\y
Doorbraak in kankeronderzoek
Positief
Praten over kanker
Gezondheid
Stimulatie huidweefsel laat
littekens verdwijnen
,,De viroloog van het academisch ziekenhuis is aan de tele
foon, kan ik even doorverbinden?", vraagt mijn assistente 's
ochtends vroeg tijdens het spreekuur. Verbaasd vraag ik me
af wat ik heb aangevraagd, dat ze zo plotseling zelf terugbel
len. „U heeft van een patiënte enkele onderzoeken aange
vraagd, ik wil graag wat extra gegevens, kan dat?", zegt de
viroloog. Het betrefteen jonge vrouw uit Afrika, die als pas
sant bij mij op het spreekuur kwam. Ze is tijdelijk in Neder
land om hier tivee jaar een vervolgopleiding te volgen.
De vrouw vroeg me haar na te kijken op seksueel overdraag
bare ziekten. Vervolgens heb ik formulieren ingevuld voor
HIV, hepatitis B en lues en afgesproken dat de overige onder
zoeken zouden plaats vinden tijdens het tweede consult. Ik
ken haar verder niet. Vanwege het tijdelijk karakter van
haar inschrijving in mijn praktijk, heb ik geen diepgaand
gesprek gehouden omtrent haar achtergrond, en de reden
van haar verzoek. Het gebeurt trouwens wel meer dat jonge
mensen zekerheid zoeken omtrent de aanwezigheid van sek
sueel overdraagbare ziekten. Daar sta ik niet meer van te kij
ken.
Als de viroloog mij extra gegevens vraagt, herinner ik me de
ze jonge vrouw. Ze kwam heel aardig en charmant mijn ka
mer binnen, begroette me op een haast tedere manier, met
beide handen geslagen om mijn uitgestoken hand. Dat is me
bijgebleven. „Nee, ik weet niet veel van haar", vertel ik de vi
roloog. „Maar vertel eens, is er iets ernstigs aan de hand?"
Dat is inderdaad het geval, de HIV-test is positief. De viro
loog adviseert verder onderzoek via de speciale poli voor
HlV-patiënten in onze stad. Of ik haar zo snel mogelijk wil
verwijzen.
Ik ben er stil van. Ondanks het feit dat ik de verhalen na
tuurlijk ken uit de vakliteratuur, en van collega's hoor dat
dit bij hen in de praktijk voorkomt, is dit voor mij de eerste
patiënte aan wie ik de boodschap zelf moet vertellen. Ik heb
weinig HIV-patiënten. Degenen, die deze aandoening heb
ben, hadden het virus al toen ik ze leerde kennen, en stonden
al onder behandeling van de specialist.
Goede raad is duur. Ik maak mijn spreekuur af en zoek de
gegevens op van de bewuste patiënte. Ze woont in de stad,
heeft tijdelijk een appartement. Ik bel haar huis en vraag via
de voice mail of ze de volgende ochtend bij me langs kan ko
men. Als ik haar roep, zie ik de ongerustheid op haar ge
zicht. Ze begroet me weer op haar speciale manier.
Zoekend naar woorden vertel ik haar het slechte nieuws.
Wat volgt is stil verdriet. Ik vraag naar haar achtergrond.
Haar beide ouders zijn gestorven, ze heeft wel enkele zusjes
en een broer. Ze heeft gestudeerd. Ze heeft geen partner. Voor
haar vertrek naar Nederland heeft ze een keer onbeschermd
seksueel contact gehad. En nu dit. Hier schieten woorden te
kort.
Ik vertel haar de mogelijkheden die we in Nederland heb
ben. Als ik bel naar de bewuste afdeling kan ik snel een af
spraak maken. Ze zal eerst on wangen worden door de HIV-
consulente, een verpleegkundige die de voorlichting verzorgt,
en de psychosociale begeleiding in werking zet. Tegelijkertijd
krijgt ze de eerste bloedonderzoeken.
