'Toen ik veertien jaar was kopieerde ik Rembrandt'
■Prachtige Roma in
engelende melodie
Crackerman: professioneel, Leids, vol, vet en lekker
Leiden Regio
Sotheby's pakt uit met Van Gogh
Politiek is te nadrukkelijk
in 'leerstuk' Black Box
CHEF WIM WEGMAN, 071-5356414, PLV.-CHEF ANNET VAN AARSEN, 071 -5356436
Kunstenaar Joop van Egmond voelt zich niet begrepen in eigen doip
grote dieptepunt kwam toen bleek dat
n dochter Esther aan kanker leed. Bijna
ijaar lang stonden de penselen droog,
was te veel met Esther bezig. Ik liep hier
jnijn atelier alleen een beetje rond te
ien, dacht alleen aan Esther, aan Es-
aan Esther. Het is toch je kind en ze
op de grens van leven en sterven gele-
creativiteit is weer volledig teruggeko-
i, „Er zijn momenten geweest dat ik
it: mijn creativiteit is weg. Mijn kunst
geen uitlaatklep. Bij andere kunste-
ars is dat precies andersom. Mahler bij-
orbeeld, de componist. Die verloor een
d, is daar lange tijd zó kapot van ge
est dat hij niets kon doen, maar heeft la-
wel zijn Die Kindertotenlieder gecom-
leerd. Hij heeft er iets mee gedaan om
te verwerken, ik heb dat niet. Of mis-
lien een beetje. Een paar jaar geleden
■rleed een goede vriend van me, ook een
istenaar. Toen hij nog leefde ben ik bij
n geweest. Na afloop fietste ik naar huis
S borrelde iets in mijn gedachten. Ik ben
irmijn atelier gegaan en heb het in één
op het doek gezet. Het Afscheid, heet
De dag erna is hij overleden."
'éi pvan Egmond, Rijnsburgs kunstenaar
"het gebied van schetsen, etsen, schilde-
en ruimtelijke werken, beschouwt
izelf als een emotioneel mens. Vooral
ssieke muziek kan hem enorm aangrij-
Soms zozeer dat hij in huilen kan uit-
sten. „Bepaalde passages raken me
irm. Fragmenten die precies de gevoeli-
let naar raken. Met schilderkunst heb ik
nooit gehad. Ik loop veel tentoonstel-
jkf jen af van de grote jongens en daar
ik d ik wel geraakt door hun fabelachtige
it iniek. Maar tranen? Nee. Ik ga alleen ge-
ge rimeerd weer naar huis. 'Ik sta nog
aa iraan het begin', denk ik dan."
het begin? Niet echt. Joop van Egmond
n heeft er decennia aan ervaring op zit-
Als kind kreeg Joop een potlood in
mi den, trok hij zijn eerste lijntjes en zou
e t ooit meer mee stoppen. „Ik ben vanuit
vi vieg gaan tekenen", overdrijft Joop zelf.
el kan me nog goed herinneren, dat ik op
g agere school avond aan avond zat te te
en. Rembrandt kopiëren toen ik 14,15
was. Ik heb een paar hele mooie be
nd."
;r dan vijftien jaar lang volgde hij een
ikf pallet aan (avond)opleidingen in de te
en schilderkunst. Maar Van Egmond
de zich er opgesloten, zonder goede
re ileiding van de introverte docenten. „Ik
ddat ik aan mijn lot werd overgelaten,
ik ineens zei: hé, ik moet het zelf doen.
ontdekken, zelf leren zien. Ik noem
elf altijd een soort autodidact. Mijn op-
ng heeft me wat gevormd, maar ik heb
zelf veel moeten doen. Door veel te
eren, veel te lezen, veel te luisteren
anderen en goed te kijken naar de
>ve it- Kijken, kijken, kijken. Ook naar de
meesters. Het etswerk van Rem-
dt, zó fabelachtig, zó krachtig."
ni t keerde Van Egmond de opleidingen
Tn 'g toe, later groeide dat uit tot een re-
g elite afkeer van al zijn werk uit die pe-
Kunstwerken uit die tijd die hij op
loop van Egmond, kunstenaar en
groot liefhebber van muziek,
natuur, rust en architectuur.
