ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Nederlandse journalistiek
eindelijk volwassen
T
fa "wee verhitte mediaweken zijn achter de rug.
oonprins Willem-Alexander heeft een serieuze
relatie met een Argen tijnse en niet alleen de
Meibladen en De Telegraaf schreven erover,
•naar ook de zichzelf serieus noemende pers.
Vervagen de grenzen tussen achterklap en
kwaliteit of is er iets anders aan de hand?
on van Brussel, lid van de hoofdredactie van
leze krant, blikt terug op de verwarring van
imalistieke vernieuwing. Want wat niemand
lukte, kreeg Maxima wel voor elkaar: de
derlandse journalistiek is eindelijk volwassen
geworden.
Leidsch Dagblad
ZATERDAG 11 SEPTEMBER 1999
door TON VAN BRUSSEL
ien jaar geleden maakte het
weekblad Privé de relatie open-
baar van kroonprins Willem-
Alexander met de studente communicatie
wetenschappen Yolande Adriaanse. In de
bundel „Door het volk gedragen. Koning
schap en samenleving", blikt de Amster
damse hoogleraar sociologie Lodewijk
Brunt terug op de onenigheid die deze pri
meur te weeg bracht op de krantenredac
ties.
„Voorstanders van plaatsing wezen erop
dat het om een nieuwsfeit van belang ging.
Als er sprake zou zijn van een duurzame
liefdesrelatie was hiermee immers de toe
komstige vorstin van Nederland in het ge
ding en dergelijke informatie kon het le
zerspubliek beslist niet worden onthouden.
Maar in veel gevallen werd het pleit door
de tegenstanders gewonnen; de primeur
drong niet of nauwelijks tot de Nederland
se dagbladpers door."
Brunt beschrijft in zijn artikel de woede van
Henk van der Meyden, de nestor van de
Nederlandse roddelpers. „Men vond zich
zeker 'te deftig' voor dit soort nieuws, of
was het gewoon kortzichtigheid en te wei
nig gevoel voor echt menselijk nieuws dat
de Nederlandse pers, met uitzondering van
De Telegraaf, zo vaak toont....?"
Yolande Adriaanse is al lang van het toneel
verdwenen. Natuurlijk waren er na haar
volgens de roddelbladen weer andere
vriendinnen, maar ook die haalden de
meeste kranten niet. Dat veranderde pas
met de komst van de Leidse rechtenstu
dente Emily Bremers, dochter van een naar
België verhuisde orthodontist uit Berg en
Dal. Nadat de Rijksvoorlichtingsdienst offi
cieel bevestigde dat zij samen met de
kroonprins betrokken was geweest bij een
ongeluk op de Duitse Autobahn, schreven
ook andere kranten dan De Telegraaf voor
het eerst over een serieuze relatie.
Mondjesmaat wel te verstaan, want Henk
van der Meyden had gelijk: een journalis
tieke jacht op een kroonprinselijk paar,
daar houden de meeste journalisten zich
verre van. ToCtwee weken geleden. Toen
sloeg de verwarring toe in de media en dus
ook bij de lezers.
Een bescheiden bloemlezing:
Maxima Zorreguieta, volgens bekenden,
lang, blond en verschrikkelijk intelligent,
woonde in ieder geval tot voor kort in New
York waar ze Willem-Alexander heeft leren
kennen.
„Over Maxima en Alex praat ik niet. Ik geef
u alleen even het beeld van die warmbloedi
ge katholieke Argentijnse, naast de formele,
vrij strakke Beatrix. Meer zeg ik er niet
„In het gesprek met premier Kok heeft de
prins van Oranje de minister-preisdent on
der meer verteld over zijn vriendschap met
mevrouw Mdxima Zorreguieta.
Van de Argentijnse televisie kon gister
avond meer worden opgestoken. Daar werd
een video getoond, waarop te zien is hoe de
blonde Mdxima zich amuseert op een La
tijns-Amerikaans feest.