„Kan ik een vriendin voor je bellen, of heb je familie die we
kunnen bereiken. Met wie je dit bespreken wilt?", vraag ik.
Ze heeft op dit moment niemand. Om de situatie wat infor
meler te maken en haar de kans te geven in haar eigen tem
po te reageren op de moeilijke boodschap, bied ik een kopje
thee of koffie aan. Ze is de laatste patiënte voor de pauze, ge
lukkig hebben we even tijd.
De volgende week wil ik haar weerzien. Dan kan ik nagaan
of het contact met de specialist goed loopt, en hoe het ver
volgtraject kan zijn in deze bijzondere situatie, waarin ze
met niemand kan praten over haar probleem.
Als ze weg is realiseer ik me dat haar toekomst op slag volle
dig is veranderd. We kunnen haar in ons land de behande
linggeven die de ziekte tijdelijk remt.
Maar als haar studieperiode is afgelopen
is, gaat ze terug. ,Als ze geld heeft zijn er
ook in Afrika mogelijkheden", zei de speci
alist me. Zo klinkt haar verhaal niet. Wat
me rest is er voor haar te zijn zo lang ze in
ons land te gast is.
MARIEKE VAN SCHIE. huisarts
JOKE KORVINC
Er is kanker geconstateerd. De
boodschap is verpletterend en
de ontreddering groot. Artsen
vertellen over de behandeling.
Over wat er gaat gebeuren.
Maar of de informatie echt
doordringt? De meeste vragen
komen als mensen zich weer
wat steviger in het leven voelen
staan. Praten met iemand die
hetzelfde heeft meegemaakt,
helpt. De djd is dan vaak ook
rijp om je door deskundigen te
laten voorlichten over wat de
ziekte werkelijk inhoudt en wel
ke ontwikkelingen er zijn.
Oncologie-verpleegkundige
Conny van Rijn zorgt samen
met het Rode Kruis Ziekenhuis
in Den Haag dat al deze zaken
aan bod komen. Behalve in
loopavonden voor borstkanker-
patiënten en hun naasten, or
ganiseren zij komende tijd ook
themabijeenkomsten voor deze
groep en voor mannen met
prostaatkanker. De eerste in
loopavond is donderdag 9 sep
tember. Op zaterdagochtend 18
september wordt de eerste bij
eenkomst in de reeks over pros
taatkanker gehouden. De urolo
gen Froeling en Kiewiet de Jon
ge praten over de wijze waarop
een arts tot de diagnose komt.
Met radiotherapeute De Jager
vertellen ze over mogelijke be
handelingen.
Van Rijn hoopt op een grote be
langstelling. Ze weet dat patiën
ten veel baat hebben bij het lot
genotencontact. Vrouwen zoe
ken dat sneller dan mannen,
heeft de ervaring haar geleerd.
Daarom wil ze het nut van de
themabijeenkomsten over
prostaatkanker nog eens extra
onderstrepen. Impotentie en
incontinentie zijn de onderwer
pen die uroloog Froeling op de
tweede bijeenkomst (22 januari
2000) bespreekt. Ook houdt een
ex-patiënt zijn verhaal en zijn
er stands met voorlichtingsma
teriaal over incontinentie.
De eerste van de drie bijeen
komsten voor vrouwen met
borstkanker is op zaterdag 13
november. Dan wordt bijvoor
beeld uitgelegd wat chemothe
rapie is. Op de laatste bijeen
komst (20 mei 2000) wordt aan
dacht besteed aan de terugkeer
naar het werk. Zelf is Conny
van Rijn een van de sprekers op
de tweede ontmoeting (11
maart 2000) die als motto heeft
'Leven met kanker; hoe doe je
dat'.
Ook zijn er inloopavonden, elke
tweede donderdag van de
maand.
