Bulgaarse wijn nog ondergewaardeerd
Gulzig door de
eeuwen heen
Smaak
d
Erwtensoep is geen typisch Hollands gerecht
Hypoglykemie
Last van vermoeidheid, duize
ligheid, trillen, transpireren en
concentratiestoornissen? Veel
mensen denken dan aan hy
poglykemie. Het Voedingscen
trum wordt regelmatig gebeld
met vragen over een dieet bij
hypoglykemie. De klachten
zouden namelijk te verhelpen
zijn met een dieet zonder sui
kers en geraffineerde produc
ten.
Hypoglykemie wil zeggen dat
de glucoseconcentratie in het
bloed abnormaal laag is. Gluco
se wordt gevormd uit koolhy
draten (suiker en zetmeel) die
we met onze voeding binnen
krijgen. Normaal gesproken
wordt het glucose- of bloedsui
kergehalte binnen bepaalde
grenzen gehouden door het
hormoon insuline.
Hypoglykemie komt vooral
voor bij mensen met diabetes
(suikerziekte). Maar hypoglyke
mie kan ook een symptoom
zijn van een bepaalde aandoe
ning, zoals bijvoorbeeld een tu
mor in de alvleesklier die insuli
ne produceert.
Over de methode om vast te
stellen of echt sprake is van hy
poglykemie bestaat veel discus
sie. Er zijn zelfs twijfels aan het
nut van de constatering hypoly-
kemie. Het is immers geen ziek
te, maar een symptoom. Om tot
een goede behandeling van de
klachten te komen, moet de
achterliggende oorzaak bekend
zijn. Die kan dan worden aan
gepakt en dat is zinvoller dan
symptoombestrijding.
Bij hypoglykemie kun je probe
ren of voedingsmaatregelen
helpen. Voorwaarde is dat deze
niet mogen leiden tot oneven
wichtige voeding. In de praktijk
blijkt vaak dat mensen er baat
bij hebben gevarieerde voeding
te gebruiken, die gezond en
evenwichtig is. Ze moeten de
voeding goed over de dag sprei
den, bijvoorbeeld door drie niet
te grote hoofdmaaltijden te ge
bruiken en drie keer iets tus
sendoor te nemen.
Als aanvulling hierop kan het
geen kwaad het gebruik van sa-
charose (suiker) zo veel moge
lijk te beperken. Ook basterd
suiker, rietsuiker, honing en
stroop bestaan voor het over
grote deel uit suiker. Dus geen
suiker in koffie en thee, en zo
min mogelijk suikerrijke pro
ducten als zoete versnaperin
gen en frisdranken. Bovendien
is het bij hypoglykemie belang
rijk dat men zich voldoende tijd
gunt om rustig te eten.
(Voor algemene vragen over voeding
kunt u terecht bij de Voedingstele
foon. Die is op werkdagen van 12.00
uur tot 16.00 uur bereikbaar op tel.
070- 306.8810)
markt betaal je nooit veel meer
dan vier of vijf gulden.
Je kunt aan die kant-en-klare
erwtensoep het een en ander
toevoegen waardoor het lijkt
alsof je de soep zelf hebt ge
maakt. Een rookworstje bij
voorbeeld die je in water welt.
Daarnaast snijd je het witte en
licht geelgroene deel van een of
meerdere preien in uiterst
smalle ringetjes. Je snippert een
of meer uien ragfijn, hakt wat
bladselderij fijn en raspt een of
twee geschilde aardappelen
grof. Doe dat bij elkaar in een
pannetje, schik er een laurier
blad tussen en schenk er water
(2,5 - 3 deciliter per liter kant-
en-klare soep) bij. Laat alles 20
minuten zachtjes koken. Doe
daarna alles (zonder het lau
rierblad) bij de reeds warm ge
maakte kant-en-klare soep.
Laat de soep dan nog even
doorkoken. Voeg naar smaak
wat zout en/of peper toe. En
ziedaar, uw eigen erwtensoep is
gereed om te worden opge
diend.
