Dilemma's bij bestraling
Gezondheid
Rug
Revalideren in een virtuele wereld
MAANDAG 15 NOVEMBER 1999
REDACTIE: MARGOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOELINGA'
„Ik ben in mei ook al langs geweest met rugklachten", zegt
Inez op het spreekuur. „Het zat midden in mijn mg u raadde
me aan te zwemmen om mijn spieren beter te ontspannen.
Dat heeft aanvankelijk ook aardig geholpen, maar langzaam
werd het minder. Nu heb ik me ziek gemeld op mijn werk,
daarom wil ik graag dat u kijkt wat er aan de hand is.
Inez is een jonge consultant in de informatietechnologie; ze
werkt veel achter de computer. Een lange, rank gebouwde,
jonge vrouw, vriendelijk en conscentieus. „Je meldt je niet ge
makkelijk ziek", zeg ik. „Laten we eens kijken waarde klach
ten zitten.
Bij onderzoek zie ik een beperking in de lage mg, ze is duide
lijk stijver dan gewoonlijk. Ze wijst zelf op de tivee kuiltjes in
haar mg, die net boven de bilspleet zichtbaar zijn. „Daar zit
de pijn, vooral ab ik lang zit. En zoals u weet bestaat mijn
werk voor een belangrijk deel uit zitten.Ik vraag of er een
aanwijsbaar moment b, waarop de klachten verergerd zijn.
Ze aarzelt even.
„Ik weet niet of het er iets mee te maken heeft, maar ik heb
nogal wat meegemaakt, de laatste tijd. Ik woon in een huis,
met vijf medebewoners. We zien elkaar wel bij het koken, en
op de trap, maar gaan gewoonlijk ieder onze eigen gang. On
langs b er plotseling een huisgenoot opgenomen met een psy
chose. Dat heeft me helemaal van mijn stuk gebracht. Ik zag
al wat langer dat hij zich temgtrok, hij werd ook wat mager
der, leek niet meer toegankelijk voor een gesprek. En toen
plotseling werd hij opgenomen, in een psychiatrisch zieken
huis. Dat heeft me zeer aangegrepen, hij b net zo oud als ik.
Dat zoiets zo maar met je kan gebeuren!"
„Bovendien hoorde ik dat mijn vader weer ziek was, hij is al
langer wat aan het sukkelen, maar dat leek onder controle.
Hij heeft voor de zoveebte keer bloed verloren uit zijn blaas.
De dokter heeft wel goede hoop, het hoeft niet ernstig te zijn,
maar toch: plotseling is het niet meer de gezonde vader die ik
altijd had. Ook daar pieker ik over, mijn ouders wonen ver
weg. Ik bel wel regelmatig maar dat is niet hetzelfde.
Inez maakt een verdrietige indruk. Dankbaar merk ik op, dat
het heel goed is dat ze me dit vertelt. Daardoor krijg ik meer
inzicht in de aard van haar rugklachten. Het b duidelijk dat
de gespannen spieren kenmerkend zijn voor de innerlijke
spanning, die ze opbouwt onder invloed van de recente ge
beurtenissen in haar leven. Nu blijkt dat ze zelf het verband
aanvoelt, kan ik haar uitleggen dat haar klachten duidelijk
gerelateerd zijn aan de gebeurtenbsen.
„Hoe kun je je het beste ontspannen?", vraag ik. „Helpt het je
om er met vrienden of je partner over te praten?" Inez heeft
momenteel geen partner, haar werk vraagt zo veel van haar
inzet, dat ze daar niet aan toekomt. Ze is lange dagen op haar
werk, gunt zich weinig onderbrekingen. Afgezien van de rug
pijn is ze over de inhoud van haar werk wel tevreden.
„Ik heb mijn buurman opgezocht in het ziekenhuis", zegt ze.
„Dat kostte me wel moeite, want ik vond het behoorlijk eng.