Voor meer informatie over de
inloopavonden in het Haagse
Rode Kruis Ziekenhuis en de
themabijeenkomsten kan op
werkdagen tussen 10.30 en
15.00 uur worden gebeld naar
(070) 3126860.
Schotse deskundigen ontdekken mogelijkheid celwoekering te stoppen
BEN APELDOORN
Een Schotse onderzoeksgroep,
bestaande uit biochemici, cel-
biologen en kankerspecialisten,
denkt de sleutel te hebben ont
dekt tot voorkoming en gene
zing van kanker. De deskundi
gen volgden acht jaar lang 300
patiënten van binnen en buiten
Groot-Brittannië. Het grootste
deel van de patiënten had kan
ker aan borst, longen, het
maag-darmstelsel, lymfeklieren
en teelballen. Ongeveer 35 pro
cent waren vrouwen, van wie
de meesten aan borstkanker le
den.
Volgens teamleider dr. Nicol
Keith, verbonden aan de Beat-
son Laboratories van de univer
siteit van Glasgow, is dit onder
zoek „in zijn soort het omvang
rijkste dat ooit ter wereld ge
houden is." De onderzoeks
groep concentreerde zich op de
vraag hoe een weefselcel 'weet',
wanneer het tijd is om te ster
ven en plaats te maken voor
een nieuwe cel.
„Onvermijdelijk daarmee ver
bonden is de vraag waarom
sommige cellen juist niet ster
ven", zegt Keith. „Ook niet
wanneer ze oud genoeg zijn. En
ook niet wanneer het, om zo te
zeggen met ze misgaat en er
ongecontroleerde celgroei, een
woekering, een gezwel dus,
ontstaat. Via dit onderzoek
hebben we een goed antwoord
kunnen geven op de vraag
waarom gaat de ene cel wel
dood en de andere niet."
Voor de beantwoording werd
op moleculair niveau gekeken
naar de celkern, die het erfelijk-
Telomere
Chromosome
Telomere
Een verbeelding van een celkern (nucleus) met een aantal chromosomen. Rechts is een chromosoom sche
matisch weergegeven. foto cpd beatson lab Glasgow
heidsmateriaal bevat, dat is op
geslagen in een aantal chromo
somen. „De uiteinden van elk
chromosoom bestaan uit eiwit
kapjes. de zogeheten telome-
ren", verklaart Keith. „Steeds
als een cel zich deelt raakt hij
een heel klein beetje van die ei
witkapjes kwijt. Na een zeker
aantal delingen is het tekort aan
telomeer eiwit een kritische
waarde gepasseerd. Dat is het
sein voor de cel om te sterven.
Dat gebeurt echter niet altijd.
Onder bepaalde omstandighe
den blijken twee genen er voor
te zorgen dat het eiwitmateriaal
van de telomeren wordt aange
vuld. Deze twee genen maken
het enzym telomerase aan. Met
dat enzym blijft de cel, ook als
die 'stokoud' is of tot kwaadaar
dige proporties is uitgegroeid,
in leven.
,,De aanmaak van telomerase
ligt aan de basis van het ont
staan van tumoren", zegt Keith.
„De twee genen vormen de
schakelaar tot die aanmaak.
Wat wij hebben ontdekt is de
mogelijkheid die schakelaar uit
te zetten. Tevens kunnen we
mensen nu onderzoeken op de
aanwezigheid van telomerase,
dus: of die schakelaar aan of uit
staat. Zoals het er nu naar uit
ziet zouden we zelfs een dia
gnose kunnen stellen bij gezon
de mensen hoeveel kans die
hebben op latere leeftijd kanker
te ontwikkelen."
Volgens Keith wordt nu onder
zocht hoe de schakelaar ertoe
kan worden gebracht alleen de
'foute' cellen, die het gezwel
vormen, aan te pakken en niet
gezond lichaamsweefsel. „Het
komt in feite neer op de ont
wikkeling van een 'zelfmoord
gen', alleen voor foute cellen."
