I
T erugverlangen
naar Europa
Paul Verhoeven snakt naar 'films over echte mensen'
131 ZATERDAG 11 SEPTEMBER 1999
igenlijk wil hij dolgraag weer
in Europa aan de slag met
msover 'echte mensen'. Maar
voorlopig vertoeft regisseur
Paul Verhoeven nog op
nerikaanse bodem, bezig met
films die weliswaar best
\teressant kunnen zijn, maar
eigenlijk nergens over gaan.
ch was het Amerika dat hem
«en Oscar-nominatie schonk
voor Turks Fruit, de volgens
en peiling beste Nederlandse
de-F
e„ film aller tijden, „Het moet
,aa' oral te maken hebben gehad
dryl
aag-1net het bijzondere vitalisme
mnf dat eruit sprak.
ten
oge-
den
ördi-
Het loopt niet lekker met de op
namen voor Paul Verhoevens
nieuwe film, The Hollow Man.
De grootste helft van dit sciencefiction-avon-
tuur met Kevin Bacon en Elisabeth Shue
moest nog gedraaid worden toen de hoofd
rolspeelster tijdens een lunchpauze op een
trampoline sprong en een achillespees
scheurde. Al zes weken liggen de opnamen
stil. Maar het vaderland heeft voor de Neder
landse Hollywood-regisseur een morele op
steker in petto: Turks Fruit is in een enquête
uitgeroepen tot beste Nederlandse film van
de eeuw, met Soldaat van Oranje op de twee
de plek.
Paul Verhoeven zou zelf de rangschikking
net andersom hebben gemaakt, maar hele
maal zeker weten doet hij het niet. Hij is ge
neigd Soldaat te beoordelen als de betere re
gieprestatie. „Turks Fruit is toch meer Jan
Wolkers; het verhaal van iemand die anders
heeft geleefd dan ik, veel meer een artiest is
dan ik en dat in die specifieke tijd heel na
drukkelijk naar voren heeft gebracht. Soldaat
van Oranje, daar sta ik zelf veel dichter bij.
Niet dat ik in.de oorlog heb meegevochten
zoals Erik Hazelhoff, want hij was 20 jaar ou
der. Maar hij heeft in Leiden één straat bij
me vandaan gewoond en dat hele gevoel van
de oorlog kon ik nog herkennen. Toen ik Sol
daat van Oranje las, kostte het me weinig
moeite om me daarmee te identificeren. Bij
Wolkers moest ik echt diep in mezelf graven
om te begrijpen wat hij gedaan heeft en hoe
hij is en voelt. Het interessante is echter dat
Turks Fruit en Soldaat van Oranje elkaar in
waardering zo dicht genaderd zijn in de loop
van de tijd. Turks Fruit heeft die enquête uit
eindelijk met een neuslengte gewonnen van
Soldaat van Oranje, terwijl het destijds een
veel succesvoller film was en - met 3,5 mil
joen verkochte kaartjes - bijna dubbel zo
druk werd bezocht."
uScepsis
Op de historische grond van de Columbia
Studio, waarop tegenwoordig de naam Sony
Pictures prijkt, houdt Paul Verhoeven kan
toor in The Fred Astaire Building. Op zijn
bureau heeft hij teksten liggen die bewijzen
dat zijn script voor The Hollow Man eigenlijk
al bedacht was door Plato die 2350 jaar gele
den in zijn boek De Republiek neerschreef
dat indien een mens zich onzichtbaar zou
kunnen maken, hij als vanzelf tot kwaad zou
vervallen en van kwaad tot erger. Want dat is
inderdaad wat er in de nieuwe Verhoeven-
film zal gebeuren.
De cineast kan schateren om zijn vondst,
maar pretentieus wil hij er niet over doen.
Hij beseft al te goed dat hij nu voor de vierde
keer bezig is met een Amerikaanse film die
weliswaar best interessant kan zijn, maar
toch eigenlijk nergens over gaat. „Geen on
derliggend thema, geen diepte, niks!" Eigen
lijk wil hij dolgraag weer in Europa aan de
slag met films over echte mensen. Over Guy
de Maupassant of Raspoetin of over een
vrouw die leefde in de Weimar Republiek; de
periode van de opkomst van Hiüer en ook de
tijd dat de Duitsers in actie begonnen te ko
men tegen wat ze 'decadente kunst' noem
den. Onderwerpen waar je in Hollywood niet
mee aan hoeft te komen.
