Het proces dat Jacques Chirac doet
sidderen
worstelt met een fikse democratie-kater
Autohandelaar in Detroit
neemt arme klanten serieus
Buitenland
Frankrijk was deze week getuige van een schilderachtig tafereel. In Evry begon het proces tegen Xavière Tiberi,
vrouw van de burgemeester van Parijs. President Chirac volgt het proces met grote aandacht. Schuldig bevonden,
zou Xavière Tiberi wel eens een boekje kunnen opendoen over de leider van het land.
PARUS CEE5 VAN ZWEEDEN
CORRESPONDENT
Toen Jacques Chirac in 1995 het majes
tueuze stadhuis van Parijs verliet, waar
hij als burgemeester een immens ap-
partement van 1.050 vierkante meter
bewoonde, koos hij een onbekende pa-
ladijn tot opvolger. Bij Parijzenaars riep
de naam Tiberi vage beelden op van
- een man die altijd aan de zijde van Chi-
I rac werd gezien. Tiberi had een gat tus-
I sen de voortanden en een echtgenote
die je beter niet tegen je kon hebben.
Maar veel meer wisten de hoofdstede-
lingen niet van hun nieuwe baas.
Vier jaar later is Jean Tiberi het mik
punt van zotternij geworden, een man
die niet aarzelt om de drukste straat
over te steken als hij aan de overkant
een bananenschil ontwaart. Er lopen
I drie gerechtelijke onderzoeken tegen
hem, alle wegens fraude en corruptie.
En de enige die nog dwazer is, is zijn
i vrouw.
Xavière Tiberi is de dochter van een
banketbakker in Corte, een van maffio-
si en separatisten vergeven bergdorp
- op Corsica. Ze werd deze week met veel
gerucht voor het gerecht gesleept, om
dat ze sommige van de op Corsica in
zwang zijnde praktijken in Parijs had
geïmporteerd.
De prima donna bezondigt zich aan
nepotisme en corruptie, maar heeft in
tegenstelling tot andere machtigen in
Frankrijk weer minder last van groot-
heidswaan. Op een officiële reis naar
Japan troffen verbaasde stewardessen
van Japan Airlines haar languit liggend
in het gangpad aan, een plek die ze ver
koos boven de fluwelen vliegtuigstoel.
Eenmaal in Kyoto verbaasde zwaarlijvi
ge Xavièra haar gastheren door op het
perron neer te hurken in afwachting
van de trein, een positie die in Japan al
leen sumoworstelaars innemen.
Hoe gewoontjes deze bakkersdochter
eigenlijk is, bleek ook uit een rapport
dat ze schreef over de Franse taal. Het
rapport was een aaneenrijging van cli
chés ('Afrika wordt al tien jaar geplaagd
door economische rampspoed'), rijke
lijk gelardeerd met spelfouten ('Asir' in
plaats van 'Asie', 'Sus-Est' voor 'Sud-
Est', enzovoorts).leder ander zou zich
hebben geschaamd voor een dergelijk
rapport over de taal, maar schaamte
was niet een woord dat Xavière kende.
Sterker, ze liet zich voor het 36-pagina's
tellende document zo'n 67.000 gulden
betalen.
Dit alles zou nooit gemeengoed zijn ge
worden, als een ijverige rechter-com-
missaris niet een huiszoeking had ge
daan in het particuliere appartement
van de heer en mevrouw Tiberi. Eric
Halphen was eigenlijk bezig met een
onderzoek naar het verstrekken van
luxe appartementen door Jean Tiberi
aan politieke vriendjes, een vorm van
nepotisme die onder zijn voorganger
Chirac al tot kunst was verheven. Wat
hij drie jaar geleden in het appartement
van de burgemeester vond, waren ech
ter salarisstroken van Xavière, afkom
stig van het departement van de Esson-
ne.
Nu werd dit departement bestierd door
gaullistische partijgenoten van Jean Ti
beri, wat direct een gezonde argwaan
wekte in het brein van de rechter-com-
missaris. Met welk werk had Xavière
deze aanzienlijke somma verdiend? Xa
vière, wellicht in de veronderstelling
dat ze een grensverleggend rapport had
afgescheiden, greep de telefoon en
twaalf minuten later had Eric Halphern
36 pagina's fout gespelde clichés in zijn
handen. Zijn conclusie was gezwind:
met dit papier kon Xavière worden ver
volgd wegens bedrog.