Wie meent dat er in al die kant
en-klare erwtensoepen te wei
nig vlees zit, kan een dikke plak
gekookte ham nemen en die in
kleine, onregelmatige stukjes,
hakken of snijden. Roer ze vlak
voor het opdienen door de
soep. Ze mogen nooit meeko
ken, want juist daardoor ver
liest ham veel van de smaak en
wordt het vlees minder zacht.
ERIK HUISMAN
ifWUBRANDS
itionele wijnlanden als
ijk, Spanje en Italië heb-
le laatste tien jaar geduch-
jcurrentie gekregen uit
re werelddelen. De markt
overspoeld met jonge,
•Ie wijntjes uit Zuid-Afrika,
Chili en Californië.
tste nieuwkomer in het
leet Bulgarije. Met vier
jn gulden steun uit Ne-
Jnd wil de wijnbouw in dit
ian de Zwarte Zee de ko-
le jaren nadrukkelijk van
loen spreken,
enin de Slavische leegte,
evoet van het Balkange-
e bij Sliven, staat een ul-
odeme fabriek op. Fonkel-
ye roestvrij stalen opslag-
glinsteren in de najaars-
Het is het nieuwste
lomein van Boyar Interna-
eti Baarsma's Dranken in
riese Gorredijk. Het pronk-
van Sliven moet een nieu-
lorierijke fase inluiden van
dgaarse wijnproductie,
irije bezit volgens kenners
ooiste wijnbouwgronden
Ie wereld en heeft een bij-
er gunstig klimaat met
ie, droge zomers en koude
•rs. De vruchtbare Valley of
waarin Sliven ligt, wordt
noorden beschermd door
alkan-gebergte en kan pa
an wijnen opleveren,
mijndomein vergde een in-
ring van 123 miljoen gul-
inclusief de modernisering
ivee bestaande fabrieken,
de modernste winery van
ind, die dank zij een forse
van de Oost-Europa-
tot stand kwam. Andere
chieters in het project zijn
igelse wijnhandel Boyar
national en Baarsma's
ken uit Gorredijk, die vier
en investeerde,
nog maar de eerste aan-
rant in 2002 willen de be-
>n ook nog 3000 hectare
aard kopen. Daar is nog
72 miljoen gulden voor
„Wil je goede wijn leve-
an constante kwaliteit, dan
ïeersing van de hele pro
eketen noodzakelijk. Dan
jaargangen mengen en
raliteit steeds verhogen,
dat is het doel", zegt di-
Peter Wagenaar van
ma's Dranken, een bedrijf
tien jaar Bulgaarse wijn
ndelt. „We hebben nu
nvoldoende vat op wat er
lividuele wijnboeren ge-
ierieuze wijnmakers en -
:laren is er nog een wereld
inen op de Balkan. Want
tiks het goede klimaat
de nationale wijnbouw
woordraadsel
IZONTAAL: 1. Distantie; 7. zoetwatervis; 8. eer; 10. domoor;
rafwerktuig; 13. girafachtig dier; 16. muziekteken; 18. gemeen; 20. Noorse
e'd; 21. automerk; 23. Egyptische godin; 26. hemelbrood; 28. Nederlands
ureau; 30. uitroep van opluchting; 32. gleuf; 34. verbond; 35. poten.
ICAAL: 1 Engels bier; 2. carbolzuur; 3. muzieknoot; 4. soort slee; 5. ketting
ff einde, 6. god (Lat.); 7. dreun; 9. binnenste van het bot; 11 achter;
Arabisch heiligdom; 15. onbebouwde ruimte; 17. tijdperk;
Jrookjesfiguur; 21. tabak; 22. buisje met injectievloeistof; 24. rivier in
:njk; 25. brandkast; 27. thans; 29. bedrog; 31. Duits lidwoord; 33. Frans
0fd; 34. grondtoon.
ss'ng van woensdag:
!°ntaal: 1. Stam; 4. loten; 7. latwerk; 8. nel; 9. was; 10. Engelse; 12. rollers,
kal: 2. Twee; 3. Markus; 4. leenheer; 5. Teil; 6. nataal; 9. wens; 11. gul.
HEINZ
Wat is erger: een dronkaard, een gokker of een hoerenloper?
Zestiende-eeuwer Sebastiaen Franck twijfelde geen moment:
een dronkaard. Wie al te gulzig omspringt met geestrijk vocht
is ghemeenlijck een Hoerejager ende Speler daer toe', stelde hij
al in 1588 in zijn uit het Duits vertaalde 'Van den Grouwelicken
Laster der Dronkenheyt.
Al vóór hem waren er mensen die duidelijke opvattingen had
den over gulzig en buitensporig consumeren. Zo stelde Sebas
tian Brant in de Nederlandse vertaling van het in 1494 uitge
brachte werkje 'Das Narrenschiff, dat de zotte gulzigaard
slaapt als een zwijn, naar vrouwen verlangt, vloekt, geheimen
verklapt en ook nog eens vrouw en kinderen slaat of zijn bezit
tingen verspeelt. Al in de vroege middeleeuwen wordt het volk
gewaarschuwd tegen gulzigheid. Daarbij laten geestelijkheid en
moralisten zich niet onbetuigd.
Dit alles staat in 'Voeden en opvoeden', de negentiende editie
van de Stichting Jaarboek voor Vrouwengeschiedenis, dat on
langs werd gepresenteerd. Na een inleiding over de sociale en
gezondheidkundige aspecten rond voeden, gaat het over gul
zigheid en hoe daarover vroeger werd geoordeeld.
In moraliserende boeken uit de tijd van de middeleeuwen
wordt gewezen op de fatale gevolgen van excessief gedrag.
Daarnaast worden vreetzakken en dronkaards in kluchten, sa
tirische teksten en vastenavondspelen de hemel in geprezen,
uiteraard 'ter leringh ende vermaeck' van de lezer/toeschou
wer. Ook in de prentkunst laat men zich niet onbetuigd. Pren
ten zijn goedkoop en daardoor voor een breed publiek toegan
kelijk. In herbergscènes en braspartijen gaan mensen zich te
buiten aan drank, spijs en andere zonden. Meestal zijn de afge-
beelden boeren of volkse types. Er verschijnen echter ook spe
ciaal op vrouwen gerichte teksten. Er zijn werkjes als 'Der wou
wen natuere ende complexie' (uit ongeveer 1538), dat regels
geeft voor de voeding van vrouw en ltind en gericht is op het
gezond houden of krijgen van het lichaam. Of het boekje 'Den
triumph ende 't palleersel van den vrouwen': alle beschreven
vrouwelijke kledingstukken, sieraden en toiletgerei staan voor
een vrouwelijke deugd. Als deugden komen onder meer naar
voren: nederigheid, ijver, standvastigheid, eerbaarheid, rein
heid, zedigheid, (huwelijks)trouw, geduld, mildheid, rechtvaar
digheid, soberheid, vroomheid, fatsoen en schaamte.
'De Institutione Feminae Christianae' uit 1524 van de Spaanse
humanist Juan Luis Vives beschrijft de maagdelijke staat, de
gehuwde staat en de periode als weduwe. Vives regels zijn ge
baseerd op drie deugden: kuisheid, onderdanigheid en sober
heid. Zo moeten maagden 'lekkere smaak en onmatige eetlust'
bedwingen, anders glijden ze af naar onmatigheid. Het voedsel
mag van Vives ook nog eens niet te lekker zijn, want wie aan
lekkere spijzen gewend is, gaat die in zijn visie buiten de deur
zoeken en dat brengt de reinheid onnodig in gevaar. En de bes
te drank voor de vrouw is water, afhankelijk van de landsaard
aangelengd met een beetje wijn, maar dat uitsluitend ten be
hoeve van de spijsvertering. Het lichaam mag er in geen geval
door in vuur en vlam worden gezet.
Dergelijke zaken werden gretig overgenomen door de kerkva
ders. Gelovigen werd voorgehouden dat toegeven aan deze
neiging desastreuze gevolgen zou hebben.