Begonnen met een potloodje in
de schoolbanken, exposeerde hij
in het hele land. Schilderijen,
etsen, pentekeningen komen uit
zijn handen, de laatse jaren heeft
hij sculpturen aan dat repertoire
toegevoegd. Een nieuwe stap
waar hij tevreden over is, al was
het maar omdat een sculptuur
op een plein door veel meer
mensen gezien wordt dan een
schilderij in de huiskamer.
Ondanks goede recensies en
bekende kunstwerken in onder
meer Leiden en Rijnsburg, streeft
hij niet naar roem. „Die
landelijke bekendheid hoef ik
niet."
foto dick hocewoning
zolder tegenkomt, vernietigt hij steevast.
„Ik schaam me ervoor. Dat amateurisme.
Hoe heb ik het toen zo slecht kunnen be
naderen. Het hele schilderwerk, de kleur,
de aanpak, de vormgeving, de compositie -
alles, alles is er slecht aan. Soms schilder ik
er overheen. De structuur van het oude
schilderij kan schitterend mooi meespelen
in het nieuwe."
„Mijn vrouw zegt weieens: Je bent gek, je
moet dat werk, je oude werk niet vernieti
gen. Tsja. Misschien is het wel een soort
lafheid. Dat ik mijn hele ontwikkeling niet
openbaar durf te maken. Ik zeg weieens: ik
heb een hele verkeerde start gemaakt. Ik
ben te snel voor de dag gekomen. Mijn re
censies zijn altijd goed geweest, dat wel.
Maar waarom ik dan niet landelijk naam
heb gemaakt? Ik heb daar nooit moeite
voor gedaan. Ineens kwam ik op het punt
dat ik zei: ik hoef die landelijke bekendheid
niet. Ik heb overal in het land geëxposeerd,
maar nu ik erop terugkijk zeg ik: zonde van
mijn tijd."
Tegenwoordig tekent hij zijn werken met
'Mond'. Zijn naam voluit onder een schil
derij is te lang. 'JvE' zegt niemand wat.
Mond, dat is kort en krachtig. „En het mar
keert een nieuwe periode. Sinds Esther en
sinds ik gepensioneerd ben.
Want Van Egmond heeft altijd zijn brood
verdiend bij de beroepsbrandweer in Lei
den. Een jongensdroom, maar een heel an
dere wereld. Toen hij beroeps werd, bood
het hem de vrijheid om meer te schilderen,
dat wel. Anderzijds, het was een keurslijf.
Een 'militaristisch, hiërarchisch systeem'.
Terwijl Van Egmond juist van vrijheid
houdt: „Dromen van vrijheid. Van weidse,
ruime landschappen."
Nu hij is gestopt heeft hij nóg meer tijd -
een hemelse ervaring voor Joop van Eg
mond. Als liefhebber van stilte, rust en na
tuur trekt hij er graag op uit. Naar een
klooster, naar begraafplaatsen (favoriet:
Oegstgeest) of naar natuurrijke streken. In
binnenland (Friesland, Limburg) en bui
tenland (Frankrijk).
Onlangs bivakkeerde hij een maand in Oe
ganda. „Het heeft een nieuwe dimensie ge
geven aan mijn creativiteit. Ik moet het nog
gaan uiten, maar ik heb het vastgelegd in
een prachtig document van 270 tekenin
gen. Snelle notities van mensen die ik er
heb ontmoet, het landschap, de dieren. Te
genwoordig verwaarlozen we de stilte. Nu,
daar heb ik de stilte weer echt ervaren. We
hebben zeven dagen lang op een soort ei
land aan de Oegandese grens gezeten, als
Robinson Crusoës. Verstoken van alles.
