Nederlandse film draait op broodjes en aftrekposten
'Ik ben geen zakenman
Cultuur&Kunst
ZATERDAG 23 OKTOBER 1999
Met Oscar bekroond 'Karakter' trekt slechts 66.000 bezoekers
Terwijl de Nederlandse speelfilm in Hollywood een
abonnement lijkt te hebben op de Oscar voor beste niet-
Engelstalige speelfilm, is de werkelijkheid in de polder
heel wat grauwer. Ver weg van de glitter en glamour in
het zonovergoten Californië, waar niet op 10 miljoen
gulden wordt gekeken bij de productie van een film,
schrapen de Nederlandse producenten moeizaam een
paar ton bij elkaar voor een speelfilm.
DEN HAAG FRANK HENDRICKX
PEET VOGELS
Voor drie miljoen gulden maak
je in Nederland een volwaardi
ge speelfilm, een bedrag waar
voor in Hollywood geen sterac
teur zelfs maar bereid is het
script te lezen.
Toch zien betrokkenen in de
filmwereld de toekomst zonnig
in. Sinds begin dit jaar is er een
fiscale maatregel die het voor
vermogende particulieren inte
ressant maakt om geld te ste
ken in de Nederlandse speel
film. Zo heeft Jeroen Krabbé in
middels al 20 miljoen gulden
binnengehaald voor zijn verfil
ming van De ontdekking van de Zelfs de nieuwe generatie onaf-
in zijn eentje trok. De met een
Oscar bekroonde film Karakter
bijvoorbeeld trok maar 66.000
bezoekers.
Directeur van het Nederlands
Fonds voor de Film R. Rienstra
is blij met de extra stroom aan
geld voor de film. „Al in 1995
hebben we geroepen dat wij
niet de enige willen en kunnen
zijn die de Nederlandse speel
film financiert. Daarvoor is het
budget van het Filmfonds, zo'n
18 miljoen gulden per jaar, te
klein."
Tot dit jaar was dat echter
wel het geval. Als het Filmfonds
geen geld gaf, was het onmoge
lijk een speelfilm te maken.
hemel het boek van Harry Mu-
lisch. Staatssecretaris van Fi
nanciën W. Vermeend maakte
bij de opening van het Neder
lands Film Festival bekend dat
er inmiddels al zes nieuwe films
zijn goedgekeurd met een to
taalbudget van 100 miljoen gul
den. Hij beloofde de aanwezige
filmwereld dat ook na 2001 de
financiering van de speelfilm
fiscaal aantrekkelijk blijft.
Die stimulans kan de Neder
landse film wel gebruiken. De
hoogtijdagen van de Neder
landse film waren de jaren
tachtig, toen miljoenen mensen
naar de bioscoop gingen om
een Nederlandse film te bekij
ken. Het afgelopen jaar was al
leen Abeltje een hit met 497.000
bezoekers. De meer dan 20 Ne
derlandse films tezamen trok
ken ruim 1,1 miljoen bezoekers,
nog geen derde van wat Titanic
hankelijke filmmakers kon niet
om het fonds heen. „Je kunt
voor 15.000 gulden een film
draaien op video. Dan moeten
de acteurs en de crew, camera
mensen, geluidsmensen en
dergelijke, gratis meewerken en
het liefst moet de bakker dan
ook nog gratis broodjes bren
gen", aldus Riek Hadders, dis
tributeur bij het Filmmuseum.
„Uiteindelijk moet de film ech
ter op celluloid worden gezet,
anders kan hij niet in de bio
scoop vertoond worden. Dat
kost al snel 70.000 gulden en
daar heb je het Filmfonds voor
nodig."
De plotse stroom van de pri
vate miljoenen heeft Rienstra
verbaasd. Hij twijfelt aan de be
trokkenheid van de financiers
bij de Nederlandse speelfilm.
„Het is niet te hopen dat de Ne
derlandse speelfilm verwordt
Monique van der Ven en Edwin de Vries op het Nederlands Filmfestival in Utrecht.
tot een fiscale aftrekpost voor
de rijken. Er zou een duidelijk
verband moeten zijn tussen de
opbrengsten van een film en de
opbrengst voor de geldschieter.
