Een vechtjas in het water
De ware macht in het Kremlin: Tatjana
Nr. 8: Rie Mastenbroek
ZATERDAG 30 OKTOBER 1999
door RUUD PAAUW
Hendrika Wïlhélmina (Rie) Mastenbroek, gebo
ren 26 februari 1919 in Rotterdam. Zwemster
van wereldklasse op zowel rug- als vrije slag. Op
Jesse Owens na de succesvolste deelnemer aan de
Spelen van Berlijn (1936). Uit het Olympisch
bassin viste ze drie keer goud (100 meter, 400
meter en 4 x 100 meter vrije slag) en één keer zil
ver (100 meter rugslag). Twee jaar daarvoor was
ze al met drie titels de ster van de Europese kam
pioenschappen in Maagdenburg geweest.
Vele jaren nadat Rie Mastenbroek haar imponerende zwem-
carrière had afgesloten, ontdekten artsen dat ze een veel te
laag hemoglobine-niveau in haar bloed had. Al tijdens haar
glorietijd had ze soms problemen met de ademhaling en viel
ze wel eens zo maar flauw. Het werd toen geweten aan een
slecht werkende schildklier. Ze kreeg er pilletjes tegen, maar
helpen deden die niet. De ware oorzaak kwam pas ver na de
oorlog aan het licht. De medici stonden versteld toen ze
hoorden wat Rie Mastenbroek in haar jeugd aan records en
kampioenschappen bijeen had gezwommen. 'Mevrouw, wat
had u wel niet kunnen presteren in een volledig gezonde si
tuatie?', zo vroegen ze zich af.
Rie Mastenbroek was in haar jeugd naar eigen zeggen 'een
dondersteen'. In het Rotterdamse zwembad waar de befaam
de coach 'ma' Braun haar pupillen trainde, had de 10-jarige
Rie de gewoonte af en toe zo'n zwemster onder water op te
wachten en haar dan met een ruk omlaag te trekken. Ma
Braun zag het even aan en riep de jonge Rie toen met een
stem als een brulboei op de kant. Of ze dat verder maar uit
haar hoofd wilde laten. Daarna vroeg de trainster haar zelf
maar eens een baantje te zwemmen. De'scherpe ogen van
ma Braun moeten meteen het grote talent hebben onder
kend. 'Stuur je moeder maar naar me toe', zei ze heel wat
vriendelijker. Moeder Mastenbroek voelde weinig voor een
gesprek met de vrouw die volgens haar dochter 'altijd zo
schreeuwde'. Ze ging toch maar en kwam teryg met een
zwemabonnement voor Rie. In vier jaar tijd maakte ma
Braun Mastenbroek tot één van de besfe zwemsters ter we
reld. Op 15-jarige leeftijd vestigde zij haar naam bij de Euro
pese kampioenschappen in Maagdenburg met overwinnin
gen op de 100 meter rugslag, 400 meter en 4 x 100 meter vrije
slag. Haar grootste rivale was nota bene een stadgenote, de
niet door ma Braun getrainde Willy den Ouden. Het contrast
tussen die twee was groot De chique ogende Willy den Ou
den had een prachtige stijl en zwom vaak heel snel in wed
strijden waarin ze weinig tegenstand genoot. Zo vestigde ze
ook haar fameuze wereldrecord op de 100 meter vrije slag
(1.04.6) dat twintig jaar stand hield. De wat volksere Rie Mas
tenbroek had niet zo'n fraaie slag, kon absoluut niet tegen de
klok zwemmen, maar duels met zware tegenstandsters
brachten het beste in haar boven: een ware vechtjas in het
water. In belangrijke wedstrijden stond ze er dan ook altijd
en bleek Willy den Ouden kwetsbaar.