De afdeling, waar hij is opgenomen, was afgesloten. Een ver
pleger liet me binnen, en sloot de deur weer achter me af.
Wonderlijk genoeg vindt hij het zelf een rustig idee dat hij be
schermd wordt tegen de buitenwereld. Toen we samen in een
rustig hoekje van de afdeling aan de praat kwamen, was het
bijna ab vanouds. Dat heeft me wel goed gedaan. Ik vergat
mijn rugpijn bijna." Ze lacht even, abof ze zichzelf haar
klacht hoort oplossen.
„Ja, er viel wat van je af, de last die je torst b het zwaarst ab je
die niet delen kan zeg ik. Het mooiste b dat, tenvijl ik tracht
te zoeken naar een lichamelijke oorzaak van de klachten, de
patiënt me met haar verhaal over de achtergronden en leef
omstandigheden beter laat begrijpen waarom de klachten
zijn ontstaan. „Zodra je deelt wat je moeilijk vindt, b het be
gin van de oplossing gevonden. Daarnaast kan ik de lage rug
pijn wel laten behandelen met therapie.-Inzicht in je houding
kan door een bewegingstherapeut bevorderd worden. Ik kan
hem vragen je instructies te geven kleine pauzes in je werk in
te leren lassen, waarin je je spieren actief kan ontspannen.
Aanpassing van de werkplek, met een bureau en stoel op juis
te hoogte, kan de rest doen. Ab je behoefte hebt toch verder
met iemand te praten op een professioneel
niveau, kan ik je verwijzen naar een psy
chologe. Voorlopig spreek ik met Inez af
dat ze een dagboek bijhoudt, waarin ze zelf
1 een verband tracht te leggen tussen de
LCX klachten en de dagelijkse gebeurtenbsen.
Gesterkt door nieuwe inzichten gaat ze
weer aan het werk.
MARIEKE VAN SCHIE, huisarts
Borstonderzoek in Rotterdam.
FOTO ARCHIEF
Invloed op lange termijn onduidelijk
ONNO HAVERMANS
Je loopt elke ochtend een paar
kilometer hard, in de veronder
stelling dat dat goed voor je is.
Zo houd je je conditie op peil.
Je voelt je fit, gezond. Maar te-
gelijktertijd tart je het gevaar.
Met het beentempo voer je ook
het ritme van je hart onnatuur
lijk hoog op. Je neemt bewust
risico met je gezondheid om je
vervolgens beter te kunnen
voelen. Het joggersdilemma.
Daarmee vergelijkt de Leidse
onderzoeker Koos Geleijns de
afweging van vrouwen die wor
den geconfronteerd met borst
kanker. „Die onbevangenheid
past hier ook."
Straling heeft negatieve kanten.
Behalve kankercellen worden
ook gezonde cellen gedood.
Huidcellen bijvoorbeeld, waar
door na behandeling een schrij
nende, rode huid achterblijft.
Bovendien is nog altijd niet he
lemaal duidelijk hoe groot de
invloed van straling op de lan
gere termijn is. Daar staat te
genover dat straling een be
langrijke rol speelt bij zowel een
vroege opsporing van borstkan
ker als het herstel na een opera
tie waarbij een tumor wordt
weggehaald.
„Ik durf te stellen dat je beter
wordt van straling", aldus
hoogleraar moleculaire tumor-
pathologie Cees Comelisse vo
rige week donderdag op het
symposium Beter door straling?
in Wassenaar. „Natuurlijk is het
niet helemaal onschuldig. Het
bekendste voorbeeld is dat van
vrouwen die de atoombom
hadden overleefd en 25 jaar la
ter ziek werden. Bij jonge vrou
wen is het weefsel zeer kwets
baar. Maar bij de huidige be
handeling is het risico heel
klein. In Nederland draagt stra
ling amper bij aan het borst-
kankerrisico. Het zit 'm vooral
in hormonale factoren en zo'n
tien tót vijftien procent in erfe
lijkheid. Daar moet nog veel
meer onderzoek naar worden
verricht."
