Waterwolf ligt nog steeds op de lc
Weg met de hek
om de nati
'Ooit Nobelprijs voor klonen'
TT
In de bijbel staat het verhaal over de zond
vloed. Noach redt met zijn ark naaste fami
lie en een paar van elke diersoort.
Ca. 590 v.C. De Atheense staatsman Solon
waarschuwt tegen de rampzalige gevolgen
van ontbossing.
Vierde eeuw v.C. De Griekse wijsgeer Aris-
toteles (384-322 v.C.) beschrijft 500 dier
soorten en brengt een eerste ordening aan
in de natuur.
77 n.C. Volgens de Romeinse schrijver Pli-
nius woont er in de noordelijke kuststreek
van de Lage Landen een 'ongelukkig volk'
op zelfgebouwde heuvels. De mensen lijken
op zeevaarders wanneer de zee het land
overstroomt, en op schipbreukelingen als
de wateren zijn teruggeweken.
Begin dertiende eeuw. Franciscus van Assisi
toont respect voor de natuur en praat met
dieren. Hij breekt met de christelijke traditie
om dieren alleen als gebruiksartikelen te be
schouwen.
Ca. 1346. Uitbraak eerste pestepidemie, die
in Europa miljoenen doden zou eisen. Een
kwart van de bevolking sterft aan de 'zwar
te dood'.
Middeleeuwen. Door ontbossing wordt het
boomrijke Nederland steeds kaler. Akkers,
graslanden, heide, zandverstuivingen en
veenplassen gaan het landschap domine-
1421. Dijken bezwijken onder de Sint Eliza-
bethsvloed. De Biesbosch ontstaat.
Ca. 1550. Het klimaat koelt af. In deze 'klei
ne ijstijd' tot 1850 groeien de gletsjers.
1594. De eerste Nederlandse tulpen bloeien
in de Leidse Hortus Botanicus. Ze zijn inge
voerd door directeur Clusius. Hij importeert
ook andere vreemde soorten als paarden-
kastanje, plataan en jasmijn.
1598. Hollandse zeelieden ontdekken op
H het eiland Mauritius de dodo, een vogel die
2 niet kan vliegen. Het beest wordt uitge-
g roeid.
g
1735. De in Nederland woonachtige
H Zweedse natuuronderzoeker Linnaeus pu-
E bliceert een eerste versie van zijn systemati-
sche indeling van planten en dieren.
1838. Stichting van Artis in Amsterdam, de
eerste Nederlandse dierentuin.
55
2 1852. De Haarlemmermeer is na jaren
g pompen met stoomgemalen drooggelegd.
z
u
1859. De Engelse natuurvorser Darwin pu-
g bliceert het bewijsmateriaal van zijn evolu-
K tietheorie. Hij introduceert het principe van
de natuurlijke selectie. Slecht aan hun om-
H geving aangepaste individuen en soorten
jjjj hebben de kleinste overlevingskansen.
2
to 1871. Het laatste Nederlandse oerbos Beek
je bergerwoud bij Apeldoorn wordt gekapt.
1890. De introductie van kunstmest staat
2 aan de wieg van de latere ontwikkeling van
Nederland tot agrarische wereldmacht.
jjl 1905. Oprichting van de Vereniging tot Be-
55 houd van Natuurmonumenten. Het plan
2 van Amsterdam om vuil te storten in het
5 Naardermeer wordt verijdeld.
1906. Wettelijke bescherming voor sterns,
g die gedood worden voor veren op modieu
ze dameshoeden.
De mens overleeft al driedui
zend jaar in de drassige Lage
Landen. Eeuwenlang lukte dat
zonder noemenswaardige dijken te bouwen,
want er was ruimte genoeg om weg te vluch
ten voor overstromingen, stormvloeden en
watersnoden. Hooggelegen terpen en
strandwallen boden de bewoners veiligheid.
