IB
Alaska: nog
steeds een
rampgebied
E
Tien jaar geleden voltrok zich
de grootste milieuramp uit de
Amerikaanse geschiedenis: het
scheuren van de olietanker
'Exxon Valdez' voor de
zuidkust van Alaska. De zee
werd vervuild met veertig
miljoen liter olie. De gevolgen
van de catastrofe blijven -
zoveel jaren later - merkbaar.
Op Kodiak - een eiland van
vissers en beren in het
zuidwesten van Alaska - is de
sociale infrastructuur nog
steeds ontwricht, evenals het
ecologische systeem. 'Het eind
van deze tragedie is niet in
zicht'.
Reinigingswerkzaamheden op Block Island waar vele verschillende technieken werden toepast om de oliekoek te verwijderen. foto archief
ZATERDAG 23 OKTOBER 1999
De Exxon Valdez (links) met daarnaast de Exxon Baton Rouge die probeert olie over
te nemen uit de gescheurde tanker. Rechts boven een sleepboot, bezig met het aan
leggen van een scherm. foto archief
voedde de onderlinge haat en nijd nog meer.
„Wat je toen zag, was dat de gedupeerde vissers zich gingen
ingraven", vertelt Picou. „Ze proberen kost wal kost aan mo
dernere spullen te komen om de concurrentie aan te kunnen,
maar die inhaalslag blijkt onmogelijk. Ze raken dieper en die
per in de schulden. En dan zie je dat ze ineens hun Jeep Grand
Cherokee verkopen, hun geweren verkopen, en ga zo maar
door."
Economische problemen leiden tot sociale problemen. De
psychiatrische hulpverlening in Zuid-Alaska constateerde in de
jaren na de olieramp een scherpe stijging (met 90 tot 99 pro
cent) van het aantal patiënten dat worstelt met depressies,
angsten en post-traumatische stress. Hoe zwaarder een regio
getroffen werd door de olieramp, hoe omvangrijker de gezond
heidsproblemen. Alcoholmisbruik en het gebruik van drugs
nam explosief toe in de getroffen dorpen en stadjes. De politie
kreeg in die gebieden bijna twaalf keer zo vaak te maken met
mishandeling binnen het gezin dan elders in Alaska. Ook nam
het aantal scheidingen er sneller toe.
De klap kwam het hardst aan in de dorpen waar de oor
spronkelijke bewoners van Alaska (de 'indianen') wonen en
waar de armoede toch al relatief groot is. Talrijke familieban
den en vriendschappelijke relaties werden doorgesneden naar
aanleiding van onoverbrugbare meningsverschillen over de
olieramp. Wie Exxon had geholpen, werd vaak buitengesloten.
Zij namen niet langer deel aan festiviteiten of andere gemeen
schappelijke activiteiten (kerkbezoek) in hun dorp of stadje.
Het uiteenvallen van de sociale infrastructuur werd ook voel
baar in het lokaal bestuur. Steven Picou kreeg bij zijn onder
zoek in een gezondheidscentrum in Cordova in acht jaar tijd te
maken met zes verschillende directeuren. „De primaire reactie
van iemand die een traumatiserende gebeurtenis heeft meege
maakt, is dat hij weg wil om nooit meer terug te keren. Zo ook
in Cordova of Kodiak. De initiatiefrijke mensen vertrekken. Ge
voegd bij de toch al afgenomen participatie aan gemeen
schapstaken, werkt hun vertrek negatief door op het schoolbe
stuur, het gemeentebestuur, de kamer van koophandel, et ce
tera."
Tien jaar na de ramp worden er onverminderd juridische
procedures gevoerd over de consequenties van de olievervui
ling. Een jury veroordeelde Exxon tot de betaling van vijf mil
jard dollar aan schadevergoeding, maar de vissers van Kodiak
en Cordova hebben van dit bedrag nog geen cent ontvangen.
Exxon betwist de uitspraak. Het concern vindt dat het genoeg
betaald heeft. Het handelt zoals mag worden verwacht van een
bedrijf dat weet hoe het Amerikaanse rechtsstelsel opereert.
„ik noem de procesvoering vaak de tweede ramp, een afge
leide van de eigenlijke ramp", zegt Picou. In de nasleep van
natuurrampen is er zelden sprake van gerechtelijke procedu
res. Op een technologische ramp volgt in de VS per definitie
een golf van schadeclaims. „Die slepende procedures houden
de herinneringen van de gedupeerden levend en maken dat
hun wonden nooit helen. De procesvoering - die in de VS
moordend kan zijn - schept nieuwe onzekerheden. Ze draagt
bij tot verdere verhoging van de stress."
