Leidens Ontzet
R
Als het rijdt, kan er weinig meer gebeuren
Wildplassen: een boete van 20 biertjes
ki
De pantserwagen van Hitier
De feestvierder
Internet en
3 oktober
-1
(OENSDAG 29 SEPTEMBER 1999
voor menig Leidenaar zijn de 3 oktoberfeesten iets vanzelfsprekends. Elk jqar weer hoort er feest gevierd te worden. Punt uit. Omd;
dat traditie is en omdat Leidens ontzet van de Spanjaarden in 1574 herdacht wordt. Die geschiedenis krijgt elke Leidenaar met de
paplepel ingegoten. Maar ook nadien is er het nodige gebeurd rond 3 oktober, of liever gezegd rond de 3 oktoberfeesten. Een
ehoorlijk deel van die gebeurtenissen is niet bekend en op zijn zachtst gezegd geheimzinnig. Deze week belicht de krant een paar v
die 'mysteries'. Vandaag het verhaal van Hitiers pantserwagen.
denken, de pant
serwagen van Hitier als bezienswaardig
heid tijdens de 3 oktoberfeesten. Als lolli
ge attractie in de optocht bijvoorbeeld.
Of op de kermis ('Komt dat zien, komt
dat zien...). Bah, zoiets getuigt niet van
goede smaak. Hoort niet thuis in het
volksfeest van de Leidenaars. Bovendien,
we hebben de Spénjaarden de stad uitge
trapt. Bij de Duitsers lag dat toch een tik
keltje anders. Kortom, die wagen kunnen
we missen als kiespijn. En ter uwer ge
ruststelling: die wagen ontbreekt tijdens
de 3 oktoberfeesten.
Maar dat is wel eens anders geweest. Eén
keer stond de wagen van Hitier wél in
Leiden. Dat zou nu groot nieuws zijn.
Misschien wel een schandaal veroorza
ken. Maar toen niet. En toen is in dit ge
val 1955. Slechts één berichtje staat er
over in de krant, in het Leidsch Dagblad,
de editie van 4 oktober. 'Hitler in dienst
van liefdadigheid' staat erboven. En de
rest van ue lexsi oesiaai maar een paar
egeltjes, die meer vragen oproepen dan
dat ze iets duidelijk maken:
'Onder de vele honderden attracties, wel
ke de Sleutelstad gisteren binnen haar
grenzen telde, bevond zich ook de zwaar-
gepantserde auto, 'waarin Hitler in zijn
laatste levensjaren parades placht af te
Het publiek toonde voor deze machtige
Mercedes-Benz-wagen grote belangstel
ling en luisterde met graagte naar de
technische snufjes, welke daarbij werden
verteld.
Een groot deel van de opbrengst dient tot
leniging van de nood onder de slachtof
fers van het Hitlerregime.
Dat is alles. Maar wie had het onzalige
idee gehad die rotkar naar Leiden te ha
len? Waar stond of reed dat kreng? En
wat was nou precies dat goede doel?
De 3 October-Vereeniging had er in elk
geval niets mee van doen. Hitier komt
het programma
club in 1955. En de wagen maakte ook
geen deel uit van de militaire parade die
toen nog jaarlijks werd gehouden. De re
gionale uitgave van Het Vrije Volk rept
van 'drietonners, cantinewagens en
kraanwagens' in de stoet. Niet van de
pantserwagen. En in de beschrijving van
het Leidsch Dagblad van de militaire pa
rade staat er ook niks over.
Wel vond in oktober van dat jaar een ten
toonstelling plaats in het Rijksmuseum
voor Volkenkunde. Met als titel 'Wagen
en tuig'. Tuig was Hitier natuurlijk, maar
hij en zijn wagen figureerden deson
danks niet op de tentoonstelling, zo
blijkt uit de informatie in het gemeente
archief. Nee, de tentoonstelling was ge
wijd aan wagens die ooit werden voortge
trokken door paarden, met de daarbij
horende tuigjes.
Gelukkig herinnert oud-journalist G.
Tulp uit Warmond, destijds werkzaam bij
De triomftocht van Hitler in Berlijn, in zijn pantserwagen.
de Nieuwe Leidsche Courant, zich de op
winding over de wagen. Opwinding in
positieve zin dan. „Niemand die er aan
stoot aan nam. De opbrengst was voor
een goed doel. De wagen zelf was niets
meer dan een historisch voorwerp. In
musea zie je toch ook allerlei dingen uit
de oorlog? Het was voor ons een geweldi
ge attractie. De wagen stohd op het plein
tegenover onze krant aan de Steenstraat
(het huidige Beestenmarktplein, red.).