Met behulp van straling kan in
een vroeg stadium borstkanker
worden ontdekt. „We kunnen
de risico's op borstkanker ver
minderen en zo de sterfte te
rugdringen", aldus Comelisse.
„Straling speelt een belangrijke
rol bij de vroege opsporing van
tumoren. Door middel van een
mammografie is de ontwikke
ling van het borstweefsel goed
te zien." Daarom ondergaan
vrouwen tussen 50 en 70 elke
twee jaar een onderzoek.
Bij jonge vrouwen heeft een
mammografie (nog) niet zoveel
zin. „Bij jongere vrouwen is het
borstweefsel veel moeilijker te
typeren." Andere manieren om
kanker tijdig op te sporen, wor
den wel onderzocht, maar zijn
volgens Geleijns toch vooral
aanvullend.
Ook wanneer de kanker zich
heeft geopenbaard, heeft stra
ling nut. „Na een operatie,
waarbij een borst wordt wegge
haald of alleen de tumor wordt
verwijderd, blijven er meestal
toch wat kankercellen zitten",
legt Comelisse uit. „Uit studies
blijkt dat de tumor weer gaat
groeien als je niets doet. Door
radiotherapie maak je ook die
overgebleven cellen onschade
lijk." De dosis straling die daar
bij nodig is, is wel honderddui
zend keer hoger dan bij een
mammografie.
Borstkanker is de meest voor
komende vorm van kanker bij
vrouwen. Met jaarlijks tiendui
zend nieuwe patiënten staat
Nederland in Europa aan kop.
Veertig procent van die patiën
ten sterft binnen tien jaar. Al
leen de Verenigde Staten scoren
een hoger gemiddelde. Dat
komt door de hoge welvaart en
de manier van leven die daar
mee samenhangt. De geboorte
van het eerste kind op steeds
latere leeftijd (in Nederland
rond het dertigste jaar) vergroot
het risico op borstkanker, net
als kort of geen borstvoeding
geven, het gebruik van de pil,
jong beginnen met menstrue
ren en een late overgang. Ook
overgewicht, alcohol, vette voe
ding en een gebrek aan li
chaamsbeweging lijken van in
vloed op de ontwikkeling van
kankercellen.
In het Leids Universitair Me
disch Centrum wordt op diver
se fronten gezocht naar manie
ren om borstkanker op te spo
ren. De biochemicus Harry
Vrieling kijkt bijvoorbeeld naar
het ontstaan van genetische
foutjes door beschadiging van
het DNA, waardoor erfelijke
vormen van kanker ontstaan.
Amerikaans onderzoek liet zien
dat de kanker minder kans
krijgt om de kop op te steken
als stoffen worden toegediend
die hormonen onderdrukken.
„Dit resultaat is in vergelijkbaar
Brits onderzoek nog niet aange
toond. Maar ik verwacht dat we
hier de komende vijfjaar veel
meer van horen."
Gemiddeld krijgt een op de tien
Nederlandse wouwen vóór het
70ste jaar borstkanker, aldus
Comelisse. Bij sommigen is dat
risico echter veel hoger, omdat
het genetisch is bepaald. Hij
richt zich in zijn onderzoek dan
ook in het bijzonder op de erfe
lijkheid. „Vooralsnog is preven
tief een borst amputeren het
enige'alternatief voor afwach
ten."
Acupunctuur
kan
incontinentie
oplossen
Een simpele acupunctuur
naald in de buurt van de
beenzenuw net boven de
enkel kan honderdduizen
den mensen van inconti
nentieproblemen afhelpen.
Het prikkelen van de been
zenuw, die in contact staat
met de zenuwen in het bek-
kengebied, blijkt voldoende
om de blaas zijn werk weer
gewoon te laten doen. In
Nederland kampen onge-
veer een miljoen mensen
met blaasproblemen. De
helft van deze mensen zou
geholpen kunnen worden
met SANS (Stoller Afferent,
Nerve Stimulation) volgens
de Nijmeegse uroloog dr. B.