Exxon heeft gekozen voor de beproefde tactiek van vertra
ging. Picou: „Als je als onderneming lang genoeg vertraagt, dan
raakt het kamp van je tegenstander vanzelf uitgedund. Hoe
meer lieden van de aanklagende partij overlijden, hoe groter de
kans dat je als bedrijf uiteindelijk minder hoeft te betalen. De
ramp met de Exxon Valdez is een tragedie waarvan het eind
voorlopig nog niet in zicht is."
JOHN WANDERS
van Kodiak, waar een medewerker zalmen laadt. De visvangst in dit
nog steeds ernstig te lijden van de olieramp. foto archief
Zeehonden in nood na de ramp met de olietanker. Duizenden dieren stierven.
r hangt een grijze sluier over Kodiak. De grauwe
a wolken drijven zo laag over, dat het lijkt alsof je ze
m vanaf het dak van de visafslag kunt aanraken. Een
zachte motregen daalt neer op de kade. Dit is het weertype
waarmee de eilandbewoners in het noorden van de Stille Oce
aan vertrouwd zijn. Althans, in de zomer, 's Winters regeren
hier sneeuw, ijs en bittere kou. „Welkom op Kodiak, beter dan
dit wordt het niet", lacht een militair die gelegerd is op de
plaatselijke basis. Hij dagdroomt hardop van zon en goudgele
stranden: „Nog een paar weken en dan mag ik weg."
Kodiak, na Hawaii het grootste eiland van de VS, ligt aan de
rand van het westelijk halfrond, op een uur vliegen van de stad
Anchorage. De in mist gehulde streek voelt aan alsof het is los-
gehakt van de beschaving en nu als een eenzame ijsschots
wegdrijft in het niets. De zevenduizend bewoners weten dat
hun president en hun nationale overheid in Washington zete
len, maar die stad ligt 5.500 kilometer en vier tijdzones bij hen
vandaan. Als zij 's ochtends om acht uur uit bed komen, is het
in de hoofdstad al middag. Vanuit Washington is het even lang
vliegen naar Kodiak als naar Nederland.
Aan de wand van het kantoor van kapitein Jimmy Ng (spreek
uit: 'Ink'), piloot bij de Amerikaanse kustwacht, hangt een to
pografische kaart die een idee geeft van het perspectief dat Ko
diak heeft op de wereld. Rechts is de westkant van Alaska
zichtbaar, in het midden de Bering Zee, de Aleoeten en de
Noord-Pacific, links de oostkust van Siberië, Kamtsjatka en Ja
pan.. Ng, een gedrongen officier van Vietnamese afkomst, wijst
een visrijk gebied aan in de noordelijke helft van de Stille Oce
aan. Het ligt op vier dagen varen van Kodiak, aan de andere
kant van datumgrens, de zone die het verschil markeert tussen
gisteren en morgen. Wie zich daar bevindt, is dichter bij Japan
dan bij Amerika.
Verwoestend
De Oosterse invloed is op Kodiak onontkoombaar. Van de Fi
lippijnse arbeiders die in de visafslag vers aangevoerde zalmen
in kratten smijten, tot de blauwe, uivormige koepels op de Rus-
sisch-orthodoxe kerk in de hoofdstraat. De kerk ligt schuin te
genover het historisch museum dat de schatten van de eerste
bewoners van het eiland, de'Koniag Alutiiq, tentoonstelt. Ook
het museum 'ademt de Oosterse sfeer, zichtbaar in de Indiaan
se maskers en in de gelaatstrekken van Christine Marasigan, de
kordate archivaris van het Alutiiq Museum, die een verre na
zaat is van de eerste eilandbewoners.
Kodiak mag er vanaf de buitenkant uitzien alsof het een hal
ve eeuw onaangeraakt is door de tijd, de milieuramp die Alaska
tien jaar geleden trof, had een verwoestende uitwerking op de
sociale infrastructuur. Het was in een ijskoude nacht in maait
1989 dat de olietanker Exxon Voldezvoor de zuidkust van Alas
ka op een rif voer en scheurde, waarna veertig miljoen liter olie
door de wanden van het schip heen in zee stroomde. Allereerst
in de Prince William Sound, het water voor de kust van Valdez,
het havenstadje waar de olie uit het 1.400 kilometer noordelij
ker gelegen Prudhoe Bay van de Alaska Pijplijn overgaat in de
buik van gereedliggende mammoettankers.
De stroming bracht een grote hoeveelheid gelekte olie naar
de Golf van Alaska en het zuidwestelijk gelegen Kodiak. Otters
wreven zich de ogen stuk - ruim 2.800 van deze olijke dieren
stierven, evenals een kwart miljoen vogels, driehonderd zee
honden, een stuk of twintig orka's en miljarden planten. Twee
jaar na de grootste milieurairip uit de Amerikaanse geschiede
nis holde ook de visstand in het gebied dramatisch achteruit.
