
de St. Pietersberg, ondanks protesten van
natuurbeschermers verder afgegraven voor
cementfabricage.
1963. Rijnoeverstaten beginnen een over
leg om de ernstige vervuiling van de Rijn te
beperken.
1968. Flevoland is ingepolderd. De Oost-
vaardersplassen, voorbestemd tot industrie
terrein, ontwikkelen zich spontaan tot een
uniek natuurgebied.
1972. In het alarmerende rapport 'Grenzen
aan de groei' voorspelt de Club van Rome
de ondergang van industrielanden door
vervuiling, overbevolking en het uitputten
van natuurlijke hulpbronnen.
1975. Het aantal zeehonden in de Wad
denzee bereikt een dieptepunt als gevolg
van de watervervuiling. Veel dieren blijken
onvruchtbaar.
WYBREN VERSTEGEN
De auteur is docent milieugeschiedenis
aan de Vrije Universiteit Amsterdam.
De Veluwe moet zich ontwikkelen tot het grootste
natuurgebied van Noord-West-Europa. Er ontstaat
een gebied met de allure van het Krugerpark in
Zuid-Afrika zodra alle hekken worden verwijderd.
Dat stellen enkele natuurorganisaties verenigd in
het Platform Veluwe Ecologische Mainport.
Het klinkt allemaal als een grap, maar volgens
woordvoerder N. Koffeman kan de Veluwe straks
werkelijk de concurrentieslag aan met de 'echte'
mainports Schiphol en Rotterdam. „Door ons plan
zullen er meer toeristen naar de Veluwe komen,
voor meerdaagse trektochten bij voorbeeld. Dat kan
evenveel inkomsten opleveren als Schiphol en Rot
terdam. Maar we hebben de naam van ons platform
natuurlijk wel een beetje met een knipoog geko
zen."
De Veluwe lijkt schitterend, maar in werkelijkheid
gaat het volgens Koffeman om een ecologisch
rampgebied. „Van boven ziet het gebied eruit als
een doolhof. Het is helemaal vergeven van de hek
ken en roosters."
De Veluwe moet volgens het platform daarom
hoognodig 'onthekt' worden, zodat het wild zich
ongehinderd kan verplaatsen. „De hekken zijn
vooral bedoeld om het eigen wild te scheiden van
dat van de buurman", aldus Koffeman. „Er is spra
ke van een soort extensieve veehouderij. De dieren
worden eerst bijgevoerd en daama afgeschoten."
De steden en dorpen hoeven volgens Koffeman
geen belemmering te vormen voor de ontwikkeling
tot 'ecologische mainport'. „De steden liggen aan
de rand. De dorpen vormen geen probleem, als de
mensen bereid zijn zich als gast in de natuur te ge
dragen. Een aantal provinciale wegen zal bij voor
beeld 's nachts moeten worden afgesloten." De ver-
blijfsrecreatie moet meer naar de randen van het
gebied toe, aldus Koffeman. „Een paar caravan-
parkjes middenop de Veluwe moet worden opge
doekt."
De plannen passen in de trend om de natuur
weer ruim baan te geven. Er is een kentering gaan
de in het land van ANWB-paddestoelen, nestbe
schermers en vistrappen. De duinen mogen weer
stuiven en in de polder bij Zoetermeer zal zelfs een
heus oerbos worden aangelegd. Koffeman denkt
dat de tijd rijp is om de Veluwe om te vormen tot
'ecologische mainport'. De natuur laat zich ook niet
onbetuigd. Inmiddels is op de Veluwe onlangs weer
een eerste lynx gesignaleerd, een grote roofkat. En
kele natuurclubs denken zelfs alweer aan de herin
troductie van de wolf.