De problemen kwamen pas toen de bevol
king sterk groeide, terwijl tegelijkertijd de
aanvallen van de waterwolf woester werden.
Bij steeds terugkerende overstromingen in
de Middeleeuwen zijn er tienduizenden
mensen verdronken. Noordzee, Zuiderzee
en binnenmeren waren oppermachtig. De
roep om veilige grond voor huizenbouw,
landbouw en veeteelt werd steeds sterker.
„Overal slijt het goede land weg, jaar na
jaar," schreef Jan Mens in 'Goud onder Gol
ven', een indringend relaas over de strijd te
gen het water in de zeventiende eeuw. „De
Beemster wrijft haar natte lichaam langs de
landen en schuurt zich als een krolse poes
tussen het riet. Zo lief en vreedzaam lijkt ze,
pas d'r op. Want het meer is nooit stil, het
geeft altijd geluid. Het gromt en fluistert en
kabbelt een vreemd lied. Eeuwenlang ligt
onder dit vreugdeloze water de vette klei ver
scholen, waarop het goed kan zijn te leven."
Hoofdpersoon Jan Adriaanszoon 'Leegh-
water' peinst wandelend langs de oevers van
het uitgestrekte meer over de vreemde ver
halen van zijn grootmoeder zaliger: „Ouwe
Griet Maartens kon goed vertellen. Van de
Allerheiligenvloed in november zeventig.
Toen het water zó hoog opzette, dat de Zijpe
doorbrak en er nauwelijks één man afkwam
die het leven behield. En overal weergalmde
het gehuil van vrouwen en kinderen en daar
bovenuit klonk het gekraak der instortende
daken. De bomen werden uit de aarde ge
rukt en de beelden uit de kerk. De lijken en
de doodsbeenderen spoelden uit hun graven
en dreven tot een ijselijk aanzien ginds en
derwaarts."
Het recept was betrekkelijk eenvoudig,
maar zonder machines een hels karwei. Bin
nenmeren zoals Schermer en Beemster kre
gen een dijk en het water werd weggepompt
met windmolens. Zo kwamen grote lappen
vruchtbaar land beschikbaar voor nieuwe
bewoners. De Haarlemmermeer viel nog
Paniek in de Noordoostpolder. Een wal van zandzakken moest een jaar geleden de bebouwing
beschermen tegen het opkomende water. foto archief cpd
maar 150 jaar geleden droog. 'Graan voor
visch' vertelt het trotse wapenschild.
Helaas waren de eenvoudige dijken kwets
baar en bij storm kon het zeewater nog
steeds gruwelijk huishouden, vooral wan
neer springvloed en storm samenspanden.
De zee die tot in het hart van Nederland
klotste werd in 1932 onschadelijk gemaakt
met de Afsluitdijk en daarmee werden
Noordoostpolder en de Flevopolders moge
lijk. In 1953 sloeg de watersnood nog een
maal meedogenloos toe in Zeeland en er was
een Deltaplan nodig om zuidwest Nederland
voor de toekomst te behouden.
De Nederlandse leeuw 'worstelt en komt
boven', maar nog steeds is het land niet vei
lig voor het wassende water. Door de opwar
ming van de aarde stijgt de zeespiegel lang
De inmiddels gepensioneerde transgene stier Herman.
Nederland staat huiverig tegenover het
knutselen aan erfelijk materiaal. De ge
ruchtmakende transgene stier Herman van
het Leidse bedrijf Pharming maakte een
heftige discussie los die uitmondde in wet
telijke beperkingen. Sinds de geboorte vo
rig jaar van de kloonkalfjes Holly en Belle
van Pharming is het klonen van dieren
voorlopig taboe.
Vice-president prof. dr. G. van Beynum
van Pharming betreurt de beperkingen.
Een aantal baanbrekende biotechnologi-
sche ontwikkelingen zal nu aan Nederland
voorbij gaan en elders plaatsvinden, zo
meent hij. „Als je een grote steen in de ri
vier gooit, moet je niet verbaasd zijn dat
het water toch gewoon doorstroomt."