Het is de bedoeling dat met het
particuliere geld de commerci
ële film wordt gestimuleerd,
dus de film die grote aantallen
bezoekers trekt."
Rienstra, in een recente en
quête van de Volkskrant onder
filmmensen uitgeroepen tot
machtigste man van de Neder
landse film, geeft via het film
fonds jaarlijks zo'n 10 miljoen
gulden aan subsidie voor de
realisatie van speelfilms. Dat
geld is noodzakelijk om de fi
nanciering rond te krijgen. „De
Nederlandse filmwereld hangt
foto cpd jaap de boer
van subsidies aan elkaar", aldus
Hadders.
Zo was de situatie in ieder ge
val tot begin dit jaar nog wel.
Voor een speelfilm, die ergens
tussen de twee en de vier mil-»
joen gulden kost, ging een pro
ducent eerst langs bij het Film
fonds. Daar kon na goedkeu
ring maximaal één miljoen gul
den aan subsidie worden opge
haald. Bij de omroepen kon de
producent nog zo'n anderhalf
miljoen ophalen. De overige
gelden moest de producent bij
de bank, bevriende geldschie
ters of andere particulieren zien
te lenen of uit eigen zak beta
len.
Op die manier konden er
jaarlijks zo'n tien speelfilms ge
maakt worden. Met de nieuwe
fiscale constructie en de daar
mee vrijkomende miljoenen
ontstaat een heel nieuw per
spectief voor de Nederlandse
speelfilm. Niet langer is een
.producent afhankelijk van het
Filmfonds. Inmiddels zijn al
meer dan 35 projecten aange
meld die zich willen financieren
via deze constructie.
Gelet op de bedragen die er
beschikbaar komen en de hoe
veelheid projecten die er zijn
aangemeld kan de Nederlandse
filmindustrie een flinke groei
door gaan maken. Meer films
met hogere budgetten, vaak ge
maakt voor de internationale
markt. De vraag is of de Neder
landse filmindustrie die weelde
aankan. Rienstra denkt dat het
Filmfonds nog een grote bijdra
ge kan leveren aan de volwas
senwording van de filmindu
strie. „Via de subsidie kunnen
we bijvoorbeeld scenarioschrij
vers aan het werk houden. Al
leen door veel scenario's te
schrijven krijg je voldoende
professionele scenarioschrij
vers."
Tot dit jaar was de subsidie
voor scenarioschrijvers in zijn
uitwerking meer een steun
maatregel om de scenario
schrijvers van de straat te hou
den. De meeste scenario's be
landden op een plank om er
nooit meer vandaan gehaald te
worden. Met de nieuwe geld
stroom voor de film kan
oogst gaan worden.
„Ook de jonge garde filnin
kers die het liefst meteen e
grote film maken kunnen bt
eerst klein beginnen en zo
zaamaan het vak in de vin
krijgen. Voor die ontwikfe
zal het Filmfonds n<
ven."
Hoe wordt een
film gefinancierd
De nieuwe fiscale stimula
voor filmfinanciering wg
met behulp van een cos
manditaire vennootsch
(cv). Een producent die
film wil produceren richt e
cv op. Een particulier, lit
iemand die in het 60 ju
cents tarief voor de inko-
stenbelasting valt, stopt g<
in die cv. In ruil daaivi
krijgt hij een deeltje van
rechten van de film. Hets
investeerde geld mag hij
het eerste jaar voor 27 p
cent, van maximaal 64i
Hert
alvve
toee
dat
fen
hets
bijvc
de ac
het h
gang
aan vi
van!
met i
daari
onde
Matthijs van Heijningen, succesvol ondernemer in film
Met zijn onafscheidelijke sigaar, zijn zegelring om de
Heijningen uitgegroeid tot het prototype van de
linkerpink, zijn Daimler DB6 en tot voor kort zijn kasteel in Buitenplaats aan de Vecht is Matthijs van
handelaar in dromen van celluloid. foto anp
AMSTERDAM FRANK HENDRICKX
Niemand speelt de rol van film
producer zo gedreven als Mat
thijs van Heijningen. Met zijn
onafscheidelijke sigaar, zijn ze
gelring om de linkerpink, zijn
Daimler DB6 en tot voor kort
zijn kasteel in Buitenplaats aan
de Vecht is hij uitgegroeid tot
het prototype van de geslaagde
handelaar in dromen van cellu
loid. Gezien de armlastige staat
van de vaderlandse filmindu
strie dringt zich als vanzelf de
vraag op: Waar doet-ie het van?