RICHARD MOOYMAN
Het gaat niet goed met de leeuwen in Afrika. Mogelijk zullen bevruchte eicellen
van dierentuin-leeuwen worden geïmplanteerd. foto archief gpd
De Nederlandse dierentuinen hou
den zich steeds meer bezig met na
tuurbescherming. Fokprogramma's -
met 'seksvakanties' voor dieren -
moeten bedreigde soorten behoeden
voor uitsterven. De dierentuinen
doen tegenwoordig ook mee aan na
tuurbeschermingsprojecten in het
land van herkomst. Niet alleen spec
taculaire soorten als tijger en olifant
kunnen rekenen op hulp, maar ook
bij voorbeeld de onbekende Balis-
preeuw.
Het gaat goed met de dierentuinen
in Nederland, zo meldt directeur
Koen Brouwer van de Stichting Na
tionaal Onderzoek Dierentuinen. Bij
de stichting zijn elf dierentuinen
aangesloten, waaronder Artis, Blij-
dorp en Vogelpark Avifauna in Al
phen aan den Rijn. De bezoekers
aantallen zijn gestegen tot zo'n ne
gen miljoen per jaar. De dierentuin
floreert als nooit tevoren.
„Onze dierentuinen behoren tot
de beste ter wereld", aldus Brouwer,
die kantoor houdt in Artis. „Zij heb
ben zich ontwikkeld van een raritei
tenkabinet tot gespecialiseerde in
stellingen, die zich sterk richten op
educatie en natuurbehoud. Natuur
lijk komen de mensen voor een dag
je uit. Maar er bestaat bij het publiek
ook veel interesse voor natuurbe
scherming."
Het aloude beeld van een verza
meling zielige dieren achter tralies
gaat steeds minder op. De dierentui
nen mikken nu op een kleiner aantal
soorten, die zo veel mogelijk bijel-
kaar worden gezet. De recent ge
opende Afrikaanse savanne met ze
bra's en gnoes in Artis is daarvan een
voorbeeld.
Een jaar of vijftien geleden begon
nen enkele Europese dierentuinen
schuchter samen te werken om een
handjevol bedreigde diersoorten te
fokken. Dit initiatief, waarbij onder
meer Artis en Blijdorp waren betrok
ken, is uitgegroeid tot een Europees
gecoördineerd fokprogramma voor
tweehonderd soorten. Met behulp
van de computer wordt uitgezocht
welke dieren met elkaar voor nako
melingen kunnen zorgen, zonder het
risico op inteelt. Zo gaat de komende
tijd een groot'aantal Aziatische oli
fanten binnen Europa op 'seksva-
kantie'.
Voor het uitwisselingsprogramma
was volgens Brouwer wel een omslag
nodig. Dierentuinen waren namelijk
gewend om flink veel geld voor die
ren te vragen. „Bij de meeste dieren
tuinen is de waarde van dieren in de
boeken teruggebracht tot een sym
bolisch bedrag. Ook al wil een die
rentuin in Japan een half miljoen be
talen voor een gorilla, dan geven we
dat dier nu liever weg als het om een
goed fokprogramma gaat." De Ne
derlandse dierentuinen overwegen
wel een heffing in te voeren per afge
staan dier, aldus Brouwer. „Dat geld
zou dan moeten gaan naar een na
tuurbeschermingsproject in het land
waar het dier oorspronkelijk van
daan komt."
Het plan past binnen het streven
om een soort natuurbeschermings
organisatie te worden. „We gaan te
genwoordig ook naar het land toe
om te kijken wat we ter plekke kun
nen doen." Volgens Brouwer gaat
het bij voorbeeld in heel Afrika slecht
met de leeuw. Door de oprukkende
bebouwing en wegenaanleg leven de
afzonderlijke groepen steeds meer
geïsoleerd van elkaar. Veel dieren
kampen ook met besmettelijke ziek
tes.
De Stichting Nationaal Onderzoek
Dierentuinen is al enige tijd bezig
met een project in Uganda. Het leeu
wenbestand is daar mede door
slachtpartijen onder de vroegere
president Amin fors geslonken. Een
verwaarloosde dierentuin in Entebbe
is omgebouwd tot educatiecentrum.