Bemelmans, die de in de
Verenigde Staten verzon
nen methode nu in Neder
land uitprobeert.
Bemelmans verwacht dat
60 procent van de mensen
met incontinentieklachten
of pijn in het bekkengebied
met SANS geneest. Twintig
procent zal in elk geval
minder klachten hebben,
denkt de uroloog. De eerste
wetenschappelijke resulta
ten van het Nederlandse
onderzoek onder ruim
tweehonderd patiënten zijn
pas begin volgend jaar be
kend, maar Bemelmans
noemt de effecten nu al
„fantastisch".
SANS is een vorm van neu-
romodulatie, die in de pijn
bestrijding al langer bekend
is. Het vermoeden bestaat
dat een groot deel van de
incontinentie- en bekken-
pijnproblemen wordt ver
oorzaakt door een foute
schakeling tussen de herse
nen en de blaas. Door de
beenzenuw te prikkelen
wordt de foute schakeling
als het ware overstemd, zo
dat de blaas weer gewoon
gaat werken. „We weten
nog niet waarom het werkt,
maar het is onmiskenbaar
dat het werkt", aldus Be
melmans.
Patiënten die geholpen zijn
met SANS moeten zich nu
wekeüjks een half uur in het
ziekenhuis laten behande
len. Bemelmans heeft ech
ter met de producent van
de methode al een manier
bedacht om mensen de be
handeling thuis te laten uit
voeren. Patiënten krijgen
dan een ontvangertje in het
been. Een speciale sok
stuurt stroom haar het ont
vangertje, dat de beenze
nuw vervolgens prikkelt.
Volgens de Nijmeegse arts
kost die methode vrijwel
niets. De producent komt
echter pas met de sok op de
markt als wetenschappelijk
aangetoond is dat SANS
werkt.
Onderzoek psoriasis
Het AMC zoekt mensen die lijden aan psoriasis voor eet
zoek naar de werking van twee medicijnen tegen deze h
te: cyclosporine, dat de afweer onderdrukt, en het ontsti
remmende medicijn methotrexaat. Doel van het onden
de effectiviteit van beide middelen te vergelijken. Deelrii
aan het onderzoek weten niet welk middel ze krijgen. D<
handeling duurt zestien weken en deelnemers worden
lang gevolgd. De eerste maand moet men om de twee w
naar het AMC, daarna eeos per maand. Deelnemers nio |(U
ouder zijn dan 18 jaar en een lichamelijk goede gezondl
hebben. Informatie: mevr. Langenhuijsen van de afdelit pH
matologie, tel. 020 - 566 2581.
Vezels en hartklachten
Een maaltijd die rijk is aan
voedingsvezels, met volkoren
granen, groenten en fruit, ver
betert de insulinespiegel in
het bloed en vermindert daar
door het risico op hart- en
vaatziekten. Dat schrijven
Amerikaanse onderzoekers in
JAMA, het vakblad van de
Amerikaanse overkoepelende
artsenorganisatie. Uit een on
derzoek onder bijna 3000
blanke en gekleurde, gezonde.
Amerikaanse jongvolwasse
nen bleek de consumptie van
voedingsvezel omgekeerd
evenredig met een optimale
insulinespiegel: hoe lager deze
consumptie hoe hoger ën on
gunstiger de concent!
insuline in het bloed,
gekeerd. Van een chro )50
(te) hoge insulinespi»
het bloed is bekend, i
het risico op hart- en\ ge
ten kan verhogen. Ooi tag
gewicht, leeftijd en we >dei
chaamsbeweging kuni m
een (te) hoge spiegel v
line leiden. Volgens de Tv
zoekers oefenen de vo ha]
vezels hun gunstige ef oi
door de opname van
bestanddelen in de da zw
vertragen. Daardoor u $te
afgifte van insuline -
regulatie van de suiker
het bloed - lager.
