Somalische dichteres wint Cultuurprijs
a ndringende portretten van een verdwenen China
'Het gaat vooral
om het meedoen'
Cultuur Kunst
Beelden en fonteinen: sieraden in de stad
I
Eindejaarsconférence
van Seth Gaaikema
IOENSDAG 17 NOVEMBER 1999
Schilderij toch geen Mondriaan
janhem Het schilderij dat zaterdag opdook tijdens een taxatie-
jjagvan het programma Schatgraven van TV Ge.derland, is
4 ft-aarschijnlijk toch niet van Piet Mondriaan. Eeider dacht een
axateur nog met een onbekend werk van de scfilder te maken
ie hebben. Kunsthistoricus en Mondriaan-kenntr J. Joosten uit
Leiden denkt echter dat het werk zeer waarschijilijk van ie-
Kand anders is. Op het doek staan een boerderi en een boom
een landschap. Volgens Joosten „zitten er bes goede kwali-
ten in, maar zou Mondriaan het beter hebbengedaan. Het
M jaat om de wijze waarop het geschilderd is. Als let een Mondri-
I an was geweest, zou het helderder en duidelijker zijn." De
Q waarde van het schilderij werd enkele dagen geilden nog ge-
jchat op 80.000 tot 120.000 gulden.
I Commotie over theateraffiche
:ht« In Utrecht is commotie ontstaan over te billboards
•t wervende affiches voor het toneelstuk Reigei van de
jtrechtse theatergroep De Paardenkathedraal. Ee gewraakte af-
jche toont een dame die een flinke penis tussenhaar vingers
loudt. Na enkele klachten besloot de Dienst Stadsbeheer van
Ïtrecht de borden weg te halen. Op last van wetlouder Van Za-
m komt het affiche terug in het stadsbeeld omtat hij de kuis-
iddsactie te ver vond gaan. De Paardenkathedraal heeft echter
lesloten het lid te af te plakken met een sticker net de tekst
Coming Soon'...
Percussieworkshop Aly N'Diaj e Rose
jen De percussiegrootmeester uit Senegal, erigastdocent
n het Haagse conservatorium Aly N'Diaye Ros» leidt zondag
november een workshopdag in het Muziekhui Q-bus aan de
(iddelstegracht. Van 13.00 tot 15.00 oefent de djimbé begin-
jgroep en de groep van vergevorderden. Van 5.30 tot 17.30
spelen de gevorderde leerlingen. Aansluitend is sabarles voor
11e deelnemers, 's Avonds vanaf 20.30 worden dt resultaten
i de workshops gepresenteerd met aansluitent een concert
ar Aly en zijn ensemble en een Afrikaanse Swirg Party. De
sten van de workshop zijn vijftig gulden per pesoon inclusief
n en concert. Concert en Swing Party alleen katen vijf gul-
i. Voor meer informatie: 071- 5145755.
Twaalfde boekje uit reeks Leids verleden
LEIDEN CEES VAN HOORE
.Waar moest burgemeester Van
der Werff komen te staan? En
moest hij met zijn gezicht naar
het station Lammenschans toe
werden neergezet of juist de
stad in kijken? Om op die vra
gen antwoord te krijgen, werd
zelfs een spiritist geraadpleegd.
Een ziener die contact moest
zoeken met de geest van de
koene burgervader en moest
vragen wat hij zelf nu eigenlijk
wilde.
Dit soort aardige anekdotes
zijn te vinden in het boekje
'Sieraden van de stad. Beelden
en fonteinen in Leiden', het
twaalfde deeltje uit de succes
volle reeks Leids Verleden, dat
wordt uitgegeven door de
Dienst Bouwen en Wonen van
de gemeente Leiden. Marieke
Uittenbroek ging de geschiede
nis na van de beelden en fon
teinen in Leiden. Tussen het
vele gekissebis van cultuur
commissies bevinden zich een
paar anekdotes als de boven
staande, maar ze zijn verbor
gen, zoals kaas in een dadel.
De restauratie van de fontein
aan de Kooilaan, die werd ont
worpen door Cobra-man Con
stant Nieuwenhuis, is aange
grepen als uitgangspunt voor
dit boekwerkje.
