D
De geëmancipeerde samen g
De senaat doet maar wat
135
Z
Z
a
■j
■j
D
57 vChr De lage landen beneden de Rijn
veroverd door troepen van Gaius Julius Ce-
asar. Het begin van de Romeinse tijd, die
tot ongeveer 406 duurt.
754 Begin van de Karolingische tijd - met
als bekendste heerser Karei de Grote. Voor
het dagelijks bestuur zorgen de graven, die
aan het hoofd staan van gouwen.
948 Bisschoppen krijgen naast hun geeste
lijke taak ook wereldlijke macht, als tegen
wicht tegen de edelen.
Ca. 1130 Het burggraafschap Leiden valt
toe aan de graaf van Holland. Voordien be
hoorde het aan Utrecht.
12e eeuw Ontstaan van waterschappen en
hoogheemraadschappen om de waterstand
te beheersen, dijken te bouwen en beheren.
1245 Haarlem krijgt stadsrecht van graaf
Willem II van Holland en Zeeland.
1531 Karei V hervormt het landsbestuur.
De 'Grote Raad' wordt in drie afdelingen
gesplitst: de Raad van Financiën, de Gehei
me Raad en de Raad van State. De gewes
ten worden namens de 'koning' geregeerd
door een stadhouder.
1568 Begin van de opstand tegen Spanje.
1579 Met de 'Unie van Utrecht' bezegelen
de provincies Gelre, Holland, Zeeland,
Utrecht, Groningen en Ommelanden hun
samenwerking tegen de Spaanse koning.
Later sluit ook Willem van Oranje zich aan.
1602 De Staten-Generaal geven toestem
ming voor oprichting van een Verenigde
Oost-Indische Compagnie (VOC).
1648 Vrede vari Westfalen, beter bekend
als Vrede van Münster. Einde van oorlog
met Spanje en erkenning van de onafhan
kelijkheid.
1653 Johan de Wit raadspensionaris. Dank
zij zijn grote kennis heeft hij de leiding in
binnen- en buitenlandse zaken van de Re
publiek. Hij houdt niet van grote macht van
en voor de Oranjes. De uiterste consequen
tie van die stellingname leidt uiteindelijk tot
zijn gewelddadige dood in Den Haag in
1672. Willem III wordt dan als stadhouder
erkend.
1795 Stadhouder Willem V vlucht naar En
geland. Begin van de Bataafse Republiek en
de Franse tijd. Nederland niet langer staten
bond van zeven provincies, maar een een
heidsstaat.
1796 Bijeenkomst van de eerste gekozen
volksvertegenwoordiging, de Nationale
Vergadering. Die komt in 1798 met een
grondwet die zijn tijd ver vooruit is en daar
om in latere jaren wordt afgezwakt.
1810 Invoering van de burgerlijke stand.
1815 Na de verdrijving van de Fransen en
de nederlaag van Napoleon vormen Neder
land en België samen één koninkrijk onder
Willem I.
1830 België verklaart zich onafhankelijk.
Het duurt daarna nog jaren voordat Den
Haag (lees: de koning) zich daar bij neer
legt. De Tweede Kamer telt na het vertrek
van de Belgen nog 58 leden.
De Eerste Kamer moet een bolwerk zijn tegen., ja, waartegen?
Tegen gebreken in de kwaliteit van de wetgeving, zo wordt ge
zegd. En tegen wetten die strijden met de Grondwet of met
onze verplichtingen op grond van verdragen, zoals het Euro
pees Verdrag inzake de mensenrechten of het verdrag inzake
de Europese Unie.
Politiek, zeggen ze bovendien, moet de Eerste Kamer (se
naat is een wat beter bruikbare benaming) zich terughoudend
opstellen. Want het 'primaat' ligt bij de Tweede Kamer. Waar
om? Omdat de leden van die Kamer rechtstreeks worden ge
kozen door de kiezers, en die van de senaat door de leden van
Provinciale Staten. Daar zit iets in.
Veel maakt het overigens niet uit in ons kiessysteem: de
kandidaten voor beide Kamers worden aangewezen door par
tijcongressen. Zij komen al dan niet in de Kamer afhankelijk
van het aantal kamerzetels die de partij verwerft. Tweede-Ka
merleden hoeven niet zelf een meerderheid te halen in hun ei
gen kiesdistrict, zoals vóór 1919. Ze zijn eigenlijk niet demo
cratischer gekozen dan leden van de senaat. Dus de reden
voor die terughoudendheid is niet de wijze van verkiezing.