Al 25 jaar zit Matthijs van Heij
ningen in het vak, maar wie
denkt dat hij genoeg heeft van
de eindeloze zoektocht naar
geldschieters, de scherpe pen
nen van critici en de veelal ma
tig bezette zalen heeft het mis.
„Ik wil nog twintig jaar door",
aldus de 55-jarige producent
van speelfilms als Ciske de rat,
De lift en Op hoop van zegen.
Drie nieuwe Nederlandse films
staan weer op stapel. En als
producer treedt uiteraard Van
Heijningens bedrijf Sigma Pic
tures op, dat volgens het Ne
derlands Film Festival 25 jaar
bestaat.
Reden voor een feestje. Van
Heijningen staat tijdens het
huidige Film Festival centraal.
Hij krijgt een oeuvre-prijs en
zijn 30 films worden weer eens
in de Utrechtse bioscopen ver
toond. Van Heijningen heeft
kwaliteit gemaakt en veel jonge
filmmakers en acteurs een kans
gegeven, is de opvatting. Dat
Sigma Pictures volgens het
handelsregister pas 23 jaar be
staat mag de pret dan ook niet
drukken. „Dat is misschien het
boekhoudkundige begin, maar
precies 25 jaar geleden maakte
Van Heijningen onder de naam
Sigma zijn eerste film. Daar
gaat het om", aldus een woord
voerder van het festival.
De producer zelf kan zich
waarschijnlijk zeer goed vinden
in de onverschilligheid over
'boekhouden'. „Ik ben geen za
kenman", beweert Van Heijnin
gen. „Ik ben een cultureel on
dernemer." Voor woorden als
'winstbelust' lijkt hij bijna een
fysieke afkeer te hebben. Het
geld staat volgens Van Heijnin
gen nooit voorop, de kwaliteit
van de film is het belangrijkste.
Daarom heeft hij zich nimmer
schuldig gemaakt aan de 'plat
vloersheid' van films als Flod
der en Paul de Leeuws Filmpje!.
„Ik heb nog nooit een commer
ciële film gemaakt."
Toch zullen zijn volgende
producties 'minder arty' zijn.
De laatste Nederlandse kaskra
ker van zijn hand kan de pro
ducent zich dan ook met moei
te herinneren. Orlando was
'wereldwijd een succes', maar
is nauwelijks een Nederlandse
film te noemen. In de Russisch-
Frans-Italiaans-Nederlandse
film was Van Heijningen twee
de co-producent. Hij was ver
antwoordelijk voor de decors
en kostuums en verder was zijn
belangrijkste taak om in Neder
land subsidiegeld te krijgen. Op
dat vlak heeft de Nederlandse
producent zijn sporen ver
diend. Met de film Eline Vere
wist Van Heijningen als een van
de eerste producenten uit
meerdere Europese landen
subsidies te vergaren. Inmid
dels maakt hij deel uit van een
netwerk van producenten. Ze
helpen elkaar een weg te banen
door het woud van subsidie
potjes in de verschillende lan
den. Producenten uit drie ver
schillende landen die samen
een film maken komen boven
dien in aanmerking voor Euro
pese subsidies.
In Nederland heeft Van Heij
ningen de laatste jaren echter
weinig successen op zijn naam
staan. Producties als Advocaat
van de hanen, Vals licht en
Wildgroei trokken nauwelijks
bezoekers en de verkopen naar
het buitenland vielen ook te
gen. Toch is de producent niet
aan lagere wal geraakt. Hij heeft
weliswaar zijn kasteel verkocht,
maar ogenschijnlijk niet uit
geldzorgen. Hij woont nu in
een kapitaal grachtenpand in
Amsterdam. Nog steeds hoort
Van Heijningen tot het zeer
korte rijtje namen met het pre
dikaat 'welvarend dankzij Ne
derlandse films'. Van Heijnin
gen, Bert Haanstra en Rob
Houwer (producent van Turks
fruit), dan houdt wel zo'n beet
je op. Laurens Geels Flodder
heeft 'waarschijnlijk alles weer
verspeeld', aldus Van Heijnin
gen.