„Dat zoeken we op", zeggen onwetende
kandidaten in de VARA-quiz Twee voor
twaalf. De kans is groot dat ze voor een
antwoord op de vraag: Wat stond waar? ge
heel verkeerde bronnen zouden raadple
gen, Want nee, het was niet Privé of Week
end, en nee het was ook niet De Telegraaf.
Het zijn allemaal citaten uit wat in Neder-
Maxima heeft onvermoede verdiensten
land de kwaliteitspers wordt genoemd.
Het wakkkere ochtendblad liet zich natuur
lijk niet onbetuigd.
„De kroonprins kon zijn handen niet van
haar afhouden en voorzag haar, heel attent,
om het halfuur van een nieuw glas rode
wijn.
Want die kwaliteitsbladen zwegen aanvan
kelijk als het graf en weer was het De Tele
graafdie na een aantal matige informatieve
reportages in de roddelbladen, met de
voorlopige primeur kwam. Ze heette Méxi-
ma Herzog en was de dochter van een naar
Argentinië uitgeweken Duitse zakenman en
jawel, koningin Beatrix was zeer verguld
met haar. Even leek de geschiedenis zich te
herhalen. Geen enkele krant nam het be
richt over, maar de aarzeling duurde dit
keer kort.
NIEUWE GELIEFDE: MAXIMA ZORROG-
UITA kopte de Volkskrant de volgende
morgen hoog op de voorpagina. De Volks
krant? Was dat niet die voormalige spreek
buis van zeurend links, die de laatste jaren
weliswaar verfrissend verandert, maar toch
altijd blijk geeft van respect voor de per
soonlijke levenssfeer van publieke perso
nen?
Uitgerekend in de week dat hoofdredacteur
Pieter Broertjes zijn lezers uitvoerig inlicht
te over de jongste veranderingen in hun
krant - katernen zijn afgeschaft en ver
plaatst, een nieuw kleurenmagazine is aan
de zaterdagkrant toegevoegt - besloot hij,
zonder aankondiging, tot een spraakma
kende, nieuwe aanpak van de Oranjever-
Broertjes gaf Ineke Holtwijk, correspon
dente van de Volkskrant en het NOS-jour-
naal in Zuid-Amerika, opdracht uit te zoe
ken wat er waar was van de Telegraaf-pri-
meur. Ze bleek weinig tijd nodig te hebben
voor een artikel waarin de juiste naam en
afkomst van Mdxima konden worden ge
meld en ook over de aard van de relatie het
een en ander te lezen viel.
Ook het NOS-journaal ruimde dinsdag
twaalf minuten in, om anchorman Philip
Freriks, geflankeerd door Holtwijk en de
nieuwe royalty-verslaggeefster Maartje van
Weegen, de kijker kond te doen van de
heugelijke ontwikkelingen aan het hof. Die
dinsdag zwegen alleen NRC Handelblad,
op een column van Frits Abrahams op de
achterpagina na en deze krant. Ook wij
hadden het bericht graag gebracht, want je
kon op je klompen aanvoelen dat de pri
meur van onze collega's van de Volkskrant
klopte. Bij ons ging de voorkeur uit naar
een eigen bericht, maar we konden er in
Nederland, noch in Argentinië bevestiging
voor krijgen. Een korzelige premier Kok
ruilde zijn 'geen commentaar' binnen 24
uur in voor een officiële bevestiging door
de Rijksvoorlichtingsdienst. Een belangrijk
nieuwsfeit was geboren.
Daags er na gonsden de ditjes en datjes
door de media. Zijn journalisten nu niet
meer deftig en heeft Henk van der Meyden
eindelijk echte concurrentie gekregen?
Daar leek het heel even op, maar in werke
lijkheid gaat het om niet meer of minder
dan een hier en daar knullig uitgevoerde
inhaalslag. Soms, heel soms, namelijk staat
het belangrijkste nieuws niet op de voorpa
gina. Druk als we waren met de berichtge
ving over Willem-Alexander en Maxima
zijn wij journalisten vorige week vergeten
te melden dat wij al doende ons voorlopig
laatste taboe hebben beslecht. Dat is het
taboe op serieuze berichtgeving over seri
euze relaties van leden van het Koninklijk
Huis.