6v
Transplantatie thymus
Door na operatie overtollig geworden thymusweefsel te
planteren naar kinderen die dit orgaan missen, hebben
kaanse artsen het leven van twee jonge kinderen met he
orge syndroom gered. Dat blijkt uit een artikel in de Ne r
land Journal of Medicine. Het DiGeorge syndroom is eei
trekkelijk zeldzame, erfelijke aandoening, waarbij thymi
zerik) en bijschildkieren niet of onvoldoende zijn aange i
waarbij ook het hart vaak ernstige afwijkingen vertoont^
ren met dit syndroom hebben karakteristieke gelaatstn
een gespleten gehemelte. Is de thymus geheel afwezig,
de behandelde kinderen, dan overlijden déze meestal al
in hun nog jonge leven aan een infectie. De Amerikaans
hebben bij vijf jonge kinderen, in de leeftijd van 1 tot 4i
den, stukjes thymusweefsel getransplanteerd die na har
ties bij andere kinderen overbleven en anders weggegoc
den worden. Door deze transplantaties zijn twee kinder
anderhalf en zes jaar oud, in leven gebleven. Het getran S
teerde klierweefsel functioneert als een normale thymu
drie andere kinderen zijn overleden. Het thymusweefse
dunne plakjes diep in de dijbeenspieren van de baby's
bracht.
erpl
iï
Erectiestoomis
Erectiestoornissen zetten niet
alleen een rem op het seksue
le leven van een man, ze kun
nen ook de voorbode van een
latere hartziekte zijn. In een
voordracht voor de American
Heart Association noemde de
Amerikaanse onderzoeker
Mare Pritzker de erectie de
'inspanningstest voor het
mannelijk geslacht', zoals de
'fiets' dat (in het ziekenhuis)
voor het hart is. Maar het ver
schil zit hem niet alleen in het
orgaan, ook in het moment
waarop zich haperingen voor
doen. Problemen met het om
hoog krijgen van de penis als
gevolg van aderverkalking
komt eerder voor dan pijn op
de borst of een hartinfarct.
lee
Aderverkalking is niet
een probleem voor de
vaten van het hart, ma
zich in feite in heel vei
vaten in het lichaam
doen. Ook in de vaten
bloed naar de penis vo Cfl
relatief smal zijn. Vani
in deze vaten eerder d
gen van het dichtslibb itei
de vorming van plaqui 8ei
baar zullen zijn, dan
kransslagaders rond
„Erectiestoornissen 1
zich wel een jaar eerdi
doen dan hartklachtei
stateert Pritzker. De Ai
kaanse onderzoeker to
zijn conclusie door eei
zoek bij 50 mannen m
tiestoornissen.
)rc
ich
GERARD AKKERMAN
Revalideren wordt leuk. Niet
meer eindeloos rondjes draaien
op de hometrainer in een klein
zaaltje, maar bewegen op een
platform in een werkelijkheid
die met een druk op de knop
elkeiedere denkbare vorm kan
aannemen. Een trap op lopen,
zigzaggen tussen het drukke
verkeer of wandelen aan de
rand van de afgrond. In de vir
tuele wereld van CAREN is alles
mogelijk. Dit speciaal voor me
dische doeleinden ontwikkelde
simulatieprogramma, maakt
het voor artsen makkelijker fou
ten op te sporen bij het bewe
gen of de oorzaak van bijvoor
beeld lage rugklachten te ach
terhalen.
Geestelijk vader van CAREN, de
uit Israël afkomstige Oshri
Even-Zohar, houdt zich vooral
bezig met het ontwikkelen van
computerspelletjes. Binnen de
spellëtjesindustrie is een schat
aan kennis opgebouwd over
menselijke beweging. Kennis
die nodig is om de poppetjes
als echte mensen over het
scherm te laten bewegen:
springend, rennend en duikend
over allerlei obstakels. Die ken
nis blijkt nu ook goed bruikbaar
in de medische wereld.