Het Leidse biopharmaceutisch bedrijf
heeft al enkele activiteiten overgeheveld.
Zo is in de VS een speciale boerderij ge
bouwd. Genetisch gemanipuleerde - Phar
ming spreekt liever van 'genetisch gemodi
ficeerde' - koeien gaan daar melk met een
menselijk eiwit leveren voor de productie
van medicijnen. Door de uit Nederland
verbannen celkerntransplantatie-techno
logie te gebruiken kan de melk jaren eer
der in grotere hoeveelheden worden gele
verd.
In de biotechnologie heeft zich in de ja
ren negentig een revolutie voltrokken. Het
pioniersbedrijfje Pharming heeft daarbij
een grote rol gespeeld, aldus een trotse
Van Beynum. Aan de wieg van het succes
stond de in 1990 geboren genetisch gema
nipuleerde stier Herman. Zijn afstamme
lingen produceren de melk met menselijke
eiwitten, waar het Pharming om begonnen
was. Het betekende een doorbraak.
„Het klinkt wat aanmatigend, maar ik
vergelijk het wel eens met het Apollo-pro-
ject. Er was ook eerst visie en ambitie no
dig om een man op de maan te krijgen."
Pharming heeft binnenkort ook zijn man
op de maan, aldus Van Beynum. „We kun
nen met behulp van transgene dieren
menselijke eiwitten maken voor genees
middelen."
Eind volgend jaar hoopt Pharming een
geneesmiddel op de markt te brengen dat
werkzaam is tegen de ziekte van Pompe,
een dodelijke spierziekte. Pharming waagt
foto archief gpd
zich niet aan de productie van genetisch
gemodificeerde voedselingrediënten, want
daarvoor is de maatschappelijke weer
stand volgens Van Beynum in Nederland
te groot.
Klonen - oftewel ongeslachtelijke voort
planting door celkemtransplantatie -
wordt volgens Van Beynum veelal volstrekt
verkeerd geïnterpreteerd. Het wordt vol
gens hem niet gebruikt voor allerlei gru
wel- en griezelexperimenten. „Men denkt
vaak dat we bezig zijn met het kopiëren
van individuen, maar daar is geen zinnig
mens mee bezig.
Hij erkent dat het in theorie mogelijk is
om mensen te klonen, een techniek die al
om wordt afgewezen. Maar de professor
verwacht niet dat er onverantwoorde ex
perimenten zullen worden gedaan. „Alles
kan, maar simpel is het niet. Je hebt geld,
wetenschappers en apparatuur nodig. Mij
zijn ook geen voorbeelden bekend van idi
oten die onverantwoord bezig zijn geweest
met micro-organismen, terwijl de technie
ken om die te manipuleren al zo'n 25 jaar
bestaan."
Maar de ontwikkelingen staan bepaald
niet stil. In Texas is bij voorbeeld een be
drijf opgericht dat klonen wil gaan maken
van huisdieren. „De kans is best aanwezig
dat er daar voor veel geld kopieën van be
staande hondjes worden gemaakt. In Ne
derland zou je daarvoor geen vergunning
krijgen, maar ik heb er niet veel moeite
mee. Zelf zou ik het niet doen, ik vind dat
zoiets doorschiet. Maar je moet niet alles
gaan reguleren."
Van Beynum is ervan overtuigd dat de
wetenschappers die aan de basis stonden
van de kloontechnieken daarvoor ooit de
Nobelprijs zullen ontvangen. Voorlopig
kampt de branche echter nog met een se
rieus imagoprobleem, beseft Van Beynum.
Maar niet overal. „In België, Finland en de
VS wordt Pharming op handen gedragen.
Hier word je met scheve ogen aangekeken.
Dat is typisch Nederlands. In Nederland
weten we onze helden niet op de juiste
waarde te schatten."