De lange-termijngevolgen voor het ecologische systeem zijn
onduidelijk.
Tien jaar na het scheuren van olietanker Exxon Valdez
Sommige vissers stelden na de ramp hun kotters beschik
baar aan Exxon, voor de bergings- en schoonmaakoperatie.
Vissen in het gebied was toch verboden. Ze verdienden er goed
aan en lieten met het snel verdiende geld kapitale villa's bou
wen. Nu worden ze door hun oude collega's met de nek aange
keken en met een mengeling van spot en jaloezie aangeduid
als de 'spülionaires' omdat ze hun vermogen danken aan de
'oil spill', de olievervuiling.
De 'spillionaires' vormen een kleine minderheid in een be
roepsgroep die ernstig gedupeerd werd door Exxon. „We wor
stelen elke dag met de gevolgen van de olieramp", verzekert
visser Bruce Schactler, voorzitter van de zalmvissers van Ko
diak. „Er kwam'een hoop ellende uit voort: faillissementen,
echtscheidingen, noem maar op."
Steven Picou, docent sociologie aan de Universiteit van
Zuid-Alabama,' verricht sinds 1982 onderzoek naar de sociale
gevolgen van rampen. Tussen 1989 en 1997 verbleef hij vele zo
mermaanden in het zuiden van Alaska om de effecten te on
derzoeken die de ramp met de Exxon Valdez had op de inwo
ners van Cordova, een kustplaats grenzend aan de Prince Wil
liam Sound. Net als Kodiak lijdt ook Cordova nog steeds onder
de gevolgen van de olieramp. Picou zag hoe anders de effecten
van een natuurramp zijn, vergeleken met die van een techno
logische catastrofe.
Om te beginnen is het element van verrassing bij een tech
nologische (lees: een door de mens veroorzaakte) ramp groter,
zegt hij. „Dit draagt bij tot vergroting van de onzekerheid." Zo
als er jaren na de vliegramp met de Boeing 747 van El Al in de
Bijlmermeer nog gespeculeerd wordt over de vraag of bewo
ners en hulpverleners al dan niet werden blootgesteld aan stra
ling, zo wordt er vandaag in Alaska onverminderd gespecu
leerd over de lange-termijneffecten van de olieramp.
Wantrouwen hoort bij elke technologische ramp, constateer
de Steven Picou. Gedupeerden hechten over het algemeen
weinig geloof aan geruststellende verklaringen van de overheid
of het grote bedrijfsleven. „Een natuurramp brengt een getrof
fen gemeenschap dichter bijeen. Een technologische ramp
drijft de gemeenschap uit elkaar. Een natuurramp brengt vaak
het beste in de mens naar boven. Je zag onlangs na de aardbe
vingen in Turkije en Taiwan hoe mensen met hun blote, soms
bebloede handen vele uren achtereen groeven in het puin op
zoek naar overlevenden. Een technologische ramp creëert
daarentegen corrosie in de sociale infrastructuur."
Een voorbeeld: in een woonwijk nabij een chemische fabriek
raakt een onevenredig groot aantal kinderen ziek. De woede-
die dit oproept, lokt in dezelfde wijk een tegenreactie uit. De
directie van de chemische fabriek - die beweert dat er 'geen ri
sico's' zijn voor de volksgezondheid - is de grootste werkgever
in de regio. Een niet onaanzienlijk deel van de wijkbewoners is
voor zijn inkomen afhankelijk van de fabriek. De wijk valt uit
een in twee kampen. De een vecht voor de gezondheid van zijn
kinderen, de ander voor het behoud van zijn inkomen. Weer
anderen vrezen dat de negatieve berichtgeving over hun 'gif-
wijk' de waarde van hun koophuis doet verminderen. De on
verzoenlijkheid is groot.
Verdeeldheid
In Alaska ging het na de ramp met de Exxon Valdez niet an
ders. De vissers die hun schepen ter beschikking stelden van
de schoonmaak-operatie, werden uitgescholden voor 'Exxon-
hoeren'. „Mensen waren geschokt over het feit dat hun eigen
broer, neef of buurman zijn schip uitleende aan Exxon en geld
aannam van het concern dat zo'n immense schade had ver
oorzaakt in Alaska", zegt Picou.
De verdeeldheid groeide toen de visstand tussen 1992 en
1996 dramatisch terugliep. De vissers die in 1989 hun schepen
hadden uitgeleend aan Exxon kochten met hun nieuw verdien
de geld modernere apparatuur, soms zelfs een nieuw schip of
een tweede schip. Zij deden het daarom beter in de magere ja
ren dan hun collega's die met verouderde spullen werkten. Dit