H
YVONNE HAMAR DE LA BRETHONIERE
Littekens kunnen bijna onzicht
baar worden gemaald dankzij
een speciale behandelmethode.
De therapie is ontwikkeld door
de Nederlandse huidtherapeute
Hannie Hakze uit Leusden.
„Soms zijn mensen na de be
handeling zelfs kwaad op hun
arts, die hen al die jaren niet
heeft gewezen op deze moge
lijkheid."
Hakze kwam tot haar litteken
therapie tijdens twintig jaar
vakervaring. Zelf ooit behept
met een slechte huid - acne,
rosacea en littekens door een
ongeluk - voegde ze daar haar
persoonlijke deskundigheid aan
toe.
Haar uitgangspunt is dat de
huid geprikkeld moet worden
om zich te gaan
herstellen. Het
draait allemaal
om stimulatie van
het bindweefsel, de
derde en onderste
huidlaag. Dat bevordert
de doorbloeding in de twee
de huidlaag, waardoor uitein
delijk de opperhuid zichtbaar
zal herstellen.
Ook de gevolgen van een ha
zenlip, brandwonden, acne en
rimpels kan Hakze voor een
groot deel verhelpen via het
zelfde principe. Soms is ze zelf
ook nog steeds verbaasd over
de wonderen waartoe de huid
in staat is.
Dat stimulatie echt werkt, blijkt
uit het verschil in rimpelvor
ming tussen vrouwen en man
nen. „Vrouwen krijgen veel
meer rimpels rond hun mond
en op hun wangen dan man
nen. Dat komt doordat mannen
zich dagelijks scheren, waar
door ze elke dag de doorbloe
ding stimuleren. Vrouwen zou
den ook elke dag hun gezicht
kunnen masseren voor hetzelf
de effect."
Maar, waarschuwt ze, „het gaat
er niet om wat je doet, maar
hóe je het doet." Daarom geeft
ze schoonheidsspecialistes cur
sussen bindweefselmassage, te
gen rimpelvorming „Zij hebben
geleerd dat je de huid niet mag
mmm
oprekken en geven zwakke ont
spanningsmassages. Maar de
truc is dat ik de huid niet oprek,
maar tegenhoud bij het masse
ren van de onderste huidlaag."
De huidtherapeute gaat soms
dwars in tegen de gangbare
De foto toont een verbrande hand
na transplantatie. Ook in dit soort
gevallen kan bindweefsel massage
de nog overgebleven littekens
minder zichtbaar maken.
foto anp
methoden in de medische we
reld. „Na een operatie wordt
een litteken het eerste jaar met
rust gelaten. Maar dat is juist
nadelig, want zo wordt het on
derhuidse littekenweefsel
steeds groter en vaster. Het is
beter om het weefsel soepel te
houden om klontering tegen te
gaan", stelt ze. „Een cosmer
tisch chirurg moet na een jaar
diep snijden om de klont weg te
halen. En er komt een nieuw
litteken voor terug." Zelf begint
ze al drie weken nadat de hech
tingen eruit zijn.
De methode van Hakze komt er
kort op neer dat ze op een be
paalde manier de randen van
het litteken masseert, en niet
zachtzinnig. „Zeker de eerste
keren is dat pijnlijk en soms
confronterend. Van tevoren eis
ik dat mensen zich zullen inzet
ten en meewerken, anders be
gin ik niet eens aan een behan
deling." Eventueel brandt ze
eerst overtollig weefsel weg en
gebruikt ze soft-laserstraling en
ultrasone trillingen.
Twaalf behandelingen in zes
weken tijd leveren een verbete
ring op van 35 tot 70 procent,
afhankelijk van de splijtlijnen:
horizontale en verticale lijnen
in de huid. „Littekens die deze
lijnen doorkruisen, zijn het
moeilijkst. Doen ze dat niet,
dan is de verbetering 70 pro
cent. Visueel is het litteken dan
bijna weg."
