Leidens Ontzet
Het verleden van 3 oktober
zit in een paar wandkasten
Het voorwoord in de feestwijzer is Op het randje
Een soepje van bijna zestig jaar
Oude sterren
op de fiets
De feestvierder
MAANDAG 27 SEPTEMBER 1999
foor menig Leidenaar zijn de 3 oktoberfeesten iets vanzelfsprekends. Elk jaar weer hoort er feest gevierd te worden. Punt uit. Omdat
dat traditie is en omdat Leidens ontzet van de Spanjaarden in 1574 herdacht wordt. Die geschiedenis krijgt elke Leidenaar met de
paplepel ingegoten. Maar ook nadien is er het nodige gebeurd rond 3 oktober, of liever gezegd rond de 3 oktoberfeesten. En een
behoorlijk deel van die gebeurtenissen is niet bekend en op zijn zachtst gezegd geheimzinnig. Deze week belicht de krant een paar
van die 'mysteries'. Vandaag het verhaal van het soepblikje.
Apart plaatje hoor, op die feestelijke ka
lender van het gemeentearchief en de 3
October-Vereeniging. Van een blikje soep.
Wat heeft dat nou met 3 oktober te ma
ken, denk je, als je voor het eerst het foto-
tje onder ogen krijgt. Een bord met huts
pot had meer voor de hand gelegen. Nor
maal gesproken dan, want dit is wel een
heel bijzonder blikje soep, zo blijkt uit het
bijschrift op de kalender: 'Tijdens de
Tweede Wereldoorlog werd Leidens ont
zet op bijzondere wijzen herdacht'.
Met het uitbrengen van een speciaal blikje
soep bijvoorbeeld! Het wikkel van het
blikje maakt dat duidelijk. Oranje-band
soep staat er op. Plus twee data: 3 oktober
1941 en 3 oktober 1574.
En er staan nog een paar kreten op:
Oranje banden omspannen de aarde
Nederland zal herrijzen!
Nederland herdenkt het ontzet van Leiden
Het blikje bevindt zich in het archief van
de 3 October-Vereeniging. Archivaris Rens
Heruer kreeg het eens van een kennis, die
zijn huis had opgeruimd. Die had het ooit
op een rommelmarkt op de kop getikt.
Waar het oorspronkelijk vandaan kwam?
De kennis wist het niet. En Heruer weet
het nu nóg niet. „We hebben gezocht naar
conservenfabrieken met die naam. Maar
helaas, niks gevonden."
Wat hij wél weet, is dat het blikje van am
per tien centimeter hoog tot nu toe ner
gens anders is opgedoken. Met andere
woorden: het is uniek. „Het blikje moet in
elk geval wel Leids zijn. Het is gezien de
datum die er op staat, denk ik een abso
luut illegale uitgave. Een daad van stil ver
zet, het was per slot van rekening oorlog."
Een aardigheidje van een eenling, een ac
tie van een vaderlandslievend bedrijf,
Joost mag het weten. Oranje-band is in elk
geval geen bestaande achternaam. Een
bedrijfsnaam dan misschien? Uit de regis
ters van de Kamer van Koophandel Ne
derland blijkt dat er op dit moment één
bedrijf onder die naam opereert. Oranje
band Zaden BV, zonder tussenstreepje, in
Dronten. Exporteur van - de naam zegt
het al - zaden. Toch maar even nagebeld:
doet Oranjeband ook in soep?
„Jazeker", zegt een vriendelijke vrou
wenstem. „Thuis. Maar verder niet."
Vroeger dan iets met soep gedaan, in de
Tweede Wereldoorlog misschien?
„Nee, we bestaan pas sinds 1984."
En dan de Nederlandse Vereniging van
Soepenfabrikanten, die zijn hoofdkantoor
heeft aan de Schipholweg in Leiden. Kent
men daar de oorsprong van Oranje-band
soep?
„Nee", zegt secretaris F. van de Wetering.
„Dat is een van de zegeningen van deze
tijd: tegenwoordig moet op elk blik staan
wie de producent is en, als dat van toepas
sing is, de importeur. Ik weet in elk geval
dat Oranje-band op dit moment geen be
drijfsnaam is in de soepenbranche.
Helaas, de herkomst van het blikje blijft
Rens Heruer en
'zijn' archief,
een enorme ver-
zameling dozen.