Een journalistiek zonder taboes, je zou zeg
gen dat die mijlpaal in de niets en niemand
ontziende jaren zestig zijn beslag al heeft
gekregen. Nederland ontzuilde, de meeste
kranten sneden hun vaak innige relaties
met belangengroepen als kerken, politieke
partijen en vakbonden, radicaal door. Een
vrije pers leek geboren. Dat was niet meer
dan een ogenschijnlijke werkelijkheid. Ster
ker nog: het verzwijgen van feiten maakt
zelfs deel uit van het ongeschreven con
tract dat kranten met hun lezers sluiten.
Zo dankt bijvoorbeeld het Reformatorisch
Dagblad zijn bestaan eerder aan gelovigen
dan aan relgieuze twijfelaars. Aan die laat
ste categorie besteedt de krant hoege
naamd geen aandacht, niet in de laatste
plaats omdat de lezers dat niet op prijs stel
len. De Volkskrant was vroeger pas geïnte
resseerd in verliefde leden van het konink
lijk huis als de Rijksvoorlichtingsdienst
meedeelde dat er sprake was van een verlo
ving. Al het overige achtte de redactie geen
serieus nieuws in de verondersteling dat
ook de lezer daar geen belang aan hecht.
Journalisten geven dagelijks een selectie uit
het nieuws door, geïnspireerd door de cul
tuur van de krant, waar de lezers zich ver
volgens bij kunnen aansluiten. Maar hoe
stoer en vrij van belangen journalisten
soms ook mogen ogen, het zijn en blijven
mensen voor wie de werkelijkheid soms te
groot, soms te vuig, soms te ongelofelijk is.
Zelfcensuur is een moeilijk verslaanbare
vijand, dat blijkt dezer dagen wel uit de na
enige aarzeling ontwikkelde nieuwe bena
dering van het hof.
Offcieel heet het dat de kwaliteitspers zich
in de selectie laat leiden door het belang
van het nieuwsfeit. Maar als de persge
schiedenis iets leert, dan is het wel dat de
verslaggeving rond het Koninklijk Huis lang
is ingegeven geweest door koudwatervrees.
Door de angst als journalist niet serieus ge
nomen te worden.
Een mooi voorbeeld daarvan is te vinden in
de bundel 'Luizen in de pels. Honderd jaar
journalistiek in Nederland'. Daarin ver
zucht Herman Besselaar, oud-redacteur
van het Algemeen Handelsblad: „Er was
veel meer eerbied in de wereld. Veel meer!
Denkt u dat wij ooit van die schandelijke
stukken over Bernhard hadden geschreven
als hij aan depressies had geleden? Nooit.
Geen letter. Niet uit ontzag voor het ko
ningshuis, maar uit ontzag voor jezelf. Je
zou iets aan jezelf hebben afgedaan als je
daaraan was begonnen. Tijdens de waters
nood in Zeeland besefte ik weer eens hoe
moeilijk het leven van de leden van de kon-
inlijke familie is. Altijd maar glimlachen!
Oranje bekladden - daaraan zou geen jour
nalist zich schuldig moeten maken."
Besselaar is geen uitzondering. Hoewel hij
het ontkent, staan zijn uitspraken bol van
het ontzag voor Oranje. En het is dat ont
zag dat journalisten en veel politici trou
wens ook, decennia lang heeft gehinderd
het Koninklijk Huis op een gezonde manier
te volgen. Het VPRO-radioprogramma OVT
gaf daar afgelopen zondag een fraaie histo
risch overzicht van. Alle koninklijke verlo
vingen sinds Koningin Emma passeerden
de revue. Het was tenenkrommend om te
horen hoe pers en politici aan de leiband
liepen van de monarchie en hun lezers niet
of nauwelijks informeerden, uit vrees om
zoals Henk van der Meyden het noemt niet
'deftig' genoeg te zijn. God en Oranje zijn
heilig, die verdienden een uitzonderlijke
benadering.