Wat toen volgde, is een schandaal dat
vrienden van Chirac jaren later nog
steeds het schaamrood naar de kaken
jaagt. Het schandaal ging de geschiede
nis in als de 'helikopteraffaire'. Hoofd
persoon hierin was Jacques Toubon, de
toenmalige minister van justitie.
Xavière Tiberi was haar masker van fat
soen kwijtgeraakt, maar had nog één
troef. Vele van de schandalen waar
haar man nu mee geplaagd werd, von
den hun oorsprong in de tijd dat de
burgemeester nog Chirac heette. Op
het deksel van de beerput zat een heel
scala oudgediende vrienden van Chi
rac, onder wie Xavière. Maar er hoefde
er maar één van die put af te klimmen,
of het deksel zou eraf knallen. Xavière
wist dat ze in een positie verkeerde
waarin ze de president om hulp kon
vragen.
Minister Toubon ging tot actie over.
Eerst werd rechter-commissaris Hal
phern het dossier uit handen genomen
door zijn directe baas, een procureur
die gold als kompaan van Toubon. En
vervolgens werd het dossier in handen
gelegd van een andere procureur, Lau
rent Davenas, die de zaak prompt se
poneerde. Nadat hij Xavière (en Chirac)
deze dienst had bewezen, vertrok Da
venas voor een vakantie naar Nepal. Hij
had echter nog niet zijn valiezen ge
pakt, of zijn ijverige plaatsvervanger
heropende het dossier.
Minister Toubon kon zijn oren niet ge
loven. Hij had alles zo keurig geregeld,
en nu stak deze onderknuppel van Da
venas een stok tussen de spaken. Da
venas moest gevonden worden om zijn
vervanger tot de orde te roepen. En zo
vertrok begin november 1996 een heli
kopter met een Franse diplomaat aan
boord uit Katmandu voor een onge
bruikelijke missie: een procureur tus
sen 's werelds hoogste bergtoppen uit
vissen. Davenas werd gevonden, maar
pas na een week. Dat was te laat om de
procedure nog te stoppen die Xavière
Tiberi deze week voor de rechter
bracht. Chirac en diens toenmalige me
dewerker Alain Juppé (premier tot
1997) vrezen de uitspraak, die waar
schijnlijk in november komt, meer dan
Xavière zelf. Indien veroordeeld, zou de
prima donna van Parijs wel eens op het
idee kunnen komen om vanuit de ge
vangeniscel een boek te schrijven. Dat
zou haar meer dan 5.500 francs per pa
gina opleveren.
President vreest onthullingen van Xavière Tiberi, vrouw van de burgemeester van Parijs tijdens rechtszaak
'Beste leerling van de klasmaakt diepe politieke, economische en morele crisis door
1989 wer-
de sym
bolen van het
imunisme
(toen nog)
rrcjsjechoslowa-
met
hagte ver-
ijderd, zoals
van een
in
aag. In het
itevreden
ie ijechië van
zouden de
boit her-
a irmde com-
unisten zo-
aar weer de
ootste partij
iji orden als er
'liezingen
Jen wor-
gehou-
n
n.
V'° ARCHIEFFOTO
in eind 1989 de Berlijnse muur en het
rtart immunisme vielen, waren de verwach-
>lVt 'gen in Centraal- en Oost-Europa
er log gespannen. Te hoog, is de pijnlijke
itdekking nu. Maar nergens is de kater
n!z igroot als in Tsjechië. Het land dat
■co ihzelf begin jaren negentig met veel
In imbarie als de 'beste leerling van de
'presenteerde, maakt een diepe po-
,-.:e, economische en morele crisis
L °t- Tien jaar na de 'fluwelen revolutie'
den Tsjechische intellectuelen de
odklok via een manifest, 'Impulse
Idat niet alleen qua naam sterk doet
nken aan het roemruchte 'Charta '77'
de toenmalige dissident Vaclav Ha-
i en de zijnen.
en kater"? Ana Sabatova denkt even
.Ja, een beter woord voor de stem-
igin Tsjechië is moeilijk te vinden",
Jde vroegere dissidente. „Achteraf
|®bb n je zeggen dat de verwachtingen in
|9 te hoog gespannen waren. Maar te-
ijkertijd hebben wij er in Tsjechië met
i allen te weinig van gebakken de af-
nenl open jaren", aldus Sabatova. „We
1271 'ben de politiek te veel overgelaten
me politici."