Samen met enkele whizzkids,
neurologen en revalidatieartsen
werkt Even-Zohar in een loods
in het Westelijk Havengebied
van Amsterdam aan de vervol
making van het systeem. Mid
den in de ruimte staat een rond
platform dat kan bewegen met
daarvoor een groot licht gebo
gen scherm en aan het plafond
zes camera's. Die registeren de
bewegingen van de patiënt op
net platform en leggen dit vast.
In een hoekje van de loods, van
waaruit Even-Zohar alles kan
overzien, staat een batterij
computers. Dit is het digitale
hart van CAREN.
CAREN maakt het volgens
Even-Zohar mogelijk een stan
daard te ontwikkelen voor de
menselijke beweging. Dat ge
beurt aan de hand van metin
gen bij zo'n driehonderd ge
zonde proefpersonen die op
het platform stilstaan of enkele
bewegingen uitvoeren. Ze krij
gen speciale balletjes op onder
meer schouders, armen, knieën
of voeten. De camera's reage
ren op die balletjes en leggen zo
de beweging van iedere proef
persoon vast. Alle op deze ma
nier verzamelde gegevens wor
den verwerkt en omgerekend
tot een standaard voor de men
selijke beweging.
Die standaard maakt het moge
lijk afwijkingen in loopgedrag
bij patiënten op te sporen. Zo
kan iemand te veel naar binnen
of naar buiten lopen, of een be
paald gewricht ontzien waar
door gewrichten en spieren el
ders in het lichaam weer te
zwaar worden belast. Het kan
de oorzaak zijn voor hardnekki
ge rugklachten. De arts hoeft dit
niet langer vooral op eigen ge
voel en waarneming te doen,
maar kan dit nu met behulp
van het programma ook werke
lijk meten.
Het is maar een van de vele
mogelijkheden die het systeem
biedt, aldus revalidatiearts
Imelda de Groot van het Acade
misch Medisch Centrum in
Amsterdam. Zij is vanaf het be
gin nauw betrokken geweest bij
de ontwikkeling van het pro
gramma.
CAREN blijkt ook een waarde
vol programma te zijn om reva-
lidanten te trainen. Daarbij
wordt gebruik gemaakt van vir
tuele werelden. Met behulp van
het scherm of een helm met
een speciale bril wordt een niet
bestaande wereld gecreëerd,
waarin de patiënt zich kan be
wegen. De geluiden om hem of
haar heen zijn geheel in over
eenstemming met die 'werke
lijkheid'.
Als revalidatiearts zou je iede
re patiënt het liefst trainen in
zijn eigen situatie thuis of op
zijn werk. Maar dat is veel te
kostbaar. Met CAREN kun je die
situaties uit de dagelijkse prak
tijk ook werkelijk creëren. Je
kunt iemand een winkel laten
binnengaan, de trap op laten
lopen of een drukke straat laten
oversteken en dan precies zien
hoe hij in dergelijke situaties
reageert en beweegt." Op deze
manier is het mogelijk om pati
ënten na een ongeval of met
een nieuwe heup goed te trai
nen en voor te bereiden op al
lerlei dagelijkse situaties, zoals
een bezoek aan de bioscoop
waar de vloer schuin afloopt en
de bezoeker vaak zijn weg moet
zoeken in het halfdonker.
Het programma blijkt ook een
effectief middel tegen bewe
gingsangst. Na een ernstige
blessure zijn mensen vaak bang
en onzeker. Ze durven hun ge
troffen voet niet meer volledig
te belasten ook al is deze her
steld. Doordat ze het andere
been daardoor te veel belasten,
gaan ze ongelijk lopen en kun
nen nieuwe problemen ont
staan.