Eten en drinken is dus oké, onontkoombaar zelfs, maar toch
liever niet in overdreven hoeveelheden. „Eten, drinken, gevoel,
gedrag en moraal horen bij elkaar", zegt historisch sociologe
Anneke van Otterloo in haar inleiding. Wij leren van jongs af
aan 'wat wel en niet gegeten kan worden, waar en hoe deze ac
tiviteiten plaatsvinden en met wie bij welke gelegenheden'.
Maar het hangt er wel van af in welk milieu je opgroeit. Wat
voor sommigen normaal is (een patatje) is voor anderen een
gruwel. En waar anderen van kunnen smullen (bijvoorbeeld
een malse biefstuk), daar staan vegetariërs weer bij te rillen.
In het gezin en de iets wijdere sociale omgeving krijgt een kind
met de paplepel de daarin geldende gevoelens, opvattingen en
praktijken ingegoten. Zo heeft voeding tal van sociale functies
en symbolische betekenissen, zoals gastvrijheid en sociale sta
tus.
Voeding kan groepen verenigen en van elkaar scheiden. Een
orthodoxe jood moet kosjer vlees eten, iets waar een christen
geen last van heeft. En Turken, Marokkanen, Chinezen en Ne
derlanders benadrukken hun identiteit met het voedsel en de
gerechten die ze eten. Daarnaast structureren we met voeding
de dag. Vóór de lunch is het ochtend, ema middag en de avond
begint na het diner. We accentueren met maaltijden ook feest
dagen en laten ze momenten in de levensloop begeleiden (be
schuit met muisjes bij het begin van het leven en koffie met ca
ke na de teraardebestelling).
Zo stijgt iets simpels als eten boven het individu uit. Nog een
voorbeeld: we hebben geleerd te vinden dat je eten toch bij
voorkeur samen doet en dan nog liefst in een stijlvolle omge
ving en een prettige sfeer. Dat patroon is (uiteraard) aan veran
dering onderhevig. Het ontbijt verliest in rap tempo terrein, en
het gezamenlijk nuttigen ervan dus ook, terwijl de plaats voor
de lunch veelal de werkplek of de school is en die in het beste
geval met anderen (collega's, medescholieren) genuttigd
wordt. Dan resteert het diner dat de familie op een dag bijeen
brengt.
Jaarboek voor Vrouwengeschiedenis 19, Voeden en Opvoeden. Uitgeven
Stichting Beheer USG; telefoon (020) 668.58.66. Prijs: 38,50 gulden
in het recente verleden in het
slop. Staatsbedrijven werden
gedwongen massa's eenvoudi
ge wijn te maken voor de Sov
jet-Unie. Toen de Sovjet-leiders
de kraan dichtdraaiden, rooi
den veel Bulgaren hun wijn
gaard en trad er ernstig verval
in.
Sinds 1989 gaat het weer berg
opwaarts, dankzij westerse pio
niers als Boyar en Baarsma.
Vooral in Engeland en Neder
land vindt de eenvoudige wijn
voor alledag gretig aftrek. Bul
garije is inmiddels de op vijf na
grootste wijnexjborteur van de
wereld. Er kwam een op Franse
leest geschoeid systeem voor
gecontroleerde herkomstbepa-
ling en klassenindeling van
landwijnen, cuvees, premiums
en reserva's.
Veertig staatsbedrijven zijn in
middels geprivatiseerd. Maar
de grote kwaliteitssprong kwam
tot dusver moeizaam van de
grond. Kleine wijnboertjes durf
den hun spaarcenten niet in
grondaankopen te steken, om
dat veel Bulgaren aanspraak
maakten op oude rechten, die
hen waren afgepakt door de
staat.
Deze zomer is het immense
project van de landhervormin
gen helemaal afgerond en lijkt
de tijd rijp voor de echte weder
opbouw. Reden waarom Boyar
en Baarsma nu forse investerin
gen aandurven, aldus financieel
directeur Tjeerd van der Hoek
van Maarsma's Dranken. Boyar
International is een groot han
delshuis, gespecialiseerd in
Bulgaarse wijn. De onderne
ming wordt geleid door Margo
Todorov, die vroeger als export
manager bij staatsbedrijf Vin-
prom werkte. In de jaren tach
tig begon hij uit onvrede voor
zichzelf en kocht hij wineries in
Suhindol, Shumen en Iambol.