Begonnen met alleen een tafel
en een stoel heeft Hakze nu een
eigen kliniek, in Leusden en het
Nederlands Instituut voor
Huidverbetering in Amersfoort.
Ook heeft ze een eigen huid-
productenlijn ontwikkeld en
een boek geschreven met als ti
tel 'Als je huid je lief is'.
Zorgverzekeraars vergoeden de
littekentherapie vooralsnog
niet. Patiënten moeten het zelf
betalen. De totale behandeling,
met herstellende producten,
kost een kleine duizend gulden.
Hakze ziet het als een gebrek
aan erkenning. „Het gekke is
dat een littekenbehandeling bij
een cosmetisch chirurg wel
wordt vergoed. En die is duur
der, maar vaak niet beter."
Op haar littekentherapie heeft
ze octrooi aangevraagd. Bin
nenkort is een wetenschappe
lijk onderzoek naar de therapie
klaar en gaat ze voor dermato
logen haar bevindingen uiteen
zetten.
REOACTIE MARCOT KLOMPMAKER EN SASKIA STOEUN(
Zelfhulp en depressie
Wat doen mensen om zonder professionele hulp uit
pressie te komen? De meesten zoeken hun heil in he
over hun ellende met partner, vrienden, familie of
Dat blijkt uit een enquête van onderzoekers Ad Vinge
Al van Geluk onder 38 mensen met depressieve klacl
verslag staat in het september-nummer van het blai
gie. In het onderzoek ging het om mensen met een i
leeftijd van rond de 40 jaar. De periode van in de put
duurde ruim twee jaar. Praten bleek bij de meesten 1
helpen, gevolgd door actief zijn. Dat actief zijn hield
in: sporten, de natuur ingaan, naar muziek luisteren,
maken, schrijven over je problemen, gezelligheid in
pen, en jezelf accepteren. Het praten echter stond bi
niet alleen blijven tobben, maar anderen in vertroui
De uitslag heeft beide onderzoekers niet verrast. Al
„Het zijn precies de hulpmiddelen die je mensen in!
probeert aan te reiken."
lojch
die
om
i. Ir
iter
ïchc
lïoti
IV r va
v s tw
rd
Vitamines en ouderen
Vitamines spelen een belangrijke rol in het verouder
Vitamines met een anti-oxidantwerking, vitamine E,
caroteen kunnen het ouderdomsproces vertragen. 0
famines van belang voor de preventie van kanker, er
vaatziekten, die bij ouderen bovenaan de rij staan va
en doodsoorzaken. Uit onderzoeken onder zelfstand
de ouderen blijkt dat ze geen tekort hebben aan vit;
C. Wel kampt een aantal met een tekort aan B-vit;
liumzuur en vitamine D. Dat komt voor een deel
ren minder behoefte hebben aan energie en dus min
Bij een totaal aan 1500 kcal per dag wordt het een pr
voldoende vitamines en mineralen binnen te krijgen
ouderen zitten met hun eetpatroon onder deze hoe\
het dit jaar gehouden symposium Vitamines en Seni IJ
de helft van de deelnemers (overwegend diëtisten) z
het verstrekken van vitaminesupplementen aan oud
tekorten aan te vullen (bron: het Vitamine Informati
tel. 030 - 6944 777)
Koolhydraten en stress
Jirr
le bi
rthi
:e ee
>tt
midi
>efei
ld ei
^st er
neli;
Een bord pasta bevordert de aanmaak van serotonine.
