Schaken was Euwe en Euwe was schaken
'Mijn Tarzan is de eerste boomsurfer'
r
Nr. 6: Max Euwe
n
935
ZATERDAG 13 NOVEMBER 1999
ANS REISMANN
Dr. Max Euwe, van 20 mei 1901 Amster-
werd in 1935 in zijn geboortestad wereld -
lioen schaken. Zijn zege op de Rus Aljechin
tende in Nederland een ware rage. Ik had
- elfvertrouwen, maar dat is gelukkig nooit
- Ie oppervlakte gekomen", bekende hij vele
later. Zijn unieke prestatie maakte de late-
IJses van de wereldschaakbond FIDE tot een
erespecteerde schaakgrootheid. Schaken
luwe en Euwe was schaken. Op 26 novem-
,198) overleed hij in dezelfde stad waar hij
reldkwam.
lega Jan Timman heeft zich eens laten ontvallen dat
ag wereldkampioen zou willen worden zoals Euwe dat
,Euwe was eigenlijk niet zo sterk als Aljechin, maar
omstandigheden versloeg hij hem toch." Timman
armee geruchten nieuw leven in als zou Euwe de we-
schaken te danken hebben gehad aan het feit dat Al -
jdens de match weer eens te diep in het glaasje had
tkend kan worden dat er destijds, jaren dertig, veel te
geweest om het drankprobleem van de geniale doctor
Ier Aljechin uit Moskou, de regerend wereldkampi-
ant wat schreef de NRC die novemberdag in 1935,
door het land trekkende WK-deelnemers voor de 21e
nl rmelo aandeden? 'Dr. Aljechin bleek bij aankomst in
waar gespeeld werd in een etablissement voor ge-
houders! - 'eenigszins ongesteld' te zijn. Het is ons
dat die ongesteldheid veroorzaakt was door een over-
gebruik van alcohol.'
rl 34-jarige Max Euwe won die dag in Ermelo en .op die
s niets aan te merken. Analyses leerden dat het een
,ei as van bijzonder hoog gehalte en de deskundigen wa-
er over eens dat de verliezer speelde op een manier
in wereldkampioen waardig was.
Ike Nederlandse sporters staan in de top 5 van het klassement
irter van de eeuw'? Lezers van deze krant worden uitgenodigd te
i rspellen wie de vijf beste sportmensen zijn op deze 'eeuwige
glijst'. Zet de namen van vijf sporters in de juiste volgorde op on-
staande bon en maak kans op twee kaarten voor het EK voetbal,
volgend jaar in Nederland en België wordt gehouden.
iam:
Ires:
oonplaats:
ur deze bon in een gefrankeerde enveloppe naar: Redactiesecre-
aat Leidsch Dagblad, Postbus 54, 2300 AB Leiden. De bon moet
:rlijk vrijdag 19 november binnen zijn.
Toch bleven de aantijgingen en bedenkingen aanhouden. Ie
mand schreef: 'Het is waarlijk geen pretje tegenover iemand
te zitten die als een beest in zijn stoel ligt en zelfs de eenvou
digste vormen van burgerlijke beleefdheid niet meer be
tracht. Euwe, fijn en gevoelig als hij is, was er geheel ontdaan
door. Hij kon het potlood, waarmee hij de zetten moest note
ren. niet meer hanteren en moest - na de 14e zet - in de koele
avondlucht de rust en het herstel van zijn zenuwen zoeken.'
Werkelijkheid of fantasie? Jaren later zei Euwe zich van dat
incident niets te kunnen herinneren. 'De maestro', zoals zijn
opvolger Hein Donner hem steevast eerbiedig noemde, ver
wees alle insinuaties naar het rijk der fabelen. 'Ach, er werd
geschreven dat ik gewonnen had omdat Aljechin van dron
kenschap de stukken niet meer kon zien. Nou, na de match
lustte hij wel een slokje, maar ik heb hem nooit dronken ge
zien. Goed, hij was wispelturig en nogal bijziend, waardoor
hij soms de indruk maakte dronken te zijn als hij moeizaam
zijn weg zocht.' En Euwe voegde er nuchter aan toe: 'Ach, u
weet het wel, in Nederland zijn wij sterk in jaloezie. En er wa
ren nogal wat mensen jaloers op mijn wereldtitel.'