FOTO
•DICK
HOCEWONINC
Het vervelende van program
maboekjes is dat de tekst altijd
ruim van tevoren bij de drukker
moet zijn. Wil het boekje al
thans op tijd gereed zijn voor
het evenement waarvoor het is
bedoeld.
De makke van dat vroege inle
veren is dat op het moment
van verschijnen de tekst dan
soms deels gedateerd of zelfs
volledig achterhaald is. Vaak
kan de steller van het stuk daar
helemaal niets aan doen. Hij
moet zich houden aan de
deadline. Maar het kan wel lei
den tot rare en in een enkel ge
val zelfs tot nare situaties.
Zo is een geval bekend van een
carnavalsvereniging in het zui
den van het land. Met het oog
op de naderende festiviteiten
schreef de Prins van dat jaar in
het programmaboekje een
grappig bedoeld stukje over
zijn Raad van Elf. Op jolige wij-
Meteen is er de
verontschuldiging. „Het is
nog een beetje een
rommeltje." Rens Heruer,
onder andere archivaris
van de 3 October-
Vereniging, heeft, zo zegt
hij met enige spijt in zijn
stem, nog niet alles
gearchiveerd. Komt ook
door de verhuizing van
het gezin Heruer naar de
Steenschuur, waardoor
alle archiefstukken in
dozen moesten worden
ingepakt. „Tsja, en het
archief was een beetje het
stiefkind van de
verhuizing, dat moet ik
toegeven. Ik heb nog
steeds niet alles
geordend."
Maar vooruit, het archief is ook
van zo'n ongelooflijke omvang,
dat niemand hem dat euvel zal
duiden. Zijn toch bepaald niet
kinderachtige werkkamer is
werkelijk tot aan de nok toe
gevuld met bijna alleen maar
archiefstukken. Met name
wandkasten vol archiefdozen.
„Ik heb altijd belangstelling
gehad voor geschiedenis.
Geschiedenis in het algemeen
en de Leidse geschiedenis. Het
archief van de 3 October-
Vereeniging had ook altijd al
mijn belangstelling.
Alleen was dat jarenlang in
handen van Dick Swanenburg,
die vorig jaar overleed. „Een
geweldige man. Zeer ordelijk.
Werkelijk alles heeft hij
bijgehouden, beschreven,
geïnventariseerd en op orde
gebracht." Hup, daar gaan we
dan. Ter illustratie zomaar even
een greep uit het archief:
- een lijst met alle namen van
commisieleden die de 3
October-Vereeniging in de loop
der jaren heeft gehad.
- een lijst van alle
Burgemeester Postma neemt geen
beweert.
ze hekelde hij 'de omvang" van
sommige van zijn secondan
ten. En het oponthoud in de di
verse etablissementen dat hun
verminderde mobiliteit als ge-
cabaretvoorstellingen die in het
kader van de feesten zijn
opgevoerd.
- een beschrijving van de
verschillende dies-vieringen
- een complete lijst van
kerkdiensten in het kader van 3
oktober. Inclusief voorgangers
en organisten!
- een lijst van alle erewachten
volg daarvan met zich mee
bracht. Vijf dagen voor het car
naval overleed één van hen. De
oorzaak: hartstilstand als ge
volg van overgewicht. Het pro-
- een lijst met alle medewerkers
aan de optochten (en dat is
echt een lijst van hier tot
Tokyo)
- een overzicht van de
hoeveelheden haring- en
wittebrood die zijn uitgedeeld.
Dat is dus niet niks. Elke keer
wanneer hij een blik werpt op
grammaboekje lag al anderhal
ve week bij de mensen thuis.
Pijnlijk. Niet alleen voor de na
bestaanden. Ook voor de Prins.
Op het randje heet het voor-
welk archiefstuk dan ook,
verbaast Heruer zich nog
daarover. „Dat hield
Swanenburg allemaal bij! Voor
iedereen was hij een vraagbaak.
Ik was ook een van de mensen
die hem wel eens op het archief
aansprak. Of liever, ik was
degene die hem daar het meest
op aansprak. Dat was hem
woord van de Feestwijzer van
de 3 October-Vereeniging. Het
is geschreven door prof. dr.