Dat geldt dus niet voor Van
Heijningen, ondanks het ont
breken van successen de laatste
jaren. In het kleine filmwereldje
keert daarom met tussenpozen
steeds de suggestie terug dat
producenten als van Heijnin
gen hun sigaren roken van sub
sidiegeld. „Een misvatting", be
weert de producent. Grofweg ven van mijn films ka achtti<
komt het erop neer dat eender- ven." Op de vraag hoest pause|
gulden, van zijn belastb
inkomen aftrekken. Aai
zien een film in de loop
de tijd minder waard m
een film die al twee keet
tv is geweest kost mie
dan een film die net ii
bioscoop gaat draaien,
de investeerder die waai
vermindering als verlies
schrijven en dat in mii
ring brengen op zijn ic
men. Op die manier w
nog eens een flink ba!
aan belasting bespaard,
eindelijk koopt de produt
de rechten terug voor
bepaald bedrag. Dat bed Qjt g(
opgeteld bij de bespa spej
belasting bezorgen de ic |.grs
teerder uiteindelijk (r'
winst.
Herot
der er
I en IJ
veran
het va
sional
naar
rerha;
niet z
reken
waad
asy-r<
hoofd:
iathei
roth, c
terlosi
)verlc
filmdistribiteur in Nederla^'jgsh
en eventueel de voorvet >chan<
aan buitenlandse distribiierove
„Op die manier probeer
voorhand ook je eigen I
gedekt te krijgen, maar n
lukt dat niet. In bijna alle
len Iaat je je eigen koste
betalen. Als een film nielf"0
ben je dat geld dus kwijt
bij bestaat de kans dat d
over budget gaat, waai'
nog meer risico loopt."
De balans van zijn om
ming Sigma Pictures f
bevestigt dat de produce! |S
eigen geld in films zit. N'
zondering van het jaa
heeft Sigma sinds 1990 c
broken een negatief eigi
mogen. Het bedrijf he<
minder bezittingen (fil
productie via de dochl
de holding) dan leninj
externe financiers),
normaal bedrijf zou i
rampzalige situatie zijn,
niet voor een filmprod
De leningen op de balai
namelijk in meerderhei
opeisbaar als de film L
feit dat er structureel een ,ybe
tussen de financiering
productiekosten - steeds
ke tonnen - geeft aan fe'bec
maar één iemand voort leemv,
schil moet opdraaien: f1"61"w
ducent.
ft intei
Tegenover dit risico flden
echter wel dat Van Heij;rteen
bij een succes veel geldi en 4
dienen. Hij hoeft de wi ltuurlij
een film alleen maar tf vvere
met de bioscoopbezitt frnemi
gemiddeld 60 procent va om)> di
verkocht kaartje krijgt,!tontvv
distributeur. De subsi Mers v
schaffers krijgen hun ge! -et lng
en in sommige gevallen er£plel
limiteerd deel van de er i
Daarnaast heeft de prt ,sin8v
in het gunstigste geval
rechten. Zo heeft Van 1
gen naar eigen zeggen
miljoenen" verdiend i
verkoop van de film Dei in
ducties als Ciske de ral
koele meren des doods 0RIZOI
vlucht regenwulpen kwa gehoor
het verleden eveneens htgevoc
schoots uit de kosten, i behoe
Over de toekomst maf
Heijningen zich dan ooi mi
zorgen. „Mijn bibliotht
30 film is mijn pensifl *nCA>
het geld dat ik krijg voc grap; 6
sievertoningen en vidi liereilar
de van een film betaald wordt
door subsidies van het Film
fonds en eenderde door televi
sieverkoop en -fondsen wordt
opgehoest door privé-finan-
ciers. Daar zitten in elk geval de
hij zich nog kan permit
hij desondanks d "Ossing
„Geen. Anders wordt h rizonta,
lijk geld voor volgende notab(
elkaar te krijgen."
rficaal:
