ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
De mens als opgejaagd wild
ZATERDAG 27 NOVEMBER 1999
Gaat de mens als soort ten
onder aan milieuvervuiling,
overbevolking en verwoesting
van de natuur? De vraag vloekt
hevig met de herfstige
kleurenpracht van de duinen.
In Overveen buigen
deskundigen zich onder het
genot van koffie en appeltaart
over de toekomst van de homo
sapiens als bedreigde diersoort.
Aan tafel: milieubeschermer
van het eerste uur Wouter van
Dieren, Henk van de Wetering
(Corus), Mare Janssen
(Duinbehoud), Hans van
Weerd (Artis) en Jaap
Hanekamp (Heidelberg Appeal
Nederland). Moeten we echt
een Rolls Royce kopen om het
milieu te redden?
Rond het nieuwe bezoekerscentrum
'De Zandwaaier' van het Nationaal
Park Zuid-Kennemerland gloeien
duizend tinten rood en bruin op in het zon
licht. Hoezo, strijd om het bestaan? Op deze
uitbundige herfstdag lijkt verval een feest en
overleven vooral een uiterst aangename bezig
heid. De toonzetting van het gesprek is dan ook'
aanvankelijk bepaald niet somber.
Directeur Mare Janssen van de Stichting
Duinbehoud uit Leiden gelooft niet in een on
dergangsscenario. „Mensen zijn bijzonder cre
atief, vooral in bedreigende situaties. De kwali
teit van de samenleving heeft natuurlijk wel
ernstig te lijden onder milieuproblemen. Over
bevolking is daarbij' nog het grootste pro
bleem." Hij krijgt bijval van Hans van Weerd,
hoofd zoölogische dienst van dierentuin Artis.
„De mens is als soort inventief en creatief ge
noeg om niet te verdwijnen."
„Wat een somber thema hebben jullie uitge
kozen", plaagt Wouter van Dieren, directeur
van het milieu-adviesbureau IMSA. Als lid van
de Club van Rome sloeg hij al in 1972 alarm
over de milieuvervuiling en aantasting van de
natuur. Van Dieren vertelt hoe het roemruchte
gezelschap ondanks het destijds geschetste
doemscenario al voorspelde dat er altijd men
sen zullen overblijven die gewoon koffie drin
ken en appeltaart eten. „De mensheid zal altijd
op een of andere manier overleven. Maar niet
dankzij creativiteit en inventiviteit, maar dank
zij zijn aantallen. Door overbevolking
voedselgebrek en een explosie 1
bacteriën. Door ziekte en uitputting zullen een
paar miljard mensen verdwijnen. De wereldbe
volking komt uiteindelijk niet uit op tien of
twaalf miljard, maar op twee miljard."
Nee, dat is geen ondergangsprofetie, beklem
toont Van Dieren. „Het is juist een gunstige
ontwikkeling. Want met twee miljard mensen
heb je kans dat meer plant- en diersoorten zul
len overleven. Er blijft anders weinig over. Zo
verdwijnt ook de ecologische buffer die ons
helpt om gezond te blijven."
De milieugoeroe raakt op dreef. Van Dieren
is gewend om te vertellen, grote bedrijven hu
ren hem graag in voor spreekbeurten en advie
zen. „Toen ik midden jaren zeventig in Afrika
kwam. was het een mooie en rijke wildernis.
Giraffen aten bijna uit je hand. Nu zie je een
geërodeerde bodem met arme boertjes die wei
nig overlevingskansen hebben. Je schrikt je
dood. We kennen de ramp dus al."
Jaap Hanekamp reageert zuinigjes. Hij is co
ordinator van het Heidelberg Appeal Neder
land, een organisatie die hamert op een weten
schappelijke benadering van het milieudebat.
„Ik betwijfel of er sprake zal zijn van zo'n colla
ps. De mens maakt al duizenden jaren gebruik
van de natuur. We zijn nu met wat meer en
moeten dus goed nadenken of het verstandig is
wat we allemaal doen", zo klinkt het nuchter.
