Cultuur Kunst
Embleemboeken
plaatjes en praatjes
Vreemde vingers in de pap
Compagnie Duroure: sympathiek en oprecht
Kesting en Admiraal boeien
twee uur met 'Vertraagd afscheid'
RQACJ I 6 UK I (jotK i yyy 940
jAN RIJSDAM, 071-5356444, PLV CHEF CAROLINE VAN OVERBEEKE 071-5356440
ijaarssalon Braat&De Pater
De Leidse kunsthandel Braat&De Pater presenteert on-
détitel 'Kunst te kust en te keur' een najaarssalon. Te zien
meer dan vijftig schilderijen en tekeningen uit de periode
D-1950. Veel werken hebben de kustlijn als thema. Werken
onder meer te zien van George Wilschut, de Haagse Jan
ker en Johan de Vries, die in Wassenaar en Katwijk woonde,
lajaarssalon is te bezichtigen tot en met 31 oktober. Zater-
en zondag van 12.00 tot 17.00 uur en daarbuiten op af-
iak. Kunsthandel Braat De Pater, Boerhaavelaan 9, Leiden.
■escendo zoekt leden
Het Leids Operettegezelschap Crescendo zoekt nieuwe
u/Tenoren, bassen, sopranen en alten vanaf 16 jaar zijn
:om bij een openbare repetitie op 26 oktober in de Marana-
erkaan de Lage Morsweg, ingang Dijkstraat 2b. Vanaf 19.30
18 wordt informatie verstrekt over Crescendo, om 20.00 uur
ntde repetitie van de operette 'de Klokken van Comeville',
en eind november wordt opgevoerd in de Stadsgehoorzaal.
luis van Dijk in Alphen
]cLhaan den rijn Het Alphens koor Singing Devotion heeft
is van Dijk uitgenodigd om het koor te begeleiden bij het
oeren van meerstemmige nummers van de Beatles. De
imers zijn gearrangeerd door dirigent Peter Siereveld. Louis
Dijk begeleidt het koor verder bij nummers van Tom Parker
lopulaire nummers uit musicals. Het concert begint op 29
iber om 20.15 uur in de Oudhoornsekerk aan de Oudhoorn -
n Alphen. Kaarten zijn verkrijgbaar bij de VW, Mu-
handel Lina en en Gerda Siereveld, tel: 0172-444177.
instprijs voor Van Lamsweerde
erdamFotografe Inez van Lamsweerde krijgt de Maria Au-
prijs voor Fotografie, een van de achttien kunstprijzen van
Amsterdams Fonds voor de Kunst, voor haar fotoserie The
BW. Kunstenares Lucy Sameel werd door de organisatie be-
d met de Emmy van Leersumprijs voor Gebonden Kunsten,
ist' haar collier Koralijn. Aan beide trofeeën, die op 5 novem-
worden uitgereikt, is een bedrag van 15.000 gulden verbon-
De aanmoedigingsprijs Fotografie (met 7500 gulden) gaat
Saskia Janssen.
wwen Hèze in Sassenheim
MHEiMDe Limburgse feestband Rowwen Hèze treedt za-
jgavond 30 oktober op in sporthal de Wasbeek in Sassen-
Het voorprogramma wordt verzorgd door de Sassen-
ise pretband De Straatklinkers. De opbrengst van het con-
gaat deels naar de bouw van een Sassenheim jongerencen-
en deels naar kansarme jongeren in Brazilië. De sporthal
de Van Alkemadelaan 12 in Sassenheim gaat open om 20.00
Leidenaren maken wetenschappelijk poëzie-album
SIN N E B EELD
Openende de heymeniflè cnde rech
ten aett des Chnilelickcn
S E L F S TR T T 5.
„Het is alsof je een schone slaapster wakker kust", vin
den de Leidenaren Bart Westerweel, Arnoud Visser en
Paul Hoftijzer. Twee jaar lang waren zij bezig met het sa
menstellen van een bundel over Leidse embleemboe
ken, boeken waarin thema's als religie en liefde door
middel van een illustratie, een motto en een vaak mora
liserend vers worden uitgebeeld. „Een genre dat nooit
op waarde is geschat", zegt Visser, „Er zijn boeken door
mijn handen gegaan die 150 jaar hebben liggen verstof
fen, boeken die onder je vingers verkruimelen."
LEIDEN NIENKE LEDEGANG
Emblemata speelden van de
16de tot in de 18de eeuw cul
tuurhistorisch een belangrijke
rol. Er is een duizendtal titels
van emblemataboeken bekend,
merendeels in Nederland en
Duitsland verschenen. Voor
een goed begrip van de kunst in
de 16de en 17de eeuw is kennis
van de emblematiek van be
lang, zeggen kenners.
Westerweel: ,,Het embleem
boek was in de zestiende en ze
ventiende eeuw erg populair in
de 'Republiek der Letteren', dus
praktisch in heel west-Europa.
Emblemen waren vaak prikke
lend, ze vormden haast een
spel, een raadsel. Noem het
plaatjes met praatjes. Want dat
is in het kort waar het op neer
komt. Dat uitdagende verklaart
waarom het genre vooral popu
lair was onder een intellectueel
publiek. Bovendien hielden in
Nederland schrijvers als Von
del, Hooft, Roemer Visscher en
Cats zich ermee bezig. Niet be
paald de kleinsten dus."
Waren de boeken aanvanke
lijk bestemd voor een publiek
van studenten en andere intel
lectuelen, aan het eind van de
17de eeuw werden de emble
sembles: 'Meer honorarium'
onoraria, meer geld voor
ens in het buitenland en
iart marketingfonds dat
aanbod dichter bij el-
rengt.
zijn enkele van de wen-
e de Vereniging Neder-
Muziek Ensembles (VN-
haar rapport Spel, spe-
publiek bij staatssecreta-
I n der Ploeg heeft ingele
verd. Het is de bedoeling dat de
bewindsman de wensen mee
neemt in zijn Cultuurbeleid
2001-2004. Bij de vereniging
zijn zeventien ensembles met
gemiddeld twintig artiesten
aangesloten, zoals het Willem
Breuker Kollektief, Mondriaan
Kwartet en het Schönberg En
semble.
Adviesbureau Bakkenist stel
de het rapport voor de organi
satie samen.
Een zinnebeeldig errfbleem van Jacob Cats uit 1627.
->CHONE
>CHIJN
riden een museum een
krap zit, dan zorgen we
enoeg geld voor nieuw-
En als dat niet lukt dan
in het college van B en W
vel wat snelle jongens
ie met onroerend goed
e-balletje er een fikse
of vleugel aan kunnen
Maar niemand, nie-
stuurt onze museumdi-
ren het bos van de vrije
in, om met de wolven
commercie te heulen,
sterdam doen ze dat wel.
uchs moest voor een
vleugel op expeditie in
je van de commerciële
maar kwam er weer tri-
telijk uitscheuren met
ee litermotor, ABS en
rmde buitenspiegels,
autofabrikant Audi gaat
nvoor de nieuwbouw
t Stedelijk Museum in
rdam.
•I armlastig Mokum staat
ichtelaaie. Subsidiëren
ft meer, maar hoe ver
f gaan? Krijgt Audi niet
grote vinger in de pap?
udi nu een verkapte
'om plaatsen in het Ste-
En kunnen ze nog wel
raft Citroën-tentoonstel-
organiseren? Amsterdam
1 brult, en wentelt zich in
thetisch exhibitionisme
laten zien door welke
jaren negentig-dilem-
nu weer wordt ver-
d.
en rijksmuseum in Lei-
n anderhalf jaar gele
geruisloos gestapt over
'troversiële grens tussen
en showroom. Ooit het
"gde motorpak gezien in
Jis? Vriend van antilope
'tluipaard. Staat tussen
sten van het veld om, als
'tenaards wezen van ver
Voortbewegen is wat je doet als je in een motorpak van Struik met 140 km per uur over de snelweg schuift.
gekomen, vrede te verspreiden.
Op de bórst van het jack in trot
se letters 'Struik'. De Leidse fir
ma Struik verkoopt motoron
derdelen en bijbehorende ac
cessoires. Misplaatst?
Mag de voorlichter van het mu
seum u er even aan herinneren
dat motorpak en motorwiel in
de zaal van de Voortbeweging
staan. Voortbewegen. Dat is
wat je doet als je gestoken in
een motorpak van Struik met
140 km per uur over de snelweg
schuift. „Dat niet alleen, die
zaal is gewijd aan de vier 'V"s in
de dierenwereld namelijk:
voortplanting, veiligheid, voed
sel én
Voortbeweging? „Ja voortbewe
ging-"
Ach zo.
„Of zoals we het in de wandel
gangen ook wel eens noemen:
vreten, vrijen, vechten."
(Voorlichter vleit spitsvondig
heden in zacht bedje van twee
seconden stilte.)
„Maar het is allemaal heel func
tioneel hoor, en het pas prima
in het concept van de zaal. Kijk!
(Ondergetekende voelt dat hij
ingewijd zal worden in iets dat
vele malen groter is dan hijzelf
maar dat hij desondanks in zijn
volle glorie zal bevatten.)
„Een motorpak doe je aan voor
de veiligheid. Dat is overduide
lijk. De voortplanting... Dat is
misschien iets moeilijker. Maar
met zo'n pak ben je natuurlijk
gelijk de stoere bink. Dus dat zit
wel snor. En voedsel..."
(Elke porie opent zich voor de
openbaring van goddelijk prag
matisme.)
Ja... voedsel...?
„Voedsel kun je natuurlijk ha
len als je op de motor naar de
winkel gaat om boodschappen
te doen."
Oh wonder van consequente
conceptuele doordachtheid. Als
der Rudi de voorlichter van Na-
turalis had kon hij zich wel tien
vreemde vingers in de pap ver
oorloven. Audi, Citroën, BMW,
mata steeds stichtelijker en be
stond het lezerspubliek meer
uit kinderen. „Het embleem
boek ging steeds meer lijken op
het poëzie-album dat wij nu
kennen", vervolgt Westerweel.
„Het prikkelende en soms zelfs
ondeugende karakter van de
liefdesemblemen ging verloren
en dat luidde de ondergang van
het embleemboek in."
Hoftijzer: „Zo is het em
bleemboek langzamerhand in
de vergetelheid geraakt. Hoe
dat komt? Tja, het genre is tus
sen de wal en het schip geraakt.
De literatuurwetenschapper
houdt zich liever met alleen
tekst bezig, andersom geldt dat
de kunsthistoricus zich liever
wijdt aan illustraties. Maar juist
de combinatie van verschillen
de disciplines maakt het em
bleem zo interessant. Er zit een
literaire kant aan, een kunstzin
nige en een sociale. Helaas was
juist die diversiteit de reden
voor de geringe wetenschappe
lijke belangstelling."
„Met deze catalogus willen
we daar verandering in bren
gen", zegt Visser resoluut, „Er
bestaan al overzichten, maar
die zijn voornamelijk bibliogra
fisch. Wij gaan een stap verder.
We kijken naar het cultuurhis
torisch belang van elk em
bleemboek en schenken aan
dacht aan de illustraties. Het is
onbegrijpelijk dat dat aspect zó
lang onderbelicht is gebleven.
Het embleem draait toch om de
illustratie?"
Westerweel: „Het idee voor
het samenstellen van dit boek is
een aantal jaren terug ontstaan.
We waren alle drie vanuit een
andere achtergrond met em
bleemboeken bezig. Paul is
boekhistoricus, Arnoud is afge
studeerd op de emblematiek en
is er na zijn studie verder inge
doken, en ik ben hoogleraar
Engelse letterkunde en geïnte
resseerd geraakt in de emble
matiek toen ik Engelse vorm-
dichten bestudeerde. Toen ik in
1990 naar Leiden kwam ont
dekte ik dat de Leidse bibliothe
ken, dat wil zeggen de Universi
teitsbibliotheek, de Maatschap
pij der Nederlandse Letterkun
de en Biblioteca Thysania, rijk
aan embleemboeken waren."
Etilchouc Jic Bofrentuych,van buy ten cn
de binnen,
Het eene mettct oogh, het ander wette linnc
Want tb ghy dit gcficbr eè leeilïë hcrte btct,
Ghy luk hier conncn lïen tgunt darmen nice
ca lie. Van
Een fragment uit een embleemboek uit 1627, geschreven door Jacob Cats, met als motto: onbekend maakt
onbemind. foto pr
„Toen zijn we gaan schatgra
ven", vult Visser aan, „Het was
echt pionierswerk, maar geluk
kig kregen we alle medewerking
van de universiteit. Ons project
is trouwen^ een goed voorbeeld
van hoe bibliotheken en uni
versiteiten kunnen samenwer
ken. Kijk, eigenlijk is het de taak
van een bibliotheek om haar
collectie te catalogiseren, maar
het schort vaak aan tijd, geld en
de kennis om dat adequaat uit
te voeren. Wij hadden die tijd
en die kennis wel. En van het
één kwam het ander."
„Het resultaat is niet alleen
een bundel die vernieuwend is
op het gebied van catalogi,
maar ook een boek waar veel
mensen door geïnspireerd kun
nen raken," vindt Hoftijzer,
„Wetenschappers, boekliefheb
bers, antiquairs; ze kunnen er
allemaal hun voordeel mee
doen. Kijk nu naar zo'n Rem-
brandt-tentoonstelling. Zelfs
daar vind je linken naar de em
blematiek. Je ziet in bepaalde
werken scènes van bellenbla
zende kinderen of openstaande
vogelkooitjes. Mede dankzij de
embleemboeken weten we dat
die daar niet zomaar staan,
maar dat daar een betekenis
aan verbonden is."
Visser: „Het werken aan dit
boek was ook boeiend om te
doen. Je bent aan het zoeken in
zo'n rustige studiezaal en op
eens stuit je op iets unieks, of
iets grappigs, of iets heel moois.
Dat is leuk. Zo kwam ik een em
bleemboek tegen waarin een
ex-iibris van Vincent van Gogh
stond. Toen begon mijn hart
wel even te bonzen. Bleek het
een 'neef van' te zijn. Maar
toch... het gevoel dat je met iets
bezig bent wat bijna niemand
voor jou in handen heeft gehad,
dat is heel bijzonder.
Emblem Books in Leiden door
A.S.Q Visser, P.G.Hoftijzer en
B. Westerweel. Uitgever: Pri-
mavera Pers in Leiden. Prijs:
69,90 gulden.
DANS RECENSIE
MAARTEN BAANDERS
Het gebeurt niet vaak dat dansers op het
podium zo op volle kracht iets van zichzelf
laten zien als in 'What are you doing here?'.
Choreograaf Jean-Francois Duroure haalde
negen zwarte performers uit Johannesburg
naar Europa om deze voorstelling te ma
ken. Hij wilde de achtergrond van de per
formers goed tot zijn recht laten komen.
Het bewegingsmateriaal dat zij meebrach
ten, stileerde hij en verwerkte hij tot ge
stroomlijnde choreografieën, die eenvoud
en directheid uitstraalden. De performers
tonen hun emoties zoals die gekleurd zijn
door het veelbewogen leven van zwarten in
Zuid-Afrika. Hun historische wortels spelen
daarbij een grote rol.
De performers beelden hun verhaal uit in
gespeelde scènes, maar ze laten ook ab
stracte dans zien. In die pure dansscènes
overtuigt de voorstelling het meest. In de
ritmische of juist verstilde dans komen
emoties zuiver en ontroerend over. De hel
dere gebaren worden gecombineerd met
traditioneel Afrikaanse elementen, uitbun
dige stuntachtige bewegingen en vogelge-
baren. We zien bedrukking en wanhoop,
maar ook een enorme kracht die niet ge
doofd wordt en in al zijn beheerstheid gro
ter is dan de woede-uitbarstingen die de
voorstelling ook te zien geeft. In de abstrac
te dans zitten gebaren die associaties op
roepen met de geschiedenis van de zwar
ten. Ze bewegen zwoegend op een rij als
slaven, ze rennen opgejaagd en angstig
over het toneel, laten verkramptheid,
kwetsbaarheid en alertheid zien. Ze knielen
op de grond als mensen die de aarde moei
zaam bewerken. Het zijn passages die het
gevoel dat hoort bij het strijden-om-te-
overleven indringend suggereren.
De verhalende scènes laten ook heel wat
verbittering zien, zoals harde confrontaties
onderling en de strijd tegen de politie die
hen willekeurig oppakt en, ondervraagt. De
performers getuigen van hun gevoelsmati
ge band met Zuid-Afrika. Ze spreken uit
wat hen boos maakt, waar ze van houden
enz. Het leven wordt nog eens extra hard
doordat ze, zoals ze zingen, in engelen ge
loven en het paradijs op aarde willen op
bouwen. Het sterke is dat dit drama toch
ook veel humor bevat. Het gaat om onder
drukte humor, zoals wanneer één van de
arrestanten de politieman die naar zijn
naam vraagt, antwoordt dat hij Michael
Jackson heet, waarna de hele groep even
uit het gelid valt en gaat swingen. Naast de
ze onderdrukte humor is er ook pure paro
die in scènes waarin typetjes uit het dage
lijks leven worden neergezet. De humor
gaat over in verharding, heftige botsingen
en een gestresst bestaan.
'What are you doing here?' is een sympa
thieke, oprechte voorstelling, die je het ge
voel geeft even dichtbij een deel van de we
reld te staan dat ver weg ligt.
Boeing, Nasa, sluit aan en sluit
de rijen. En het lam zal zich leg
gen naast de leeuw, en de mo
torrijder naast het jachtlui
paard, en de tang naast het var
ken en alles sal reg kom. Want
is niet elke galerie een show
room en vice versa?
Maar de voorlichter fluit terug.
Struik betaalt namelijk geen
cent voor zijn plekje in het mu
seum. „We hadden voor de
opening snel een motorpak no
dig en Struik wilde er één af
staan als de naam maar ver
meld stond."
Goed, dus er is feitelijk hele
maal geen sprake is van spon
soring. Maar toch, in het geval
dat het dingen kan veranderen
in een laatste wanhopige po
ging nog even dit: Stmik, Struik,
Struik, Struik, Struik, Struik,
Struik, Struik, Struik, Struik,
Struik. Zo, en gaat dan nu dat
lelijke ding weg?
TEKST: PABLO CABENDA
FOTO: HENK BOUWMAN
THEATER RECENSIE
WIJNAND ZEILSTRA
'Vertraagd afscheid', voorstelling van en
door Joop Admiraal en Hans Kesting.
Regie. Gi|S de Lange. Gezien: 15/10,
LAKtheater Leiden
Nu bekend is dat hij bij de
VARA zijn eigen talkshow
krijgt, heeft de theatervoorstel
ling van Hans Kesting ineens
een apart soort actualiteits
waarde. Je kunt zijn optreden
in 'Vertraagd afscheid' zien als
een voorproefje van hetgeen
ons bij deze nieuwe presenta
tor te wachten staat. Acteur
Kesting gaat hierin namelijk
niet schuil achter een rol in
een toneelstuk. Samen met
Joop Admiraal speelt hij in een
op improvisaties en losse in-
valletjes gebaseerde productie
die een nogal sterk autobiogra
fisch karakter lijkt te bezitten.
Beide acteurs laten dus veel
van zichzelf zien.
Voor Admiraal als voormalig
speler bij het inmiddels klas
siek geworden 'Werkteater' is
deze aanpak zeer vertrouwd.
Hij blijft in deze productie
meestentijds op de achter
grond en beziet veelal met mil
de glimlach de capriolen van
zijn jongere collega Kesting.
Admiraals verhalen gaan met
name over zijn vader die hij al
terugblikkend vaak liefdevol
beschrijft.
Hans Kesting is de wervel
wind die ons kostelijk amu
seert met al zijn doorstane
angsten over tal van kwalen en
kwaaltjes. Bovendien is hij
zeer openhartig over zijn ho
mo-erotisch gehannes met een
kunstpenis waar hard om gela
chen werd. Het is echter niet
zo maar leuk en aardig, achter
de somtijds hilarisch opgediste
herinneringen aan zijn toneel
schooltijd in Maastricht zitten
vermoedelijk echte gevoelens
van zorg, angst en pijn verbor
gen. En alles wordt er door
hem bij gehaald: van medische
foto's, tot brieven, medische
handboeken en een hernia op
sterk water toe. Om het thema
van afscheid zichtbaar te ma
ken is de voorstelling gesitu
eerd tussen de verhuisdozen
die gaandeweg worden inge
pakt en weggezet.
De laatste voorstellingen van
deze productie van het 'voor
vorig' seizoen zijn in de maand
oktober in reprise genomen.
Dat zal te maken hebben met
het succes van de voorstelling,
maar zeker ook met het zicht
bare plezier dat beide topac
teurs aan deze combinatie van
ontboezemingen, mini-speel-
scènes en losse invalletjes be
leven. Ze houden moeiteloos
twee uur lang de aandacht van
een stampvol LAKtheater vast.
Wat ze brengen, is leuk zonder
dat de acteurs proberen leuk te
doen. Het getuigt van hun we
zenlijk behoefte om theater te
maken. En zulk soort intensi
teit zie je niet alle dagen.
Tropenmuseum
krijgt 1,5 miljoen
AMSTERDAM ANP
De stichting DOEN heeft het
Tropenmuseum in Amster
dam gisteren een bedrag van
1,5 miljoen gulden voor de
komende drie jaar toege
zegd. DOEN ondersteunt or
ganisaties die iets onderne
men op het gebied van cul
tuur en ontwikkelingssa
menwerking. De donatie
werd bekendgemaakt tijdens
de receptie ter gelegenheid
van het vertrek van directeur
H.J. Gortzak van het muse
um.
Het Tropenmuseum is op
dit moment druk bezig met
het vernieuwen van zijn per
manente exposities. Het geld
van DOEN, afkomstig uit de
Sponsor Loterij en de Natio
nale Postcode Loterij, wordt
gebruikt voor nieuwe media
in de nieuwe tentoonstellin
gen. Verder wordt gepro
beerd nieuw publiek, vooral
allochtonen, te trekken. Het
museum zal daartoe de ko
mende jaren samen met
DOEN promotie-acties op
zetten.