„Tienduizenden kinderen die nog
nooit een leeuw hebben gezien, wor
den daar voor het eerst geconfron
teerd met wilde dieren. De bevolking
weet niet eens dat er een probleem is
met de leeuwen. Educatie is echt es
sentieel." De leeuwen in Artis zullen
overigens niet naar Uganda worden
gebracht. „Die dieren blijven hier. Ze
zijn natuurlijk wel de 'ambassadeurs'
voor hun wilde soortgenoten. Die
dieren spreken een groot publiek
aan. Je kunt moeilijk een hele die
rentuin volstoppen met alleen kleine
bruine beesten."
Vanuit Nederlandse dierentuinen
worden wel andere diersoorten uit
gezet. Zo heeft Artis meegeholpen
aan het terugzetten van steenbokken
in de Alpen en het loslaten van vale
gieren in Frankrijk. Toch zullen de
dierentuinen maar een beperkte bij
drage kunnen leveren aan het red
den van soorten, zo beseft Brouwer.
„Een tijd lang dachten we dat we een
soort Ark van Noach konden zijn.
Maar we zijn afgestapt van het idee
dat we alle soorten kunnen redden."
Bij het uitzetten van dieren is bo
vendien grote voorzichtigheid ver
eist. „Je kunt wel ergens hekken bou
wen en tijgers uitzetten, maar zon
der het betrekken van de lokale be
volking en educatie bereik je niets.
Als de mensen werkloos zijn en hon
ger hebben, dan gaan ze toch het
park in om beesten te stropen en
hout te kappen."
Brouwer voorspelt dat de grenzen
tussen dierentuinen enerzijds en
wildparken en natuurreservaten an-
derszijds zullen vervagen. In Zuid-
Afrika is al het plan opgevat om bij in
het wild levende vrouwtjes van een
kwakkelende leeuwenpopulatie be
vruchte eicellen te implanteren. „Je
hoeft dan geen dieren meer uit te
zetten. Je bespaart daarmee geld,
transportproblemen en voorkomt
stress bij de dieren die in het wild
een plekje moeten veroveren. De
dierentuinen kunnen bij zo'n project
helpen, want wij hebben ervaring
met kunstmatige inseminatie en em
bryo-transplantatie. Het klinkt alle
maal science-fictionachtig, maar dit
soort dingen gaat echt gebeuren."
RICHARD MOOYMAN
1986. Grote hoeveelheden radio-activiteit
komen vrij door een explosie in een kern
centrale in Tsjernobyl (Oekraïne). Er is ook
sprake van een verhoogd stralingsniveau in
Nederland.
Uit milieu-overwegingen krijgt de Ooster-
schelde een afsluitbare waterkering, waar
door de getijden zo veel mogelijk worden
gehandhaafd.
1987. In het rapport Our Common Future
van de Verenigde Naties is sprake van het
nieuwe begrip 'duurzame ontwikkeling'.
Door milieuvervuiling te beperken is een
verantwoorde economische groei mogelijk
In het Canadese Montreal stellen de indu
strielanden een limiet aan de productie van
CFK's, die de ozonlaag aantasten.
1988. De bever is terug in Nederland. Zes
dieren uit Oost-Duitsland worden losgela
ten in de Biesbosch.
1989. Het kabinet presenteert het eerste
Nationaal Milieubeleidsplan met maatrege
len om de milieuvervuiling in te dammen.
1990. Geboorte van de eerste reageerbuis
tijgers in een Amerikaanse dierentuin.
1997. In het Japanse Kyoto maken de indu
strielanden een afspraak over het beperken
van de uitstoot van het broeikasgas C02.
1999. De aarde telt zes miljard bewoners.
Nederland worstelt met enkele hardnekkige
milieuproblemen, zoals de toenemende
mobiliteit en het mestoverschot in de inten
sieve veehouderij.
2010. In Drenthe wordt het eerste Neder
landse 'duisternis-reservaat' ingesteld.
2050. Een groep gekloonde mensen in de
VS roept eenzijdig een onafhankelijke staat
uit.