RICHARD M00YMAN
zaam maar zeker. Tien jaar geleden schreef
Rijkswaterstaat: „Als er niet wordt opgetre
den zullen rond de eeuwwisseling tientallen
kilometers duinen zodanig zijn aangetast dat
de veiligheid van het polderland niet meer is
gegarandeerd."
Om de kustlijn te handhaven worden grote
hoeveelheden zand uit zee gezogen en op
het strand gedeponeerd, de zandsuppletie.
Bij fikse winterstormen pakt de zee dat zand
weer terug met als resultaat dat het strand
op sommige plekken compleet verdwijnt en
de branding aan de duinvoet vreet.
Terwijl alle ogen gericht zijn op de kust,
valt het water totaal onverwacht in de rug
aan. Door smeltende sneeuw in de Alpen en
zware regenval dreigden de afgelopen jaren
de grote rivieren buiten hun oevers te tre
den. Complete dorpen en polders werden
ontruimd. De dijken houdei
nieuw is een Deltaplan nodi
mogelijk op te hogen. Limbu
natte voeten. De uiterwaard
met daarin gebouwde woon
onder water te staan.
Extreem harde en langdu
vormen voor het hele land e
gevaar. Staat de wind boven
gunstige hoek, zodat er onvo
pompt kan worden naar zet
dan lopen de polders snel o
cent gebeurde dat in Noo
Westland kwam blank te st
Noordoostpolder en Gronii
hooggelegen Drenthe is niet
het water.
Het is niet uitsluitend de
zware regens en gezwollen i
tuurlijke capaciteit om overtt
slaan is in Nederland vrijwel
bebouwing verdwenen. Bin
den drooggemalen en ingep
bieden ontwaterd en afgeg
en uiterwaarden bedijkt, riv
rellen werden rechtgetrokk<
brede riviermondingen vers
grachten gedempt.
Van nature hoge waterpei
nog eens verlaagd ten geriei
bouw. Tot overmaat van rar
dem langzaam maar zeker e
spiegel. Dan is het geen wor
voudig geen plaats is voor o1
stortend hemelwater.
Eind vorig jaar werd zon:
bergend vermogen van de
rond de laagstgelegen poldei
meten. De besturen van N
Holland en de deskundigen
schappen zijn sindsdien me
cussie over wat nu beter is:
ken en nóg krachtiger gemal
tollig water tijdelijk opberger
kan polders onder water te ze
Dijkgraaf Tiesinga van 1
Noordoostpolder zei tijden)
herfst van 1998: „Wij zouden
weten, natuurlijk nooit meei
wen op het diepste punt van
THEO VAN DER KAAIJ
et gaat niet goed met de na-
B tuur in Nederland. Overbe-
JÊL JÊLm mesting en luchtvervuiling
(zure regen) voorzien natuurgebieden van
een veel te grote hoeveelheid voedingsstof
fen. De meeste bossen kunnen er wel tegen
gelukkig, èn brandnetels varen er wel bij.
Maar er zijn nogal wat soorten die juist ge
baat zijn bij weinig voedsel en die de 'kunst
mest' van zure regen kunnen missen als
kiespijn. Voor al die planten zijn landbouw
en verkeer een ramp. Net als voor veel dier-'
soorten, die vermalen worden in landbouw
machines of door de asfaltering zijn geredu
ceerd tot 'platte fauna'.
Deze 'zegeningen' van de moderne tijd
roepen nostalgische gevoelens op. De gang
bare gedachte daarbij is, dat vroeger de na
tuur zoveel rijker was en mensen leefden in
harmonie met het hen omringende land
schap. Het eerste klopt, het tweede niet. Hoe
beter we de geschiedenis leren kennen, hoe
meer we te weten komen hoezeer er de afge
lopen millennia met het landschap en de na
tuur werd gesold.