^vroegere dissidente - ze hoorde in
nm '7 tot de ondertekenaars van het ge-
htmakende anti-communistische
inifest 'Charta '77' - heeft 22 jaar later
nieuw haar handtekening gezet onder
manifest. 'Impulse '99' heet dit keer
noodkreet van een groep gezagheb-
ielde Tsjechische intellectuelen. Net als
ma '77 destijds is het manifest be-
ee! ild om het ingeslapen politieke estab-
lent wakker te schudden. En niet
i het politieke establishment,
noodzaak daartoe staat volgens Jiri
'e. een van de initiatiefnemers van
pulse '99, buiten kijf. „Het land
akt een ernstige morele, politieke en
economische crisis door. Tegelijkertijd
blijkt de politiek niet in staat gepaste
antwoorden op de problemen te vinden.
Onze politici zijn in de ogen van het me
rendeel van de kiezers alleen maar bezig
met machtsspelletjes en zakkenvullen.
Dat leidt tot steeds meer cynisme en
steeds minder vertrouwen in de politiek
en in de democratie."
Pehe, een gezaghebbende politieke ana
list die tot een jaar geleden een van de
naaste adviseurs van president Vaclav
Havel was, geeft een paar cijfers. Ruim
tachtig procent van de Tsjechen heeft
volgens peilingen geen enkel danwel
zeer weinig vertrouwen meer in politici.
En volgens een andere peiling zou de
Tsjechische communistische partij, als
er op korte termijn verkiezingen zouden
zijn, met ruim 23 procent van de stem
men de grootste partij van het land wor
den.
De Tsjechische communisten, die zich
zelf in tegenstelling tot hun Poolse of
Hongaarse broeders nooit hervormd en
waarachtig tot de democratie bekend
hebben, dreigen in de vorm van hon
derdduizenden proteststemmen politiek
garen te spinnen bij de wijdverbreide
onvrede over corruptieschandalen en
gebrek aan economische groei.
Zo ver willen Pehe en de zijnen het niet
laten komen. Met hun manifest willen
ze niet alleen de Tsjechische politiek
wakker schudden, maar ook een brede
maatschappelijk discussie ontketenen
over belangrijke thema's als het Tsjechi
sche streven om lid te worden van de
Europese Unie. Een van de grote proble
men van Tsjechië, meent de Impulse
'99-groep, is dat de nog prille democra
tie een zachte dood dreigt te sterven
vanwege een chronisch gebrek aan de
bat.
De Tsjechische politieke klasse is daar
voor een groot deel verantwoordelijk
voor. Met name de regerende sociaal-
democrateh van premier Milos Zeman
en de conservatieve ODS van oud-pre
mier Vaclav Klaus. Na de laatste verkie
zingen sloten de vroegere aartsrivalen
Klaus en Zeman een van de merkwaar
digste akkoorden uit de parlementaire
geschiedenis.
Het zogenaamde oppositie-akkoord van
vorige zomer houdt in dat Zeman en
zijn sociaal-democraten met slechts 74
van de 200 zetels in het parlement dank
zij gedoogsteun van Klaus' ODS mogen
regeren. De grootste oppositiepartij be
loofde op voorhand geen serieuze oppo
sitie te voeren. In ruil daarvoor kreeg de
ODS een aantal prestigieuze posten,
plus de steun van de sociaal-democra
ten voor vergaande wijzigingen van de
grondwet en de kieswet. Wijzigingen die
haast automatisch zullen leiden tot het
ontstaan van een twee-partijenstelsel in
Tsjechië. En die de macht van president
Havel vergaand zullen inperken.
Impulse '99 heeft mede het licht gezien
uit woede over de poging van de twee
grootste partijen om het politieke debat
en het openbare leven totaal te mono
poliseren, legt Pehe uit. „Over de ver
gaande wijziging van de grondwet heb
ben ze alleen binnenskamers overlegd.
Ze willen die wijziging door het parle
ment loodsen zonder dat er vooraf seri
eus over gediscussieerd is. In een gezon
de democratie hebben politieke partijen
niet het exclusieve recht op debatten,
zoals Klaus en Zeman blijkbaar den
ken."
Impulse '99 wil, verduidelijkt Pehe, geen
nieuwe politieke partij worden. „Daar
werden we, onmiddellijk nadat we afge
lopen zomer voor het eerst naar buiten
traden, van verdacht en van beschul
digd. Een reactie die volgens mij teke
nend is. Veel Tsjechische politici zijn als
de dood voor concurrentie. We willen
echter geen macht, maar invloed."