Zo bezien schreven de kranten en radio- en
televisie de afgelopen twee weken geschie
denis. Zoekend en tastend zochten ze een
weg tussen sensatiezucht en het quasi-on-
verschillig verzwijgen. Dat daar af en toe
een spaander bij viel, mag nauwelijks ver
bazing wekken. Ook bij deze krant wordt
driftig gediscussieerd over de vraag wat wel
en wat niet tot serieuze berichtgeving gere
kend moet worden. We hebben tenslotte
een traditie van onderzoeksjournalistiek,
waar weinig op valt af te dingen. Ik herin
ner me uitputtende reportages over de ver
mogenspositie van de Oranjes en een tot in
Amerika uitgevoerd, onthullend onderzoek
naar hoe het werkelijk op Soestdijk toeging
tijdens de crisis in de Greet Hofmansaffai
re. Toegegeven: als het om niet verloofde,
maar wel verliefde prinsen gaat, staan ook
wij niet te trappelen met berichtgeving. Een
kroonprins is echter niet zomaar een prins.
Aan veel van wat hij doet en laat, zitten
staatsrechtelijke kanten en dan is journalis
tieke aandacht op zijn plaats.
Een vraag die zelden wordt gesteld, is of
het Koninlijk Huis zelf moeite heeft met
zo'n benadering. Koningin Beatrix laat zich
daar nooit direct over uit, maar er zijn aan
wijzingen genoeg voor de conclusie dat zij
geen bezwaar heeft tegen 'normale' journa
listieke aandacht. Juist die gegeneerde
journalist Herman Besselaar geeft daarvan
een sprekend voorbeeld. Prins Claus werd
ziek en miste daardoor een aantal openba
re verplichtingen. Maar nog voor de ge
ruchtenmachine zijn werk ging doen, was
daar een officiële verklaring dat hij last had
van 'klachten van depressieve aard'. In een
klimaat waarin op psychische ziekten nog
altijd krampachtiger wordt gereageerd dan
op een fysiek ongemak, betekende die me
dedeling een doorbraak.
Een andere vraag is of de publiciteit Wil
lem-Alexander en Maxima werkelijk zo
rauw op het dak is gevallen. Wie die theorie
aanhangt, heeft een wel heel lage dunk van
de intelligentie van de troonopvolger.
Nederland is een dorp. Als je op de grootste
plas van dat dorp met je vriendin uit zeilen
gaat op een boot die op een kilometer af
stand te herkennen is als het koninklijk
jacht, dan kijk je niet raar op, als andere
zeilers naar je zwaaien en een foto van je
nemen. En als je kort daarop met je gelief
de op een bruiloft verschijnt met een paar
honderd gasten, dan neem je bewust risi
co's. Dat heeft Willem-Alexander gedaan
en vast en zeker niet voor niets. Een konin
lijk verloving is een gevoelige zaak. Die kan
maar beter even publicitair en politiek in
de week worden gezet, voordat het feest
een feit wordt.
Op de redacties gaat de dicussie verder met
een nieuwe verworvenheid. Uitgangspunt
blijft dat geen onderwerp in de journalisi-
tiek taboe hoort te zijn. Het gaat om het
publieke belang van een persoon of zaak
en kwaliteitskranten zijn altijd te herken
nen aan hun aanpak van het nieuws.
Met de belangstelling voor een mogelijke
echtgenote van de prins is niets mis. Een
biografie over haar afkomst, opleiding en
persoonlijke opvattingen? Zonder meer in
teressant. Discussie over de mogelijk om
streden politieke activiteiten van haar va
der? Natuurlijk. Beschouwingen over een
ingewikkeld kerkelijk huwelijk? Lijkt voor
barig, maar gezien de gevoeligheden in Ne
derland, beter te vroeg dan te laat.
Maar de vraag of ze nu wel of niet op het
Noordeinde slaapt, of ze rode wijn drinkt
en of de prips zijn handen van haar kan af
houden,, zullen we dat .nieuws' gewoon
aan de roddelbladen blijven gunnen? Die
zitten met al die nieuwe concurrentie toch
al met de handen in het haar.