Omslag
Hoofd milieubeheer Henk van de Wetering van
Corus (het voormalige Hoogovens) gelooft in
het geleidelijke aanpassingsvermogen van zo
wel mens als natuur. „Ik hoop dat we bijtijds
de bakens verzetten. In het Nationaal Milieu
beleidsplan van tien jaar geleden is al gesteld
dat we een omslag moeten maken. Dat we
minder gaan reizen, minder auto's hebben en
zovoorts."
De staal- en aluminiumindustrie heeft al een
omslag achter de rug, zo betoogt Van de Wete
ring. „Tot en met de jaren zeventig deden we
bijna niks aan het milieu. Als je ziet waar we nu
staan wat betreft emissies en lozingen, dan is
'Een wereldbevolking van twee miljard, da's prima'
Henk van de Wetering (Corus/Hoog- Mare Janssen (Duinbehoud): „Het
ovens): „We hebben negentig procent broeikaseffect is te vergelijken met e
van ons bordje schoongeveegd." mammoettanker."
Hans van Weerd van dierentuin Artis:
„De mens is als soort inventief en ere
atief genoeg om niet te verdwijnen."
dat onvergelijkbaar. We hebben negentig pro
cent van ons bordje schoongeveegd." Hij te
kent daarbij aan dat het bovenmatig veel geld
en inspanningen zal kosten om die laatste tien
procent vervuiling aan te pakken. Die energie
kan volgens hem beter in andere, effectievere
milieumaatregelen elders worden gestopt.
„Er is inderdaad een geweldige prestatie ge
leverd", zo complimenteert Van Dieren. „Vroe
ger was Hoogovens ontzettend smerig. Het is
in feite een succes-story." Met een ondertoon
van ironie begint Van Dieren nu uitvoerig de
chemische industrie te bedanken voor de ver
vuiling. De hormoonhuishouding wordt daar
door volgens hem in de war gestuurd, zodat de
vruchtbaarheid van de mens afneemt. „We
krijgen een geweldige populatieachteruitgang.
Dat is uitstekend voor de mensheid. Een mooie
bijdrage van de chemische industrie aan de op
lossing van het wereldbevolkingsvraagstuk."
Hanekamp veert op. Een onzinverhaal, oor
deelt hij. De natuur produceert volgens hem
stoffen die bijelkaar miljoenen malen de kracht
overschrijden van chemicaliën die de vrucht
baarheid aantasten. „De effecten vanuit chemi
sche hoek zijn verwaarloosbaar." De heren zijn
het hartgrondig oneens.
De directeur van Duinbehoud maakt zich
vooral zorgen over de wereldwijde omzetting
van natuur in landbouwgronden. „Het doem
beeld wat ik zie is dat er over honderd jaar al
leen nog maar een aantal bloempotjes natuur
over zijn. Wij hebben in het westen nu wel het
besef dat we moeten ingrijpen. Maar in Azië en
Afrika zijn ze helemaal nog niet toe aan het
denken over dit soort processen."
„Dertig jaar geleden was het hier ook een
grote bende", zo relativeert de vertegenwoordi
ger van Corus. „Maar sindsdien hebben we wel
wat tot stand gebracht. Je mag nu niet van
mensen elders op de wereld verwachten dat ze
even ver zijn. Die hebben daarvoor ook twintig
of dertig jaar nodig."
Noodzaak
Alle aanwezigen zijn het erover eens dat bij het
grote publiek dringend een gedragsverandering
nodig is om het milieu te sparen. Maar volgens
het milieu-instituut RIVM lukt dat alleen met
dwingende maatregelen. De consument blijft
immers onbekommerd autorijden, vliegreizen
maken en wasdrogers kopen.
Van Dieren schetst het dilemma: „In Neder
land is het nooit meer donker en nooit i
stil. Natuurgebieden zijn kleine eilandjes
de
Jaap Hanekamp van Heidelberg Ap
peal Nederland: „De consument wil
een auto, daar zijn er zes miljoen var
in Nederland, en goedkoop eten."
milieu-actiegroep laat zijn, dan doen Van de Wetering: „Je
dat uitstekend. Iedereen beseft dat
Milieudeskundige Wouter van Dieren:
„Door ziekte en uitputting zullen een
paar miljard mensen verdwijnen."
worden. In die omstandigheden is het moeilijk je lid wordt v
gedragsverandering te bewerkstelligen.