Gas, licht, water. We dronken water uit het
meer. Geen wegen waren er, geen auto's,
geen fietsers zelfs. Van een vliegtuig heb
ben we nooit iets gehoord. Puur het para
dijs. Ik zei tegen mijn zoon Alex: Hier staat
de tijd nog stil. En zo was het gewoon. Ge
lukkig zijn we niet ziek geworden."
„Ik ben diep religieus", verklaart Van Eg
mond. „Ook kerkelijk, hou het maar op
protestants. Ik vind het te bekrompen om
te zeggen: ik ben gereformeerd. Ik voel me
thuis bij baptisten, katholieken, een pink
stergemeente. En ook in de gereformeerde
kerk."
Religie. Cultuur. Twee onderwerpen die ge
voelig kunnen liggen in Rijnsburg, het dorp
waar Van Egmond opgroeide. Het kerkelijk
leven is, weliswaar minder dan vroeger,
nog steeds prominent aanwezig. Cultuur
des te minder. „Er zijn wel ontzettend veel
amateurgezelschappen hier. De zangver
eniging, toneel, het blijft volkskunst. Dat is
niet erg, want het is de eerste stap naar be
tere kwaliteit. Zelf zit ik ook op een zang
koor en het blijven amateurtjes. Dat geef ik
gewoon toe. Maar het liefst ga ik naar de
grote concerten, de grote kunstenaars. In
Rotterdam, Amsterdam of Den Haag. Maar
helaas, daar zie ik weinig Rijnsburgers."
„Ik stuit in Rijnsburg op onbegrip. Veel
mensen hier begrijpen mij niet. Ik voel me
weieens een eenzame. Inderdaad, Ik ben
Rijnsburg ontgroeid. Ik ben geen echte
Rijnsburger. Dat wil niet zeggen dat ik het
dorp daarmee afval, want het heeft enorm
veel goede dingen. Die saamhorigheid,
daar hebben wij vooral met Esthers ziekte
veel van gemerkt. Ook op kerkelijk gebied.
Maar over kunst moet ik soms praten als
brugman: „Durf nu eens zoiets aan de
muur te hangen. Maar dan doen ze het
niet. Dat onbegrip, zo jammer."
Zijn vrouw (een Katwijkse) heeft volgens
hem ook niet zo'n kijk op kunst. Zijn laatste
schilderij of sculptuur zal bijvoorbeeld
nooit aan de keukentafel worden bespro
ken. Niettemin is ze - en dat heeft hem het
leven als kunstenaar mogelijk gemaakt -
gezegend met een engelengeduld. „Zij be
greep me als ik zei: ik stap op de fiets en ga
een dag of vier fietsen. Terwijl dan voor een
groot deel het gezin op haar terugviel. Ik
had dat nodig, als uitlaatklep en om inspi
ratie op te doen. Dat ze het geduld voor me
opbracht is een enorme stimulans voor me
geweest."
„Ik wil al heel lang verhuizen uit het drukke
westen. Er is hier zo veel ruimtegebrek.
Dichter Slauerhoff zei het al: Alleen in mijn
gedichten kan ik wonen. Hij kende die
drukte ook. Ook ik kan billeen in mijn weid
se landschappen wonen. Ik ben francofiel,
het lijkt me geweldig om daar te wonen.
Maar vrouw en kinderen willen in Neder
land blijven. Drenthe is ook een hele mooie
provincie, daar kun je rustig wonen en heb
je nog gave landschappen. Friesland ook.
Elk jaar moet ik even naar Friesland. Om
het te ruiken en de wind om mijn hoofd te
voelen. Daarheen krijg ik mijn vrouw wel
mee. Zij wil in Gaasterland gaan wonen,
aan de Friese kust."
Joop kan zich geweldig opwinden als hij
ziet hoe het authentieke Nederlandse land
schap her en der wordt aangetast. Gekapte
bomen, ruilverkaveling, dijkverzwaringen.
„Destructief', oordeelt hij. „Ik heb over
dijkverzwaringen ruzies gehad met de
mensen op de graafmachines. Tuurlijk, die
verzwaring moet. Maar het kan toch op een
betere manier? Een kunstenaar ziet dat
sneller denk ik. Die heeft een vooruitziende
blik. Ik zie een snelle maatschappij - pro
duceren, produceren. Computers ook, ge
wéldig. Toch mis ik de ziel, het hart. Neder
land is sociaal gesproken de beste van de
wereld. Maar dat heeft de creativiteit van
veel mensen doodgemaakt, want we wor
den verzorgd van de wieg tot het graf. Het
creatief vermogen de dingen aan te passen,
is verdwenen."
Zelf maakte Van Egmond de moeilijke jaren
na de Tweede Wereldoorlog mee. Soms
had hij het gevoel dat hij de ellende van die
oorlog, met de moeizame hongerwinter,
ook zelfbewust had meegemaakt. Einde
loos verdiepte hij zich in wat de generatie
voor hem door had moeten maken. Le
zend, pratend met betrokkenen, tot op het
obsessieve af. Een 'post-syndroom' noemt
hij het.
Een aantal jaren terug vertrok hij met een
groep Amsterdamse joden naar Polen. „We
zijn alle kampen af geweest. Auschwitz,
Minkenau, Sobibor. Ik had verwacht dal ik
er na die reis een punt achter kon zetten,
maar het heeft me nog lang beziggehou
den." Van Egmond loopt naar de kast en
haalt een steen tevoorschijn. „Dit is het
enige kunstwerk dat direct door de oorlog
is beïnvloed. Deze steen komt uit Ausch
witz, die heb ik daar gevonden tussen de
versperringen van het kamp. Ik heb er, om
met mezelf in het reine te komen, een oog
in uitgehakt, met tranen. Heel simpel. Voor
mezelf heb ik gezegd: deze steen zal voor
eeuwig huilen."
muziek recensie
li dy van der spek
irt: Igor Roma met het Nationaal
orkest. Gehoord: 16/10, Stadsge-
hoorzaal, Leiden.
rdl
verrassende formule, de
ist Igor Roma, hoog op de
ha lijst van beroemde klavier-
wen, in samenspel met een
al jonge musici uit het Na-
lal Jeugdorkest. Het orkest
in alle kranten bejubeld is
de verbluffende uitvoerin-
van Olivier Messiaens Tu-
q alila Symfonie.
:gen blazers speelden za-
in de Stadsgehoorzaal
Roma een kwintet van Mo-
en een sextet van F. Pou-
(1899-1963). Tussen 1784
787 heeft Mozarts creativi-
n5i kwantitatief én kwalitatief
iTiES hoogtepunt bereikt. In deze
s 3t|panne ontstaan onder
vijf kwintetten, waaronder
Kwintet in Es voor hobo,
net, fagot, hoorn en piano
nte U- Mozart vond het toen
leste werk wat hij ooit ge
it had. Elk instrument laat
horen in zijn specifieke ei
ndigheid. Zingend géven
gint n enkele figuur of een vari-
'an elkaar door. De hoboïst
op door het gemak waar
hij een soepele heldere
maakt. Ook de andere bla-
zijn klankvol, en warm in
ldK dlegro moderato. Maar als
CA5 'nspel met de piano is er
ig lichtvoetigheid en trans-
n y uie. Igor Roma speelt hier
uitgesproken luid zonder
icht en lucht.
.er. ulencs sextet voor fluit, ho-
klarinet, fagot, hoom en
D kan dat herrie-achtige
pan. Alle drie delen' hebben
[oed geks. Alsof er een le-
tn Klaassens komt aanstor-
zo lekker schetteren de
rs De fluit gooit met stra-
serpentines. De fagot
melt en steunt. Ook de fi-
is uitbundig, maar rit-
ono|h zit dat compleet anders
töar. Het botst en schokt
doortrokken van een jazzy
Prachtig speelt Roma hier
een breed jengelende melodie,
waar de blazers zwenkend
doorheen fietsen en feestelijk
dynamisch het aankomende
slot begroeten in een geweldige
gillende dissonant. Dan is de
daar opvolgende ingetogenheid
des te aantrekkelijker.
Maar in Schumanns Kwintet
in Es voor twee violen, altviool,
cello en piano (1842) is de crè
me de la crème van het Natio
naal Jeugdorkest aan streek.
Was de pianoklank in Schu
berts Adagio in Es al wonderlijk
mooi geworden, in Schumanns
kwintet heeft ook het samen
spel homogeniteit, vitale eens
gezindheid en een fanatiek co-
loriet gekregen; een concertan
te aangelegenheid. Hier zijn alle
musici op elkaar ingespeeld en
aan elkaar gewaagd. Een voor
treffelijke eerste violist speelt in
overtuigende harmonie met de
piano en 't is alsof zij alle ande
re strijkers meetrekt. De vonken
springen van de strijkstok.
Aanvankelijk heeft 'In modo
d'una Marcia' iets van een me
lancholieke marche funèbre,
maar het leed wordt al snel ver
drongen wordt door een driest
Scherzo. Ook de piano heeft af
en toe een concerterende rol,
op andere momenten is de
klank weer opgenomen in de
vloeiende stroom van het ge
heel. Ondefinieerbaar Roman
tisch!
Amsterdam Tijdens de opening van het nieuwe gebouw van het waarde van het schilderij 'Park in de lente (1887) wordt geschat op 15
veilinghuis Sotheby's aan de De Boelelaan in Amsterdam, kon het pu- miljoen gulden en gaat in december in Londen onder de hamer,
bliek zich vergapen aan een schilderij van Vincent van Gogh. De foto anp/cor mulder
theater recensie
suzanne lammers
Black Box, naar het gelijknamige boek van
Amos Oz Regie en bewerking: Paul Bin-
nerts Décor, licht en kostuums Jan-Joris
Lamers Sp^l Gijs Scholten van Aschat,
Nelleke Zitman, Waldemar Torenstra, Sa-
bn Saad el Hamus e.a. Gezien: 16/10,
LAKtheater, Leiden. Nog te zien 23/10,
Parktheater. Alphen a/d Rijn, 27/10, The
ater aan het Spui. Den Haag
Black box, zwarte doos. Een
analyse van waarom het fout
ging. Wat fout ging? Alles. In de
eerste plaats het huwelijk van
liana en Alex en vervolgens bet
huwelijk van liana en Michel,
maar ook de idealen van Israël,
de strijd tussen Arabieren en
Joden en Joden onderling. Het
gaat over liefde en de onmoge
lijkheid elkaar te bereiken, over
tolerantie en fanatisme in het
klein en in het groot. Paul Bin-
nerts maakte van de brievenro
man van Amos Oz een toneel
bewerking.
In korte scènes, afgewisseld
met flash-backs, in flarden ei
genlijk, wordt het ongelooflijk
gecompliceerde verhaal over je
uitgestort. Langzaam krijgt alles
en iedereen zijn plaats: de naar
liefde hunkerende vrouw, de in
zichzelf opgesloten en door de
oorlog misvormde held, de ont
sporende want ongecorrum
peerde zoon, de verblinde en
vrome Jood, de dubbelhartige
advocaat. Het stuk wisselt
voortdurend en snel van stem
ming. Van hard en cynisch via
koddig en kluchtig tot liefdevol
en teder.
muziek recensie
hans keuzers
Crackerman Fred Gressie/zang, Mark van de Struijs/gitaar, Mar
tin Zeehuisen/bas, Mark Zeelenberg/drums, Arjen Gressie/gitaar
Gezien 15/10, LVC, Leiden
De grote zaal van het LVC is natuurlijk op de be
gane grond. Twee trappen omhoog en je staat op
het zolderpodium. Sinds jaar en dag op vrijdag
het podium voor de band die nog moet doorbre
ken. Niet altijd even dankbaar, want de jongeren
hangen in de uithoekjes en voor de Leidse band
Crackerman gaapt een onbehaaglijke leegte. Aan
Crackerman is niks te merken want met Got my
system' is de volle Amerikaanse sound, met zijn
lekker spattende gitaarsoli, professioneel ingezet.