De reden is dat er een politieke afspraak is ontstaan dat de
senaat zich koest moet houden. En dat terwijl de senaat wel
vergaande bevoegdheden heeft. Hij kan begrotingen en wet
ten verwerpen. Hij kan verantwoording aan de regering vragen
en zelfs enquêtes houden. Zo nu en dan blijkt van die be
voegdheid als de senaat toch een wetsvoorstel verwerpt (refe
rendum) of tegenhoudt (Twentestad).
Waarom die politieke beslissingen wél en andere niet? Joost
mag het weten. Met het criterium 'kwaliteit van wetgeving'
heeft het weinig te maken. Maar zelfs als er sprake is van kwa
litatief slechte wetgeving (de nabestaandenwet, de varkens-
wet) - wat officieel de senaat de ruimte zou geven om te ver
werpen - dan nog sneuvelt het wetsvoorstel niet: want dan
geldt weer dat het politieke primaat ligt bij de Tweede Kamer.
De senaat weet dus eigenlijk niet wat hij wordt geacht te
doen. Hij doet maar. Soms blaft hij, maar meestal gromt hij al
leen zo'n beetje. Dat
is eigenlijk potsier
lijk, dat we voor zo'n
hoog college van
staat geen zinnig
werk hebben. Het is
natuurlijk wel chic
om in de senaat te
zitten, het geeft je
een maatschappelij
ke status waardoor
je invloed kunt uit
oefenen en je kunt
bovendien in de ei
gen partij een poli
tieke rol spelen. Zin
niger nog zou het
zijn als de senaat ge
woon rechtstreeks
wordt gekozen, tege-
et een meer beperkte taak:
de Tweede Kamer; enquê-
wetgeving; en speciaal de
Senator Hans Wiegel schudt premier Wim Kok
en minister Peper kort de hand alvorens in de
Eerste Kamer tegen de invoering van het refe
rendum te stemmen.
foto anp marcel antonisse
1848 Grondwetsherziening van Thorbecke.
Tweede Kamer, Provinciale Staten en ge
meenteraden voortaan rechtstreeks geko
zen volgens censuskiesrecht. Alle vergade
ringen openbaar. Invoering ministeriële ver
antwoordelijkheid aan parlement: 'de ko
ning is onschendbaar'. De Kamer telt nu 68
leden, die nog niet partijgebonden zijn.
lijk met de Tweede Kamer, maar
slechte wetgeving terugsturen na
tes houden over de toepassing x
macht van 'Europa' controleren.
Voor dergelijke ideeën bestaat helaas geen meerderheid.
Wel wil het regeerakkoord de senaat voortaan laten kiezen
voor zes jaar, waarbij de helft om de drie jaar aftreedt. Maakt
hem minder representatief vond Paars I! Een volksvertegen
woordiging minder representatief maken, dat is ongehoord.
Waarom dan niet de leden van de senaat gewoon benoemen
net zoals bij de House of Lords (Lord Wiegel van Diever).
Paars II zou zich belachelijk maken als zij zo'n voorstel zou in
dienen, en niet een voorstel om de senaat het recht te geven
om wetsvoorstellen terug te zenden.
De senaat gaat het derde millennium in zonder een wezen
lijk andere functie dan hij al bij de Grondwet van Thorbecke in
1848 heeft gekregen. De geluiden die lang vanuit de linkerzijde
klonken over radicale veranderingen ('afschaffen die hap') zijn
verstomd. Al is het alleen omdat daarvoor een meerderheid
van tweederde voor wijziging van de Grondwet nodig is in de
senaat. En wie wil zichzelf nou opheffen als er niks beters voor
in de plaats komt?
Daarom moeten we bij de overgang naar de nieuwe eeuw
iets beters bedenken. Minister Peper van binnenlandse zaken
voelt best voor vernieuwingen, zoals bij de discussie over de
invoering van het referendum bleek. De hoop is op hem ge
vestigd.
ERIK JURGENS
Lid van de Eerste Kamer voor de PvdA (sinds 1995).
Tweede ondervoorzitter van de senaat. Hoogleraar
staats- en bestuursrecht aan de VU en hoogleraar recht
van het parlementair stelsel RU Limburg.