Euwe besliste de tweekamp op 15 december 1935 in hotel
Bellevue in Amsterdam in zijn voordeel met één punt verschil
(15 1/2-14 1/2, en dat na een 6-3 achterstand), het land stond
op zijn kop en er ontstond een rage in schakend Nederland
die zijn weerga niet kende. Toch deed 's lands eerste groot
meester op latere leeftijd een opvallende 'bekentenis'. 'Ik had
geen zelfvertrouwen. Dat is nooit aan de oppervlakte geko
men, omdat ik er waarschijnlijk aardig in geslaagd ben her te
verbergen. Toen ik Aljechin versloeg dacht ik dat mijn
schaakkennis in feite op niets berustte. Later heb ik moeten
bekennen dat ik toch wel erg goed speelde toen ik wereld
kampioen werd. Sommige partijen hebben echt indruk op
me gemaakt. Er waren er van hoog niveau bij.'
Kalm, bedaard, rustig - zo heeft de enige vaderlandse wereld
kampioen schaken uit de geschiedenis zich leren kennen. Hij
streefde naar het klassieke, naar het wetenschappelijke en
was daarmee de tegenpool van de origineel en riskant opere
rende Aljechin, die twee jaar later de revanchematch tegen
zijn rivaal uit Amsterdam overtuigend op zijn naam schreef
(15 1/2-9 1/2) en derhalve weer beslag op de wereldtitel leg
de. 'Ik heb Aljechin toen een beetje onderschat, ik had me
niet goed voorbereid,' bekende Euwe later. 'Maar in die tijd
werd nog niet herkend dat elke revanche wordt gewonnen.
Het is iets psychologisch.'
Machgielis Euwe werd 20 mei 1901 geboren in de Water
graafsmeer, als tweede in een gezin van zes kinderen. Zelf
noemde hij zijn afkomst
eens 'een heel nederige om
geving.' 'Mijn vader, een
onderwijzer, - een goed pe
dagoog, streng - was elke
avond weg om wat bij te
verdienen. Hij gaf muziek
les, viool en piano. Hij was
zelf een aardige violist. Hij
werkte hard. In die sfeer
ben ik opgegroeid.' Zijn
moeder was vaak ziek, had
last van een maagzweer, al
is ze 62 geworden.
Hij bleef op de HBS een jaar
zitten, 'maar dat was niet
omdat ik dom was. Ik be
steedde te veel tijd aan an
dere dingen, zoals voetbal
len.' Met zijn studie wis
kunde aan de universiteit
zette hij wat 'recht': hij deed
er vijf jaar over in plaats van
de voorgeschreven zeven
jaar en slaagde cum laude.
Hij huwde en werd vader
van drie dochters. Hij was
leraar wiskunde op de HBS
aan het Afrikaanderplein in
Rotterdam, gaf een kwart
eeuw les op een meisjesly-
ceum in Amsterdam. En hij
schaakte, in woord en ge
schrift. Zijn theoretische
Max Euwe streefde naar het klassieke, het wetenschappelijke.
kennis was indrukwekkend, zijn leerboeken over openings-
en eindspeltheorie vormden jaren lang standaardwerken
voor iedere schaker, tot op de dag van vandaag zelfs. Euwe
veroverde twaalf keer de nationale titel - een absoluut record
- en kwam op hoge leeftijd nog uit voor Volmac Rotterdam.
In 1970 werd hij, voor een periode van acht jaar, voorzitter
van de wereldschaakbond, de FIDE.
De kritiek op zijn beleid was veelal niet mals, zeker toen hij
op IJsland Bobby Fischer uitstel verleende in zijn WK-match
tegen Boris Spasski en later de Amerikaan in de ban deed.
Zijn gezag hield de zaak bijeen. Euwe lag overigens niet wak
ker van de kritiek. 'Wie nooit vijanden heeft gehad, heeft ook
nooit geleefd,' werd een soort lijfspreuk van de schakende ge
leerde.
Euwe heeft altijd hard moeten werken, maar hij vond dat zelf
de gewoonste zaak van de wereld. Het heeft hem volgens ei
gen zeggen 'geen kwaad' gedaan. Tot zijn 55e heeft de doctor
in de wis- en natuurkunde het niet breed gehad. 'Ik heb nooit
financiële zorgen gekend, maar ik ben pas van een zekere
welstand gaan genieten toen ik met de computerkunde in
aanraking kwam.' In 1963 volgde zijn benoeming tot hoogle
raar in de methodologie van de automatische informatiever
werking aan de hogescholen te Rotterdam en Tilburg.