Piet van Sterkenburg, de voor
zitter van het bestuur. De in
houd refereert aan het nade
rende millennium en tevens
aan het motto van de komende
optocht. Een citaat daaruit
luidt: 'Het is bovendien een op
merkelijke viering omdat na de
uitbundige viering van 1998,
waarin burgemeester Goekoop
centraal stond, wij nu voorde
eerste keer het feest gaan vieren
met de nieuwe burgemeester,
Jan Postma. Een ideale gelegen
heid zullen taptoe en optocht
dus zijn om hem te laten zien
hoe het Leidse feest der feesten
door de stad wordt gevierd. La
ten we hem hartelijk onthalen
en onderdompelen in alle on
derdelen van het feest. Immers,
een burgervader die besmet is
geraakt door het clrie-oktobervi-
rus zal een nog grotere zegen
voor de stad zijn en blijven.
Mooie woorden. Zonder twijfel
bijzonder gemeend ook. En dat
Postma nog lang een zegen
mag zijn en blijven voor de
stad en zeker ook voor zijn fa
milie en verwanten, is inder
daad te hopen voor de burger
vader. Die, zoals inmiddels be
kend is geworden, dus niet in
Leiden aanwezig zal zijn op 3
oktober. Na zijn hartaanval
herstelt hij van zijn dotterbe-
natuurlijk opgevallen. Toen hij
ermee stopte, een jaar of vijf
geleden, wist hij ook meteen
wie zijn opvolger moest
worden: ik! Dat ging niet in een
keer hoor. Stukje bij beetje
heeft hij het aan mij
overgedragen."
Dat betrof overigens niet het
gehele archief. Dat zou ook
handeling in het LUMC. Op
last van zijn artsen doet hij het
voorlopig rustig aan. Voor hem
geen feestgedruis. Hij blijft ge
woon thuis.
Dat laatste wist Van Sterken
burg natuurlijk niet toen hij
zijn voorwoord inleverde bij de
drukker. Dat Postma wegblijft
is namelijk pas sinds een paar
dagen bekend. Maar die hart
aanval kreeg Postma al tijdens
zijn vakantie, in Juli. Ruim voor
de deadline van de voorzitter.
Want die was, zo verklaart sa
mensteller Cees Mentink des
gevraagd, gesteld op half au
gustus.
Op de hoogte van Postma's
malheur, had de prof er dus
misschien beter aan gedaan
om in zijn voorwoord maar
niet te speculeren op het al dan
niet aanwezig zijn van Postma
op 3 oktober. Er zijn mensen
die na een hartaanval maan
den, ja soms jaren uit de roula
tie zijn. Er zijn mensen die wer
ken daarna nooit meer. Er zijn
mensen die overlijden aan de
gevolgen. Op het randje krijgt
als je het zo beschouwt daar
door een onverwachte lading.
Want je moet er toch niet aan
denken dat dat boekje bij je in
de bus valt terwijl....
Enfin, zo ver is het gelukkig niet
gekomen.
AD VAN KAAM
nooit in het toch bepaald niet
kleine optrekje van Heruer aan
de Steenschuur hebben gepast.
De vereniging besloot in 1986
dat het papieren archief van
voor die tijd naar het
gemeentearchief moest
verhuizen: alle brieven,
verslagen, notities, feestwijzers,
draaiboeken en wat dies meer
zei. De rest moest maar worden
opgeslagen in het huis van de
verenigingsarchivaris.
Wat die rest dan behelst?
Behalve alle papieren van na
1986 een hele rits aan spulletjes
en rariteiten. Dia's en foto's,
geluidsbanden en video's.
„Maar wat dat laatste betreft,
daarvan is er niet enorm veel.
Van de audiovisuele middelen
hield Swanenburg zich met
name bezig met dia's en foto's.
In vidéo, zoals hij uitsprak, zag
hij niet zoveel." Verder bevat
het archief allerlei geschenken
die de vereniging in de loop der
jaren heeft ontvangen. „Dus
allemaal zaken die niet goed
archiveerbaar zijn. Ja, en er
zitten vertrouwelijke stukken
tussen. Stukken die maar beter
niet op straat terecht kunnen
komen."
Hmmm, vertrouwelijk. Zou de
krant dan misschien bij wijze
van uitzondering....? Nee, geen
sprake van, oordeelt Heruer.
Vertrouwelijk is vertrouwelijk.
Ook vele jaren na dato. Wat dat
betreft zit de 3 October-
Vereeniging wel goed met
Heruer als archivaris. Da's
duidelijk.
HERMAN JOUSTRA
Speciaal voor de gelegenheid
halen ze de fietsen weer uit de
schuur, de sterren van weleer.