Dat kwam op frappante wijze tot uiting in de finale van de
100 meter vrije slag op de Spelen van Berlijn in 1936. Op de
film die de beruchte cineaste Leni Riefenstahl van dat Olym
pische evenement maakte is de gehele 100 meter te zien, van
bovenaf gefilmd. Bij de start was Willy den Ouden goed en
Rie Mastenbroek matig weg. Bij het keerpunt was de laatste
vrij ver achter geraakt. Na 75 meter had Den Ouden de kop
en lag Mastenbroek op een zo op het oog kansloze vierde
plaats. Maar in de laatste fase wijzigde de situatie zich dra
matisch. Terwijl Mastenbroek versnelde en iedereen onweer
staanbaar voorbij stoof, zakte Den Ouden weg naar de vierde
plaats. Nederlanders op de tribunes mochten tijdens de fina
le met het zweet in de handen hebben gezeten, de 17-jarige
Rie was absoluut zeker van haar zaak geweest: 'Daarvoor
kende ik mijn eindsprint te goed'. Na deze overwinning be
sloot de bijgelovige ma Braun de bloemetjesjurk die ze droeg
gedurende het gehele Olympisch zwemtoernooi aan te hou
den. Die zag er na een week in het hete Berlijn niet meer uit.
De 400 meter vrije slag won Mastenbroek na een tactisch ge
zwommen race van het Deense wonderkind Ragnhild Hve-
ger. Ruim 350 meter volgde ze haar rivale waarna ze die in de
eindsprint ruimschoots klopte. De 100 meter rugslag had ze
moeten winnen, nadat de favoriete, de Amsterdamse Nida
Senff, het keerpunt had gemist en terug was gegaan om dat
goed te maken. Maar Mastenbroek had daar niets van ge
merkt en toen Senff op de tweede baan het ongelooflijke
presteerde en nog langszij kwam, drong Mastenbroek, naar
eigen zeggen, niet meer aan. Dat de overwinning hoe dan
ook voor Nederland was, achtte ze belangrijker. Als slot-
zwemster van de 4 x 100 meter ploeg met voorsprong wegge
gaan, werd van haar verwacht dat ze de estafette-zege zou
veilig stellen. Toch kwam die nog even in gevaar. Op tien me
ter van de finish kreeg ze een golf water binnen. In dodelijke
benauwdheid ('Ik stikte bijna') zwom ze door en redde het
nog net. De terugreis uit Berlijn per trein werd een ware tri
omftocht voor Rie. Op elk perron in Nederland werd gestopt
en waren er juichende mensen. 'Het was werkelijk iets
groots. Jammer alleen dat ik zo'n razende slaap had en m'n
ogen zowat dichtvielen'. In Berlijn had ze met haar zware
programma elke dag moeten zwemmen.
In haar tak van sport had Rie Mastenbroek de top van de
Olympus bereikt en veel ambitie om door te gaan had ze ei
genlijk niet. Er zou trouwens helemaal geen vervolg meer ko
men, want de Zwembond verklaarde haar voor professional,
omdat ze in de loop van 1937 een baan als zweminstructrice
had aangenomen. Tussen Rie en de bond zou het nooit meer
goed komen.
Haar verdere levenspad ging bepaald niet over rozen. Ze
trouwde maar het huwelijk eindigde in een scheiding. Na de
oorlog moest ze hard werken om het hoofd boven water te
houden en haar kinderen een goede opleiding te geven. In
1968 werd ze geschept door een auto, wat haar half invalide
maakte. In de herfst van haar leven kwam daar nog reuma
bij.
Haar oordeel over trainster ma Braun wijzigde zich in de loop
der jaren drastisch. In een interview in het blad Sportief in
1948 was ze nog vol lof ('Onbegrensd vertrouwen'), in 1994 in
Sport International toonde ze zich zeer kritisch: 'Ma Braun?
Een vreselijk potentaat was het. Haar wil was wet. Ze mocht
niet tegengesproken worden. Iedereen zette ze onder dwang
en iedereen bukte en zei ja en amen. Dat gold ook voor mij.
Als kind van vijftien, zestien deed je in die tijd wat je gezegd
werd. Wat moest je anders? In de jaren dertig, de crisistijd,
was er voor ons vrijwel niets. Dat zwemmen was het enige
wat ik had'. En over ma Brauns trainingscapaciteiten: 'Mijn
slag bleef mijn slag wat ze er later ook over op- en aan te
merken had; mijn keerpunten waren en bleven zwak, die
heeft ze ook niet kunnen verbeteren. Wat ze goed kon was je
opjutten en opzwepen, daarin was ze haar tijd ver vooruit'.