Grote delen van Europa en zo ongeveer
heel Nederland werden al in de Middeleeu
wen van hun bebossing ontdaan. De vrijko
mende grond was nodig voor de landbouw.
Het hout werd gebruikt als bouwmateriaal
voor huizen en bedrijven en als brandstof
voor verwarming en de industrie.
Dieren werden in de Middeleeuwen op
grote schaal bejaagd. Op een paar voor de
jacht interessante soorten na, was namelijk
zo ongeveer alle wild schadelijk, ledereen die
arenden, vossen, wezels, haviken, buizerds
en ander 'ongedierte' doodde en op het
stadhuis inleverde, kreeg daar een leuk be
dragje voor. Ook was er al overbevissing. De
eerste conflicten in Nederland daarover
stammen uit de zestiende eeuw toen Gelder
land en Holland slaags raakten over het feit
dat de Hollanders de Zuiderzee dreigden
leeg te vissen om de snel groeiende stad Am
sterdam van voedsel te voorzien.
In harmonie met de natuur leefde nie
mand. De natuur was vijandig, het kappen
van bossen een daad van beschaving. Het
ontginnen van bessen tot bouwlanden werd
gezien als een vervolmaking van Gods
schepping. En van de wilde natuur genieten
was er al helemaal niet bij. Nederland werd
in de Gouden Eeuw door rèizigers niet ge
roemd om zijn fraaie natuur, maar juist om
zijn orde, zijn symmetrie, zijn onnatuurlijk
heid. Reizigers in vroeger tijd moesten na
melijk niets hebben van natuur. Bij de Alpen
lieten zij de gordijnen van hun koetsen neer
om de lelijke bergtoppen maar niet te hoe
ven zien. Heidevelden vond men verschrik
kelijk vanwege hun lege. kale uitgestrektheid.
Maar de onnatuurlijke nat!
land was door al dat kappeJ
jagen opvallend genoeg niJ
eerder rijker geworden. De
natuur gingen heel ver, ml
waarin het landschap verar
zienlijk lager dan tegenwoor
de natuur zich aanpaste. E
ook Nederland, werd een mt
schapstypes.
Het verhaal gaat dat vroe
het oudste Nederlandse na
het Naardermeer, bezoeke
naar het meest ongerepte s
van Nederland, ergens in het
bied. Biologisch gesproken b
dood in de pot. Weinig soc
was, behoorde tot de doorsni
derland.
Nee, dan de rest van het la
veengebieden, afgeplagde he
gen en houtwallen rond de
het oosten van het land, ha
weilanden langs de rivieren,
beweging zijnde duinen. D
variatie in landgebruik én de
economische ontwikkeling le
wat natuur betreft vroeger i
stand. Dat wil zeggen: er kw
meer soorten voor dan er 2
weest zonder al die ingrepe
schap. Mensen leefden dus
derland niet in harmonie me
lukkig nieL Ze groeven, ploej
plantten dat het een aard ha
werd er alleen maar rijker vai
Dat betekent dat wil de n<
land in de volgende eeuw inti
er aan alle kanten fors moet n,
pen. Het idee dat je een hel
moet zetten om het te bes jj-
zaak verder zijn gang moet 1; ie
taal. De hekken moeten juist
autowegen doorsneden la l(
worden 'ontsnipperd', want
tuurgebieden met elkaar in m
hoe groter de kans dat diers
den. Als we wensen dat bepa;
blijven voortbestaan, moete:
tekorten aanvullen met fokpr ei
Anderzijds moet voorkom ej
het wild doordringt in de ste ,r
want niemand zit te wachten nj
en halfverwilderde runderen j
tes. Overtollige exemplaren u
rest van de natuur in de weg jc
worden afgeschoten. Aan 'l 5
hebben we niets. Jacht op !r]
daarentegen zal belangrijk bl e
laas voor de jagers, niet als je
jacht zal zich moeten richt
tuurlijk' beheer. En in de je
zwakke exemplaren het kwel