Het is mogelijk met behulp van
de driedimensionale beelden
op het scherm de patiënt op het
bewegende platform een weg te
laten afleggen met allerlei hob
bels en bochten. De obstakels
duiken snel en onverwacht op
en verrassen de patiënt die
schrikt. Zonder dat hij de tijd
krijgt om er over na te denken,
gebruikt hij z'n beide voeten en
belast ze volledig. „De patiënt
krijgt hierdoor weer vertrouwen
en merkt dat hij z'n voet weer
gewoon kan gebruiken.
Binnen een jaar hoopt het AMC
zelf een versie van het systeem
in huis te hebben. Niet alleen
als hulpmiddel voor revalidatie.
Oshri Even-Zohar, geestelijk vader van CAREN: „De patiënt krijgt er vertrouwen door.'
Het zou ook een waardevol in
strument kunnen zijn voor on
derzoek naar het ontstaan van
bepaalde ziekten die met bewe
ging te maken hebben, zoals
Parkinson of een whiplash. Of
bijvoorbeeld onderzoek naar
het effect van medicijnen op de
beweging. Dat kan zijn om te
meten of ze het gewénste effect
hebben, maai bijvoorbeeld ook
of en hoe ze de beweging en het
reactievermogen van gebrui
kers beïnvloeden.
Motivatie is bij revalidatie altijd
een van de grootste struikel
end
blokken. Veel patiënte
er moeite meer de oef
vol te houden. De Groi
dat het met CAREN ra:
wordt om mensen te n
ren. „Het is meer een:
ze dan een therapie en
niets leuker dan spelle en 5
u
■Hl
E L I
wsm.
Kruiswoord-min-een
Niet het gevraagde .woord invullen, maar een woord dat bestaat uit
de letters van het gevraagde woord in dezelfde volgorde min 1
letter. (B.v. Omschrijving "dierenverblijf" Antwoord zou zijn "stal",
maar ingevuld moet worden "sta"of "tal". Welke van die twee het
moet worden, moet blijken uit de kruisende woorden.)
Horizontaal: 1. Hoofdzakelijk; 4. soort visnet; 7. deel v.e. dier;
9. knaagdier; 10. wandelplaats; 11. echtgenoot; 13. vruchtenpulp;
14. rivier in Frankrijk; 17. arenvis; 18. vis; 19. grap;
21. zoetwatervis; 24. schaamte; 26. naaldboom; 27. nakomeling;
29. staat; 30. niet voorzien van; 32. greppel; 33. schrijflijn.
Verticaal: 1 Metselspecie; 2. vrucht; 3. deel v.e. boom; 4. teer;
5. vroeger; 6. medemens; 8. ingewand; 11. familielid; 12. voertuig;
13. snijwerktuig; 15. alarmtoestel; 16. vacht; 17. nevel;
19. roeiriem; 20. ogenblik; 22. grappenmaker; 23 schermbloemige
plant; 25. kus; 27. braaf, 28. plag; 30. dwaas; 31. tuinhaag.
Oplossing van zaterdag:
HORIZONTAAL: 1Tja;
5. etc; 7 enquete; 10. nu;
12. oom; 14. el; 15. bren;
17. anti; 19. re; 20. me,
21. zaag; 23. boog; 25. er;
26. ara; 28. ne; 31.
drammen; 33. zog;
34. kwh.
VERTICAAL: 2. Je; 3. anp;
4. auto; 5. ets; 6. te;
8. onbezet; 9. vliegen;
11. Ur; 12. Onega;
13. mamba; 14. et; 16. era;
18. neo; 22. ar; 24. on;
27. ramp; 29. erg; 30. dek;
31. do; 32. nw
HEINZ
SVa/7"6RKLAA S l££Sr/i/£#
PAT J/J^£E£L A/££££
ST&trr &&sra&/E£Sr,
AY£f/VZ.'
S/ATTfiCXZAAS L££ST
/y/jE/er £>AT J/J
AZL£AiAA£ OiSkV£~
&£*1AAkrr.
Z/£lS£# OU»