De fontein aan de Kooilaan
was oorspronkelijk bedoeld als
oorlogsmonument. Het sprin
gende water symboliseerde de
herlevende vrijheid. Wat enigs
zins macaber aandoet, is dat
de fontein is gefinancierd met
gasgeld. Gelukkig niet met de
opbrengsten van het dodelijke
Zyklon B, maar met het geld
dat het persgasstation in de
oorlog heeft opgeleverd. 'Tij
dens de bezetting', zo schrijft
Uittenbroek, 'was alle benzine
bestemd voor de Wehrmacht,
maar omdat auto's van onmis
bare personen en instellingen
zoals artsen en de gemeentelij
ke reinigingsdienst toch moes
ten kunnen rijden, werd ge
bruik gemaakt van een alterna
tieve brandstof, persgas.' De
opbrengsten van dit gas vloei
den in de kas van een stich
ting, die eind 1966 werd opge
heven. Het batig saldo werd
aangewend voor het bouwen
van de fontein. Al snel na de
onthulling werd een van de fi
guren die zich aan de rand van
de fontein bevonden, gestolen
en nooit meer opgespoord. De
fonteinbak werd een afvalde-
pot. Maar onlangs verrees hij
weer in zijn oude luister.
Natuurlijk komt ook de be
kende visfontein aan bod in dit
boekje. Het water van deze
fontein werd betrokken van de
Burchtheuvel. Met loden lei
dingen werd het vanaf de heu
vel naar de Nieuwe Rijn ge
transporteerd. In de fontein
konden de visverkopers hun
kabeljauwen en schelvissen in
bad doen voor ze werden ver
kocht.
Grappig zijn de besprekin
gen over het standbeeld voor
burgemeester Van der Werff,
dat is gemaakt door J.Ph. Koel
man. Toen de kunstenaar zijn
ontwerp presenteerde aan de
cultuurcommissie en men
aanmerkingen maakte over het
hoofddeksel van de burgerva
der, plaatste hij een papieren
hoedje op het beeld, 'hetgeen
geheel niet voldeed.' Aardig is
ook om te weten dat de plek
waar het beeld nu staat, aan
vankelijk totaal ongeschikt
werd bevonden. Er werd ge
sproken van 'een dorre lelijke
ontsierende vlakte', die totaal
in wanverhouding was tot
'eenig standbeeld of herden-
kingsteeken.' Als geschiktere
plaatsen werden de Breestraat,
de Papengracht, het Pieters
kerkplein, de Plantage en de
Vismarkt voorgesteld. Toch
won het Van der Werffpark
omdat de universiteit daar een
gebouw had gepland en er al
een fundament lag, sterk ge
noeg 'om een domtoren te
'Sieraden in de stad' geeft
vooral een goed beeld van het
moeizame traject dat moest
worden afgelegd voordat het
beeld tot stand kwam. Over de
betekenis van de beelden zelf,
hun kwaliteit en de achterlig
gende gedachten van de kun
stenaar komen we minder te
weten.
De Leidse fontein van Constant Nieuwenhuijs (1969) op de hoek
van de Kooilaan-Surinamestraat. foto pr
/Je dichteres Sahro Moha-
led heeft de Leidse Rabo-
ink Cultuurprijs '99 ge-
onnen. De jury onder lei-
ng van de Leidse schrij-
rAbdelkader Benali ken-
negentienjarige So-
alische vluchtelinge de
en iofdprijs van 5000 gulden
vanwege de manier
jiarop zij uiting gaf aan
ori ar ervaringen als vluch-
acü inge en om haar sobere
tijd ordracht.
(N MAARTEN BAANDERS
vo tweede prijs van 2000 gul-
iwas voor Joke Schrijvers en
negroep 'Rusland' met de
lus 'Kringloop'. De derde
bu s, 1000 gulden, ging naar
leli ik Melzer. De jury had beslo-
om de oorspronkelijke
ofdprijs van 10.000 gulden
;ni ar de beste dichter over drie
et inaars te verdelen, omdat
fr n van de kandidaten het ni-
GF iu haalde dat het winnen van
geldbedrag rechtvaardigde.
her de winnares, Sahro Mo-
;W >ENCAROLINE VAN OVERBEEKE
De drie winnaas van de Rabobank Cultuurprijs '99 (vlnr): Pink Melzer, Sahro Mohamed en Joke Schrijvers.
foto mark lamers
hamed, zei Benali dat zij de de ban van haar poëzie had ge- geschreeuw te horen, maar ook
jury, het publèk en zichzelf 'in bracht'. In haar gedichten was gefluister en stilte, hetgeen, vol
gens de jury, duidde op een
heftig gevoelsleven. Behalve ei
gen ervaringen vertolkte ze ook
die van andere vluchtelingen.
„Er zijn meer dichters nodig die
vertellen wie ze zijn, waar ze
vandaan komen en waarheen
ze gaan," zei Benali naar aanlei
ding van Mohameds werk.