Zo gebeurt het dat geëngageerde mensen op
mijn kantoor eens per jaar in een vliegtuig
stappen om een schitterende tocht door Brazi
lië te maken.
Zelf moet ik regelmatig de oceaan overvlie
gen naar ons kantoor in Arizona. Kranten
schrijven dat het schandelijk is dat ik - iemand
met een milieuverhaal - vlieg. Ik heb wel eens
aangeboden om te gaan zwemmen, maar dat
schiet niet op. We zitten allemaal in dubbelrol
len." Van Dieren pleit ervoor om de milieukos
ten volledig door te berekenen, bij voorbeeld in
de voedselproductie. Ook moet er een extra
heffing komen op het gebruik van energie en
grondstoffen.
Hanekamp waarschuwt voor ondemocrati
sche trekjes in dwingende maatregelen om het
milieu te ontzien. „Dat stuit mensen tegen de
borst. Je ziet dat mensen gewoon niet willen re
keningrijden. De consument wil een auto, daar
zijn er zes miljoen van in Nederland, en goed
koop eten. Als aan die wensen niet wordt vol
daan, dan zie ik die maatregelen heel snel
stranden."
„Zelfs al is er een goed alternatief voor mi
lieu-onvriendelijk gedrag, dan levert dat vaak
minder comfort op of is het net iets duurder",
zegt Janssen. „Mensen moeten dus verschrik
kelijk gemotiveerd zijn. Of je moet ze inder
daad dwingend gaan sturen. Maar dan kom je
bijna in een marxistische maatschappij te
recht."
De dierentuinen geloven in educatie als mid
del om een gedragsverandering te bewerkstelli
gen. Van Weerd: „We proberen te assisteren bij
het instandhouden van soorten. We leggen
steeds vaker de link met natuurbehoud. Zo is er
een bepaald koraalvisje dat alleen ten oosten
van Sulawesi voorkomt. Het gaat niet om dat
leuke visje, maar om het feit dat het koraalrif
actiegroep als e
snel
weg door jouw achtertuin wordt aangelegd. Ik
heb een keer een spelletje Greenpeace gedaan
met de marinetop. Die mensen spelen Green
peace beter dan Greenpeace zelf."
Corus wil nou wel eens af van de beschuldi
gende vingers die richting industrie wijzen. Van
de Wetering: „Er wordt vaak gedacht dat de in
dustrie bepaalt welke producten er op de markt
komen. Dat is helemaal niet waar. De consu
ment bepaalt dat." Van Dieren voelt zich uitge
daagd. „Dat is geweldige hypocrisie, met alle
respect. Het bedrijfsleven jaagt de consument
met allerlei prikkels en reclame wel degelijk op
tot consumptie."
Maar de Corus-man laat zich niet uit het veld
slaan. „We zijn wereldwijd bezig met systemen
waarbij de auto 35 procent lichter wordt. Al
leen de consument, die is niet bereid om daar
extra voor te betalen. We kunnen als bedrijfsle
ven niet zo maar gaan produceren en dan de
boel neerzetten in de duinen. Waarom zijn er
geen auto's die twintig jaar meegaan? Omdat
iedereen vindt dat na zes jaar het model verou
derd is."
Duurzaamheid
De Rolls Royce is het toonbeeld van duurzaam
heid, zo betoogt Van Dieren nu. „Die gaat hon
derd jaar mee en gebruikt dan een fractie van
het milieu en de energie die nodig is voor de
twintig Japannertjers die je anders moet kopen.
De Rolls Royce is aan het begin duur, maar
over zijn gehele levensduur goedkoper." Van
de Wetering verlangt zelf terug naar de aloude
Citroën Deux Cheveaux. „De Eend was een
ideale auto. Hij liep 1 op 25 en je kon er bij een
sloperij zo een nieuwe deur inzetten."