Voormalig Tour de France-win-
naar en oud-wereldkampioen
Joop Zoetemelk bijvoorbeeld.
En Leidenaar Gerben Karstens
niet te vergeten, meervoudig
etappewinnaar in de Tour de
France en andere grote rondes
zoals de Vuelta (veertien keer).
Misschien iets dikker geworden
en wat strammer, maar nog al
tijd behoorlijk rap. Beide vedet
ten nemen op maandag 4 okto
ber deel aan een race rond het
Rapenburg, die om 11.00 uur
begint.
Zoetemelk en Karstens zijn ze
ker niet de enige bekenden.
Nog een paar namen: Henk
Lubberding, Johan van der Vel
de, Gerrit Solleveld, Riny Wagt-
mans, Piet van Heusden, Arie
van Houwelingen, André Ge
vers, Joop Captein en Arjan Jagt
en Mathieu IIermans. Een le
gertje superknechten neemt
ook deel aan de wedstrijd. Zoals
Piet Damen, Jaap Kersten, Mar-
tien Kokkelkoren, Jos van der
Vleuten, Huib Zilverberg en
Martin Schalkers. Vaste krach
ten als Henny van Gent, Cor
Schuuring, Jan en Cees van
Amsterdam, Albert van Mid
den, Cees van Espen en Frits
Rabe ontbreken niet. Vooraf ko
men nog 15 koppels van Leidse
sportclubs in actie.
De Blauwe Steen, die al 700 jaar in
de Breestraat ligt, is het symbolische
middelpunt van de stad.
deel aan de 3 oktoberfeesten. Wat het officiële programmaboekje ook
FOTO LOEK ZUYDERDUIN
een mysterie. Het is toch al een raadsel
dat het de hongerwinter heeft overleefd.
„Ik denk ook niet dat veel mensen het
blikje hebben gezien", mijmert Heruer.
„Ik kan me tenminste voorstellen dat het
anders gesneuveld zou zijn. Zo van: ik
sterf van de
honger, maak
dat blikje
maar eens
open."
Dan blijft er
nóg een mys
terie onopge
lost: wat zit er
in het blikje?
Vermicelli-
soep met bal
len? Toma
tensoep met
basilicum?
Een simpel
preisoepje?
„We laten het blikje netjes dicht", beslist
Heruer. Uit piëteit. Trouwens, een soepje
van bijna zestig jaar jaar lepel je niet voor
je lol naar binnen. De lucht alleen al.
TEKST HERMAN JOUSTRA
FOTO 3 OCTOBER-VEREENIGING
De een staat vroeg op voor de Reveille, de ander gaat pas 's
middags de stad in voor de optocht. Sommigen komen speciaal
voor de kermis, anderen luisteren liever naar de Koraal. Hoe
brengt de doorsnee Leidenaar het Leidse feest der feesten
door? Vandaag vertelt Jan de Klerk (80) wat hij gaat doen.
„Wat ik ga doen op 3 oktober? Een beetje de stad in trekken,
denk ik. De optocht bekijken. Ik woon op de Lammenschansweg
en dan maak je niet zoveel mee van het feest. Het is toch wat
meer in het centrum. Mijn dochter woont onder mij en die
neemt een paar klapstoelen mee. Dan gaan we op het Levendaal
zitten kijken naar al die hossende mensen. Maar wij doen dat
niet meer, hoor. Op mijn leeftijd ga. ik niet meer lopen hossen en
springen. Ik ben tachtig jaar en dan heb ik daar geen zin meer
in."
„Wat ik altijd leuk vond toen ik jong was, was de draaimolen.
Daar ga ik nu niet meer in zitten. Ik heb nu geen kleine kinderen
meer om me heen. Mijn jongste kleinzoon is al 22! We maken nu
een rondje door de stad en ldjken naar de optocht. De mensen
weten op het
laatst ook
niet meer
hoe ze die
moeten ver- m
sieren. Het 1 f
lijkt me voor
de organisa-
toren steeds
moeilijker
om dat elk
jaar weer te -.i,
doen. Het i -
moet er toch
weer anders -~y "Al
uitzien." z*
Ik ga niet
speciaal voor
iets de stad
in, hoor. Ik ga
meer voor de -
gezelligheid.
elk jaar, vanaf
mijn derde.
Daar ben je
toch een Lei-