2250. De stijgende zeespiegel verwoest dij
ken en duinen. Op de boulevards van Velu
we Aan Zee halen vluchtelingen herinnerin
gen op aan de verdronken Lage Landen
ingrijpen. Als we willen dat de Veluwe ver
wildert, dan moeten wij daarvoor zorgen. De
natuur in Nederland kan in de toekomst niet
zonder de mens, maar dat is nooit anders
geweest
Verlatenheid op de Veluwe. Nederland verlangt massaal naar de rust van de natuur.
Alsof de laatste kans geboden wordt om nog iets
te zien van het ongerepte in Nederland, zo groot
is de belangstelling voor de natuur. Naarmate de
bebouwing toeneemt en steeds meer groen ver
dwijnt, groeit de interesse in wat er nog rest aan
flora en fauna. Nederland hongert naar kennis
der natuur.
De Vereniging Natuurmonumenten zag haar
ledental de afgelopen jaren groeien van een on
beduidend cijfer naar niet minder dan 935.000.
Dat is tevens de oplage van haar lijfblad 'Natuur
behoud'. Geen flodderig clubblaadje dat meteen
door kan naar het oud papier, maar een volwas
sen magazine van 64 pagina's vol boeiende ver
halen en werk van fotografen van naam.
Op regionaal niveau staan de. provinciale
Landschappen volop in de belangstelling. Ook
met ledenaantallen die almaar groeien en maga
zines die het bewaren waard zijn. De randstad
provincies worden daarin op hun voordeligst
neergezet, alsof ze uitsluitend bestaan uit zompi
ge veenweiden met molens in de rode schittering
van de ondergaande zon.
Een apart fenomeen zijn de excursies en lezin
gen van de natuurorganisaties. Het loopt storm
bij uitgezette wandelingen, vaartochten, foto-
doe-excursies, spinnenlezingen en winterkam
pen voor jongeren. Nog niet zo lang geleden was
het niet nodig je daarvoor aan te melden. Die tijd
is dus voorbij. Zo werden boswachters gecon
fronteerd met honderd liefhebbers bij de ingang
na een oproep van anderhalve regel in de krant
voor een zoektocht naar wild in de schemering.
Voor elke activiteit dient gereserveerd te worden
en de organisatoren moeten de liefhebbers vaak
teleurstellen.
Steeds meer mensen vinden groepsgewijs hun
weg in de natuur. De organisaties krijgen zelfs
verzoeken uit kringen die nooit eerder op het
idee kwamen de natuur als uitje te zien. Perso
neelsverenigingen willen hun eigen beestjest-
ocht, bedrijven een privé-nachtvlinderexcursie THEO VAN DER KAAIJ
en rotaryclubs een exclusief kijkje in voor pu
bliek verboden terrein. Als het even kan graag
koffie met koek vooraf. Soms is er zelfs sprake
van een compleet arrangement met, afhankelijk
van wat betaald wordt, een snertmaaltijd of wild-
schotel.
Nieuwe bezoekerscentra bij de natuurgebie
den schieten als paddestoelen uit de grond. De
een nog fraaier en inventiever van inrichting dan
de ander en allemaal trekken ze volop publiek.
Dat alles wil niet zeggen dat de natuurgebie
den elke dag afgeladen vol zijn. De ervaring leert
dat de meeste mensen zich niet te ver van de in
gangen wagen. Diep in de Waterleidingduinen
bijvoorbeeld, zijn nooit mensen te vinden. Het
tijdstip is ook van belang. Op zondagmiddag is
het overal dringen in het groen, maar kom eens
op vrijdagmiddag vijf uur, wanneer half autorij
dend Nederland in de file staat. Dan zijn duinen,
bossen en velden volstrekt verlaten. De stilte be
staat nog.
1980. Eerste grootschalige bodemvervuiling
ontdekt onder een woonwijk in Lekkerkerk.
Later blijken duizenden plaatsen in Neder
land vervuild te zijn.