Ten tijde van het gesprek buigen de geïndu
strialiseerde landen in Bonn zich opnieuw over
de dreigende klimaatsverandering. De opwar
ming van de aarde is al begonnen, zo doceert
bedreigd wordt. Dat is de bewustwording die Van Dieren aan de hand van grafieken. Het
wij beogen." Hanekamp reageert sceptisch.
„Dat koraal en dat visje verandert helemaal
niks aan ons consumptiepatroon, dat wel effect
kan hebben op koraalriffen."
Ondanks alles meent Van Dieren dat het mi
lieubewustzijn bij de mens is ingebakken. „Het
zit diep in onze genen om te zorgen voor ons
erf en nageslacht. Als je managers bij wijze van
LEON KLEIN SCHIPHORST
broeikaseffect wordt toegeschreven
stoot van kooldioxide (C02) bij de verbranding
van olie, kolen en gas. „Dit soort informatie is
zo ondertussen geïntegreerd in de top van het
verstandige bedrijfsleven." Noodzakelijke
maatregelen als energiebesparing kosten het RICHARD MOOYMAN
bedrijfsleven uiteindelijk niets, zegt hij. „Dat le
vert juist geld op."
je eerst realiseren
dat het probleem er is. Zo ver zijn we nu zo
langzamerhand wel. Op een gegeven moment
zie je ook alternatieve energiebronnen opko
men. Shell heeft daarvoor nu heel nadrukkelijk
scenario's. Maar de consument moet ook een
keer zijn bijdrage gaan leveren en de helft min
der energie gaan gebruiken."
Hanekamp staat wat sceptisch tegenover het
voorspelde broeikaseffect. Maar hij erkent dat
maatregelen om energie te besparen geen
kwaad kunnen. „We zijn nu op extreme schaal
verkwistend bezig." Janssen maakt zich grote
zorgen. „Het broeikaseffect is te vergelijken
met een mammoettanker. Je hebt een hele lan
ge remweg. Voordat er grote rampen gaan ge
beuren is het bijna niet meer te stoppen."
Van Dieren komt tot een opmerkelijke con
clusie: „Het bedrijfsleven is het probleem niet.
De overheid is als aanjager van destructieve
processen een veel groter gevaar. Er is een hele
merkwaardige constellatie ontstaan. Het be
drijfsleven en de milieubeweging treden steeds
vaker samen op tegen de overheid. Die handelt
namelijk niet rationeel."
Een tirade over Schiphol volgt. „De overheid
heeft ons de oren gewassen dat Schiphol zo be
langrijk is. De luchthaven zou twee procent van
het bruto nationaal product genereren. Nou,
het is maar één procent want de rest zijn kos
ten. Nergens vind je een bedrijf dat het recht
heeft zoveel overlast te veroorzaken als de
luchtvaart. Schiphol is eigendom van de over
heid. Als Hoogovens zo veel geluidsoverlast
zou veroorzaken, dan zou het bedrijf worden
gesloten en de directeur achter slot en grendel
verdwijnen. Schiphol mag ook een hoeveelheid
C02 uitstoten per eenheid product die een
veelvoud is van wat Hoogovens mag. Maar we
zitten wel onder dezelfde stolp."
Terwijl de woorden van Van Dieren nog nag
almen, maakt het gezelschap de balans op. De
deelnemers zijn het met elkaar eens dat het be
drijfsleven serieus werkt aan een toekomst met
minder vervuiling. Nu politiek Den Haag nog.
O ja, en het grote publiek natuurlijk. Overleven
doet pijn, vooral in de porten
Zie verder elders in dit Bijvoegsel.
In Overveen bijeen voor een gedachtenwisseling
de Wetering.
de toekomst van de homo sapiens: (van links
rechts) Mare Janssen, Jaap Hanekamp, Wouter van Dieren, Hans van Weerd en Henk
FOTO'S UNITED PHOTOS DE BOER CYNTHIA VA,