Geen enkele Nederlandse zwemster is later ook maar in de
buurt gekomen van de Olympische successen van Rie Mas
tenbroek. Toch raakte ze in eigen land vrijwel in vergetelheid.
Het buitenland had een beter geheugen. The International
Swimming Hall of Fame in Florida nam haar op in de galerij
der zeer groten, het Internationaal Olympisch Comité kende
haar een hoge onderscheiding toe. In 1986 nodigde het Duits
Olympisch Comité haar uit terug te keren naar het zwemsta-
dion waar ze vijftig jaar eerder zoveel triomfen had gevierd.
Bij die gelegenheid noemde het Duitse IOC-lid Willi Daume
haar 'De keizerin van Berlijn'.
Topsporters vaui
deze eeuw
Honderd jaar sport, honderd
jaar prestaties van formaat.
Tijd voor het maken van een on
verbiddelijke ranglijst. Wie zijn
de beste Nederlandse topsporter.'
van deze eeuw?
Gedurende het hele jaar wordt
elke week op deze plaats een
sport figuur geportretteerd die
van de redactie een plaats heeft
gekregen in de top 50.
1.
6.
7.
8. Rie Masten,broek
9. Joop Zoetemelk
10. Yvonne va n Gennip
11. Richard Krajicek
12. Ton Sijbrands
13. Nico Rienks en
Ronald Florijn
14. Sjoukje Dijkstra
15. Hennie Kuiper
16. Abe Lenstra
17. Wini Ruska
18. Pahud de Mortanges
19. Ada Kok
20. Tom Okker
21. Marco van Basten
22. Atje Keulen-Deelstra
23. Reinler Paping
24. Arie van Vliet
25. Faas Wilkes
26. Bettine Vriesekoop
27. Floris jan Bovelander
28. NelliCooman
29. Ron Zwerver
30. Gerrit Schulte
31. Marianne Timmer
32. fan Timman
33. Beb Bakhuys
34. Zus Braun
35. Leontien van Moorsel
36. Willem van Hanegem
37. Tinus Osendarp
38. Ties Kruize
39. Jan Raas
40. Rik Smits
41. Piet Roozenburg
42. Kees Verkerk
43. Piet van de Pol
44. Ellen van Langen
45. Gianni Romme
46. Marcel Wouda
47. Bok de Korver
48. Rein de Waal
49. Bep van Klaveren
50. just Göbel
Wie deelt de lakens uit
tl 'de familie', de kliek
in het Kremlin? Is dat
de met een zwakke
?zondheid sukkelende
president Jeltsin,
premier Poetin, chef
van de presidentiële
staf Volosjin, de
grootindustrieel
Berezovski of Jeltsins
dochter Tatjana, zijn
naaste adviseur? Alles
wijst erop dat dat
laatstgenoemde is.
Tatjana lijkt de
touwtjes in handen te
hebben.
Alexander Lebed, de Russische ge
neraal die een paar maanden in
de Kremlin-keuken heeft mogen
snuffelen, zei het eens zeer plastisch: „Krem-
lin-politiek is proberen te zwemmen met af
gehakte benen in een bad vol zwavelzuur."
Zeker nu voor het eerst in duizend jaar
Russische geschiedenis de kans bestaat dat
de macht op democratische wijze van de ene
leider op de andere overgaat, zijn de zenu
wen van de familie zoals de kleine club rond
Boris Jeltsin wordt genoemd, uiterst gespan
nen. Iedereen in Rusland weet dat 'de fami
lie' het land bestuurt en nergens zo bang
voor is als voor een bijltjesdag na het vertrek
van Jeltsin. Maar hoe de machtsverhoudin
gen precies liggen, is niet helemaal duidelijk.
Algemeen wordt aangenomen dat de 39-
jarige Tatjana Djatsjenko aan de top van de
paleishiërarchie staat. De lievelingsdochter
van Jeltsin en moeder van de 19-jaar oude
Boris én de vier jaar oude Gleb, is de meest
mysterieuze resident van het Kremlin. Ze
geeft sinds jaren geen interviews, poseert
nooit voor foto's en ontkent ook de meest
wilde geruchten over zichzelf niet. Juist daar
door worden de verhalen over haar steeds
sensationeler. „Zij is degene die het land be
stuurt, een amateur-adviseur die zelfs be
sluiten neemt zonder Jeltsin te raadplegen",
zei Vjatselav Nikonov, die tijdens Jeltsins
herverkiezingscampagne in 1996 met Tatja
na samenwerkte.