ansr
ege
inge
Koolhydraten eten helpt tegen stress, zo blijkt uit he Gai
schrift van de Utrechtse psycholoog Rob Markus. Di er^1
waarschijnlijk doordat koolhydraten de aanmaak va
transmitter serotonine in de hersenen activeren. Bij
onder spanning leven wordt de serotonine steeds afj G
Een laag serotonine-gehalte heeft een nadelige invlo
stemming en prestaties. Een goede maaltijd met flin
hydraten (brood, pasta) kan dit tekort weer aanvulle cr
11 i
e Ch
Flavonoïden
Flavonoïden (eert anti-oxidant) werken beschermen
kanker, hartziekten en ouderdomsverschijnselen. Ze
voor in de schil van kleine fruit- en groentensoorten
veelheid kan behoorlijk verschillen. In kleine tomati
uien bijvoorbeeld zit veel van deze antioxidant, in te
tot grote tomaten. Roodkleurige Lollo-Rosso-sla bev
maal meer flavonoïden dan gewone sla. Ook in wijn
van druiven die extra lang in de zon hebben gerijpt
flavonoïden, zoals de Chileense Cabernet Sauvignoi e8"1
Franse Cabernet en Merlot. eizo
itee
spor
iet.
at g<
et lai
en i
Sommige medicijnen en voedingsmiddelen verdragi ve*f!
slecht. In de Verenigde Staten heeft de National Con sc™
League een brochure hierover uitgebracht, meldt he u d
met Voeding. Grapefruitsap bijvoorbeeld versterkt d
van bloeddrukverlagende middelen zoals Procardia :r
De werking van het hormoon oestrogeen en het hist sne'
gende middel Hismanal kan eveneens door dit sap v s nu
sterkt. Andere waarschuwingen: neem penicilline ei 18eP
het liefst in op een nuchtere maag. Voor Ciproxin, L '°P5
en andere antiobiotica geldt: vermijd producten die
vatten en ijzersupplementen. Die verlagen de opnai )eur
antibiotica. De combinatie van valium en caffeïne-h aPe^
producten kunnen leiden tot overmoedigheid, nerv "ar®
hyperactiviteit. Kaas en worst bevatten tyramine. In n>
met een MAO-remmer (een antidepressivum) kan d 1 Ult
daling van de bloeddruk.
Medicijnen en voeding
PUZZEL
Kruiswoord-min-een
Niet het gevraagde woord invullen, maar een woord dat bestaat uit de letters van het gevraagde
woord in dezelfde volgorde min 1 letter. (B.v. Omschrijving "dierenverblijf". Antwoord zou zijn
"stal", maar ingevuld moet worden "sta"of "tal". Welke van die twee het moet worden, moet
blijken uit de kruisende woorden.)
Horizontaal: 1. Keteltrom; 5 verdriet; 7. overeenkomst; 8. vleesgerecht; 9 tuingerei; 11. kwast in
het hout; 14 echtgenoot; 16. schrijfgerei, 17. grondsoort; 18. roofdier; 19 duw; 20. uitroep van
afkeer; 22. vogel; 25. morsdoekje; 27. deel v.e. vaartuig; 29. omslaan; 30. dus (Latijn); 31. tocht.
Verticaal: 2. Overeenkomst; 3. graan; 4 kubieke meter; 5 zonder buigingen; 6. Griekse letter;
8. heet; 10. boterton; 12. plotseling; 13. ruimtelijk; 15. koorhemd; 16. vrouw van Zeus;
19. maaiwerktuig; 21. hoofddeksel; 22. vuurmond; 23. gaan; 24. molentrechter; 26. houten
hamer; 28. maand v.h. jaar.
Oplossing van zaterdag:
Horizontaal: 1. Narrenkap; 8. ara; 9. aha; 10. debet; 13. pc; 14. del; 15. es; 17. wenen; 19. stal;
20. maan; 21. smeer; 23. ra; 24. aan; 25. be; 26. engte; 28 den; 30. vla; 33. eremetaal.
Verticaal: 1. Na; 2. ar; 3. rad; 4 ebben; 5. kat; 6. ah; 7. pa; 11. edelman; 12. element; 13. pasar;
16. san^é; 17. was; 18. nar; 22. eagle; 26. ene; ?7. eva; 28. de; 29. er; 31. la; 32. al.
op li