Het zag werkelijk zwart van de mensen."
„Ik heb er zelf ook ingezeten. Voor een
habbekrats. De zetel van de Führer was
hoger dan de zetel van de chauffeur. Dat
was om hem groter te doen lijken. Hij
was niet zo groot hè, hij ging ook vaak
staan. Het was in elk geval dezelfde wa
gen waarmee Hitler in triomf door Ber
lijn trok na de verovering van Frankrijk.
Toegejuicht door al die wuivende Berlij-
ners die later van niets meer wisten. Nou
toen wel hoor! Ze hadden natuurlijk al
een tijdje niets meer gewonnen. Dat alle
maal maakte het heel apart. Ik vond het
toch wel een sensatie dat ik op de stoel
van de Führer kon zitten. Het voelde als
een triomf."
Maar wat nou precies het goede doel was
en wie de wagen naar Leiden had ge
haald, weet ook hij tot op de dag van
vandaag niet.
e een staat vroeg op voor de Reveille, de ander gaat pas 's
ïiddags de stad in voor de optocht. Sommigen komen speci
al voor de kermis, anderen luisteren liever naar de Koraal,
oe brengt de doorsnee Leidenaar het feest der feesten door?
'andaag vertelt Piet Groen in 't Woud (71) wat hij gaat doen.
)eh...wat ik dit jaar op 3 oktober ga doen, weet ik nog niet,
at ligt eraan hoe het loopt. Het zal de kermis wel weer wor-
LÏc ga namelijk met mijn kleinkinderen op stap. Ik heb er
er. Maar in ieder geval ga ik haring en wittebrood halen. En
ituurlijk hutspot eten. En ja, wat gaan we nog meer bekijken
de optocht. Dat is een beetje traditie, hè. En de taptoe-na-
urlijk. Dat vind ik wel leuk.
eestal gaan we 's ochtends de deur uit en komen we 's
ronds pas weer terug. Ik woon tegen Oegstgeest aan en dan
oet je niet telkens heen en weer lopen. Ik ben 71 jaar en volg
:t elk jaar. Het is een leuke traditie. Van jongs af aan groei je
op. We vieren het omdat we die Spanjaarden eruit geknik-
:rd hebben. In 1574. Mag ik even een sjekkie rollen?
heb een paar keer mensen uit Oxford meegenomen. Die vin-
in het 3 ok-
FÓTO DICK HOGEWONING
Familie Verver bouwt praalwagens voor optocht
Even waan je je in de
studios'van Joop van den
Ende. Enorme
praalwagens, die er
ondanks het feit dat ze
nog niet helemaal af zijn,
er al prachtig uitzien.
Maar het is niet in
Aalsmeer waar de
praalwagens voor de 3
oktoberoptocht zijn
opgeslagen. Het is in de
'buurt van Leiden', de
exacte plaats blijft
geheim. Net zoals het tot
de optocht zelf geheim
moet blijven hoe de
kunstwerken van de
familie Verver uit
Zoetermeer eruit zien.
Ia, ja geen echt Leids bedrijf dat
de wagens voor de optocht
bouwt. Maar Kees Verver
benadrukt dat hij is geboren en
getogen in Leiden en dat het
grootste deel van zijn familie er
woont. Hoewel hij voor zijn
bedrijf Creastand de wijk heeft
genomen naar Zoetermeer zit
Leiden dus nog altijd in het
hart. Vijf jaar geleden werd
Verver voor het eerst benaderd
om praalwagens te bouwen ter
ere van het vijftigjarig
bevrijdingsfeest. Als
standbouwer van luxe stands is
dat geen dagelijkse kost, maar
hij nam de uitdaging aan.
Inmiddels heeft hij al een
behoorlijke ervaring. Moest hij
voorgaande jaren wel eens een
weekje de caravan in om te
brainstormen, dit jaar ging het
iets soepeler. ,,Het eerste
Praalwagens maken, dat is een hele toer. En van het uiteindelijke resultaat kunnen de makers maar kort genieten.
FOTO HENK BOUWMAN
denkwerk begint eind maart als
we een thema hebben
opgekregen,'' legt hij uit.
„Vervolgens worden de ideeën
uitgewerkt in maquettes, die
worden gepresenteerd aan de 3
October-Vereeniging. Als ze
worden goedgekeurd, dan
kunnen ze op ware grootte
worden gebouwd." Thuis
worden de eerste decorstukken
in elkaar gezet, voor het grote
werk wordt uitgeweken naar de
loods.