Boyar is inmiddels een van de
grootste, toonaangevende wijn
huizen.
„Het is nu tijd dat de duurdere
Bulgaarse wijnen van hoge
kwaliteit internationaal door
breken. Wij maken fruitige, fris
se wijnen die het beste uit de
nieuwe wereld en de oude we
reld combineert", zegt Todor
ov. De Nederlandse consument
kan zich dit najaar een oordeel
vormen. Domaine Boyar ligt
binnenkort bij Albert Heijn. De
prijzen schommelen rond het
tientje.
„We maken smakelijke 'oaky'
wijnen. Dat vinden consumen
ten lekker", zegt Baarsma's di
recteur Peter Wagenaar. Voor
dat vleugje 'oaky' zorgen de
nieuwe vaten van Amerikaans
eiken, waarop de wijnen rijpen.
Boyar levert eerlijke, fruitige ro
de en witte wijnen, zo blijkt.
Het drinkt lekker weg en ligt
commercieel dus goed. De re
serva's, die vier jaar rijpen op
eiken vaten, zijn krachtig en
vol. Het hele gamma - geba
seerd op onverwoestbare klas
sieke rassen als chardonnay en
sauvignon voor de witte en ca
bernet en merlot voor de rode
wijnen - doet niet onder voor
producten uit Australië, Chili
en Californië. De cabernet en
merlot doen het verrassend
goed. Met hun kracht en fruit
doen ze denken aan een goede
Bordeaux.
Todorov meent met de rijke
Bulgaarse grond nog net een
streepje voor te hebben. Maar
het verschil is minimaal en al
leen door de beste proevers te
ontdekken. Want de wijnberei
ding is tegenwoordig technisch
zo optimaal, dat verschillen
moeilijk te ontdekken zijn. Dat
maakt de Bulgaarse wijnen ook
voorspelbaar en een tiWceltje
saai voor wie echt iets nieuws
zoek.
En dat terwijl Bulgarije toch be
schikt over enkele nieuwsgierig
makende inheemse rassen, zo
als de mavrud, melnik en gam-
za. Ze zouden de Bulgaarse
wijn internationaal een eigen
karakter kunnen geven. Voorlo
pig wordt alleen de gamza in
kleine beetjes gemengd met de
cabernet. De produktie is voor
al op de binnenlandse vraag ge
richt.
Er is veel in gang gezet, maar
Bulgaarse wijnbouw is er nog
lang niet, erkennen de inves
teerders. Veel akkers liggen
braak. Er is nog altijd een groot
gebrek aan goede druiven en
meer dan de helft van de wijn
gaarden verkeert in slechte
staat. De gemiddelde opbrengst
per hectare is dramatisch laag.
Daarnaast kampt het land nog
altijd met een groot imagopro
bleem. „Zuid-Afrika had na de
afschaffing van de apartheid
een makkelijke entree. Consu
menten kochten spontaan, als
of ze een soort schuldgevoel te
genover het land wilden afko
pen", aldus Wagenaar. Bulga
rije daarentegen is onbekend
en onbemind. Het land roept
grijze en grauwe beelden op bij
de meeste mensen. „Dat is niet
terecht, want het is een prach
tig land vol bloemen en vrien
delijke mensen. De Zwarte Zee
kust is geweldig", meent
Baarsma's directeur.
(Meer info over Bulgaarse wijnen via
internet: www.buigarianwine.com)
d kunnen we het hele jaar
dagelijks verse sperzie-
tjes, snijbonen, tomaten
i eten, toch blijven de sei-
:n een rol op ons bord
n. Na een mooie nazomer
te vrij plotseling in de
t beland. We kleden ons
ikker aan en kijken uit
typische herfst- en winter-
hten.