Tijdens de finale in de Stads
gehoorzaal gisteravond presen
teerden de vijf genomineerden
hun act. Presentator Louis Hue-
ber van Radio West introdu
ceerde hen en stelde vragen
over hun drijfveren tot het
dichterschap. De voordrachten
werden afgewisseld door optre
dens van de band Alafia Bigui-
ne en de cabaretière Sanne
Wallis de Vries.
De deelnemers hadden de
opdracht een performance te
maken waarin hun poëzie ge
combineerd werd met beeld en
geluid. Voorwaarde voor deel
name was dat de dichters nog
nooit iets gepubliceerd hadden.
Benali merkte op dat de drie
winnaressen 'elkaar in balans
hielden'.
Hun performances varieer
den van overdadig tot sober.
Pink Melzer, de meest uitbun
dige van de drie, werd door de
nbekendefoto's van Ellen Thorbecke in Volkenkunde
te u woont in een groot om-
vurd huis in Peking. Zij heeft
leger van bedienden, dozij-
1 jurken en bontjassen, bril-
dal iten zo groot als erwten en
al* i hele reeks van Franse par
is, Zij staat rond twaalf uur
iaat lang en vaak naar de
rdt pper en heeft iedere dag hele
M te acteerlessen Alleen
'P! wLou niet dat zij een gevan-
is in een gouden kooi, dat
leven afhangt van haar
j® dere vriend, en later waar-
'jld ijnlijk weer van een eigenaar
nl:'een theehuis. Lou lacht en
119 "if haar jeugdige schoonheid.
Een piepjong meisje staat in
deuropening. Een nog kin-
'Üjke lijfje in een gebloemde
gekamde haren, dë lippen
eengeperst. Het is Lou, het
U-song meisje. De Chinese
|j 'cubine denkt dat ze een
Wfnsesje is. Maar haar staat
moeilijk leven te wachten,
?dig afhankelijk van de
;rd innen die haar in hun macht
iet bben.
of Fotografe Ellen Thorbecke
i KC-1973) fotografeerde de
;lh wie Lou in het China van de
en '30. Een roerige periode
e<3 arin het land toenadering
n< dit tot het westen en zijn
el "wenoude cultuur nog niet
W s vernietigd door de commu-
ten. Van Thorbecke wier
nfd in de vergetelheid is ge-
dff. is op dit moment een in-
Bj-rende foto-expositie te zien
nü bot Rijksmuseum voor Vol-
i' i nkunde in Leiden,
vijl öe zwartwitfoto's, gemaakt
ird dê klassieke Rolleiflex-ca-
geven een onbevangen
indringend beeld van de
-- tnese cultuur en het dage-
leven in een door conflic-
geteisterd land. Thorbecke
'gmfeerde het leven op
een wonderlijke verza
ag kamelendrijvers, waar
schoenverkopers, rik-
sja-koelies, kapjers en bede
laars. Haar werk aoudt het mid
den tussen repirtagefotografie
en artistieke pirtretfotografie.
Foto's waar je tren naar kunt
kijken.
De Utrechtse fotohistoricus
Rik Suermondt trengt Thorbec
ke nu onder de iandacht, ruim
25 jaar na haar lood. Hij wist
honderd onbekeide negatieven
te achterhalen. ,Ik stuitte bij
toeval op haar verk. Ik vond
een van haai fotoboeken,
'People in Ching, bij De Slegte
en ben vervolgers op zoek ge
gaan naar mee:. Uiteindelijk
ben ik terecht gelomen bij haar
dochter Evelyn lie op zolder
nog een groot aartal negatieven
en fotoboeken b<waarde. Toen
dacht ik: dit moei getoond wor
den."
Vijftig van die teruggevonden
foto's worden voff het eerst ge-
exposeerd in Vollenkunde, an
der werk is overgenomen uit de
boeken die nooit zijn herdrukt
en waarvan de o»rspronkelijke
negatieven zijn zoekgeraakt.
Thorbecke (getouwd met de
kleinzoon van statsman Thor
becke). was in viel opzichten
een bijzondere \rouw, vertelt
Suermondt. „De Duitse van ori
gine was aantrekkelijk, levens
lustig, eigenzinnig politiek ge
ïnteresseerd. Een vrijzinnige en
sociaal bewogen rrouw. Ze was
gezegend met anetiek talenten,
kon zowel schrijven als fotogra
feren."
De jonge vroiw reisde in
1932 haar geliefd» achterna die
in Peking gezam was. „Ellen
was al eerder getrouwd geweest
wat haar relatie met Thorbecke
bemoeilijkte. Het Nederlandse
ministerie van bu tenlandse za
ken maakte bezwaar tegen een
huwelijk waardoor het stel ge
dwongen was apart te wonen.