De uitvoering van al het
denkwerk is volgens Verver een
kwestie van veel dingen
uitproberen. „Ik heb al jaren
ervaring als decorbouwer, dat is
een vak waarvoor je niet echt
iets uit een boek kan leren. Ie
moet steeds maar weer
proberen om te kijken hoe iets
wat bedacht is, ook kan worden
gemaakt. En het gaat elk jaar
beter." Het vervoer naar de
start van de optocht is voor de
bouwers al een spannend
begin. Vlakbij de loods wacht al
de eerste hindernis, een tunnel.
Om ervoor te zorgen dat niet al
na de eerste tunnel en
n de Nederlandse bevolking
;ert 75 procent zich groen en
;1 aan het zogenoemde wild-
issen. Maar op 2, 3 en 4 ok-
trekt menig feestvierder
veer niets aan van het ge-
an de echte gedupeer-
n: de bewoners en omwo
nden in het centrum. Onder
motto: 'laat Gods water
ar over Gods akker lopen'
>rdt op grote schaal tegen
iren van huizen en openbare
gebouwen gewaterd. Zelfs ker
ken zijn in deze niet meer hei
lig. De vraag is nu of dat niet af
latende spoor van urine tijdens
die dagen nog wel is in te dam
men? En zo ja, wie neemt er
dan maatregelen?
Vooropgesteld: wildplassen
mag niet. Het is bij de wet ver
boden. Er staat in Leiden een
boete op van 60 gulden. Maar
de politie heeft tijdens de 3 ok
toberfeesten wel wat anders te
De Blauwe Steen, die al 700 jaar in
de Breestraat ligt. is het symbolische
middelpunt van de stad.
doen dan er op toe te zien dat
die regel wordt nageleefd, niet
waar Jaap Nelemans? „Het be
hoort inderdaad op 3 oktober
niet tot de speerpuntengeeft
de voorlichter van Hollands
Midden zonder omwegen toe.
„Er zijn zo véél mensen op
straat, dat is ondoenlijk. Bo
vendien zijn er andere, belang
rijkere aandachtspunten. Dat
neemt niet weg dat agenten
zullen optreden. Zeker daar
waar speciale voorzieningen
zijn getroffen. Wie in de buurt
daarvan in de fout gaat, kan re
kenen op een bekeuring. Om
gerekend komt die neer op de
prijs van 20 biertjes. Toch zon
de, lijkt me, tijdens die dagen."
Leiden kent rond 3 oktober
sinds vier jaar die speciale
voorzieningen voor mensen
met een zwakke blaas een dito
discipline. Het zijn portable
toilëtcabines en verrijdbare toi
letwagens. Ze staan op de
drukste punten in het centrum
opgesteld. Er zijn drie verschil
lende huurders te Onderschei
den: de 3 October-Vereeniging,
de gemeente en individuele ho-
reca-exploitanten. Er is één le
verancier. Die draagt zorg voor
zo'n55 cabines en 4 toiletwa
gens. .Absoluut te weinig",
meent Menno van Milligen.
Hij is woordvoerder van de fir
ma Barthen en heeft derhalve
makkelijk praten. Per slot van
rekening heeft hij alle baat bij
pakweg een verdubbeling,
want daar verdienen ze alleen
maar aan. „Maar los daarvan
constateer ik dat er geen dagen
in het jaar zijn dat er zo goed
gebruik van de cabines wordt
gemaakt als op 2 en 3 oktober.
Ze zitten 's avonds letterlijk tot
de nok toe vol. Helaas moeten
we wachten tot 's nachts eer we
ze kunnen legen en schoonma
ken. Eerder kunnen we de stad
niet in. En ook de andere dag
zijn ze weer vol. Ik bedoel, er is
duidelijk behoefte aan méér.
Dat zeg ik niet alleen uit eigen
belang."
Van Milligen huldigt het stand
punt dat je het de mensen
vooral gemakkelijk moet ma
ken. „Ze moeten niet op zoek
naar die dingen. Ze moeten er
staan. Op de punten vvaar dar
het hardste nodig is. Helemaal
uitbannen kun je het wildplas
sen niet Er zijn altijd mensen
die effe snel een boompje pak
ken als ze het toilet in het café
niet snel kunnen bereiken. En
ook omdat je een horecaonder
nemer niet kunt verplichten»
een cabine te huren a raison
van 235 gulden, exclusief on
derhoud. Maar het scheelt een
slok op een borrel als er in elk
geval voldoende zijn. Dan ma
ken mensen er automatisch ge
bruik van."
De gemeente voelt zich deels
verantwoordelijk voor de speci
ale voorzieningen. „Wij huren
toiletten in voor de echte druk
ke punten", zegt Fons Dele-
marre van Milieu en Beheer.