Tatjana werd geboren op 17 januari 1960
in de Oeralstad Sverdlovsk als tweede doch
ter van het echtpaar Jeltsin. Vader Boris, toen
een regionale partijbaas, wenste een zoon.
Hij was zo bijgelovig dat hij zijn toevlucht
zocht bij waarzeggers die hem adviseerden
een pet en een bijl onder het kussen van de
kraamvrouw te leggen. Het hielp niet. Maar
Tatjana werd al snel haar vaders lieveling,
terwijl haar oudere zus Jelena echt het kind
van haar moeder was.
Op school bleek dat Tatjana de leidersca
paciteiten van haar vader had geërfd. Na de
middelbare school besloot ze naar het verre
Moskou te gaan om te studeren. In een van
de schaarse interviews zei ze jaren geleden:
„Ik vond dat dit beter voor mij was. Mijn
moeder was er tegen. Mijn vader zei 'Als ze
naar Moskou wil, laat haar dan gaan'. Moe
der ging huilend akkoord en hoopte in haar
hart dat ik zou zakken voor het toelatings
examen." Ze haalde het op haar sloffen.
Maar het zeer intelligente jonge meisje uit
de provincie voelde zich niet helemaal hap
py in het voor Sovjetbegrippen uiterst mon
daine Moskouse studentenwereldje. Ze ging
zo vaak mogelijk naar huis. In 1980 trouwde
ze een mede-student, ook afkomstig van het
platteland, en in 1981 kreeg ze een zoon. Hij
werd Boris genoemd naar zijn grootvader.
Om te voorkomen dat de familienaam Jeltsin
zou uitsterven, kreeg de baby de achternaam
Jeltsin.
Het huwelijk liep snel op de klippen, Tatja
na studeerde af in wiskunde en vond een
baan bij een geheim, zeer prestigieus KGB-
instituut dat zich met de ruimtevaart bezig
hield. Vader Boris maakte intussen carrière
in Moskou en Tatjana ontmoette daar haar
aanstaande nieuwe echtgenoot. Hij had een
baan op hetzelfde instituut. Het was liefde
op het eerste gezicht. Het jonge paar trok bij
vader en moeder in en dat is zo gebleven.
Toen zoon Gleb werd geboren, stopte Tat
jana met werken. Ze had volgens diverse be
richten sinds 1994 alleen nog een bijbaan bij
een wat dubieuze kleine bank die zich bezig
hield met de handel in edele metalen en dia
manten. Haar nieuwe, 36-jaar oude, echtge
noot is, zoals Tatjana drie jaar geleden in een
interview zei, directeur van een houtverwer
kend bedrijf. Maar sinds kort is bekend dat
hij ook in de olie zit en er bankrekeningen in
de VS op na houdt waarop miljoenen dollars
staan. Volgens insiders hadden de twee, ze
ker tot het voorjaar van 1996, een uitsteken
de relatie.
Toen gebeurde er iets essentieels in het le
ven van Tatjana. In 1996 zei ze: „Op een och
tend, om zes uur, vertelde vader me dat ik
vanaf die dag in het verkiezingsteam zou
gaan werken. Het was karakteristiek voor
hem: een onverwacht, schokkend besluit.
Maar ik begon eind februari. Mijn man was
er wat bedroefd over, want we zagen elkaar
daarna veel minder."
Tatjana proefde de macht en als een echt
kind van haar vader wilde ze meer. Oud-vi-
ce-premier Nemtsov: „Tatjana is Boris Niko-
lajevitsj (Jeltsin-red.) met een rok aan." Na
de moeizame herverkiezing van Jeltsin in de
zomer van 1996, betrok Tatjana een fraai bu
reau in het Kremlin.
Mensen die haar kennen; noemen haar
charmant, bescheiden, maar, net als haar va
der, bikkelhard als het om de macht gaat en
erfelijk belast met diens voorliefde voor intri
ges. Theoretisch is het mogelijk haar uit haar
positie van adviseur te verwijderen, maar de
gene die dat zou proberen, weet dat zijn da
gen zijn geteld. Generaal Bordjoezja, vorig
jaar chef van de machtige presidentiële ad
ministratie, heeft het ervaren. Hij had in een
boze bui gezegd: „Een vrouw zal mij nooit
straffeloos commanderen." Hij werd snel
van dit ongemak bevrijd: ontslag.