In die tijd was ze correspon
dente voor een aantal Berlijnse
kranten en stuurde ze haar fo
to's uit Peking - een nog onge
schonden laat-middeleeuwse
Sing-song meisje Lou is gevangen in een gouden kooi. foto ellen thorbecke/pr
stad -, Hongkong en Shanghai nam konden ze trouwen." verschijnt wel 'Peking studies',
naar Duitsland. Ze schreef arti- Ellen Thorbeckes eerste foto- Daarin legt ze de paradox vast
kelen en kinderboeken. Pas boek 'China, please smile!' tussen de invloeden van het
toen Thorbecke in 1935 ontslag wordt niet uitgegeven. In 1934 moderne westen en het oude
jury geprezen om haar komi
sche en treffende optreden als
huisvrouw. Ze droeg haar ge
dichten over stofzuigen, afwas
sen en strijken voor in een klas
sieke huisvrouwen-outfit en
verkleedde zich halverwege in
een witte uitgaansjurk om te er
van te getuigen dat het na het
huishouden tijd is voor roman
tiek.
De kracht van Joke Schrijvers
lag volgens de jury in de balans
tussen beweging, woorden en
stilte. De mimers van 'Rusland'
bewogen bij haar woorden, niet
alleen live, maar ook op een
beeldscherm. De gedichten van
Schrijvers waren van een opna
me te horen, maar tegelijk ook
live. Beelden en woorden gin
gen gelijk op, maar waren niet
synchroon. Haar gedichten gin
gen over de kringloop van
angst, geweld en de poging
daaruit te ontsnappen. Ze ver
geleek ze met een droom. Haar
performance verbeeldde het te
rughalen van een wegglijdend
droombeeld.
Na afloop werd het publiek
een cd-rom aangeboden, geti
teld: 'Van taal naar digitaal',
met de bijdragen van de vijf ge
nomineerden.
Seth Gaaikema houdt op 28 de
cember om 20.30 uur in het
Haagse Hotel des Indes zijn
'Einde van de Eeuw Conféren
ce'. Net als in 1970 zal de caba
retier de maatschappij van nu
toetsen aan de tien geboden
van Mozes. Een maatschappij
die volgens Gaaikema in het te
ken staat van 'doden, stelen en
liegen.' Het wordt volgens de
bijsluiter een 'hilarische, dolko
mische maar ook pijnlijke con
frontatie.' Kaarten voor de con
férence zijn te bestellen bij de
balie van Hotel des Indes.
Rijnlands Muziek Concours voor de jeugd
LEIDEN CEES V
Confuciaanse China. Thorbec
ke richtte de lens van haar Rol-
lei op de Verboden Stad, de He
melse Tempel en de jonge ac
teurs van het Chinese theater.
Op een van de foto's zien we
een groepje Chinese meisjes
met ernstige gezichten. Ze heb
ben vormloze jasjurken aan en
hun voeten lijken afgebonden.
Of zijn het spitzen? Het voorste
meisje maakt parmantige dans
pasjes. Wat er van hun theater
carrière terecht is gekomen,
weet niemand.
Thorbecke fotografeerde ook
de laatste Eunuchen (castraten)
van China en bootbewoners
('junkpeople') voor het boek
'People in China' dat een jaar
later verschijnt. Ze fotografeer
de mannen en vrouwen uit ver
schillende milieus die de oude
en nieuwe klasse vertegen
woordigen: 'van de aristocraat
en de filosoof tot de nederige
rickshaw coolie en het sing-
song-meisje van het theehuis'.
Close-ups van een student, een
jonge natuurkundige en een
'ultra-modern meisje'. Over de
laatste schrijft Thorbecke: 'ze
praat snel en luid, en is ongelo
felijk onafhankelijk en be
kwaam. zeer intelligent en
meestal zeer ongelukkig'.
.Artistieke foto's met teksten
die met inlevingsvermogen zijn
geschreven aldus Suermondt.
„Haar opvallend moderne stijl
en beeldtaal doet denken aan
het Bauhaus en de Nieuwe Fo
tografie en aan werk van Hei-
mar Lerski. Thorbecke verdiep
te zich in de mensen die ze fo
tografeerde, interesseerde zich
voor hen. Dat zag je terug in de
foto's. Ze heeft haar werk nooit
geëxposeerd. De camera bood
haar vooral een venster op de
wereld. Die wereld was China."
De fototentoonstelling is te
zien t/m 12 december in het
Rijksmuseum voor Volken
kunde aan de Steenstraat 1, di.
t/m vr. en zo. van 10.00-17.00
uur, za. van 12.00-17.00 uur.