Tekenend voor de mentaliteit van het
politieke establishment in Praag is vol
gens Pehe ook een andere reactie die
Impulse '99 aanvankelijk kreeg. „Veel
politici zeiden dat we ons maar bij een
politieke partij moesten aansluiten als
we mee wilden praten. Alsof burgers
geen recht hebben zich in discussies te
mengen als ze geen lid van een partij
zijn."
Het heeft volgens hem allemaal te ma
ken met het gebrekkige begrip dat veel
Tsjechische politici hebben van wat een
moderne, westerse democratie werkelijk
inhoudt. Hij vergelijkt de Tsjechische
democratie met de vele prachtig geres
taureerde facades die Praag rijk is. „Van
veel huizen is de buitenkant de afgelo
pen jaren prachtig opgelapt, maar als je
ziet wat een ongelooflijke rotzooi daar
achter schuil gaat, dan schrik je. De de
mocratische structuren zijn er, maar er
is geen inhoud, geen tolerantie, geen be
reidheid om compromissen te sluiten."
Niet alleen politici hebben schuld aan
de verloedering van de Tsjechische de
mocratie, zo voegt Pehe er aan toe. „We
hebben daar met zijn allen aan meege
daan. Teveel Tsjechen, intellectuelen
voorop, hebben de afgelopen jaren te
weinig initiatief getoond en te weinig
hun verantwoordelijkheid genomen. Die
passiviteit willen we met Impulse '99
doorbreken."
Of Impulse '99 in haar opzet zal slagen,
moet nog blijken. Wel duidelijk is dat de
ruim 200 intellectuelen die afgelopen
zomer het voortouw namen, steeds
meer gehoor vinden. Meer dan 3.000
Tsjechen uit alle geledingen van de
maatschappij hebben het manifest in
middels ondertekend. En de discussie
bijeenkomsten die Impulse '99 regelma
tig in verschillende delen van het land
houdt, worden steeds beter bezocht.
„De Tsjechen worden wakker, en dat
werd tijd", meent Jiri Pehe.
Ex-footballprofbiedt bewoners van getto's nieuwe perspectieven
Vrijwel alle financiële instellingen hebben zich lang
geleden al teruggetrokken uit de getto's van Amerika's
grote steden. Zij laten deze vergeten gebieden graag
over aan de 'loansharks', louche figuren die woeker
rentes berekenen over uitstaande leningen. De enke
ling die nog oprecht wil investeren in de probleemwij
ken, weet doorgaans uit ervaring hoe discriminatie op
grond van huidkleur of etnische afkomst aanvoelt.
WASHINGTON JOHN WANDERS
CORRESPONDENT
Mel Farr is een voormalig prof
speler van het American foot-
ball-team Detroit Lions. Tegen
woordig handelt hij in auto's en
treedt hij op als acteur in zijn
eigen reclamespots op de tele
visie, figurerend als een vlie
gende superman. Over zijn kos
tuum draagt hij dan steevast
een rode cape.
Voor veel van zijn klanten geldt
dat ze bij geen enkele bank
kans maken op een lening. Ze
zijn woonachtig in de pro
bleemwijken van Detroit (in de
staat Michigan) en Dayton (in
Ohio) en ze hebben geen cent
te makken. Hun kredietwaar
digheid is dermate belabberd
dat ze door elke financier wor
den afgewezen. Niet door Mei
Farr. Hij is zwart. Hij weet wat
discriminatie is en hij beseft dat
veel van zijn klanten een eigen
auto behoeven om hün per
spectief te verbeteren.
Amerika is een autoland. Het
openbaar vervoer is er onder
ontwikkeld en de afstanden zijn
te groot om te fietsen of te lo
pen. De aanschaf van een auto
vergroot het aantal opties op de
arbeidsmarkt. Het kan een be
slissende aanzet zijn tot een be
ter betaalde baan en een aange
namer leven.
De meeste bewoners van Ame
rika's getto's zien echter geen
kans om de vereiste aanbeta
ling te doen van pakweg twintig
of dertig procent van de ver
koopprijs. En ze hebben geen
creditcard om mee te wappe
ren. Dus zijn ze veroordeeld tot
een slopend woon-werkverkeer
(in hun verloederde stadsdeel is
niet of nauwelijks sprake van
economische activiteit). Het
vereist een strakke organisatie
(met zeer vroeg opstaan), zeker
voor het grote aantal alleen
staande moeders onder hen.