>rden weer volop spruitjes,
f en verschillende kool-
en aangeboden. In de res-
nts staan gerechten met
en paddestoelen op de
Gerechten die passen bij
ïrfst, evenals maaltijdsoe-
'n stamppotten. En zodra
rste nachtvorst eraan
wordt het ook tijd voor
:nsoep en boerenkool met
irwtensoep hebben we een
waardige band. Veertig,
jaar geleden werd erw-
lep beschouwd als een ty-
Nederlands gerecht. Een
naai gerecht zelfs. Maar zo
ch Nederlands is die soep
naai niet, want dergelijke
fn zijn in vrijwel alle lan-
'an Noordwest-Europa be-
Elk land heeft zijn eigen
nt, al is de basis overal ge-
edroogde groene erwten
pische wintergroenten zo-
ei. uien en knolselderij.
Ie kooktijden te verminde-
men er al ver vóór de
ger aangeboden. Het zijn een
voudige soepen, waaraan je het
een en ander kunt toevoegen
om het een beetje eigen soep te
maken.
Wie soep bij de slager koopt,
verwacht dat er meer vlees in
zit dan in de erwtensoepen bij
andere winkels. Dat is echter
lang niet altijd het geval. Denk
ook niet dat elke slagersvrouw
zelf erwtensoep maakt. Zo hier
en daar gebeurt dat waarschijn
lijk nog wel, maar de meeste
slagers kopen die soepen elders
in.
Slagers die de soepen nog wel
zelf samenstellen doen dat
veelal op basis van een erwten
en groentenpuree die ze kant-
en-klaar inkopen. Ze voegen er
naast de gebruikelijke smaak
stoffen en fijngesneden groen
ten zoals prei, uien en bladsel
derij ook vlees en in plakjes ge
sneden gerookte worst aan toe.
Daarom lijken de soepen heel
veel op elkaar.
Datzelfde geldt voor de horeca,
waar men de soepen ook vaak
op een dergelijke wijze, op ba
sis van erwten- en groentenpu
ree, samenstelt. Meestal doet
men er daar wel wat meer vlees
en worst in. Dat heeft uiteraard
ook met de prijs te maken,
want in de meest eenvoudige
eetgelegenheid betaal je voor
een kop erwtensoep toch al
gauw twee en een halve gulden.
Voor een liter erwtensoep van
de slager, groenteman of super-
Tweede Wereldoorlog toe over-
gegaan om de buitenste schille
tjes van de groene erwten te
verwijderen, zodat er gespleten
(split)erwten overblijven. Even
als bij ons wordt ook in buiten
landse erwtensoepen vrijwel
uitsluitend varkensvlees ver
werkt. Dat de erwtensoep geen
echte nationale soep is blijkt
ook uit het feit dat er in ons
land niet één maar wellicht
honderden recepten bestaan
voor het maken ervan.
In het ene deel van ons land ko
men er winterwortels en/of
knolselderij aan te pas, terwijl
men in andere delen er graag
een paar aardappelen in ver
werkt en van wortels niets wil
weten.
In recepten uit kookboeken uit
de 18e en 19e eeuw blijkt dat
peper niet in de erwtensoep
voorkwam. Vandaag weten we
niet beter dan dat we de soep
zowel met zout als met peper
op smaak brengen. Vroeger had
rookworst niets met erwten
soep te maken. Tegenwoordig
lijkt het alsof erwtensoep zon
der worst geen echte erwten
soep is.
Omdat niet iedereen tijd kan
uittrekken om zelf een lekkere
erwtensoep te maken, wordt de
soep al sinds jaar en dag kant
en-klaar in de supermarkt, bij
de groentenman en bij de sla
in ons land bestaan wel honderden recepten voor het maken van erwtensoep. Hier vrijwilligers
aan het werk in het wijksteunpunt Zee en Duinwijk in Umuiden. foto 'archief
MA P-/-E H-E-T-N-Z
V/-A-A-R. <S-A J-E M-E-T
D-A-T B-O-E-fe A/-A-A-R-T-&-E
O-r M-O-E-T /-< Z'E-&-6-E-N l
B-O-E-M; W-A-A-R &-A J-E
AT-E-T H-E-l-N-Z AAA-A-R-T-OE
H-A-U-A
U-Al
W-AT E-E-N
MOP!