Maar professor doctor Max Euwe - op 26 november 1981 in
het Wilhelminagasthuis in Amsterdam overleden - is in de
herinnering in de eerste plaats de schaker Max Euwe geble
ven. Als ambassadeur van het edele spel kende hij zijn gelijke
niet, hij werd bewonderd en gerespecteerd als weinig ande
ren. De Russische oud-wereldkampioen schaken dr. Botwin-
nik, die een jaar of veertig bevriend is geweest met zijn Ne
derlandse voorganger, noemt Euwe in zijn memoires een
heel moeilijk te begrijpen man. Hans Ree heeft in dit verband
eens geschreven: 'Euwe heeft me wel eens verbaasd doen
staan toen hij vertelde over zijn wandelingen als jonge man 's
avonds van de schaakclub naar huis. 'Dat was een eind lo
pen, gelukkig had ik altijd een pistool op zak.' Een pistool,
meneer Euwe, U? 'Ja, je wist maar nooit hoe het uitkwam.'
- :É-
Topsporters van
deze eeuw
Honderd, jaar sport, honderd
jaar prestaties van formaat.
Tijd voor het maken vaneen on
verbiddelijke ranglijst. Wie zijn
de beste Nederlandse topsporters
van deze eeuw
Gedurende het hele jaar wordt
elke week op deze plaats een
sportfiguur geportretteerd die
van de redactie een plaats heeft
gekregen in de top 50.
1.
4.
5.
6. Max Euwe
7. Piet Moeskops
8. Rie Mastenbroek
9. Joop Zoetemelk
10. Yvonne van Gennip
11. Richard Kr a j ice k
12. TonSijbrands
13. Nico Rienks en
Ronald Florijn
14. Sjoukje Dijkstra
15. Hennie Kuiper
16. Abe Lenstra
17. Wim Ruska
18. Pahud de Mortanges
19. Ada Kok
20. TomOkker
21. Marco van Basten
22. Atje Keulen-Deelstra
23. Reinier Paping
24. Arie van Vliet
25. Faas Wllkes
26. Bettine Vriesekoop
27. Floris jan Bovelander
28. NelliCooman
29. Ron Zwerver
30. Gerrit Schulte
31. Marianne Timmer
32. jan Timman
33. Beb Bakhuys
34. Zus Braun
35. Leontien van Moorsel
36. Willem van Hanegem
37. Tinus Osendarp
38. Ties Kruize
39. jan Raas
40. Rik Smits
41. Piet Roozenburg
42. Kees Verkerk
43. Piet van de Pol
44. Ellen van Langen
45. Gianni Romme
46. Marcel Wouda
47. Bok de Korver
48. Rein de Waal
49. Bep van Klaveren
50. just Göbel
Glen Keane tekent hoofdrol van nieuwste Disney-film
De getekende Tarzan doet dingen die we Johnny Weismuller nooit hebben zien doen.
Animatiefilms hebben getekende
hoofdrolspelers en dus geen ster
acteurs, zou je menen. Een halve
waarheid. Bij grote producties
wordt een team gemobiliseerd
van talloze tekenaars die de
ontivikkeling van de afzonderlijke
personages onder hun hoede
krijgen. Men onderscheidt
hoofdrol- en bij rol-tekenaars die
zich uiteraard allemaal dienen te
voegen naar de eisen van de
regisseurs; in het geval van de
nieuwste film 'Tarzan' Kevin
Lima en Chris Buck. Voor de
hoofdrol werd Glen Keane
ingezet, ster-tekenaar bij Disney.
len Keane wilde ooit cartoonist wor-
den maar werkt inmiddels al 24 jaar
voor de meest fameuze tekenfilmstu
dio ter wereld, waar hij zich geleidelijk wist op te
werken naar de hoofdrollen. De kleine Zeemeermin
was zijn eerste - hij liet er zijn eigen echtgenote
model voor staan. Bij Beauty and The Beast nam
Keane het Beest voor zijn rekening en nadien deed
hij de titelpersonages van Aladdin en Pocahontas.