In kamertjes met stapelbedden,
in huiskamers waar de stofzui
gers loeien en de fruitpers zich
door zure sinaasappels heen
zeurt, in stille, statige parterres
waar de zwarte vleugels glan
zen. kortom: overal bloeit het
jonge, muzikale talent. En het is
zaak dit talent te koesteren. De
Stichting Rijnlands Muziek
Concours heeft hart voor deze
aankomende musici. Aanstaan
de vrijdag, zaterdag en zondag
organiseert deze stichting voor
de tweede keer een muziekcon
cours. De twee voorronden vin
den plaats in sociëteit De
Burcht, de finale is op zondag
in De Waag in Leiden. Hans van
Egmond, voorzitter van de
stichting, zelf al sinds jaar en
dag bezig op de trommels, ver
wacht een redelijk grote op
komst.
„Er is behoorlijk wat belang
stelling". zegt hij. „Het is iets
minder dan vorig jaar. Maar
misschien trekt dat nog wat bij.
Ik denk dat we als stichting
goed duidelijk moeten maken
dat het meer om het meedoen
gaat dan om het winnen. Er
wordt, met andere woorden,
geen strijd op leven en dood ge
voerd. Het gaat er allemaal erg
ontspannen aan toe, maar wel
met hart en ziel. De mensen
denken misschien echt aan een
felle competitie, maar zo is het
niet. Misschien moeten we als
stichting dat accent van het
concours nog eens wat duidelij
ker aanscherpen, wat meer on
der de aandacht brengen."
„Het is erg leuk om die jonge
kinderen aan het werk te zien.
Je ziet er kinderen bij die al een
zekere zelfbewustheid hebben
op het podium. Die daar staan
alsof ze nooit iets anders heb
ben gedaan. Maar ze doen het
met een losheid die erg leuk is
om te zien. Vaak zijn de ouders
nog meer gespannen dan de
kinderen zelf. Die ouders willen
soms nog wel eens 'n beetje
pushen."
„Er zijn zes categorieën:
blaasinstrumenten, toetsinstru
menten, strijkinstrumenten,
slaginstrumenten, tokkelinstru-
menten en groepen. In elke ca
tegorie wordt een winnaar aan
gewezen. En daarna wordt uit
die zes winnaars de beste uitge
kozen."
„Ik ben zelf al zo'n kleine vijf
tig jaar aan het trommelen, geef
les aan een drumband. Het is,
sterk uitgedrukt, een soort ziek
te die je niet meer loslaat. Je
ziet aan de motoriek van leer
lingen vaak snel of ze het echt
in zich hebben. Maar met oefe
ning lukt veel. Toch duurt het
een hele tijd voor je een be
hoorlijke roffel kunt slaan. Dan
ben je echt jaren verder. Het is
leuk dat dit concours in zo'n
ongedwongen sfeer plaats kan
hebben.
„Kijk, ik denk helemaal niet
zo in categorieën, hoor, maar
op dit soort concoursen zie je
toch altijd weer een merkwaar
dig fenomeen. Zo komen de
kinderen die zich met de strijk
instrumenten en de piano be
zighouden vaak nog altijd uit
een gegoede bovenlaag. En de
kinderen die iets doen met slag
werk uit, laten we zeggen, de
meer modale kringen. Dat zie je
toch nog steeds. Maar voor de
muziek maakt dat niets uit. Het
gaat tenslotte om het plezier
van het musiceren."
KAARTVERKOOP
PUBLIEKSTREKKERS IN DE
LEIDSE SCHOUWBURG
Op zaterdag 20 november start de losse kaartver
koop van de grootste publiekstrekkers die in de
periode van januari tot en met juni 2000 optreden in
de Leidse Schouwburg.
Een traan op de tompoes met Trudy Labij, Karin Bloemen,
Adele Bloemendaal, Op bezoek bij Meneer
Green met John Kraaijkamp sr., Tsjechov de musical,
Met Boudewijn de Groot, Robert Long, Bert Visscher,
Bocht en Bumpers met Rijk de Gooijer en Olga Zuider-
hoek, Lenette van Dongen, Omhoog die stok met Nelly
Frijda en als extra geboekte voorstelling: Het verhaal ach
ter de liedjes van Harrie Jekkers Koos Meinderts.
Bovengenoemde voorstellingen gaan op zaterdag 20
november a.s. in de losse verkoop. De kassa is die dag
geopend van 9.00 tot 17.00 uur; volgnummers vanaf 8.00
uur. De telefonische verkoop van deze voorstellingen vindt
plaats woensdag 24 november vanaf 11.00 tot 15.00 uur
(telefoon kassa 071-5131943/4)