De hedendaagse politieke strijd
gaat over het stimuleren en
toekennen van verantwoorde
lijkheid. In veel analyses wordt daarentegen
geklaagd over de machteloosheid van het
bestuur en de complexiteit van de samenle
ving. Termen als individualisering, vergrui
zing en mondialisering worden gebruikt,
omdat de wereld zou zijn veranderd. De sa
menleving is zo ingewikkeld geworden luidt
de boodschap. Maar de consequenties van
de grootste maatschappelijke ontwikkeling
van deze eeuw de toegenomen individuele
vrijheid van burgers krijgen minder aan
dacht. Vervolgens komt men helaas niet aan
het onderwerp eigen verantivoordelijkheid
toe.
Op die wijze raak je los van de vragen
waarvoor het parlement staat en waar ver
antwoordelijkheid centraal staat. Hoe stel je
nieuwe regels op voor een agrarische sector
die jarenlang niet meewerkte aan oplossin
gen voor problemen? Hoe zorg je dat men
sen die tegen wetten en regels in zich vestig
den en werkten in ons land daadwerkelijk
vertrekken? Hoe voorkom je dat werkne
mers- en werkgeversorganisaties het welbe
grepen eigenbelang voorop stellen maar pro
blemen afwentelen? Hoe zorg je dat een vi
taal infrastructuur-project van nationaal be
lang niet ten onder gaat door verzet vanuit
deelbelangen? Hoe stimuleer je dat mensen
die klagen over files en congestie een bijdra
ge leveren aan de oplossing daarvan door va
ker openbaar vervoer te gebruiken?
Voor liberalen gaat het streven naar de
ontwikkeling van vrijheden gelijk op met de
overdracht van verantwoordelijkheden. Een
vrij mens is een verantwoordelijk mens, die
kan worden aangesproken op de consequen
ties van zijn keuzes. Dat is het liberale prin
cipe achter lastenverlichting, eigen bijdra
gen, kostenvariabilisatie en basisstelsels. Ie
der mens heeft de taak het beste uit zichzelf
te halen. Niet alleen voor zichzelf, maar ook
voor de samenleving. Vrijheid brengt een
zware verantwoordelijkheid met zich mee.
Keuzevrijheid is niet alleen het gevolg van
de toegenomen welvaart. Het onderwijs
speelt natuurlijk eveneens een zeer belang
rijke rol. Bovendien brengt de overheid sinds
de jaren tachtig vele publieke taken en orga
nisaties terug naar het private domein. De
vrije markt kreeg in veel gevallen meer ver
trouwen dan het openbaar bestuur. Deels uit
emancipatoir oogpunt, deels uit overwegin
gen van effectiviteit en doelmatigheid.
Vrijheid en verantwoordelijkheid moeten
zijn ingebed in normering. De vrijheid die
ons in de jaren zeventig in het openbaar ver
voer werd gegund, vroeg blijkbaar te veel
verantwoordelijkheidsgevoel. De aantallen
zwartrijders bewijzen dat controleurs helaas
noodzakelijk zijn om mensen aan te spreken
op hun verantwoordelijkheid. Vrijheid moet
zijn ingebed in een kader van normen en
waarden, handhaving en sociale controle.
Anders wordt ze van binnenuit ondergraven.
Dat meer vrijheid om meer verantwoorde
lijkheid vraagt, is niet altijd vanzelfsprekend.
We nemen soms. veel, maar wat geven we te
rug? We vragen veel, maar wat bieden we?
We protesteren en verzoeken wel, maar wat
doen we als we ons zin niet krijgen? In mo
dern Nederlands heet dit 'nimby-gedrag':
not in my backyard. Tolerant zijn, als het
maar niet om aanpassing van mij vraagt De
mocratie en politiek verworden daarmee tot
een buffet. Je pikt er uit wat je bevalt en de
rest laat je staan. Maar een democratische
rechtstaat is geen zelfbedieningsrestaurant
met een onbeperkte menukaart. De weten
schappelijke raad voor het regeringsbeleid
(WRR) waarschuwde in 1977 al voor dit ge
volg van emancipatie en participatie:
voorzover het individu een grotere medever
antwoordelijkheid krijgt, strekt die zich ook
uit tot beslissingen waarmee hij het niet eens
Het verhaal van individuele vrijheid en
verantwoordelijkheid is niet compleet zon
der de rol van politiek en openbaar bestuur
daarin te betrekken. Niet het idee van eigen
verantwoordelijkheid, maar de verouderde
gedachte van de maakbare samenleving
speelt nog een hoofdrol. De vice-voorzitter
van de Raad van State, Tjeenk Willink, signa
leert terecht dat het type overheid dat door
velen is bepleit en breed is gesteund, niet
overeenkomt met het beeld dat we nog altijd
hanteren. „Klinkt in het rapport van de en
quêtecommissie [vliegramp Bijlmer] immers
niet door de grondgedachte van een over
heid die overal voor moet zorgen, die alles
kan en alles moet? Wordt niet teruggegrepen
op een achterhaald model van wat de over
heid is?" luidt zijn retorische vraag (toe
spraak aan de Erasmus universiteit, red.).