Dankzij een nieuwe techniek, die Deep Canvas
heet en het mogelijk maakt op nooit eerder ver
toonde wijze met de camera als het ware de decors
binnen te zweven, wordt in Tarzan een nieuwe
standaard gezet in de animatietechniek. Maar de
Disney-film wordt pas echt een uniek schouwspel
door de dynamische souplesse waarmee de 'held'
zich manifesteert in het driedimensionaal ogende
oerwoud. Zoals in traditionele speelfilms soms een
levende ster de show kan stelen, zo gebeurt dat in
deze superieure animatiefilm met de creatie van
ster-tekenaar Glen Keane,.
Net zoals gewetensvolle acteurs maakt ook een
serieuze tekenaar veel werk van oriënterend re
search voor hij zijn ontwerpen een bepaalde rich
ting geeft. Glen Keane pakt een schetsboek vol
apen om te illustreren hoe hij te werk is gegaan.
„Waar ik mijn hoofd over brak, was hoe ik met de
emoties van Tarzan uit de voeten moest. Het leek
me eerst nogal simpel. Als ik mijn hele leven tus
sen gorilla's had moeten verblijven en ik kreeg ein
delijk iemand als Jane te zien, dan zou ik er niet
lang over hoeven te piekeren wat ik zou doen. Met
haar meegaan of tussen de apen blijven zitten? Ik
zou meteen met Jane mee zijn gegaan. Ik ben eind
1996 naar Oeganda gereisd om een kolonie goril
la's te bestuderen in het wild. Toen pas kon ik Tar-
zans opties navoelen als een heus dilemma. De
jungle is daar nog puur paradijselijk. Terwijl zo'n
reusachtig mannetje met zilveren rug waakt over
de veiligheid, amuseert de rest van de familie zich
kostelijk. Maar ze zijn onderling op een aangrij
pende manier ook teder en zorgzaam. Ik heb daar
uren naar zitten kijken en deze tekeningen ge
maakt. Ik vond het gedrag van die dieren zo ont
roerend dat het me volstrekt niet vreemd meer leek
dat Tarzan zich bij hen thuis voelde en hen niet in
de steek wilde laten."
De belangrijkste inspiratiebron voor Keane was
allicht Tarzan of the Apes, het door Edgar Rice Bur
roughs geschreven verhaal dat in 1912 als feuille
ton werd gepubliceerd in All Story Magazine, ver
volgens in 1914 in boekvorm verscheen en daarna
de wereld veroverde.
Keane: „Het grote probleem met dit project leek
dat we een verhaal te vertellen hadden waarvan ie
dereen meent dat hij het kent. Tenslotte zijn er al
ooit 47 Tarzanfilms gemaakt. Tarzan is het voor
films meest gebruikte literaire personage op Dra-
cula na. Toch durf ik te zeggen dat in zekere zin
onze film het beste beantwoordt aan de beschrij
vingen die Burroughs van zijn held heeft gegeven.
In het boek lees je hoe Tarzan beweegt als een dier.
Hij is opgeroeid tussen gorilla's en kan grijpen met
zijn tenen. Maar hij is gebouwd als een mens en
kan dus ook veel meer. Hij is in staat de motoriek
over te nemen van een luipaard of een slang of een
slingeraap. Hij kan sprongen maken van zeven
meter van de ene boomkruin naar de andere. Dat
zijn allemaal dingen die we Johnny Weismuller
nooit hebben zien doen, maar in een animatiefilm
zijn ze uitstekend te realiseren. Dat was dus mijn
eerste houvast.
Een tweede bron van inspiratie was mijn eigen
zoon Max. Die is helemaal gek van skateboarden.
We woonden in Parijs. Op een dag kwam Max met
zijn plank terug van het Trocadero, onder de blau
we plekken en met zijn knieën vol bloed. Ik vraag
hem waarom hij zulke levensgevaarlijke toeren
moet uithalen. En hij antwoordt: 'But it is fun,
dad!' En vervolgens realiseerde ik me de sleutel in
handen te hebben voor het benaderen van mijn
aapmens. Al dat slingeren tussen de bomen, al die
halsbrekende toeren, al dat duiken en zweven,
moest eruit gaan zien als 'fun'. Deze Tarzan amu
seert zich enorm in de jungle. Ik heb er de video's
bij gehaald waar Max vaak naar zit te kijken: Sur
fers, snowboarders, skateboarders. Vooral de de
monstraties van Tony Hawk bevielen me bijzon
der. Uiteindelijk heb ik de bomen in dat vochtige
oerwoud laten behangen met nat mos en onze
Tarzan gemaakt tot de eerste boomsurfer uit de ge
schiedenis."
PIETER VAN LIEROP