Vanaf het begin woonde Tatjana de verga
deringen van Jeltins nauwste adviseurs bij.
Eerst luisterde ze altijd aandachtig en be-
perkte zich tot opmerkingen als 'Ik denk dat
papa het daarmee eens is' of 'Volgens mij
vindt hij dat een goed idee'. Maar al snel
ging ze een veel actievere rol spelen. Ze
stuurde oudgedienden de laan uit, benoem
de vriendjes in hun plaats en speelde het
spel 'verdeel en heers' waar haar vader eens
een meester in was. Nu de oude beer geen
schaduw meer is van zichzelf, is Tatjana vol
gens veel bronnen de ware macht in het
Kremlin.
Samen met Valentin Joemasjin, de ghost
writer van Jeltsins memoires en al vele jaren
een van zijn intiemste adviseurs, runt zij de
Jeltsins dochter Tatjana. Ze proefde de macht
en als echt kind van haar vader wilde ze meer.
FOTO ARCHIEF
staatszaken. Het is een publiek geheim dat
Jeltsin bijna altijd naar zijn dochter luistert.
Zij is volgens allerlei verhalen de enige die
tegen hem kan zeggen 'Zo is het genoeg' als
Boris weer eens heel erg diep in het glas
kijkt. Van Joemasjev wordt gezegd dat hij een
zeer kalmerende invloed op de wispelturige
Jeltsin heeft. Tot de favorieten van Jeltsin
wordt ook de nieuwe chef van het presiden
tiële apparaat, Volosjin, gerekend. Joemasjev
is onder meer verantwoordelijk voor de con
tacten met de tv-zenders en de oligarchen.
Maar sinds hij zijn vriend Volosjin in het
Kremlin heeft gehaald, doet Joemasjev het
wat rustiger aan.
De schatrijke intrigant Boris Berezovski
geldt als een 'old-timer' wiens invloed welis
waar is verminderd, maar die toch nog tot
'de familie' wordt gerekend Berezovski's ster
verbleekte nadat hij ruzie had gemaakt met
Valeri Okoelov, de oudste schoonzoon van
Jeltsin. Berezovski had hem aan de top van
de luchtvaartmaatschappij Aeroflot gezet,
maar over het aftappen van de Aerofiotmil-
joenen waren problemen gerezen tussen
Relatief nieuwe leden van 'de familie' zijn
de eveneens zeer vermogende Roman
Abramovitsj en Mamoet, beiden van de leef
tijd van Tatjana en ook afkomstig uit de pro
vincie. Abramovitsj waakt volgens de verha
len over de financiële belangen van 'de fami
lie'. En dan is er nog altijd de oud-gediende
Tsjoebais aan wie Jeltsin zoveel verschuldigd
is dat hij tot het staatshoofd kan doordringen
zonder toestemming van Tatjana of Joemas
jev. Tsjoebais wordt meestal opgetrommeld
als het Kremlin werkelijk in de problemen
Een heel speciale rol is weggelegd voor de
manager van alle Kremlin-bezittingen, Pavel
Borodin. Over hem zei een bron: „Pavel is te
gevaarlijk voor 'de familie'. Hij heeft teveel
geld en beschikt over te veel informatie. I lij
gehoorzaamt alleen de baas." Borodin ont
kende recentelijk in een interview dat hij ook
maar iets met financiële manipulaties te ma
ken heeft. Maar daarin is hij niet de enige.
Jeltsins vrouw Naina verscheen een paar we
ken geleden op de staats-tv om soms boos,
soms verdrietig, te vertellen dat de Jeltsins
geen miljoenen hebben, geen buitenlandse
bankrekeningen bezitten en ook geen jach
ten en kastelen. Naina: „Ik ben zó gekwetst
door alle leugens die over Tatjana worden
verspreid." Aan haar oprechtheid hoeft niet
te worden getwijfeld, maar wat weet Naina
precies....?
HANS H00GENDIJK