Mei Farr biedt zijn armlastige
klanten een oplossing om deze
cirkel te doorbreken. Wie in
staat is circa 100 gulden per
week te reserveren voor het af
betalen van een auto, kan bij
hem een gebruikte wagen lea
sen. Een aanbetaling is niet no
dig. Wel berekent hij zijn klan
ten een zeer hoge rente, het
dubbele van het percentage dat
de banken vragen. Dat maakt
hem in de ogen van Amerika's
bekendste consumentenbond,
de club van Ralph Nader, tot
een aasgier. Nader ziet geen
verschil tussen Farr en de ge
middelde 'loanshark'.
Maar Ralph Nader ziet het fout,
meent de politieke elite die in
Mei Farr een zeldzame combi
natie bespeurt van gedurfd on
dernemerschap en compassie
met de onderklasse. President
Clinton heeft publiekelijk zijn
dank uitgesproken aan Farr, die
verder de steun geniet van Jesse
Jackson, de vermaarde zwarte
dominee en politicus. Met de
hulp van Jacksons 'Regenboog
Coalitie' vond Farr de economi
sche elite van Wall Street bereid
76 miljoen gulden te investeren
in zijn bedrijf, inmiddels 's
lands grootste onderneming
met een zwarte eigenaar.
Mei Farr weet dat hij te maken
heeft met consumenten die
makkelijk verstrikt raken in een
web van oninbare schulden. In
zijn reclamespots spreekt hij ze
daarom toe als een strenge leer
meester. Hij zegt dat ze hun du
re geld niet moeten uitgeven
aan onnodige luxe, zoals een
manicure. En hij verzekert de
kijkers dat hij zijn auto's per
soonlijk zal terugvorderen zo
dra de betalingen stoppen.
Om te verzekeren dat elke afbe
taling volgens schema verloopt,
heeft Farr een vernuftig appa
raatje in zijn auto's laten bou
wen. Dat apparaatje beïnvloedt
de werking van de startmotor.
De automobilist dient het ap
paraatje elke week of elke
maand afhankelijk van het
betalingsschema te program
meren met een steeds wisselen
de pincode. Het bedrijf van Mei
Farr verstrekt de pincodes.
Maar alleen indien de vereiste
betalingen zijn verricht. Wie
niet op tijd betaalt, krijgt geen
nieuwe pincode en kan derhal
ve zijn auto niet meer starten.
Farrs critici noemen het sys
teem mensonterend. Maar zijn
klanten die beseffen dat ze
nergens anders terecht kunnen
zijn over het algemeen niet
ontevreden. De autohandelaar
maakt in dit kader graag de ver
gelijking met het energiebedrijf:
„Wie zijn energierekening niet
op tijd betaalt, wordt zonder
omwegen afgesneden van het
stroomnet. Daarbij zal het de
elektriciteitsmaatschappij een
rotzorg wezen wat jij op dat
moment zoal aan bederfelijke
waar in de koelkast hebt staan",
verklaarde Farr in The New
York Times.
Dat hij Wall Street met succes
wist te bewegen tot het doen
van een investering van 76 mil
joen gulden, noemt hij met te
rugwerkende kracht 'de zwaar
ste klus van zijn leven'. „Want
ik ben zwart. En ik wil zaken
doen met mensen die te boek
staan als lieden die hun schul
den niet afbetalen."
Het verhaal van Mei Farr staat
niet op zichzelf. Gail Snowden,
een zwarte vrouw die opgroeide
in Roxbury, een probleemwijk
van de stad Boston (in de staat
Massachusetts), geeft leiding
aan de Community Banking
Group. Dit bankbedrijf, onder
deel van het concern BankBos-
ton, keerde de afgelopen jaren
terug naar dertien vergeten bin
nensteden en weet daar met in
middels 42 filialen een accepta
bele winst te boeken.
BankBoston, dat eerder dit jaar
vanwege het initiatief door pre
sident Clinton gelauwerd werd,
stelt dat er in strijd met de
heersende opvatting wel de
gelijk potentie zit in de ver
waarloosde binnensteden. De
terugkeer van de bankkantoren
blijkt een stimulerend effect te
hebben op de lokale economi
sche ontwikkeling. BankBoston
verzekert dat haar initiatief niet
louter voortkomt uit idealisme:
„Dit is geen sociaal werk. Dit is
gewetensvol marktdenken."