De scepsis waarmee Paul Verhoeven altijd
al tegen de Amerikaanse cultuur aan heeft
gekeken doet hem steeds vaker naar Europa
terugverlangen. Toch was het Amerika dat
Turks Fruit een Oscar-nominatie schonk en
Soldaat van Oranje prijkte er maandenlang
in de top-vijftig van Variety. En dat in de ja
ren dat de filmmaker in eigen land nog door
de meerderheid van de critici werd verket
terd. Verhoeven beaamt het, maar grinni
kend voegt hij eraan toe: „Maar uit Soldaat
van Oranje hadden ze in Amerika een vol
uur weggeknipt en de videoversie zat ver
keerd in elkaar. Turks Fruit hadden ze aan
vankelijk uitgebracht als porno. Het latere
succes is aan Dan Ireland te danken geweest
die de film in een pornotent had ontdekt en
op zijn festival in Seattle vertoonde in de
oorspronkelijke versie met Engelse onderti
tels. Toen is het pas iets geworden. Van die
Oscar-nominatie moet ik zeggen dat het vol
ledig langs me heen is gegaan. Tegenwoor
dig wordt ook een nominatie al ervaren als
een onderscheiding. Toen nog niet. En wij
meenden zeker te weten dat we toch geen
kans hadden tegenover La Nuit Americaine,
van Truffaut. Dat bleek ook te kloppen. We
zijn er dus niets eens voor naar Amerika ge
weest."
Hoogtepunt
Als verklaring voor het unieke succes van
Turks Fruit is Paul Verhoeven zo bescheiden
- maar hij kan het zich permitteren - om de
voornaamste lof toe te zwaaien aan Jan Wol
kers.
„Omdat het een fantastisch boek is. Het is
zó goed geschreven. Er zitten zó veel aardige
details in, warmte, saillante observaties. Veel
meer dan in Soldaat van Oranje, want dat is
toch zoiets van 'Nou jongens, wij gaan de
oorlog even winnen!' Maar van de roman
van Jan kun je gerust zeggen dat het een
hoogtepunt is in de moderne Nederlandse li
teratuur. Dat boek had al enorm succes. Dus
je moet eigenlijk vragen: Waarom zijn in die
tijd zo veel mensen op dat boek afgegaan?
Want dan krijg je ook de verklaring waarom
nu, 25 jaar later, nog steeds mensen aan die
film terugdenken. Het moet vooral te maken
hebben gehad met het bijzondere vitalisme
dat eruit sprak. Een geweldige levenslust,
naast al het verdriet dat er óók in zat natuur
lijk. Maar dat is, lijkt me, wat toen in 1973
precies de juiste snaar heeft geraakt.
Wat ik leuk vind aan die uitverkiezing van
Turks Fruit is dat het een film is waar alle
elementen perfect uitpakten. Alles viel pre
cies op zijn plaats. Bij de twaalf films die ik
heb gemaakt is dat maar een paar keer ge
beurd: bij Turks Fruit, De Soldaat en Basic
Instinct. En misschien ook bij Robocop min
of meer. Dat was toen bij Turks Fruit het ge
val met de cast, de cameraman, de diepte
van het verhaal en daarbij de producent en
de regisseur. Met die hele groep werden alle
beste elementen bijna magnetisch naar el
kaar toegezogen. Toevallig of niet toevallig.
Het filmplan was eigenlijk in eerste instan
tie naar mij toegeschoven door Gijs Versluys,
toen het boek net was uitgekomen. Jan zou
het script schrijven, maar op een of andere
manier lukte het niet. Jan is boos geworden.
Het contract kwam niet in orde. Er ontstond
ruzie en het project viel uit elkaar. Rob Hou
wer kwam vervolgens bij me aan met Wat
Zien Ik? Ik reageerde met: 'Ja, maar eigenlijk
wil ik Turks Fruit draaien'. Waarna Rob zei:
'Daar kunnen we het nog wel eens over heb
ben als je eerst Wat Zien Ik? hebt gemaakt.'
Daar heb ik hem later aan gehouden.
Feitelijk was het toen Gerard Soeteman die
zei: 'Paul, dat boek Turks Fruit, dat is nou
echt iets goeds'. Dus vroeg ik Rob of hij die
rechten niet wilde kopen. Hij ging toen met
Jan Wolkers praten, twee minuten op straat
of zo en vervolgens gingen de rechten voor
iets van 25.000 gulden, dacht ik. Zo maar, in
een paar minuten, van de een naar de ander.
En voor het leven. Dus we kunnen desnoods
nog ooit een Amerikaanse versie van Turks
Fruit draaien. Nou ik niet, maar Rob wel. Die
heeft dus zelfs de rechten voor een eventuele
'remake'.
Je weet dat we aanvankelijk de film met
Willeke van Ammelrooy hadden zullen ma
ken. Op het laatst was dat omgegooid en
werd er gekozen voor een onbekend meisje
dat Monique van de Ven heette. Zij was door
Hans Kemna aangedragen voor een van die
rolletjes aan het begin; een van die meiden
die werden geneukt en weg gebonjourd.
Daar moest Monique een test voor doen. Jan
de Bont en ik hebben dat goed bekeken en
vonden haar uitzonderlijk goed. En ik weet
niet meer zeker hoe het verder is gegaan,
maar ik geloof dat het Jan was - hij is tenslot
te verliefd op haar geworden - die zei: 'Zou je
haar niet ook even testen voor de hoofdrol?'
Dat hebben we gedaan. En 's avonds kwam
Rob Houwer naar die bedoelde test kijken,
samen met Gerard Soeteman en Wolkers.
Dat vonden ze mooi. Maar toen zei ik: 'Jan
en ik hebben ook nog iets anders gedaan.
Willen jullie daar ook even naar kijken?' En
toen ze dat zagen, wist iedereen hetzelfde:
'Verdomme! Zij moet het worden!' De vol
gende dag hebben we Rutger en Monique bij
elkaar gebracht en was de zaak bekeken. Mo
nique kreeg de hoofdrol.
Heel sneu voor Willeke. Aanvankelijk was
het idee zelfs geweest: Hugo Metsers en Wil
leke van Ammelrooy te nemen, als een soort
combinatie van Mira en Blue Movie. Maar
Hugo had geen toezegging. Willeke wel,
maar met haar was er nog geen overeen
stemming over het honorarium. En toen ze
zei hoeveel ze wilde hebben, is dat door Rob
Houwer onmiddellijk gebruikt om tegen
haar te zeggen 'Dan gaat het over!' Dat was
niet zo netjes.
Toch is het door dergelijke hardheid dat
een producent met een film tot het beste re
sultaat komt. Rob aarzelde nooit een secon
de om pijnlijke beslissingen te nemen. We
hebben vaak gebotst, maar ik moet zeggen
dat hij het heel vaak bij het rechte eind heeft
gehad. Bedenk bij voorbeeld dat alle keren
dat ik met Rutger Hauer gewerkt heb, ik hem
in eerste instantie nooit wilde hebben. Voor
de tv-serie Floris wilde ik eigenlijk Carol van
Herwijnen. Voor Turks Fruit dacht ik dat
Rutger niet het type van de wilde artiest kon
neerzetten. Voor Soldaat van Oranje had ik
Derek de Lint in gedachten voor de hoofdrol
en Rutger voor de jongen die bij de SS ging.
Dat is uiteindelijk omgedraaid nadat Rutger
bleef zeuren om een test voor de hoofdrol en
het er fantastisch afbracht."
Botsingen
„Ik ben heel vaak gedwongen geweest om op
aanvankelijke beslissingen terug te komen
omdat een ander het inderdaad beter wist. Ik
heb ook geweldig gebotst met Jan de Bont. Ik
had voor Turks Fruit een camera-technische
stijl in mijn hoofd die verwant was aan Wat
Zien Ik? Met direct geluid en een nogal stati
sche fotografie. Maar na een dag of wat zei
Jan de Bont: 'Deze stijl zie ik helemaal niet
zitten'. Hij wilde met een handcamera in de
weer, wat in die tijd betekende dat je niet
meer met direct geluid kon werken en later
alles zou moeten nasynchroniseren.
We kregen ruzie en ik heb tegen Jan ge
zegd: 'Als je het niet op mijn manier wil, dan
donder je maar op!' Waarna Rob Houwer er
tussen sprong met 'Jongens, kunnen we er
misschien over praten?' Toen hebben we ge
praat en heb ik gedacht: 'Misschien heeft hij
wel gelijk. Misschien moet het wel losser, zo
als bij Pirn Wim! We hebben de geluids
man weggestuurd, het statief weggegooid en
Jan heeft bijna alles uit de hand gedraaid. Zo
werkten wij; heel dialectisch eigenlijk. De
een vond dit, een ander vond iets anders.
Maar samen kwam je tot een synthese en de
volgende dag ging je draaien. En die oplos
sing werkte fantastisch. Het paste geweldig
bij de stijl van Jan Wolkers, want die is ook
erg staccato, heel emotioneel en direct.
Ook met Rob Houwer heb ik geweldige
conflicten gehad, maar meestal over geld.
Want ik ging altijd over het budget heen. Tot
het moment dat hij zei: 'Nou is het welletjes.
Je krijgt gewoon geen film meer'. Maar het
mooie van die ruzies was dat je er altijd uit
kwam, want Rob. is geen dictator. Dan hield
hij zogenaamd voet bij stuk en beende gede
cideerd de kamer uit, maar vervolgens bleek
zijn assistente in een kast een rol film achter
de hand te hebben gehouden en die kreeg ik
dan stiekem mee.
Over artistieke zaken waren we het vrijwel
altijd eens. Hoewel ik me nog een hele
prachtige ruzie herinner in de montageka
mer toen Turks Fruit eigenlijk al helemaal in
elkaar zat en Rob ineens bevangen werd
door twijfels over dat treurige einde. Of dat
meisje eigenlijk wel dood moest. Zou je het
publiek dan niet met een vreselijke kater de
zaal uit sturen? Kon ze niet blijven leven?
.Drie uur lang hebben we daar met zijn allen
tegen hem in zitten schreeuwen. 'Ze móet
dood! Ze móet dood! Dat is juist prachtig!'
Tot Rob eindelijk zuchtend toegaf: 'Okay.
Dan moet ze maar dood'."
PIETER VAN LIER0P
Paul Verhoeven: „Wat ik leuk vind aan die uitverkiezing van Turks Fruit is, dat het een film is waar alle elementen perfect uitpakten. Alles viel
precies op zijn plaats." foto ap-uwe lein
Rutger Hauer in 'Turks Fruit', volgens een peiling de beste Nederlandse
foto-archief
en Rutger Hauer in 'Soldaat van Oranje',
nagenoeg gelijk met 'Turks Fruit'.
In de loop van de tijd kwam deze film in
foto-archief