„Dat zijn wat ons betreft vier
locaties: Hooigracht, Mor-
spoort, Garenmarkt en Hoog
landse Kerk. We denken hierbij
niet alleen aan het voorkomen
van wildplassen. We denken
daarbij ook vooral aan de da
mes. Die moeten dikwijls lang
wachten en gaan niet zomaar
achter een boom zitten."
Voor wat betreft de horeca is de
gemeente van mening dat die
in deze zelf de broek maar
moet ophouden.Als je drie
extra tappunten kunt neerzet
ten - en dus extra verdient -
dan dien je ook extra voorzie
ningen te treffen. Dat lijkt me
evident. Gelukkig zijn er onder
nemers die dat ook inzien. De 3
October-Vereeniging zet bij de
startpunten van Taptoe en Op
tocht ook cabines in. Er ge
beurt dus wel het nodige.
Maar - de man van de gemeen
te is het er roerend mee eens -
het kan allemaal beter. „Er
komt binnenkort een rondeta
felconferentie waarbij alle be
trokkenen in geval van dit soort
grootschalige evenementen
zullen aanschuiven. De kosten
en de baten komen ter sprake.
Maar ik kan me ook goed voor
stellen dat dit een onderwerp
op de agenda kan zijn. Want
sluitende regels zijn er inder
daad niet."
En daar is duidelijk behoefte
Zo'n opvallend gekleurde toiletcabine kan je niet n
om wildplassen tegen te gaan. Vooral ook handig v
stoplichten de praalwagens kaal
verder moeten, werkt Verver
binnen een bepaalde grenzen
aan hoogte en breedte. „Het is
daarom moeilijk om de juiste
verhoudingen te vinden.
Tijdens het rijden komen er
enorme krachten op de
praalwagen tc staan. En alles
moet natuurlijk wel overeind
blijven." Als alles eenmaal
rustig rijdt, kan er volgens
Verver weinig meer gebeuren.
„We blijven wel in de buurt om
eventuele kleine schade te
repareren."
Tijdens het gesprek zijn zoons
Dennes, Ino, Rimko én vrouw
Joke druk in de weer met verf,
spuitbussen en gereedschap.
Samen vormen zij ook het
bedrijf Creastand. Voor de
Ververs is het maken van de
praalwagens elk jaar een
kwestie van goed combineren,
want het werk gaat gewoon
door. „We werken in augustus
aan de wagens, omdat het dan
rustig is op de zaak. Het komt
niet veel voor dat we met zijn
allen tegelijkertijd aan de
wagens werken."
Al het mooie werk ten spijt, na
de optocht rest niets anders
dan de wagens weer tot de
grond toe af te breken.Als
standbouwers zijn we wel
gewend dat we maar korte tijd
van ons werk kunnen
genieten", vertelt Verver. En het
genieten is dit keer wel van heel
korte duur. Het vieren van het
Leids Ontzet valt voor de
familie Verver behoorlijk in het
water. „We moeten de volgende
dag meteen naar Duitsland,
stands bouwen op een beurs."
LESLEY GRIETEN
Ook op internet is van alles te
vinden over het 3 oktoberfeest.
Zo is daar om te beginnen de
eigen site van de 3 October-
Vereeniging: http://3october. nl
Hierop is informatie te vinden
over de 3 oktoberfeesten. Zoals
een klein stukje geschiedenis.
Wetenswaardigheden als:
Waarschijnlijk is het feest de
eerste twee eeuwen, door het
stadsbestuur daartoe gestimu
leerd, heel spontaan door de
Leidse bevolking gevierd zonder
dat daar een organisatie aan te
pas kwam. Toen het feest in het
begin van de negentiende eeuw
toch begon te verwateren, waren
het de sttulen ten verenigd in het
Leids Studenten Corps (thans
studenten vereniging Minerva
die het nieuw leven inbliezen
Het is maar dat u het weet. En
voorgoed onthoudt. Want dat
zelfde Minerva is jarenlang tij
dens de 3 oktoberfeesten het
doelwit geweest van baldadige
jongeren.
Verder is op deze site uiteraard
het programma van de feesten
te vinden. De onderdelen ten
minste die door de 3 October-
Vereeniging inelkaar zijn gezet.
Wat de kroegen allemaal doen,
is weer te vinden op een andere
site: http://www.leiden.nl.
En dan is er nog de site van De
Digitale Stad Leiden: http:
Hwww.dsl.nl. Hier is een artikel
te vinden over t oktober Lm
artikel over de 3 Octoberstraat,
om precies te zijn. Foto's van
en interviews met bewoners
van deze straat.