Fred Gressie's galmende vocalen zijn prima
doorleefd en klinken soms verdacht veel op Ian
Astbury van de Cult ten tijde van 'Love' of, om
het in Nederland te houden, een wat jongere vo
cale uitgave van Barry Hay van de Golden Ear
ring. De kracht van Crackerman ligt zonder meer
in de toegankelijkheid van de nummers. Als band
hoefje ook niet per definitie elke keer het nieuwe
pop-wiel uit te vinden. Crackerman doet dat dan
ook niet en bij iedere vet7volle galmende song
van de Leidenaars denk je: Waar is dat van gejat?
of waar lijkt dat op?, maar ondertussen sta je lek
ker in de maat met de voet mee te tikken.
Crackerman neemt tijdens het optreden maar
een paar keer gas terug. Juist bij die rustige
breaks laat de band steken vallen. De vuile rock
wordt afgewisséld met het iets luchtiger 'She' en
de band besluit zijn optreden met de wat rom
melige cover 'Virgin' van Brainbox. „Zeven van
de tien optredens zijn strak", vertelt Fred Gressie
na afloop. „Je moet er gewoon boven staan dat er
weinig publiek is en er toch voor de volle 100
procent voor gaan", vult gitarist Mark van de
Struijs aan. „Dat was best lastig vandaag."
Crackerman is een ideale band voor een uurtje
lekkere gitaarmuziek in de kroeg. De mensen
hebben na een paar borrels niet eens door of ze
naar een cover staan te luisteren of een eigen
nummer van Crackerman horen. Van de Struijs:
„Billy the Kid heeft nu ook een hitje en die bren
gen ook eigenlijk niks nieuws aan het popfront."
Het wachten voor Crackerman is op de plugger
die dat ene hitsingletje er dan ook uitpikt.
Soms spelen de acteurs ou
derwets naturalistisch, dan
weer knipogen ze modern en
afstandelijk dat het maar toneel
is. Alle registers worden be
speeld en vakkundig ook, maar
hoe knap het allemaal ook is,
het blijft een beetje vals. Het is
een wijze les waar toneelrequi
Sitieten en acteurs bij gebruikt
worden.
De verschillende lagen zitten
elkaar in de weg, de grote poli
tieke dimensies zijn te nadruk
kelijk aanwezig en maken het
het klein-menselijke verhaal
onmogelijk zich te ontplooien.
Dat wordt daardoor onbedoeld
gereduceerd tot een kapstok. Je
begrijpt niet waarom de perso
nages zich zo raar gedragen -
tenzij je ze volledig als poppen
beschouwt waarmee de proble
men van Israël aanschouwelijk
gemaakt moeten worden.
Waarom houdt iemand die
hunkert naar liefde van een
man die niet kan luisteren en
niets ziet? Omdat dat hem ver
boden wordt, zodat hij een ar
chetype kan demonstreren.
Waarom steunt een pleiter voor
de tolerantie een fanatieke
splinter-groepering? Om een
interessante en veelzeggende
situatie te creëren. Daarmee
maak je natuurlijk geen toneel.
En de oplossingen, om al deze
onwaarschijnlijkheden met el
kaar te verzoenen, zijn boven
dien al te gemakkelijk om te
kunnen overtuigen.
De acteurs maken er het bes
te van, al schreeuwen ze vaak
wat te hard. Gijs Scholten van
Aschat als de eenzame, onbe
reikbare. steeds verder weg drij
vende held is mooi, maar te
perfect in zijn afstandelijkheid.
Sabri Saad el Hamus prikkelt
met zijn ondankbare rol van
starre fanatiekeling, maar Nel
leke Zitman als echtgenote
speelt te veel de sterke vrouw
om de haar toegeschreven
zwakke kanten uit te laten ko
men. Waldemar Torenstra's rol
blijft wat vaag, totdat hij op het
einde voluit de nieuwe genera
tie op wie de hoop gericht
wordt mag spelen. Dat doet hij
prachtig, maar met die hoop
volle draai toont Black Box zijn
ware gezicht: een leerstuk.