Een oud concept van toedeling van ver
antwoordelijkheid moet plaatsmaken voor
een nieuw. Dat is de logische consequentie
van maatschappelijke emancipatie. Volgens
Tjeenk Willink gebeurt dat in praktijk onvol
doende. Dat maakt de overheid kwetsbaar.
Tjeenk Willink constateert een „contradictie
tussen de opvatting dat de overheid moet te
rugtreden en de opvatting dat uiteindelijk de
overheid verantwoordelijk blijft". Het gevolg
is dat mensen putten uit twee tegengestelde
systemen, een onmogelijk mengsel van
Oost-Europees Staatsingrijpen en West-Eu
ropese Keuzevrijheid.
Onlangs zei PvdA-ffactievoorzitter Mel-
kert: „Politici moeten met gezaghebbende
uitspraken een appèl op de burger doen en
voortdurend bereid zijn verantwoording af te
leggen." Het eerste deel van die uitspraak
snijdt hout. Maar het tweede stuurt het de
bat de verkeerde richting in. Verantwoording
afleggen voor zwartrijdende treinreizigers?
Verantwoording afleggen over de vernielin
gen door jeugdbendes? Voor de slachtoffers
van gevaarlijke vakantie-sporten? Verant
woording afleggen voor herige regenbuien
en andere natuurverschijnselen? Hoe kun je
een appèl doen op de eigen verantwoorde
lijkheid én tegelijkertijd bereid zijn verant
woordelijkheid te nemen voor ontstane
schade indien mensen geen gehoor geven
aan je appèl?
Duiden afschuwf
falen
ié tnbi-
van politiek en otfende
moreel appèl 1
met de verantwoi dei
van docenten, van iurei
en familie? Luister
beurt er iets onvoo land
de schuld krijgen,
meteen bij de i
moet die toch i
en in ieder geval eet
Het kost moeite t s
menlering niet rn ihte
geen andere keus 1 t
uitgangspunt t
ties. Anders rindenjheid
geen r
niet maakbaar i
voor alles aanspret pre
tenties moeten aa mgs-
punt. Dat inzicht I o
over de verhoudil
menlering. Het eet »lo-
gische debat is dei indi
viduele en collectie
Het is de parada erde
maatschappij. De luele
vrijheid stimuleert, rdie
vrijheid is gereali Ifbe-
schikkingsrecht
gen verantwoorde et is
een proces v
De geëmancipe ft i
een land i
genoeg het resulta stre
ven naar vrijheid
beschikkingsrecht acht
mobiliteit,
heid bracht leefs oud.
maar ook ged heid
bracht gevulde ko ivt
volle gevangenisse i tijd
en vakanties, rp inde
luchthavens. De vi laar-
Voor ligt niet alleei
sterke ma:
de vrije burger zei ding
zien tussen zijn ke tries
daarvan.
Politieke partijen
gave consequentie
tere individuele
concreet te maken
mezelf niet te r
om een aantal
ligheid en erin
spreken op de
omgeving, bijvoi
misbruik
op horeca-onderr
het Jeugdbeleid
voedingsonderstet
mulering beteken
meerverantw
overwegen waard
schakelen
die hulp nodig 1
op eigen verantv
loos ook het lik-i
•Ie lisch
il bij
SOI igl
gl Op.
i hu
naar het stemhokje
heeft zijn langste tijd gehad.
Het duurt niet lang meer of je
hoeft de deur niet meer uit om te stemmen.
Wie 'schijt' heeft aan de politiek, drukt op
het toilet op de knop. Wie de beleidsmakers
eens flink de oren wil wassen, maakt zijn
keuze onder de douche. Wie het allemaal
van afstand bekijkt, belt zijn mening door
vanuit zijn strandstoel aan een ver en zonnig
strand. Het kan straks allemaal. Volgens de
Tilburgse hoogleraar bestuurskunde Pieter
Tops is het alleen jammer dat 'het moment
van bezinning tijdens de wandeling naar het
stembureau verdwijnt'.
Het Heemsteedse Kamerlid Hella Voüte-
Droste (WD) vindt het 'van deze tijd', al
denkt ze dat het nog even duurt voor de
Kieswet is veranderd. Nu staat er 'de kiezer
gaat na ontvangst van het stembiljet naar
een stemhokje en stemt aldaar door een wit
stipje rood te maken'. Dat moet dan worden
'de kiezer gaat na ontvangst van een e-mail-
tje naar zijn PC en stemt aldaar door de kan-
De Eerste Kamer - rechts op de foto van het Binnenhof in Den Haag - straalt de rust uit van een sterfhuis. Het is de vraag didaat van zijn keuze aan te klikken'. Voor-
of de senaat ook de volgende eeuw overleeft. Maar niet alleen de Eerste Kamer staat ter discussie. In het digitale tijdperk delen zijn er volgens Voüte wel. „Je kunt als
moet het parlement als geheel zoeken naar een nieuwe relatie mei de kiezer. foto ron pichel jdezer ze\f beslissen waar en wanneer je
stemt. Een nachtportier doet dat in de vroe
ge uurtjes, de vakantieganger in Spanje van
uit zijn strandstoel en de scholier vanuit de
school-PC." De uitslag is ook sneller bekend
en het past ook in een tijd waarin de belas
tingaangifte eveneens elektronisch kan wor
den gedaan, waarin digitaal kan worden ge
bankierd en gewinkeld.
De Eerste Kamer is bijna twee eeuwen oud. De door velen als conservatief bolwerk
De burger moet bij de politiek betrokken
afgeschilderde 'kamer van reflectie' heeft tot nu toe alle pogingen haar af te blijven, dat vinden alle politici. De moderne
communicatiemiddelen lenen zich daar
schaffen doorstaan. Maar dat wil niet zeggen dat het zagen aan de stoelen van de goed voor. Er is sinds kort een platform
Elektronisch Stemmen' (PELS) dat experi-
senatoren is afgelopen. Het is niet zeker dat de Eerste Kamer millenniumproof is. menten wil opzetten en de discussie over de-
ze manier van stemmen aanjagen. „Op die
Prof. Erik Jurgens geeft aan wat daarvoor moet gebeuren. Dit artikel is een manier kan het aantrekkelijker worden mee
te beslissen", denkt Steven Lanos van het In-
bewerking van een betoog dat eerder verscheen in 'Vlugschrift'. stituut voor Publiek en Politiek, één van de
initiatiefnemers van PELS. Op de computer
kan veel meer informatie wordg gens d(
kan een stemwijzer worden geraa ken vai
discussie mogelijk. 'De burger it de b«
zijn beschikking dan i
stemmachine'. democ
Minister Bram Peper (binnen dia bie
ken) heeft er wel oren naar. Hij i kei
gelijke drempels die kiezers van a natie d
houden, opheffen. Hij kijkt daan: evenare
openingstijden van stembureaus meer
gen waarop kan worden gestt in e
vooral ook naar stemmen per gelijkhe
elektronica. De proef eerder dit ja ie reaci
fonisch stemmen bij verkiezing! t overb
hoogheemraadschap van Rijnlan cher n
d geslaagd, maar dat ligt eei en horr
waterschap dan aan de stemwijz verede
zich immers voor Rehwii
schap, behalve dan wanneer het dst
kelder staat. Maar dan is het al tel ïische j
gs uit o
Volgens dê Kiesraad hoeft dei
niet eens te worden aangepast,
heim stemmen' en 'in alle vrijhei en. De
nog punten van zorg en studie. H iben t
lijk de vraag of dit bij eléktronisi en bijvi
kan worden gegarandeerd. Er rn en
terdicht systeem worden gevond nlijke v
of het kopen van si lenden
mogelijk te maken. Een enkele er doet.
PIN-code is volgens deskundig! ivorden
t genoeg. Minister Van Boxtel iraat c
elektronische iden
Tevens wil hij al bij de eerstiu i de Vei
neenteraadsverkiezingen in 2D dacht v
menteren met elektronisch sten ingrijk,
De bedoeling is dat iedere 1 Ierland
deze naast zijn paspoort heeft i lang v
onder andere het aanvrag Eerste-
uittreksel uit het bevolkingsreg t (SP) c
brengen. Warm as plast
combinatie met een PIN-code di frfreaks
r verkiezingen geldt, wordt em Ven
is het al persoonlijker en veilig ien het
t dan wel worden gekoppelc
informatie over de bezitter,
druk of stemgeluid.
